[zaloguj się]
[pdf]

CHCENIE (33) sb n

chcenie (32), chcienie (1) BielŻyw.

Pierwsze e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N chcenié
G chceniå
D chceniu
A chceni(e) chceniå
I chceniém, chcenim
L chceniu

sg N chcenié (11); -é (2), -(e) (9). ◊ G chceniå (6). ◊ D chceniu (3). ◊ A chceni(e) (5). ◊ I chceniém (4), chcenim (2); -ém GórnTroas, SarnStat (2); -im CzechEp; -ém: -im BiałKat (1 : 1), ◊ L chceniu (1). ◊ pl A chceniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w. s.v. chcieć.

1. Wola jako jedna z władz duchowych; wola boska (7): duſzá záſię/ dzieli ſie ná dwie cżęści/ iedná cżęść ieſt/ kthora ma w ſobie rozum/ á druga/ kthora ma w ſobie chcenie GórnDworz Hh4, Hh4; BiałKat 76; iż on ſam z niſzcżego wſzytko to ſtworzył ſámym ſłowem/ to ieſt roſkazániem ábo chcenim CzechEp 278; vtwierdz wolność chceniu/ ktorey nie zna vżyć SzarzRyt B3v, B4.
Szereg: »chcenie i wola« (1): Dla tego też y chcenie y wola ich błądźi. KlonWor 68.
2. Pragnienie, życzenie, chęć, zamiar; voluntas Calep, Cn; appetentia Calep; animus, arbitratus, arbitrium, libido, mens, nutus Cn (26): jeśli się w Polscze to ma dziać, [...] co prawa uczą a potrzebują ku dobrèmu RP a nie jednej tylko czyjiżklowiek osoby chceniu? Diar 36; BielKom C6; Ták y my mowimy/ y tegoż też po Krolu twym chcemy. (–) Stoſuymyż iedno wáſze chcenie ku they Krolewſkiey przyśiędze OrzRozm B3; GórnDworz Aa7v; Bo ty ſnadź murem będąc páńſtwá Troiáńſkiego/ A cżemuś nie przełomił chcenia krolewſkiego. PaprPan Ff2v; Appetentia ‒ Chczenię, ządanie. Calep 83b, 1138b; Słowá moich vſt będą/ ále Gréków chcenié GórnTroas 39; oto hnet mym chceniém/ Syn/ y mąż miły/ iedném vpádną gruchnieniém. GórnTroas 48; Abowiem Bog ieſt ten ktory ſpráwuie w was y chcenie y wykonánie [et velle et perficere] WujNT Philipp 2/13, Rom 7/18, s. 556 [2 r.], 2.Cor 8/11, s. 685 marg; SzarzRyt B3v.

chcenie czego (2): Ieſzcże nie ták bárzo to/ iáko czo inego miłość rozgłaſza. [...] Hárdość białychgłow/ á chcenie przodkowánia GórnDworz Dd2v, Mm2v.

Wyrażenia: »aż do [mego] chcenia« = jak długo mi się chce (1): A wſzákem ſie domowił v was tey wolnośći/ Ze gdzyeby mi ſie zdáło vżyć ſwych wcżeſnośći/ Abych iuż tám zoſtawał áż do mego chcenia HistLan D3v.

»za swym, naszym chceniem« = według własnej woli, na własne życzenie [szyk 2 : 1] (2 : 1): ábyſmy to ſobie przywłaſzczáć mieli: żeby zá wolą náſzą Sákrámentá poſtępowáć miáły/ á zá chcenim náſzym mogły moc miéć álbo nie miéć BiałKat 323v; iż od tych czáſów Podkomorzowie [...] Roków gránicznych ſámi przez śię zá ſwym chceniém [pro suo velle JanStat 421] przećiwko porządku práwá/ nie máią przekłádáć SarnStat 463 [idem] 936.

Szereg: »chcenie, wola« (1): áby iednoż chczenie/ iednáſz wola/ byłá tego ktho miłuie/ s tym kogo miłuie. GórnDworz Cc2v.
a. Świadomość działania, premedytacja; dobrowolność (3): Przygoda ieſt vcżynek rzecży niedomnimaney, bez chcienia vcżynienie. BielŻyw 170.
Szereg: »nie z chcenia ani umyslnie« (1): LATA CVLPA. Gdy kto z niewiádomośći grzéſzy, wſzákże nie z chcenia áni vmyſlnie SarnStat 1271.
Wyrażenie przyimkowe: »ze chcenia« (1): Consulto – Z dobrim naradzenim, zechczenią. Calep 247b.

Synonimy: 1. wola; 2. branie się, chciwość, chęć, pragnienie, żądanie.

Cf CHCIEĆ, NIECHCENIE

KW