[zaloguj się]
[pdf]

POŻĄDLIWOŚĆ (325) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N pożądliwość pożądliwości
G pożądliwości pożądliwości
D pożądliwości pożądliwościåm, pożądliwości(o)m
A pożądliwość pożądliwości
I pożądliwością pożądliwościami
L pożądliwości pożądliwościach
V pożądliwości

sg N pożądliwość (76). ◊ G pożądliwości (52). ◊ D pożądliwości (7). ◊ A pożądliwość (34). ◊ I pożądliwością (16). ◊ L pożądliwości (7). ◊ V pożądliwości (1). ◊ pl N pożądliwości (11). ◊ G pożądliwości (45). ◊ D pożądliwościåm (12), pożądliwości(o)m (5); -åm BibRadz, Mącz, RejPosWstaw (2), ModrzBaz (2), WerGośc; -åm : -(o)m WujNT (5:5). ◊ A pożądliwości (25). ◊ I pożądliwościami (23). ◊ L pożądliwościach (11).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w.

1. Gorące pragnienie, nieodparta chęć posiadania lub osiągnięcia czegoś; chciwość, żądza (często uznawane za grzech); cupiditas Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; desiderium Vulg, Mącz, PolAnt, Calep; appetitio Calag, Calep, Cn; concupiscentia Vulg, PolAnt, Calep; cogitatio Vulg, PolAnt; voluntas Vulg; affectio, appetitus Mącz; libido Modrz; cupido Calag; desideratio Calep (263): Ten Dyogenes wſzit[kie po]żądliwoſci od ſiebie odrzucił [...] á niemiewał na zimę tylko ſowity płaſzcż BielŻyw 70; RejPs 176v; RejKup y2v; Záraz tedy z vbyory á pożądliwoſcyą wſſytko ſie złe wſſcżęło/ co wſſytko ći myędzy ludzye wnyeſli/ ktorzy ná roſkoſz á wyſokie wzyęcya ápetyt myeli GliczKsiąż E8v; LubPs aa6v marg; RejWiz 86; A ták obacżyłem świát/ á oto był niebeſpiecżny dla pożądliwośći ktore ſię dźiáły ná nim. BibRadz 4.Esdr 9/20, I 58c marg, 358d; KwiatKsiąż C3v; Mącz 83a; RejPos 313v, 325, 326; GrzegŚm 52; KuczbKat 345 [2 r.]; WujJudConf 63, 191v; Nie omieſzkaway ſobie cżáſu weſołego/ áni cię niech chybia pożytek dobrey pożądliwośći. BudBib Eccli 14/14; ModrzBaz 6; WerGośc 267; pożądliwość z ſercá ſwego/ wyrzucay cżáſu wſzelkiego. ArtKanc M4v, N3v; Cupiditas – Poządliwoſzcz, ządzą. Calep 278b, 234b, 311b [2 r.], 392a; boiáznią Bożą wſzytki pożądliwośći odięte bywáią/ kthore vmyſłowi ciemność cżynią áby rozeznáć prawdy nie mogł. Phil L2; LatHar 269, 588; Obácz/ iż nie wſzelki grzech/ y nie káżde zezwolenie ku pożądliwość ieſt śmiertelne/ y potępienia godne: iedno kiedy zupełnie człowiek vmyſłem zezwala ná grzech/ na ktory go pożądliwość ćiągnie/ choćiabygo [!] też ſkutkiem nie wykonał. WujNT 787; [Bóg przez Chrystusa] nawiętſze y nakoſztownieyſze obietnice nam dárował: ábyśćie ſię przez nie ſtáli vcześnikámi Bozkiego przyrodzenia/ odbieżawſzy ſkáżenia pożądliwośći ktora ieſt ná świećie. WujNT 2.Petr 1/4, s. 526, 543 [2 r.], Rom 7/7, 8, 5. 546 [2 r.] (24); WysKaz 17; SkarKaz 121a; Pierwſzy wiátr ieſt Pożądliwość/ toieſt/ chęć do roſkoſzy ábo do bogactw. KlonFlis A4v; [Przeto wiedźieć mamy/ iż pożądliwośc [!] ieſt nieiákie wzruſzenie y nieiáka moc vmyſłu/ zá ktorą przywiedźieni ludźie/ onych wdźięcżnych rzecży pożądáią ktorych niemáią. KuczbKat 347 (Linde)].

pożądliwość czego (17): Średnie láta pożądliwość wielkich rżecży zámikayą w ſobie. KwiatKsiąż C4v, M; RejPos 325v; A zá tym kęſem omylnego á błiſzcżącego złotá á zá pożądliwoſcią iego/ [...] káżdy vmyſł náſz/ [...] gdy mu gwałtu wielkiego rozum á cnotá nie vcżyni/ muśi záwżdy być [...] s powinności ſwey pocżćiwey y vwiedziony y vnieſiony. RejZwierc 19v; ModrzBaz 82. Cf »pożądliwość świata«.

pożądliwość do czego (1): ſtąd by ſie nam mnozyła poządliwoſc do zwierzchnych a wiecznie vmocnionych oſiadłoſci twoich ktorych nas racz miłoſciwie domieſcic wſſechmogący panie boze naſz. RejPs 89v.

pożądliwość ku czemu (1): to wſzytko maſz z rády á s pomocy onego márnego á omylnego krolá y kſiążęciá ſwiátá tego/ ktory nigdy widząc myſl twą nie zámieſzka poduſzcżáć w tobie tym więtſzey pożądliwośći ku temu dobremu/ ácż krotkiemu/ mieniu twemu RejPos 326.

pożądliwość czyja [w tym: pron poss (32), G sb i pron (18), ai poss (10)] (60): RejPs 105v, 115v, 177v, 178v; SKądże woyny y zwády miedzy wámi? A za nie z pożądliwośći wáſſych/ kthore woiuią w cżłonkách wáſſych. Leop Iac 4/1 [przekład tego samego tekstu SkarKazSej]; BibRadz *4, I 2a marg, 58c marg, 106b marg, 198c marg, 358d marg [2 r.], 4.Esdr 3/8; Mącz 83a, 169a; RejAp 151v; nielza iż muśiſz im dopuśćić tich pożądliwośći ich/ á puśćić ie zá tą ſwą wolą ich/ y dopuśćiſz im tey ſlepoty y tey głuchośći ich. RejPos 205, 44, 164v, 213v, 227, 234, 293, 302v; RejPosWiecz2 93v [2 r.]; GrzegŚm 36; KuczbKat 325; RejPosWstaw [212], [1102]v; CzechRozm 187v; proznoby was dáley zwáć ludźmi/ ktorziśćie ſię obowiązáli pożądliwośći Pánow/ dźikiemu á okrutnemu źwierzowi podobnych ModrzBaz 143v, 130, 133v; ReszPrz 24; Phil P2, R, S2; [Jezu] Zwyćięż/ y zágáś pożądliwość moię ſłodkośćią twoią/ ktorąś ſkryćie záchował tym/ ktorzy ſię ćiebie boią. LatHar 588; Abowiem będźie czás gdy zdrowey náuki nie śćierpią: ále według ſwoich pożądliwośći nágromádzą ſobie vczyćielow WujNT 2.Tim 4/3; Lecz káżdy bywa kuſzony od właſney pożądliwośći poćiągniony y przynęcony. WujNT Iac 1/14, Ioann 8/44, s. 526, Iac 4/1, 3, Iudae 16 (12); SkarKazSej 675a. Cf »ludzkie pożądliwości«, »młodzieńskie pożądliwości«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (2): Abowiem to ieſt záwżdy moiá wielka pożądliwoſć/ áby mię przywiodł w vznánie przyrodzoney woley boſkiey twoiey RejPs 177v, 105v.

W połączeniach szeregowych (13): A gdy ſtráćił niewinność/ wſzytko złe przypádło/ [...] Bo przypádłá iuż zła myſl/ chuć/ pożądliwośći/ Ktore ſnádnie dowiodą iuż do káżdey złośći. RejWiz 36v; RejPos 293; GrzegŚm 21; Páweł s. zmyſla ſobie nieiakie ciáło/ ktore ma cżłonki/ chući/ wyſtępki/ y rozlicżne złośći/ á to káżdemu z nas przywłaſzcża. Skąd y cżłonki zowie zyemſkiemi/ to ieſt poruſzenie/ pożądliwośći y niedoſtátki/ ſpráwy á złośći ciáłá/ álbo nátury ſkáżoney/ rzecżami zyemſkiemi ſie bawiącey. RejPosWstaw [1103], [1102]; ModrzBaz 27, 136v; Niechćieymy ſię ztymi Philiſtynámi/ to ieſt/ zćieleſnośćią náſzą y z chućiámi á pożądliwośćią ktora po chrzćie zoſtáłá w ćiele náſzym/ bráćić SkarŻyw 560; bo gdzie nie będzie w niey [w Rzeczypospolitej] pánowáłá chćiwość/ gdzie nie będzie pożądliwość/ gdzie nie będzie pychá/ łákomſtwo/ y ine ſproſne poſthępki/ á zgołá niecnothy/ wſzytki rzecży w niey trwáłe y nienákáżone będą. Phil P2; Abowiem doſyć wam iżeśćie przeſzłego czáſu żywotá pełnili wolą Pogáńſką/ chodząc w niepowśćiągliwośćiách/ pożądliwośćiách/ opilſtwách/ bieśiádách/ piiáńſtwách/ y ſproſnych báłwochwálſtwách. WujNT 1.Petr 4/3, Col 3/5, s. 784; SkarKazSej 675a.

W przeciwstawieniu: »ludzkie pożądliwości... wola boska« (2): RejPosWstaw [213]v; ten ktory vćierpiał w ćiele/ poprzeſtał od grzechow: áby oſtátek czáſu żył w ćiele/ nie iuż więcey ludzkim pożądliwośćiam/ ále woley Bożey. WujNT 1.Petr 4/2 [przekład tego samego tekstu RejPosWstaw].

W porównaniach (2): RejZwierc 148v; Pożądliwość ieſt iáko mátká/ á grzech ieſt płod. WujNT 787.

Zwroty: »być [jakiej] pożądliwości« (1): á zaprzeć tego nie mogę w ſercu ſwym/ żem ieſt tákowey chęći y pożądliwośći pożytkow iego. RejPos 325v.

»hamować pożądliwości; pożądliwość jest (a. bywa) (po)hamowana; pohamowanie pożądliwości« = coercere a. comprimere cupiditates Modrz, cupiditas subvertitur JanStat [szyk zmienny] (5;3;1): BibRadz *4; RejPosWstaw [413]; Iáko byſtrość końſka biegániem á vięćiem obroku bywa ſkroconá/ ták pożądliwośći byſtre pracámi y poſty bywáią hámowáne [ita appetitus exultantes laboribus et ieiuniis frenantur] ModrzBaz 10v, 71v, 82, 136v; ReszPrz 24; Kátholicy ſię od niektorych potraw pewnych czáſow wſtrzymawáią [...] dla pohámowánia pożądliwośći WujNT 64; SarnStat 138.

»popuścić wodze (a. popuszczać wodz swym) pożądliwościam« = indulgere suis affectibus Mącz (2): Mącz 169a; Boć oná ieſt bárzo ſproſna/ á narodowi ludzkiemu ſzkodliwa wolność/ gdy kto popuśći wodze niesłuſznem pożądliwośćiam [cum quis fraena permittat illegitimis cupiditatibus]/ ná cudze rzecży cżyha/ zdradza/ odprzyśięga/ gwałtem bierze ModrzBaz 72.

»powścięgać (a. powściągać) pożądliwości; powściągać się od pożądliwości; powściągnienie pożądliwości« [szyk zmienny] (3;1;1): Abowiem ieſli vmyſły dziatek boiáźnią Bożą wcżás zápráwione będą/ tedyć też [...] z młodych lat náucżą ſie pożądliwośći cieleſnych powſcięgáć y hámowáć RejPosWstaw [413], [212], [1102v [2 r.]; Namilſzy/ proſzę iáko przychodniow/ y obcych/ powśćiągayćie ſię od ćieleſnych pożądliwośći [abstinere carnalibus desideriis] ktore walcżą náprzećiw duſzy. BudNT 1.Petr 2/11.

»uskrom(n)ić pożądliwość« = sedare appetitus Mącz [szyk zmienny] (2): Mącz 295c; O nędzny bogacżu/ o nędznyſz tho pogrzeb twoy będzie/ ieſli nie obacżyſz á nie vſkromniſz tey márney pożądliwośći ſwoiey/ á nie będzyeſz vżywał dárow tych Páná [...] wedle woley ſwiętey iego. RejPos 164v.

»wstrzymawać się od pożądliwości« (2): CzechRozm 87v; Namileyſzy proſzę was iáko obcych y przychodniow/ ábyśćie ſie wſtrzymawáli od pożądliwośći ćieleſnych [obsecro vos ... abstinere vos a carnalibus desideriis] ktore walczą przećiwko duſzy WujNT 1.Petr 2/11.

»wypełniać pożądliwości« (1): Pan poznał á obacżył pożądliwe y wierne ſercá ich/ wypełniał ony pożądliwośći ich/ zmiłował ſie nád nimi. RejPos 213v.

»pożądliwością się zapalić« (2): Pożądliwoścyą ná puſſcży ták ſye zápalili/ Dziwnye Páná Bogá ſwego w ſercu ſwym kuśili/ Ale on na wſſem wypełnił ich wſſytki żądośći LubPs Y2v; SkarKazSej 675a.

»żądać pożądliwością« (1): Y żądáli pożądliwośćią [Et concupierunt concupiscentiam] w puſzcży/ á kuśili Bogá w puſtyni. BudBib Ps 106/14.

Wyrażenia: »pożądliwości cielesne« = desideria carnalia PolAnt, Vulg [szyk 7:3] (10): GrzegŚm 32; Záłámuyże w ſobie twárdym wędzidłem wſzytki pożądliwośći cieleſne/ boć to ieſt śiłny nieprzyiaciel poczćiwey ſłáwye twoiey. RejZwierc 36; RejPosWstaw [413], [1102]v; BudNT 1.Petr 2/11; A iżby ták żywąc/ wſtrzymawáli ſie od ćieleſnych pożądliwośći/ ktore walcżą przećiw duſzy CzechRozm 87v, 220v; WujNT 1.Petr 2/11, Bbbbbb2; WysKaz 6.

»pożądliwości doczesne« (1): obaczywſſy niedoſtatek ſtałoſci naſſey racz byc miłoſciwem obroncą nam wprzeciwnoſciach naſſych: aby pożądliwoſci doczeſne nie vcięzyły a niezwiodli nieopatrznych miſli naſſych RejPs 189v.

»ludzkie pożądliwości« [szyk 4:2] (6): [Chrystus cierpiąc za nas w ciele] przeſtał od grzechu: ku temu áby iuż nie pożądliwoſciam ludzkim/ ále woley Bożey/ oſtátek cżáſu w ciele żył. RejPosWstaw [213]v; WujJud 204; RejPosRozpr b4; Przedmowá tá zámyka w ſobie vſkarżánie ná ſtan Rzecżypoſpolitey náſzey. Naprzod ſię mowi/ iż złemi ludzkiemi pożądliwośćiámi [cupiditatibus hominum perversis] y pokoy bywa wzruſzan ModrzBaz 101v, 101v; WujNT 1.Petr 4/2.

»młodzieńskie pożądliwości« [szyk 2:1] (3): A chroń ſię pożądliwośći młodźieńſkich [At iuvenilia desideria fuge]/ ále náſláduy ſpráwiedliwośći/ miłośći/ wiáry/ pokoiu BibRadz 2.Tim 2/22; CzechRozm 196, 197v.

»pożądliwość niemierna (a. nieumiarkowana), zbytnia pożądliwość« (2:1): ná onym mieyſcu karał Bog pożądliwoſć nie mierną ludu BibRadz 1 106b marg; RejZwierc 91; Tem tedy rzecżam [tj.braniu lichwy] práwem ma być zábiegano/ á zbytnie y przymnażánia bogactw/ y łápánia vrzędow/ pożądliwośći máią być hámowáne. ModrzBaz 82.

»niepohamowana pożądliwość; nienasycone, niepowściągliwe pożądliwości« = cupiditas insatiabilis Modrz [szyk 3:1] (2;1:1): [gdyby ludzie kierowali się cnotą] Niebyłoby żadnego mieyſcá zazdrośći/ waśni/ łákomſtwu/ niepowśćiągliwem pożądliwośćiam [immoderatis libidinibus]/ áni łákomemu łápániu vrzędow/ áni nieukroconem chęćiam. ModrzBaz 136v, 101v; á wſzákóż niepohámowána pożądliwość [effrenata tamen cupiditas JanStat 225]/ by nie byłá pohámowána ſtárániém ſpráwiedliwości/ tedyby záprawdę zgodá y pokóy między ludźmi zginęłá. SarnStat 138, 240.

»niezbożna pożądliwość« (1): kuśić ſie zwykli ludzie złoſliwi o tho wſzytko/ do cżego ie iedno ich niezbożna pożądliwość wiedzie. Phil S2.

»obłędliwe pożądliwości« (2): RejPos 65; Złożćieſz wy według pierwſzego obcowánia ſtárego człowieká/ ktory ſię pſuie według obłędliwych pożądliwośći [secundum desideria erroris.] WujNT Eph 4/22.

»popełnienie pożądliwości« (1): przyoblecżde Páná Iezu Kryſtá/ á nie mieyćie ſtáránia o ćiele ku popełnieniu pożądliwośći [et carnis curam ne fecetis in desideriis]. BibRadz Rom 13/14.

»przyrodzona, wnętrzna pożądliwość; pożądliwość przyrodzenia« = naturale desiderium Mącz (4:1;1): RejZwierc 148v; Mącz 241d; Wſzákże ieſt też niektora pożądliwość przyrodzona/ iáko chćieć ſpáć ábo odpocżywáć/ ieść/ pić/ dzyatecżki pocżćiwie wychowáć RejPosWstaw [212], [1103]; On zakon przyrodzony záraz z pierwſzym Adámem od Bogá ſámego bez piſmá zwierzchownego/ wlany był w wnętrznośći cżłowiecże. [...] rządząc ſumnienie iego/ y wnętrzne pożądliwośći. CzechRozm 89v, 242v; [PowodKorab 36].

»szkodliwe pożądliwości« = desideria nociva Vulg [szyk 2:1] (3): CzechRozm 205v; Co ieſliże nas ſámych one ſzkodliwych pożądliwośći choroby trapią [qui morbis illis noxiarum cupiditatum vexemur]/ [...] co ieſt przyſtoynieyſzego/ iedno ſię nád podobnemi nam vżalić? ModrzBaz 67v; WujNT 1.Tim 7/9.

»pożądliwość świata, świecka« = concupiscentia mundi, saecularium desiderium Vulg [szyk 17:5] (12:10): RejPs 178; BibRadz *4; RejAp 61; Pan nie rychło nas do ſiebie záwoła/ widząc iáko ſie bárzo tułamy y z myſlámi ſwemi zá pożądliwoſcią tego ták márnego ſwiátá RejPos 325v, 220, 312; RejPosWiecz3 98v; RejPosWstaw [212] [3 r.], 21v, [1432]v; z nápominánia gorącego onego Diakoná Szcżepaná [...] [winniśmy obrzezować nasze] ocży ſpożądliwośći świeckiey/ áby w niebo pátrzáć mogły/ á odwrocone od prożnośći świátá tego były SkarŻyw 4; [by uczniowie Chrystusa] záprzawſzy ſię wſzelákiey niezbożnośći y świeckich pożądliwośći/ trzeźwie y ſpráwiedliwie w teráźnieyſzym wieku żyli. CzechEp 359; LatHar + 2v; WujNT Tit 2/12, s. 784, 1.Ioann 2/17, Cccccc; WysKaz 2; á rácz mi to dáć [...] ábym ia téż wzgárdźiłá tym świátem/ y wſzyſtkiémi pożądliwośćiámi iego dla ćiebie iedynéy poćiechy moiéy. SiebRozmyśl C2v; SkarKazSej 675a.

»pożądliwość wielka« [szyk 1:1] (2): RejPs 177v; Inhiatio – Pozadliwosć wielka. Calep 537a.

»ziemskie pożądliwości« (1): Nogi tu Auguſtyn ś. ludzkie á źiemikie pożądliwośći rozumie: to ieſt/ máłe álbo powſzednie grzechy/ bez ktorych ludźie ná świećie nie ſą. WujJud 204.

»zjęty pożądliwością« (1): áby vmiał káżdy z was nacżynie álbo ciáło ſwe trzymáć w ſwiątobliwośći y w vcżćiwośći/ nie będąc zyęći pożądliwoſcią/ iáko pogáni/ kthorzy nie znáią Bogá. RejPos [212].

»zła pożądliwość« = mala concupiscentia Vulg; improba a. nefaria a. perversa cupiditas Modrz [szyk 13:3] (16): RejPosWstaw 110v, [1102]v, [1103] [2 r.]; CzechRozm 205v; ten ſtan zá cżáſu ludźi ſtárodawnych/ cżęſtokroć ſię przećiwił y mocnie záſtáwował/ złey pożądliwośći Krolow/ y tych ktorzi Rzecżypoſpolite rządzą ModrzBaz 130, 100v, 101v; SkarŻyw 260; Iáki ten był ná ćiele/ táki ieſt grzeſzny człowiek ná duſzy/ przez złe pożądliwośći ośiádáiące ſerce iego WujNT 132; Czáſem y ſpráwiedliwi ludzie bywáią przymuſzeni mocą y furią złey pożądliwośći/ wiele y czynić y ćierpieć ná niżſzey częśći duſze ſwey/ ábo ná zwierzchnych członkách WujNT 546, Col 3/5, s. 150 marg, 541, 7 arg, 838.

Szeregi: »affekty a pożądliwości« (1): Potrzebá tedy áby to vſługowánie właſnoſciámi ſwemi było ogránicżono/ áby ludzkiemi áffekty á pożądliwoſciámi tám y ſám nie było ſzárpano [...] Abowiem nie godzi ſie tego przywłaſzcżáć ſpráwie cżłowiecżey [...] co właſnie przynależy ſámemu Pánu Bogu RejPosRozpr b4.

[»apetyt albo pożądliwość«: Iż w cżłowiecże náyduie ſie troiáki áppetit/ álbo pożądliwość. Náprzod ieſt Appetitus naturalis, to ieſt pożądliwość przyrodzona/ ktora ieſt ták wrodzona cżłowiekowi/ iż [...] przyrodzenie ſamo z śiebie do potrzeby ſwey/ oney rzecży pożąda PowodKorab 36.]

»pożądliwość, (i, [abo]) chciwość« [szyk 2:1] (3): Calag 64a; Calep 83b; Dobrze tedy s tą R.P. dziać ſie będzie/ kthora w obycżáie y práwá thák będzie ſporządzona/ żeby żaden o to do cżegoby go iego chćiwość y pożądliwość ciągnęłá nie kuśił ſie Phil R; [Pożądliwość ábo chciwość troiáka w człowiecze PowodKorab 36 marg]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»chęć (a. chuć) i (a) pożądliwość« (2): Desideria sua proferre, Swoyę chuć á pożądliwość oznaymić. Mącz 83a; RejPos 325v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»grzech i pożądliwość« (2): myśl moiá/ przywiedźioná z łáſki twey/ do ſkruchy ſwey/ ćiáło ſwoie z grzechámi y pożądliwośćiámi vkrzyżowáłá. LatHar 270; WujNT 543. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»łakomstwo a pożądliwość« (1): A by ten nędzny ſwiát/ y to ciemne kſiążę iego nie odwodziło nas od ciebie Bogá náſzego tym lákomſtwem [!] á tymi pożądliwoſciámi ſwiátá tego. RejPos 220. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»łupiestwo albo pożądliwość« (1): gdy też nam dopuſzczą mocy náſzey vżywać/ nie dla łupieſtwá/ álbo iákich dobr poządliwośći/ ále o Ceſarſtwo y o chwałę mamy ſię z nieprziacielem ſtacżać. KwiatKsiąż M.

»uporne myśli a pożądliwości« (1): A więcey ſobie to vważáć maſz/ ábyś bił á tłumił vporne myſli á pożądliwośći w ſercu ſwoim/ rozmyſłem ſwoim/ á cżynił mu gwałt w vpornych myſlach iego. RejPos 202v.

»nadzieja i pożądliwość« (1): Ale nádzieiá y pożądliwość iego záwżdy ſie w niwecż obroći. RejPos 44.

»niepobożność, (i) (świecka) pożądliwość (świata tego)« = impietas et seculare desiderium Vulg (3): vkazáłá ſie nam zbáwienna łáſká Bożą wſzytkim ludzyom/ vcżąc nas tego/ áby odrzekſzy ſie niepobożnośći pożądliwośći ſwiátá tego/ trzeźwie/ ſpráwiedliwie/ y pobożnie żywibyſmy byli w ninieyſzym wieku RejPosWiecz3 98v; RejPosWstaw 21v; WujNT Tit 2/12.

»pożądliwości, niepowściągliwości« (1): Abowiem hárdośći prozne mowiąc/ przyłudzáią przez pożądliwośći ćiáłá przez niepowśćiągliwośći [in desideriis carnis luxuriae]/ tych co trochę odbiegli byli w błędźie obcuiących WujNT 2.Petr 2/18. [Ponato w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podnieta albo pożądliwość« (1): Oto tu Apoſtoł [św. Jakub] trzy rzecży w cżłowiecże być powiádá. Pierwſza podnietá albo pożądliwość [concupiscentia Vulg Iac 1/15]. Druga pocżątki wzruſzenia niedbále odrzucone. A trzećia zezwolenie. WysKaz 17.

»pożądliwości a popędliwości« (1): Ale pożądliwośći ludzkie nienáſycone/ á ſrogie y okrutne popędliwośći ſerdecżne/ ſpráwuią to/ iż y pokoiu ták iáko przyſtoi bronić/ áni rzecży náſzych w iednákim ſtanie záchowáć/ áni żywotow náſzych od niebezpiecżeńſtwá y rozmáitych przygod wolnemi vcżynić/ niemożemy. ModrzBaz 101v.

»pożądliwośd i rozkosze« (1): Abowiem y my byliſmy niekiedy głupi/ niewierni/ błądzący/ ſłużący pożądliwośćiam y roſkoſzam rozmáitym [desideriis et voluptatibus variis]/ w złośći y w zazdrośći mieſzkáiący WujNT Tit 3/3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pożądliwość albo skaza natury człowieczej« (1): Známienuie też w piſmie ćiáło/ on grzech/ w cżłowiecże mieſzkáiący/ iákoby bryłę iáką álbo máterią/ pożądliwość álbo ſkázę nátury cżłowiecżey GrzegŚm 20.

»(nie) pożądliwość i (ani) skłonność« [szyk 2:1] (3): W vſpráwiedliwionych grzech mieſzkáć więcey niemoże/ poki w ſpráwiedliwośći trwáią [...] áczkolwiek ſkłonność ku grzechowi w nich przebywa/ y pożądliwość WujJud 102v; WujNT 546; SkarKaz Oooo2v.

»swa wola a pożądliwość« (1): rowną Pan y tym zapłátę zoſtáwić racżył/ ktorzy tu dobrowolnie vmartwiáią á vdręcżáią ciáłá ſwoie/ odeymuiąc im wſzytki ſwe wole/ á wſzytki márne pożądliwośći ſwiátá tego RejAp 61.

W przen (39): Tedy záſz dothknęło ſie mnie iákoby widzenie cżłowiecże/ y pośiliło mie/ á rzekło: Niechćieyże ſie bać mężu pożądliwośći/ pokoy tobie Leop Dan 10/19; Y owoce pożądliwośći twoiey iuż wſzytko odpádło od ciebie/ y wſzytki tłuſtośći y przeyrzecżyſtośći zginęły od ciebie [Vulg Apoc 18/14] RejAp 151v; A łaḿ w ſobie záwżdy przyrodzenie ſwoie/ kthore ſie vbrawſzy w pożądliwość iáko w mocną zbroię/ záwżdy s tobą burdę wieść muśi. RejZwierc 148v; PAtrz Pánie BOże moy iáko świát wſzytek pełny ieſt śideł pożądliwośći/ ktore nágotowano nogom moim. LatHar 589; człowiek [...] dla naiázdow pożądliwośći od ktorey poki żyw wolen nie ieſt/ wypełnić we wſzytkim nie może woley duchá ſwego. WujNT 546; pożądliwość nie rodzi/ ieſli pierwey nie pocznie: á nie poczyna/ ieſli nie otrzyma vmyſlnego ná złe zezwolenia. WujNT 787; Zá tym pożądliwość począwſzy/ rodźi grzech: á grzech wykonány/ rodźi śmierć. WujNT Iac 1/15 [idem WysKaz]; Y owoce pożądliwośći duſze twey odeſzły od ćiebie. WujNT Apoc 18/14, s. 787; WysKaz 17.
Wyrażenia: »pożądliwości ciała« = desideria carnis PolAnt, Vulg (16): Páweł thák nápiſał. Duchem poſtępuyćie/ á pożądliwośći ćiáłá nie wykonywayćie GrzegŚm 32; Ale záwykłány ſwiát á zámieſzána á nieumiárkowána pożądliwość ciáłá náſzego wſzytko nam powichrowáć muśi/ iż ſie záwżdy muſzą myſli náſze thám ciągnąć/ gdzie ie przyrodzenie wlecże. RejZwierc 91; WujJudConf 90v; RejPosWstaw [212], [212]v; Ale choćiaż byś y Szátáná wolen był/ ále ſwego właſnego ćiáłá y pożądliwośći iego/ niewiem ábyś ſie vchronił CzechRozm 230v; LatHar 580; Niechże tedy nie kroluie grzech w wáſzym śmiertelnym ćiele żebyśćie poſłuſzni mieli być pożądliwośćiám iego WujNT Rom 6/12; ábowiem wſzytko co ieſt ná świećie/ ieſt pożądliwość ćiáłá/ y pożądliwość oczu/ y pychá żywotá WujNT 1.Ioann 2/16, s. 542 marg, Gal 5/16, Eph 2/3, 2.Petr 2/18, Bbbbbb2 [2 r.], Cccccc.

»pożądliwość oczu« (6): y wſzytkie namiętnośći ćiáłá náſzego/ grzechem záráżonego: ktore ſie w nas mnożą z pożądliwośći ocżu y zápalenia ćiáłá [...] mamy w ſobie vmartwiáć/ trzeźwośćią/ modlitwą/ powsćięgliwośćią/ y poſtámi. CzechRozm 240v; nie możeć złyduch [!]/ álbo świát/ álbo ćiáło/ więcey rzecży przednieyſzych przekłádáć nád one troiákie/ [...] ktorymi ták ſtáry adám w ráiu/ iáko y nowy ná puſzcży był kuſzony: to ieſt pożądliwość ćiáłá/ pożądliwość ocżu/ y pychę tego świátá LatHar 580, 109; Kiedy miłuiemy świát y to co ieſt ná świećie/ pożądliwość ćiáłá y pożądliwość oczu. WujNT Bbbbbb2, 1.Ioann 2/16, Cccccc.

»pożądliwość serca« (5): BibRadz II 141a marg; RejPos 202, 213v; A przetoż podał ie Bog pożądliwośćiom ſercá ich/ ku nieczyſtośći: áby miedzy ſobą ćiáłá ſwe ſromoćili. WujNT Rom 1/24, s. 526.

»wszeteczne pożądliwości« (1): Thu ſie iuż muśiſz oblicżyć z nędznym ſerczem ſwoim/ á thłuc/ á zátłumiáć/ y niſzcżyć w nim ony wſzytki márne á wſzetecżne pożądliwośći iego. RejPos 202.

Przen (10): Złożcie s ſiebie ſtárego cżłowieká/ tho ieſt pirwſze ono obcowánie pożądliwoſciámi ſkáżone RejPosWstaw [1103]v; czego mieć nie mogą, Pożądáią; á kiedy doſtáną, rzucáią. [...] ſzalona rzecz bárzo Y złá ſtánąć w goſpodzie v pożądliwości. CiekPotr 53.

pożądliwość czego (2): proſzę moi mili bráćiſzkowie/ ábyſcie w trzeźwoſciách wáſzych w tym vſtáwicżnie trwáli/ co wam ieſt podano w obiáwieniu Páná náſzego Iezu Kriſtá/ iáko ſynacżkowie poſłuſzni iego/ á nie sfigurowáni pirwſzemi pożądliwoſciámi obłędliwośći wáſzych RejPos 302v; WysKaz 2.

pożądliwość czyja [w tym: G pron (4), pron poss (1)] (5): Ty cząſtki popalone známionuią vmartwienie ſtárego Adámá/ y z pożądliwoſćiámi iego BibRadz I 58c marg, I 198c marg; iedno mocą Páná Kryſtuſá w nas mieſzkáiącego/ mamy moc [...] ſtárego cżłowieká/ ze wſzytkimi iego pożądliwoſciámi vmorzyć/ y być w nim nowym ſtworzeniem. RejPosWiecz2 93v; GrzegŚm 36; Azaſz też tego niewieſz/ iż nie cudá/ [...] ſkutkámi ſą ſłużby przepowiedánia ſłowá Bożego: ále odnowienie duchá vmyſłu cżłowiecżego: vmartwienie Adámá ſtárego z iego pożądliwościámi CzechRozm 187v.

Wyrażenia: »ślepa pożądliwość« (1): O obłudna śmiertelnych nádźieio/ o prędka ná wſzyſtko złe odmiáno/ o ślepa nieprawdźiwych dobr pożądliwośći/ Bogactw/ cżći/ y roſkoſzy WysKaz 2.

»zdradliwa pożądliwość« (1): [złóżcie] z ſiebie co ſię dotycże pirwſzego poſtępowánia ſtárego onego cżłowieká/ ktory zdrádliwemi pożądliwośćiámi bywa zepſowan. BibRadz Eph 4/22.

a. Pragnienie pokarmu, apetyt [w tym: czego (2)] (4):

pożądliwość czyja (1): Citta – Pozaliwoſc niewieſczią w poczęciu, pliugawego iadła. Calep 202b.

Wyrażenia: »groby, pogrzeby pożądliwości« = tłumaczenie hebr. nazwy Kibrot – Hattaawa, lat. Sepulcra Concupiscentiae (1:1): BibRadz 1106 marg; przypłáćiły roſpuſtne gęby á poſtu niemiłuiące/ y ná oney drogiey zniebá mánnie nieprzeſtáiące. Bo ieſzcże mięſo tkwiáło w zębách ich/ á gniew Boży pobił ie/ ták iſz mieyſce ono názwáne było pogrzeby pożądliwośći. SkarŻyw 484.

»nienasycona pożądliwość« (1): Bulimia – Zarłocztwo, nienaſiconą poządliwoſzciądla [lege: pożądliwość jadła] Calep 142a.

b. Rywalizacja; w przen [czego przeciw czemu] (1): POZADLIVVOSC duchá przećiw ćiáłu dobra. WujNT Bbbbbb2.
2. Żądza zmysłowa, namiętność; libido Mącz, Modrz; prolubium Calep, Cn; igniculus, luxuria, luxuries Mącz; cupido, flamma virilis Cn (61): GliczKsiąż E3; Wyznawa oblubienicá z wielką pożądliwośćią/ iż chce cále przeſtáwáć z małżonkiem ſwoim/ służąc mu wiernie y prawdźiwie BibRadz I 351b; Ktorym Przykazánim/ nietylko śie tá pożądliwość zábrania zá ktorą cudzołożnik żony cudzey pożąda/ ále też y oná/ ktorą będąc kto zięty/ pożąda tego áby cudzą żonę w małżeńſtwo poiąć mogł. KuczbKat 350; Temu [który upalenie cierpi] lepiey ieſt ożenić ſie [...] Ale [...] ieſt przećiwko tey pożądliwośći inſzych lekarſtw doſyć/ okrom żony. WujJud 210v; A co tego zá przycżyná/ cżemubyś ty tego zá moc Bożą y ſpráwę duchá ś. niechćiał mieć/ gdyby ſie ták Iezus Pan z naſienia Iozefowego zácżął á zwłaſzcżá bes wiádomośći/ y ſpolnego/ ćieleſnego z pożądliwośćią złącżánia ſie rodźicow iego. CzechRozm 162v; Calag 54Ią; Calep 858a; SkarKaz 351a.

pożądliwość kogo, czego (9): A ták choćiażby ſię to pozwoliło/ iż ſię [Antychryst] wſtrzymáwáć będźie od vcżynku/ wſzákże vmyſłem będźie plugáwcem wſzetecżnym/ iáko o nim rozumieią/ á ták pożądliwość białych głow będźie mu przyſtáłá. CzechEp 415, 415 [6 r.], 416; [nieprzyjaciel duszny] przywiodwſzy mu [św. Benedyktowi] ná miſl niewiáſtę iedną/ ktorą gdzieś widział: ták go iey oſobą roſpalił y złą żądzą w ſerce iego wrzućił/ iſz máło z oney puſtyniey pożądliwośćią roſkoſzy zwyćiężony/ niepobieżał. SkarŻyw 249; [WujBib Dan 13/8 (Linde)].

pożądliwość do kogo (1): Ieden Egipcyánin/ do niektorey vcżćiwey niewiáſty żony Pártheniká/ w nieucżćiwą pożądliwość vpadł SkarŻyw 35.

pożądliwość ku komu (2): Byłá w Sennie iedná niewiáſtá/ ktora [...] braćią S. Fráńćiſzká dlá Páná Bogá cżćiłá/ [...] tey cżáſu iednego cżárt wśiał w ſerce plugáwą pożądliwość ku świętemu Bernárdynowi SkarŻyw 462. Cf »zapalić się w pożądliwości«.

pożądliwość czyja [w tym: pron poss (9), G sb i pron (4)] (13): w poimániu żon niczego niepátrzáli iedno ſwych pożądliwośći. BibRadz I 4a marg; Nie záśiádáy z mężátką. Ani ſię z nią ſkłádaj na bieſiádę/ áby ſię ſnadź nie przychylił k niey vmyſł twoy/ á vpadłbyś przez twą pożądliwość w zginienie. BibRadz Eccli 9/11, I 66a marg, Dan 13/11; BudBib Eccli 9/11; CzechRozm 163, 245; ModrzBaz 133v; GrabowSet B3; WujNT Rom 1/27, Cccccc3. Cf »wedle pożądliwości«.

[W połączeniu szeregowym: Ruſzyłáli go też iáka ćieleſna delektátia ábo pożądliwość y roſkoſz/ mowił: Krol ieſtem/ ſromotá mi być Niewolnikiem ſzkárádych rzecży DesidWilkow 1589 75.]

Zwroty: »dogodzić pożądliwości« (1): [Zuzanna] ták w ſwym ſercu ſobie rozważáłá: Co mam cżynić/ Gdyż z ich rąk trudno wyniść? Ieſli dogodzę ich pożądliwośći/ Muſzę vmrzeć od żáłośći. GrabowSet B3.

»od pożądliwości się hamować; pohamowanie pożądliwości« (1;1): niebieſkie przykazánia wſzytkim ktorziby ſię od pożądliwośći ćieleſney hámowáć niemogli [qui libidinem fraenare non possint]/ każą/ áby żony poymowáli/ á w gránicach prawdźiwego máłżenſtwá mieſzkáli. ModrzBaz 54, 10.

»powścięgać pożądliwość« (1): gdyby ktho vyrzawſzy białą głową nierządnie ſie ku niey miał [...] káżdy táki powſcięgáć ma onę dobywáiączą ſie pożądliwość złą RejPosWstaw [1102]v.

»zapalić się w pożądliwości [ku komu], [pożądliwością]« (1): Tákże y mężczyzná/ opuśćiwſzy przyrodzone vżywánie niewiáſty/ zapalili ſię w ſwey pożądliwośći ieden ku drugiemu [exarserunt in desideriis suis in invicem]/ mężczyzná z mężczyzną ſromotę płodząc WujNT Rom 1/27; [WujBib Dan 13/8 (Linde)].

Wyrażenia: »cielesna, ciała pożądliwość« = libido Mącz, Modrz; luxuria, luxuries, igniculus Mącz [szyk 8:5] (12:1): BibRadz I 66a marg; Libido. Nieczyſtość/ nierządna cieleſna pożądliwość. Mącz 192a, 164d, 201c; CzechRozm 162v, 227; A naywięcey tego ſię trzebá ſtrzedz/ áby miedzy dźiewecżkámi chłopiętá nieprzebywáły/ á zwłaſzcżá gdy iuż z dźiećińſtwá ábo z chłopięcego wieku wyraſtáią/ bo ten wiek z przyrodzenia ku pożądliwośći ćieleſney bárzo ieſt ſkłonny ModrzBaz 11, 10, 54; Naprzod ſkoro wſtánieſz/ myśl twoię ochotnie á vprzeymie ſkłoń y obroć ku PAnu BOgu twemu. Bo [...] ſię záraz w ſerce twoie wkrádnie/ álbo świát obłudny z płonnymi kuglárſtwy ſwemi/ álbo ćieleſna pożądliwość z zdrádliwemi przyſmákámi ſwemi LatHar 1, 187, 296; WujNT Bbbbbb2.

»małżeńska pożądliwość« (1): tedyby ſie y w małżeńſtwie Iozefowym z Máryą namniey nie potrzebá było obáwáć ſpługáwienia iákiego przez porządną ich małżeńſką pożądliwość y złącżánie CzechRozm 163.

»nierządna, plugawa, nieczysta, nieuczciwa, niewstydliwa pożądliwość« = concupiscentia immunditiae PolAnt, Vulg (4:2:1:1:1): ieden drugiemu nie oznáymił bolu ſwego. Bo ſię wſtydáli ieden drugiemu oznaymić niewſtydliwey pożądliwośći ſwey ktorą k niey [Zuzannie] mieli. BibRadz Dan 13/11, 2.Petr 2/10; Mącz 192a; Potym náſtáły cżáſy/ gdy Biſkupowie/ [...]/ więcey ſię pocżęli kocháć wtych coby im ku myśli mowili: coby znimi ſpolnie iadáli/ piáli/ igráli/ coby im zwodźili/ á nierządney pożądliwośći ich sługámi byli [libidinum ministri essent] ModrzBaz 133v, 82v; SkarŻyw 35, 462; Vmieć Pan [...] nieſpráwiedliwych ná dźień ſądny ná ſkaránie chowáć: A nawięcey tych/ ktorzy zá ćiáłem w plugáwey pożądliwośći chodzą WujNT 2.Petr 2/10. Cf »dla nierządnej pożądliwości«.

»niewieścia [= do niewiasty] pożądliwość« (1): Mulierositas – Niewieſczia pozadliwoſcz. Calep 677a.

»pożądliwość porządna« (2): [w małżeństwie] pożądliwość porządna/ dla wywodzenia potomſtwá/ y nápełniánia źiemie/ żadnym obycżáiem nie ieſt grzechem CzechRozm 163, 163.

»pragnienie pożądliwości« (1): á prágnienie ćieleſney pożądliwośći/ y zámiłowánie świeckich márnośći/ rácż w nas vśmierzyć y zágáśić. LatHar 296.

»zapalczywa pożądliwość« (1): Gdyż Bog/ vmie Zuzánnę wierną [...] od zápalcżywey pożądliwośći zápámiętáłych ſtárcow w cżyſtośći mężowi iey záchowáć CzechRozm 245.

»pożądliwość zła« (1): RejPosWstaw [1102]v cf »powścięgać pożądliwość«.

»żądza pożądliwości« (1): Tá ieſth wola Boża poſwiącánie wáſze/ ábyśćie ſię wſtrzymawáli od nietzyſtośći/ áby vmiał káżdy zwas ſwoy ſąd [tj. ciało] rządzić [...] nie w żądzach pożądliwośći/ iáko pogáni/ ktorzy Bogá nieznáią. KrowObr 64.

Szeregi: »namiętność i pożądliwość« = vitia et concupiscentiae Vulg [szyk 2:1] (3): żeby ſie vcżeń Chriſtuſow roſtal y pożegnał/ z ſwoim właſnym rozumem y rozſądkiem: z náuką/ ćwicżenim/ y wychowánim: z obycżáymi/ wolą ſwą/ z ćieleſnymi pożądliwośćidámi y námiętnośćiámi. CzechRozm 227; WujNT Gal 5/24, Cccccc3.

»rozkosz a pożądliwość« (1): Tu z tego mieſcá rozumieć mamy o káżdem mężu ktory poddan ieſt roſkoſzam/ á pożądliwośćiam ćiáłá ſwego/ ktori y ſam y ze wſzythkiemi ſpráwámi ſwemi ieſt nieczyſty. BibRadz I 66a marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym.]

»pożądliwość i złączanie« (1): CzechRozm 163 cf »małżeńska pożądliwość«.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym (1): tu iuż obácż ktore tho ſą zyemſkie á ktore niebieſkie rzecży gdzye iuż żadne łákomſtwo/ nienawiśći/ obłudnośći/ lubośći cieleſne/ y ine pożądliwośći złe nie będą/ ále nowy żywot RejPosWstaw [1102]v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla pożądliwości« (1):
~ Wyrażenie: »dla nierządnej pożądliwości«: Philip Mácedońſki krol/ dla nierządney pożądliwośći ieſt zabity. WerKaz 297. ~

»wedle pożądliwości [czyjej]« (2): Adam wedle ſwej pożądliwośći niepoymował ſobie żony/ ále ią wziął od Bogá BibRadz I 2b marg.

~ Szereg: »wedle myśli a pożądliwości« (1): iuż tám wſzytko co ieſt iedno nawiętſzym miłoſnikom y kochánkom zgotowano/ iuż tám wſzytko coby nawiętſzą roſkoſz przynieść miáło káżdemu wedle myſli á pożądliwośći iego. RejAp 178. ~

Przen (4):
Wyrażenie: »ogień pożądliwości (cielesnej)« (4): Vpalenie ćierpi nie ten ktory ieſt od ćiáłá kuſzony (bo ſie tego żaden vwiárowáć nie może) ále ten ktory od ogniá pożądliwośći ćieleſney ieſt zwyćiężony. WujJud 210v; Bo w młodośći/ wćieleſney pokuſie ćiáło gorzeie: á od lat piąćidzieśiąt ziębnieie iuſz ogień pożądliwośći SkarŻyw 249; LatHar +3, 351.
a. O zwierzęciu [czyja] (2): Catulitio – Pſzią poządliwoſzcz. Calep 173a; Equio – KonsKą [!] poządliwoscz. Calep 370a.
3. To, czego się pragnie [czyja] (1): ludźie [...] gdy nie doſtáią czego chcą/ rozruchy czynią/ niezgody śieią/ mſzcząc ſię ábo grożąc/ żeby tylko ſwoie pożądliwośći mieli/ á iedne miawſzy/ drugich prágną: y nigdy ſię nie nátkáią. SkarKazSej 675a.

Synonimy: 1. chcenie, chciwość, chęć, chuć, łakomstwo, pragnienie; a. apetyt, łacznienie, łaczność, łaknienie, łakność; 2. chciwość, chęć, chuć, lubość, namiętność.

Cf ŻĄDZA

JR