[zaloguj się]
[pdf]

CHUĆ (582) sb f

Fleksja
sg pl
N chuć chuci
G chuci chuci
D chuci chuci(o)m
A chuć chuci
I chucią chuciami
L chuci
V chuci

sg N chuć (97). ◊ G chuci (142). ◊ D chuci (6). ◊ A chuć (158). ◊ I chucią (147) [w tym: -am (2)]. ◊ L chuci (7). ◊ V chuci (1). ◊ pl N chuci (2). ◊ G chuci (5). ◊ D chuci(o)m (1). ◊ A chuci (11). ◊ I chuciami (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Silne pragnienie czegoś; z odcieniem dodatnim lub ujemnym w zależności od kontekstu; pragnienie, ochota, pilność, gorliwość, zapał, odwaga; wola, zamiar; alacritas, animus, animus propensus, studium, voluntas Mącz, Cn; amor, ardor, cupiditas, sententia, votum Mącz; mens bona Cn (582): powiedział, że JKM chuć tę Waszę i Braciej Waszej Rycerstwa Korony tej, ktorą opowiedacie, za wdzięcznie przyjmuje jako od poddanych swych. Diar 24, 22, 34, 77; GliczKsiąż A4v; Z iáką ſerdecżną chucyą ma wyerny cżynić modlithwę do Páná LubPs ee3v marg, D3, F4, K4, S6v, Z5v, cc3v marg; A chuć tá ieſt dwoiáka/ iedná ku dobremu/ Druga záſię ſwiát zwodzi ku wſzytkiemu złemu. RejWiz 37, 37 [3 r.], 118v, 130, 171, 193v, Cc4v; Leop 4.Esdr 8/27, Ier 44/22, Os 10/10, Rom 10/1; Dar poprawdzye niewielki: lecż ia o to proſzę/ Chuć moię więcey vważ/ nie to/ co przynoſzę. KochZuz ktv; RejZwierz 4v, 64; BibRadz I 5v, 108d marg, II 14d marg; też biſkupow y krzyżakow było wiele/ [...] ktorzy iednoſtáyną chucią ſzli do Ieruzálem BielKron 178, 234, 244, 299v, 332; Impulsus, Pobudzenie/ Dodánie chući. Mącz 287b, 423c; OrzQuin G4v; RejPos 277, 284v, 323; BielSat N4v; KuczbKat 370 [3 r.]; Bo iáko ſą rozne nátury ludzkie/ tákże też rozne ſą y chući/ y rozumy/ y ćwicżenia wedle káżdey nátury roznośći. RejZwierc 21v, 12v, 97, 98 [2 r.], 242; iż káżdy táki ktory ſie ná co z młodośći zwycżái/ wſzyſtkę chuć ſwoię k temu obroći iákoby mu byłá przyrodzona BielSpr 2v, b3, 8v, 46, 57v; WujJud 192; RejPosWstaw [1102]v; BudBib 2.Mach 14/38; Strum B5; BiałKaz H4v; Oto y okręty ták wielkie będące/ y od twárdych wiátrow rozegnáne/ obracáne bywáią od málucżkiego rudlá/ gdziekolwiek chuć ſtyrniká chce. BudNT Iac 3/4, 2.Petr 1/21; CzechRozm 2, 111v, 115, 221; PaprPan C3v; Walcżyć z złymi chućiámi ſercá náſzego mamy. SkarŻyw 560 marg, A2, 263, 441, 516, 542, 560; KlonŻal D4; WisznTr 5, 15; A1e w téy mierze/ ſynu/ nie ná ſámey chući/ Ieſli ſye kto do tego ſam práwie nie rzući KochTarn 78; Ieſli kto inſzy zda ſię vfáć w ćiele: więcey ia. [...] Zyd z Żydow/ wedle zakonu Pháryzeuſz/ według vprzeymey chuci (marg) żarliwośći, ábo zápálczywośći. (‒) prześláduiąc kośćioł Boży WujNT Philipp 3/6

chuć czego (13): KromRozm I Av; KwiatKsiąż B4v, K4v; Innatus nobis amor cognitionis, Chuć vmiętnośći yeſt nam przirodzona. Mącz 242a, 338c; Prot D2; RejAp 129v; RejPos 267v, 347v; RejPosWiecz_2 93v; RejZwierc 96v; WujJud 63v; KlonFlis C3.

chuć dla czego (1): obrzydźili theż ſobie przyrodzoną chuć ſwoię y potrzebną/ dla rzecży im od ćiebie dánych y okazanych. BibRadz Sap 16/3.

chuć do czego (16): GliczKsiąż O2v; BielSpr 28v; Chuć wielka do piſmá Swiętego. SkarŻyw 46 marg, A4, 74, 372, 516 [2 r.], 517, 542, 569 marg; SarnStat 1018; SkarKaz 120b, 549b, 552b; KlonWor 52.

chuć k(u) komu, k(u) czemu (54): LibMal 1552/166v; SeklWyzn f2; KromRozm II k3v; KromRozm III A7v; Diar 76; Ten opátrzyć me śiroctwo racży/ Gdy moię chuć k ſobye wſzytkę bacży BielKom D4v, B2v; Pan Bog W. W. oſobliwą chuć s przyrodzenia ku Muzycze [...] dáć racżył. LubPs A2, Iv marg, O3 marg, aa5 marg; GroicPorz A4; RejWiz 29; BibRadz I *4, *5v, 4.Reg 10/16, I 303d marg, 466a marg, Act 9 arg; OrzRozm N4v, R4; BielKron 132, 141, 333v; Mącz 119c, 151a, 167c, 181d, 288b (13); RejAp [Ff5]; RejPos 186, 297v; BiałKat 23v; KuczbKat 255, 419; WujJudConf 18v; KarnNap A2; SkarŻyw 62, 188, 335, 411, 460; WisznTr 19; KochWr 30; WujNT Rom 10/2; SkarKaz 421b.

chuć przeciw(ko) komu, przeciw(ko) czemu [z odcieniem dodatnim] (9): LubPs C3 marg; OrzRozm N4v; Litteris tuis studium illius in salutem nostram facile perspexi, Dobrzem z tego liſtu wyrozumiał/ yego chuć przećiwko prziwróceniu z wywołánia. Mącz 423c. 119c, 423c; RejPos 84v, 347v; BielSpr 47; CzechRozm 67.

chuć na co (1): Arrectus animus ad bellum, Náſtorzona chcuć [!] ná bitwę Mącz 350b.

chuć w czym (1): Bo ći młodzi ſwoię myſl ná tym záſádzili/ Aby ſławy przodkow ſwych nic nie vſzcżyrbili/ Owſzeki iey popráwić ieſt thák gotow káżdy/ W młodośći ich obacżyſz w tym wielką chuć záwżdy. PaprPan D3.

cum inf (7): GliczKsiąż 14; BielKron 334v; BielSpr 42v; A ſynacżki one śiedm bráćiey gdy pátrzyli ná Iuliáná y onego Stárośćinego ſyná Celſa/ wzięłá ie chuć w więzieniu znimi zoſtáć SkarŻyw 180; ZapKościer 1584/48; WujNT Rom 15/23; SarnStat 192.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (7), iżby (1), żeby (2)] (10): KromRozm III 06; Diar 21; GliczKsiąż K5; BielKron 124; RejPos 351; BiałKat 103v; RejZwierc 97, 182; CzechRozm 145; Tym teſz cżáſem mátce iego Helenie/ podał Pan Bog do ſerca táką chuć: áby widzieć mogła to drzewo y krzyſz ten/ ná ktorym przybity był Pan Iezus SkarŻyw 396.

W charakterystycznych połączeniach: chuć bracka, chwalebna, człowiecza, czysta (8), gorąca, jednostajna, ludzka, nieodmienna, nieszczęsna, okazała, osobliwa (3), popędliwa, pożądliwa, (nie)prawa (10), prędka, przyrodzona, rycerska, serdeczna (5), stała, stateczna, sw(oj)a (33), szczera (5), szlachecka, świecka, święta, tajemna, uprzejma (14), wiel(i)ka (40), wierna (5), wnętrzna, wszytka (7), zapalczywa, zdradliwa, zgodliwa, zła (5), złosliwa, złościwa, życzliwa.

Zwroty: »mieć, mający chuć« = habere voluntatem, teneri studio Mącz; cupiditatem a. aemulationem habere Vulg [szyk zmienny] (36:1): LibMal 1552/ 166v; KromRozm III O6; Then ktory chuć ma do rzecży poſpolitey/ do nyey ſie cżáſu ſwego gdy yuż ſie będzye godziło poſpyeſſy. GliczKsiąż O2v, K5; LubPs S6v marg, aa5 marg; BibRadz I *4, *5v, 466a marg; BielKron 132, 141; Ut vestrae mentes atque sententiae cum populi Romani voluntate, suffragiisque consentiant. Aby wáſze vmysły y rády z ludu Rzimskiego wolą y przedſię wzięciem ſie zgadzáły/ to yeſt ábyście z obu ſtrón yednoſtáyną myſl y chuć mieli. Mącz 216b; Propensus ad discendum, Máyący chuć ku vczeniu. Mącz 288b, 10a, 119c, 151a, 181d, 301a (11); RejPos 171, 194; BiałKat 103v; KuczbKat 255; gdjż ták żádney rzecży trudney niemáſz ktoreyby nie mogł vmieć/ kto ma chuć doteg0 BielSpr 28v, 42v, 47; Miał teſz wielką chuć od Páná Bogá do duchownych y Boſkich rzecży SkarŻyw 372; Wielką miał chuć do náuki SkarŻyw 516; á iſz przy wielkich cnotách ſwoich/ miał teſz chuć do náwracánia pogáńſtwá y ſzcżepienia ſławy Chryſtuſowey miedzy báłwochwálcy: vczynił go káznodzieią Chryſtuſowym po wſzytkiey ziemi Niemieckiey. SkarŻyw 517; WujNT Rom 10/2, 15/23; SarnStat 192; Droga to teraz v mnie wodá/ ták wielką chuć mam do niey SkarKaz 120b; A nawięcey náſz Polſki narod z przyrodzenia Rad pątuie: bo záwſze chuć ma do chodzenia. KlonWor 52.

»okazać chuć« [szyk zmienny] (5): BielKom B2v; Támże potym nędzny on iáwnogrzeſznyk [...] przyiął ná on cżás w dom ſwoy Páná ſwoiego/ y iáką mu okazał chuć oney pocżętey wiáry ſwoiey/ to niżey vſłyſzymy z Ewányeliey ſwiętey. RejPos 347v; gdy táką chuć y táką wiárę okażemy w ſercoch náſzych temu Pánu ſwoiemu RejPos 348, 351; RejZwierc 96v.

Wyrażenia: »chutliwa chuć« (1): A chociay iáwnie nie będzie mogł wielu ludziom ſzkodzić ále wżdy poćichu vfzcżypowáć będzie/ á oná iego chutliwa chuć przedſię máło zá vcżynek nie ſtoi. RejZwierc 98.

»dobra chuć« [szyk 7 : 2] (9): SeklWyzn f2; dodawszy naprzod dobrej chuci WKM i tak zacnemu zbiorowi jednostajnej myśli, [...] nas posły swe chutliwie ku WKM wyprawili. Diar 21; RejZwierz 6 marg; BielKron 231v, 381v; BielSat C; Widząc to do nich Teogenes/ iż mieli dobrą chuć nieprzyiaćielowi odpieráć/ dopuśćił im ſthać w ordynku kędy kthory chćiał BielSpr 42v; ArtKanc H15v; BielRozm 15.

»ochotna chuć« [szyk 1 :1] (2): Bo y Hetman [...] gdy ochotną chuć á wdzięcżną poſtáwę Rycerſtwu ſwemu okaże/ iuż ie też ochotnieyſze cżyni RejZwierc 96v, 96v.

Szeregi: »chuć albo affekt« (1):EPaminondas Kſiążę Thebáńſkie w Grecyey gdy walcżył przećiw Lácedemo- nom/ áby ſwoie Rycyrze podwiodł nie tylko zapłátą álbo obietnicámi/ ale y chućią álbo áffekty ná nieprzyiaćiele. Vcżynnił [!] kazánie iáwne Rycyrſtwu poſpolitemu BielSpr 39v.

»chuć, (i) chciwość« (3): ACzkolwyek zá chućyą y chćiwośćyą vznánya prawdy y rzeczy zbáwyennych [...] národźiło ſye wſſędy piſánya o wyerze [...] ták wyele KromRozm I Av; Mącz 15b, 423c.

»dobrowolnie a z chuci« (1): ktorzy i[m] dobrowolnie á s chući poſłuſzni ſą. RejPosWstaw [414].

»łakomstwo i chuć« (1): nic ná duſze ludzkie niepomniąc/ łákomſtwu tylko ſwemu y świeckim chućiom doſyc cżynią. SkarŻyw 582.

»chuć, (a, i) miłość« [szyk 9 : 6] (15): BielKron 330v; Mącz 387b; Miłosć dobrá ſpolnego/ y chuć ſławy wieczney/ Spráwiłá to że byli mysli ták beſpieczney. Prot D2; RejPos 84v, 171, 194, 307, 308v; GrzegŚm 54; Gdyż y gość wdzięcżnieyſzy czo ſam s chući á z miłości przydzie do kogo/ niżli ow czo go wloką RejZwierc 167; CzechRozm 237v; SkarŻyw 62, 335, 460; SarnStat 89.

»myśl, (i) chuć« [szyk 8 : 4] (12): LubPs N2v; RejWiz 36v; Bog dał myſl y chuć zwierzętom áby ſię okazáły być posłuſznemi y poddánemi cżłowiekowi BibRadz I 2b marg; BielKron 333v; Mącz 3b, 216b; OrzQuin A2v; RejPos 70, 209v, 329v; GrzegŚm 49; RejZwierc 110.

»pilność a (i) chuć« [szyk 4 : 2] (6):GliczKsiąż A2; RejWiz A4v; Stataria comedia. Dobrze ſtała comedia s chucią y s pilnością áż do końca słuchána. Mącz 417d, 120a; KuczbKat 300; SkarŻyw 593.

»popędliwość a chuć« (l): A ták gdy iuż to do ſiebie obacżyſz/ á weźrzyſz do ſercá ſwego/ á poznaſz w nim popędliwość á chuć tákową iego/ iuż pewnie ſobie pomyſlić możeſz/ iż ſiedziſz ná mieyſcu Máttheuſzá onego, RejPos 325.

»powolność i chuć« (1): Prętko ſię w zakonne żyćie y cnoty doſkonáłe w práwił: vboſtwo miłuiąc/ á poſłuſzeńſtwo/ mátkę cnot wſzytkich/ ze wſzeláką powolnośćią y chućią/ cżyniąc SkarŻyw 411.

»chuć a pożądliwość« (1):Niechćieymy ſię ztymi Philiſtynámi/ to ieſt/ zćieleſnośćią náſzą y z chućiámi á pożądliwośćią ktora po chrzćie zoſtáłá w ćiele náſzym/ bráćić SkarŻyw 560.

»z chuci, nie z przymuszenia itp.« (3): Czwarte/ ieſli tho zá przymuſzenim vczyniłá/ nie s chući/ nie z woli ſwey/ ále zá gwałtem. GroicPorz 11; WujJud 191v; WujJudConf 191v.

»chuć i przyrodzenie« (2): IZ W. W. znam od Páná Bogá znácżnemi dáry á vpominki poććiwemi obdárzonego/ bo y ſłuſznym bacżeniem y Rycerſkiemi ſpráwámi/ do kthorych W. W. zawżdy y chuć y przyrodzenie wiedzie. RejZwierc 254v, 254v.

»serce a (ani, i) chuć« [szyk 3 : 4] (4): RejWiz 187; RejZwierc 45v; BielSpr 42; iedno bych był wolał wſzytki ná świećie ćięſzkośći y nieſzcżeśćia ćierpieć: niſzli że mię tá iedná rzecż podkáć miáłá: [...] iſz pátrzę na to ſłońce/ ktoremum ſię ia iáko Bogu tobie kwoli pokłonił: nie z ſercá áni z chući mey/ ále tylko to ták przed tobą pokázuiąc. SkarŻyw 305.

»chuć i staranie« (2): A w tey chući y w tym ſtárániu ktore około P. Bogá cżynimy/ nawiętſzą po nas y naoſobliwſzą miłość Pan Bog mieć chce KuczbKat 399; CzechRozm 145v.

»chuć, (a, albo, i) umysł; umysł z chuciami« [szyk 5 : 3] (7; 1): Zaprawdę kożdy cżłowyek yeſli chuć thę ma álbo vmyſl/ áby godnem cżłowyekyem myędzy inſſemi ſie popiſał/ zá młodu ku temu zwycżáić ſie ma GliczKsiąż K5, 15, K5v, O4v; Ktorzy ſye dopuſzczą mężoboyſtwá/ nie s chući/ nie z vmyſłu/ nie z vprzeymey złoſći/ ále s tráfunku GroicPorz mm; BibRadz Ps 41 arg; BielKron 213v; KuczbKat 370.

»chuć a (i) usiłowanie« (2): Oto ia náwiedzę też ná was złość chući y vſiłowánia wáſſych [malitiam studiorum vestrorum] mowi Pan. Leop Ier 23/2; KwiatKsiąż B.

»chuć, (a, i) wiara« [szyk 5 : 1] (6): Diar 22; Latensis nostri et fidem et animum singularem in Rempub. semper fatebor, Nie mogę nie wysłáwiáć chući wiáry y ſtáłośći przećiwko poſpolitemu ſtanu. Mącz 119c; RejPos 227, 237, 348; BielSpr llv.

»chuć, (a, albo, i) (dobra) wola; chuć z wolą« [szyk 12 : 10] (21; 1): LibLeg 10/115; Diar 76; nie ſą przedſię wtey myerze/ w yákyey położone ſą náuki/ ktore pan bog ſam z dobrą wolą y chucyą myedzy ludzye wydał GliczKsiąż H3, 14; GroicPorz 11; KrowObr 32v; RejWiz 38; Leop *A3v; Mącz 10b, 109d, 115c, 149a, 19ld, 383a, 506b; tedyć śie godźi/ [...] tylko thym Krztu vżycżáć/ ktorzy go z dobrą wolą y z chućią prziymuią. KuczbKat 135; Wſzákże dla tego to ieſt powiedźiano/ iż pierwſza łáſká [...] żadnemu daná nie bywa/ áżby tey Swiątośći pożądáli/ á z chućią y wolą dobrą ią prziymowáli. KuczbKat 180; álbo ſámy z chućią y z dobrą ſwoią wolą ten ſobie żywot obieráią KuczbKat 235; Grzech/ powiáda/ ieſt wola álbo chuć zátrzimánia álbo doſtąpienia tey rzecży/ ktorey ſpráwiedliwość zákázuie WujJud 63v; SkarŻyw A4; KochPij C2; których iednák wſzyſtkich chuć y wola od tych niżéy opiſánych rzeczy ieſt nam dobrze z Séymików powiátowych [...] wiádoma SarnStat 1018.

»chuć a złość« (1): A gdyby ktho kogo obráźił nie s przygody/ ále s chući á ze złoſći GroicPorz k3v.

»chuć a zwyczaj; chuć z zwyczajem« (2; 1): Bo ia widzę y w tobie chuć z zwycżáiem broi/ Aleć rádzę nieboże niech cie rozum ſtroi. RejWiz 29v, 29v marg, Cc4v.

»chuć a (albo, i) żądza« [szyk 2 :1] (3): GroicPorz hv; A tey wielkiey chući álbo żądzey wiedzenia y vcżenia zwykło ſię prziłacżacz [!] nieiákie nieporządne piecżołowánie wybadywánia. KwiatKsiąż K4v; BiałKat 103v.

Wyrażenia przyimkowe: »z chuci« = dobrowolnie, samorzutnie, bezinteresownie; ex animo Mącz, Vulg (45): RejPs 80v; MurzNT 116; GliczKsiąż I6v; RejWiz A5, 37; Leop 1.Mach 8/27, 1.Petr 5/3; RejZwierz 35v; A nietylko mężowie/ ále też y niewiáſty z ſwey chući [omnis spontaneus corde] przynoſiły zapony/ nauſznice BibRadz Ex 35/22, I *6v; BielKron 228, 437v; Mącz 4b, 109d, 149a [3 r.]; RejPos 171v; A iżby to dźiatki rodźicóm z chući czynili/ przydał pan zapłátę BiałKat 53v; RejZwierc 98v, 167, 188 marg, 188v [2 r.], 215, Bbb; BielSpr 42v, 46; WujJud 95, 192; CzechRozm 88v, 91; SkarŻyw 141, 290, 305, 491, 509, 527; WisznTr 20; WujNT 1.Petr 5/3; KlonWor 48. Cf »dobrowolnie a z chuci«, »z chuci, nie z przymuszenia«.

»z chuci« = usilnie, z zapałem (8): A W.K.M. iáko iego źiemſkiemu namiáſtkowi [...] z vprzeymey mey chući záwſze dźięki cżynię. BibRadz I *2; KwiatKsiąż A3v, L; Prot A3; BielSpr 40; gdy záchce duſzá twoiá ieść mięſá/ (tedy) ze wſzey chući duſze twey [secundum omne desiderium animae tuae] iedz mięſo. BudBib Deut 12/20; ArtKanc K7v; SarnStat 89.

»z chuci« = umyślnie (4): RejJóz C2v; iáko gdy by zrębuiąc drzewo/ podrożnego człowieká zábił/ álbo ſtrzeláiąc ná ptaká/ á nie s chuci by to vczynił GroicPorz ll2v, k3v, mm.

»za chucią« = assensu, voluntate Mącz (7): KromRozm I Av; Bo gdzye ieſt boiaźń Boża/ iuż tám rozum rządzi/ Ze zá żadną złą chucią/ nigdy nie zábłądzi. RejWiz 152, A8; OrzRozm N4; Mącz 383a, 506b; RejPos 277v.

»z chucią« = libenter Mącz, Vulg, JanStat; fidenter, gratuito, iucunde, libenti a. propenso animo Mącz; cum aviditate, cum desiderio Vulg (105): SeklWyzn 2, b3v; SeklKat G2; RejKupSekl a2v; MurzHist E3; Diar 76, 89; DiarDop 110; BielKom B3v; GliczKsiąż H3, K5v; LubPs D3, L3v, X2 marg, Y2, bb2v (3); Leop *A3v, Ruth 4/6, Tob 4/9, Prov 7/15, Act 17/11; Z chućiam żądał pożywáć tey Wielkieynocy z wámi/ przedtym niż ia ćierpieć będę. BibRadz Luc 22/15, I *2v, Gen 31/30, Rom 8/19; OrzRozm N4; BielKron 13 [2 r.], 124, 140v, 242v, 422v, 476; KwiatKsiąż A4 [2 r.]; Gratuito, S dobrą wolą/ s czyſtą chucią. Mącz 149a; Libenter, Rad s dobrą wolą s czyſtą chucią. Mącz 191d, 88d, 120a, 123c, 125b, 126b (13); Prot A2v; RejPos 166v, 277v [2 r.], 307v, 348v; BiałKat 296v; HistLan B, C4v, Ev; A ten ieſzcże niech będźie vrząd Plebáńſki/ [...] żeby do tego ludźie przywieśc mogł/ áby to przykazánie z chućią y z wielką pilnośćią chowáli KuczbKat 300, 135, 180, 235, 260, 360, 395, 420; RejZwierc B3, 74, 202; BielSpr 26, 52v; KochMon 26; WujJud 176; WujJudConf 215; RejPosRozpr b4v, c4; RejPosWstaw [414]v, [1434]; BiałKaz B4v; CzechRozm 248v; y cżynił to zwielką pilnośćią/ y táką chućią/ iſz to miał iáko zá rzecż wrodzoną SkarŻyw 593, 92, 141, 234, 411, 458 (9); KochFr 11; KochSz A2v; WisznTr 3; PudłFr 12; ArtKanc A16, E20, M19v, Q8; WujNT Rom 8/19, 1.Thess 2/17; SarnStat 897, 1025; SkarKaz 608a.

»w chuci« (1): y ieść będzieſz wbronach twoich we wſzey chući duſze twey [secundum omne desiderium] BudBib Deut 12/21.

a. Życzliwość, przyjaźń; łaska; benevolentia, inclinatio voluntatis, studium, voluntas Mącz, Cn; amor, charitas, propensio Mącz; favor Cn (122): RejZwierz 120v; Alienasti a me voluntatem amici, Vcziniłeś mie podeźrzánym prziyacielowi/ álbo oddalileś chuć yego odemnie/ też zwádziłes mie s prziyaćielem. Mącz 6d, 181d, 352d, 378a, 392b, 406a, 483d; RejZwierc 97; KochFrag 41.

chuć k(u) komu (20):Mowił to pan Rej w sobotę dosyć układnie, przypominając chuć i pozwoleństwo narodu polskiego ku KJM i przodkom jego. Diar 61, 62; Ey Rycerze Boży teraz cżás przyſzedł/ áby káżdy vkazał ſwoy vmyſł dobry męſtwá ſwego/ á chuć ieden ku drugiemu BielKron 460, 28, 175, 326, 346v, 356; Mącz 107d, 119b, 174c, 205c, 292d (9); SienLek a3v; RejPos 351v; ále tá chuć ku mnie/ y wiárá twoiá/ znákiem ieſt y posłem łáſki tey ktorąć Chryſtus vkaże SkarŻyw 593.

chuć przeciwko) komu (20):LibLeg 11/171v; KromRozm II e2v; OrzList d; OrzRozm A3v; Mieſzko gdy obacżył chuć poſpolitego cżłowieká przećiw Káźimirzowi/ iechał do Raćiborzá BielKron 356, 116v, 330v; Mącz 45b, 73d, I23b, 288b [2 r.], 292d(11); KuczbKat 411.

W charakterystycznych połączeniach: chuć bracka,prawa, skłonna, sw(oj)a (3), szczyra, uprzejma (7), wieczna, wielka (6), wierna, wzajemna.

Zwroty: »mieć, mający chuć« = studio teneri Mącz [szyk zmienny] (13 :1): Moiá vprzeyma chuć/ ktorą przećiwko Wáſzey Miłoſći mam/ to czyni: ábych żáłoſćiwie przyiął ten liſt OrzList d; BielKron 175, 326, 346v; Fastidit mei, Nie ma ku mnie chući. Mącz 119b, 119b, 123b, 174c, 205c, 288b (10).

»chuć okaz(ow)ać« [szyk zmienny] (5): Mącz 304a, 308c, 320c, 463d; A gdy ták poświęćiſz ty domy ſwoie/ y dom ſercá twego y ſumnienia ſwego Pánu Bogu ſwoiemu/ iż okażeſz w nim właſną wiárę á práwie gorącą miłość iému/ [...] á ktemu chuć wierną ku bliźniemu ſwemu RejPos 351v.

Wyrażenie »chuć (nie)dobra« [szyk 2 : 1] (3): LibMal 1554/190v; Ale gdy przyiechał/ krol k niemu chući dobrey nie miał BielKron 28; Mącz 379c.
Szeregi: »baczenie i chuć« (1): Studiosus nobilitatis, Oſobliwe baczenie y chuć máyący przećiwko ślachćie. Mącz 423d.

»łaska, (a) chuć« [szyk 2 :1] (3): KochSat B4v; Apud oratores est figura, Gdy orator ná przodku rzeczey z lekká á z nienacká ſie wkráda/ wſobia á włudza w vmysły ſędziów łáskę á chuć ych ſobie tym yednáyąc. Mącz 395d, 308c.

»chuć, (a) miłość; chuć z miłością« [szyk 2 : 2] (3; 1): Mącz 383b; Ale on o thákiey zwirzchnośći thu powiedáć racży/ ktorey nie z miłośći/ nie s chući bráckiey/ iedno z nádęthego ſercá á s pychy/ ſwiát ſzuka á nábywa ſobie RejPos 227v; KuczbKat 411; RejZwierc 194v.

»chuć i powolność« (1): czo wſzitko vczinylyſzmi radzy mayancz the zvpelna dvfnoſcz o prziyazny Czeſſarza yego mczi yſch tak ſzye bendzye raczil zachowacz przeczywko nam yakam chvcz y powolnoſcz Braczkam ponaſch vznal. LibLeg 11/173v.

»chuć, (i) przychylność« (2): BielKron 330v; A ták gdy poznaſz ſzcżyrą chuć á wierną życżliwość przyiacielá [...] o ſtárayże ſie też o to pilno áby on też nie mnieyſzą/ owſzem kędy mu to okázáć możeſz/ y więtſzą tákże znał chuć y przychylność po tobie RejZwierc 92v.

»chuć a przyjaźń« (1): Premere pollicem, Sćiſnąć wielki pálec/ to yeſt chuć á prziyaźń okázowáć. Mącz 320c.

»chuć i uprzejmość« (2): Nam neque authoritate quisquam apud me plus te valere potest neque voluntate, Nikt bo nie yeſt którego bych ya ſobie ták wyſoko łáską ważył/ á ku ktoremu bych też skłonnieyſzą chuć y vprzeymość miáł yáko ku tobie. Mącz 474a, 452d.

»chuć i (dobra) wola« [szyk 3 : 1] (4): BielKron 330v; Praeparare animos auditorum, Ziednáć ſobie chuć y wolą tych którzy słucháyą. Mącz 280c, 288b, 308c.

»chuć a zachowanie« (1): Officium alicui tribuere, Chuć á záchowánie komu okázáć. Mącz 463d.

»chuć, (a, i) życzliwość« (5): Utroque pollice, Vprzeymie/ s wielką chucią y żiczliwością. Mącz 308c, 188d, 406a, 423c; RejZwierc 92v.

Wyrażenia przyimkowe: »z chuci« (6): Iego Kro. m. s chvczy ſſwey kthoram ma przeczyw panv Voyewodzye. za yego powolyenſthwem. Kthore przeczyw yego Kro. mczi vkazvye. rad tho vczinycz bendzye raczil. LibLeg 11/171v; GliczKsiąż H7v; Mącz 215b, 378c; RejPos 227v; RejZwierc 194v.

»z chucią« (5):cżwarty go Zygmunt Krol Polſki przywithał z wielką chućią y powagą BielKron 414, 187, 188; Mącz 304a, 308c.

α. Uczucie, miłość; namiętność, żądza; affectio Mącz, Cn; affectus (pro amore), benignitas, charitas, concupiscentia, desiderium, epithymia, observantia Mącz; affectus amoris, libido Cn (47): BibRadz I 11c marg, 12c marg; Mącz 10b, 254a; Swą cńotliwą [!] małżonkę/ zháńbiwſzy porzući/ A do iney niecnoty/ obroći ſve chući. BielSat [I4]v HistLan D4v; RejPosWstaw [1102]v; CzechRozm 237v; SkarJedn 358; SkarŻyw 69, 261, 319, 510; KochFr 101; BielSjem 14; KochSob 60; KochTarn 79.

chuć czego (1): bacżyli to ludźie/ iż kiedy zákázuią cudzołoſtwá/ tedy śie też vżywánia cudzey żony chuc zákázuie KuczbKat 345.

chuć k(u) komu, ku czemu (12):A powyada yſch wzyal chucz knyey zrozmowi, kthorą thegoſz czaſſu zmamka myall, v kthorey tha dzyeweczka na then czaſſ bylla LibMal 1544/88, 1552/172; BibRadz I 11c marg; BielKron 69, 261; Mącz 409a; SienLek 157v; KuczbKat 345; RejPosWstaw [1103]; KochSz A2v; WisznTr 3, 30.

chuć przeciw(ko) komu (4):GliczKsiąż D2v; Mącz 114c, 493c; Ten znáiąc twarz łáſkáwą/ y chuć przećiw ſobie/ Skłonił tákże cnotliwé ſwé ſerce ku tobie: Ták/ iż iednáki ogiéń obiemá pánował KochPam 82.

W charakterystycznych połączeniach: chuć dziecińska, nierządna (4), prawa, przyrodzona, serdeczna (2), społeczna, sromotna, sw(o)ja (7), wielka, zła (4).

Zwroty:»chuć mieć« (8):LibMal 1552/172; zá ktorą też mąż przyſzedł płácżąc/ ieſzcże iey nie vznawſzy/ bo k niemu chući nie miáłá BielKron 69; Mącz 409a; SienLek 157v; NIc po twoiey Nárcyze vrodzye toć powiem/ Gdy my ſwego Iendruſiá do tego przyzowiem/ Snadźby Nimphy do niego iuż więtſzą chuć miáły/ Skoroby młodość iego ſtátecżną poznáły. PaprPan Y; KochSz A2v; WisznTr 3, 30.

»chuć okazać (a. ukazać)« [szyk zmienny] (2): Gdy w małżeńſtwo wſthępuią/ przy ludziech żadney chući k ſobie nieukázuią BielKron 261; Mącz 151c.

Wyrażenia: »cielesna chuć« (1):złym ſię ſkłonnośćią [!] ſprzećiwiáymy/ a ćiáłu ſwey woley niedopuſzcżaymy/ walcżąc świętą woynę zćieleſnymi złemi chućiámi SkarŻyw 264.

»chuć ojcowska« (1): Exhibere alicui affectum parentis, Okázáć komu chuć oycowską. Mącz 151c.

Szeregi: »chuć i lubość« (1): W tym wiele młodych ludzi przychodząc na miejſce ono ſromotne/ złe chući ſwe y lubośći chćieli wypełnić SkarŻyw 69.

»miłość, chuć« [szyk 3 :1] (4): Pro tuo in me amore, et mea vicisim in to observantia, Dla miłośći twey przećiw mnie/ á moyi záś chući przećiw tobie. Mącz 493c, 51b, 114c; KarnNap F3v.

»namiętność i chuć« (1):wſzytką ſię śiłą ſtárał/ iákoby był złe namiętnośći ſwe y chuć/ y pokuſy świeckie y ćieleſne/ z ſercá ſwego wykorzenił. SkarŻyw 353.

»powolność i chuć« (1):Obłudné ſerce wſzytko pokáźiło/ Y twa niewdźięczność/ ktorą pokázuieſz Tám/ gdźie powolność y chuć práwą czuieſz. KochFrag 27.

»chuć, (żądliwość a) pożądanie (a. pożądliwość)« [szyk zmienny] (3): Desideria sua proferre, Swoyę chuc á pożądliwość oznaymić. Mącz 83a, 83a, 107a.

»chuć a serce« (1): Wcżym yeſſcże pan Bog chuć á ſerce nieyákye rodzicom przećiw płodu ſwemu wlał á przydał/ áby ták ono miłowáli y ſſánowáli yáko kyedy ſámi ſiebye. GliczKsiąż D2v.

»chuć ani wola« (1):Gdźieby ſtadło vczárowáné było/ iżby iedno ku drugiemu chući áni woléy niemiáło/ ći máią w kąpieli wárzyć Bożé drzewko á omyć ſye SienLek 157v.

Wyrażenie przyimkowe: »z chuci« (2): Pomnię zdawná iż z chući/ ktorąś ku niey miáłá/ Nameś ſie by ſwym Wnękom/ Bábką zwáć kazáłá. WisznTr 3, 31.

Iron (1): Gdy oycowſkiey miłośći naprzod zániedbáłá/ Y młodſzey ſieſtrze drogę do tegoż podáłá. Przetoż zá tę chuć ktorą oycu okazáły/ [...] Miedzy wſzytki w rowny dzyał ſkárby podzielono/ A iák ſłuſzſzáło wſzytki miáſtá odpráwiono. HistLan F3.

b. Pragnienie posiadania dóbr materialnych; chciwość, zachłanność (9): A żadnać nas ina rzecż ktemu nie przywodzi/ Iedno ſproſna chuć ktora nam ták bárzo ſzkodzi. Ze więc prze nię dobrodzieyſtw przeſzłych nie pomnimy/ Gdyż też iedno nic nie dáć á wſzytko bráć chcemy. HistLan F4.

chuć czego (1): że nie P. Bog tákowe Małżonki/ ále chuć docżeśnego mienia/ łákomſtwo/ [...] złącża. WerKaz 303.

chuć do czego (3): RejZwierc 63v; Po śćiánách y po murzech/ wcżáſu nie przeſtrzega/ Gdy go chuć do cudzego zebránia podżega. KlonWor 2, **2v.

chuć ku czemu (1): Niechayże was nie zdeymuie chuć ku łupom BibRadz 1.Mach 4/17.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iżeby] (1): Iednáż przedſię wſzytkim chuć/ iżeby co miel HistHel ktv.

W charakterystycznych połączeniach: chuć sprosna, wielka (2).

Wyrażenie: »łakoma chuć« (1): Záwżdy ſie im zda iż im cżegoś nie doſtawa/ Lákoma chuć záwżdy ie w to prágnienie wdawa. HistLan E4.
Szereg: »chuć, łakomstwo« (1): WerKaz 303 cf chuć czego.
Wyrażenie przyimkowe: »z chuci« (1): Gdy vpátrzy pogodę/ z oney wielkiey chući/ Drobiątku niewinnemu do gárdłá ſię rzući KlonWor 5.
c. Apetyt, łaskomstwo; appetentia, appetitus, aviditas Mącz (20): Appetitus, Cbuć [!]/ chćiwość/ łákomość. Mącz 295c; chuć niezwykła przychodźi/ iż ſye więc niektorym záchćiewa/ niegdy rzeczy godnych niegdy niegodnych ku iedzeniu SienLek 112v, 112v, Sv, T3; RejZwierc 19, 26, 26v.

chuć do czego (2):wnetże ſtrácona chuć do chlebá/ choremu ſię wroćiłá. SkarŻyw 354. Cf Wyrażenie.

chuć w czym (1): Maſz zdrowie y vrodę chuć w trunkoch y w ſtráwie BielKom D5.

W charakterystycznych połączeniach: chuć mierna, niezwykła, stracona, swoja, wielka.

Przysłowie: Przyſmák do chući przegłodzenie. RejZwierc 26 marg Bbb.
Zwrot: »chuć mieć« (2): Citta, [...] Niemoc niewiaſt brzemiennycli/ gdy ku dźiwnym á rozmáyitém rzeczóm chuć máyą ku yedzeniu Mącz 55a; SienLek 103.
Wyrażenie: »chuć ku jedzeniu (a. jedłu), jedzenia, do jedła« (4 : 1 : 1): Mącz 53b, 55a, 295c; Stáry záś ku iedłu chući niema SienLek 103, Sv; RejZwierc 26.
Wyrażenie przyimkowe: »z chucią« (2) : niemaſz go théż zámarzáć/ ále mu day po ránu dobre śniadanié pokić z chućią ijé SienLek 189; BielSpr 43.

Synonimy: afekt, apetyt, chciwość, gorącość, gorliwość, łakomość, łakomstwo, łaska, miłość, namiętność, ochota, pożądanie, pożądliwość, pragnienie, przychylność, skłonność, skwapliwość, uprzejmość, żądanie, żądza, życzliwość.

Cf CHĘĆ, [CHĘTKOŚĆ], CHĘTNOŚĆ, CHUTLIWOŚĆ, NIECHUĆ

MM