« Poprzednie hasło: [NAMIĘTNIE] | Następne hasło: NAMIĘTNY » |
NAMIĘTNOŚĆ (90) sb f
a pochylone (w tym 3 r. błędne znakowanie), o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | nåmiętność | nåmiętności |
G | nåmiętności | nåmiętności |
D | nåmiętnościåm, nåmiętnościom | |
A | nåmiętność | nåmiętności |
I | nåmiętnością | namiętnościami |
L | nåmiętności | nåmiętnościach |
sg N nåmiętność (4). ◊ G nåmiętności (2). ◊ A nåmiętność (1). ◊ I nåmiętnością (2). ◊ L nåmiętności (1). ◊ pl N nåmiętności (16). ◊ G nåmiętności (23). ◊ D nåmiętnościåm (11) [w tym zapis: -ą (1)] GórnDworz (2), KuczbKat, ModrzBaz (7), SkarŻyw, nåmiętnościom (1) SkarKaz. ◊ A nåmiętności (15). ◊ I namiętnościami (11). ◊ L nåmiętnościach (3).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
namiętność ku komu (1): Lecż ona oycá vyrzawſzy y poznawſzy/ namiętnośćią ku oyeu zwyćiężona/ vgáśić przyrodzenia iedno łzámi nie mogłá SkarŻyw 15.
W połączeniach szeregowych (4): KromRozm III A7v; wſzytką ſię śiłą ſtárał/ iákoby był złe namiętnośći ſwe y chuć/ y pokuſy świeckie y ćieleſne/ z ſercá ſwego wykorzenił. SkarŻyw 353; ćiáło y niżſza część człowiecza pobudza w nim rozmáite y przećiwne ſobie chćiwośći/ żądze y namiętnośći WujNT 546; A niech pocznę dźiś vmieráć Pánie BOże moy/ pierwey grzechom y ſwey woli y namiętnośćiom moim: á potym y świátu/ ktorego blizki náſtępuie koniec SkarKaz 423b.
W połączeniach z wyrazami oznaczającymi uczucia wchodzące w zakres znaczenia namiętności (8): BibRadz I 478d marg; cnoty záśiádiy w chęći do obycżáiow ſkłonney/ [...] hámuiąc iey popędliwosći/ [...] podbijáiąc ie p d władzą y pod moc rozumowi/ áby ſnać miłość abo nienawiść/ nádzieiá ábo boiaźń/ ábo iákakolwiek inſza namiętność/ gránic vcżćiwośći nieprzeſtąpiłá [ne scilicet amor vel odium, spes vel metus aut quaevis alia commotio fines honesti egrediantur]. ModrzBaz 7; Zaden nieieſt ták świętobliwych á ſkromnych obycżáiow/ ktoryby trzymáiąc dożywotnie vrząd niemiał wyſtąpić/ ábo nienawiśćią/ ábo miłośćią/ ábo iáką inſzą namiętnośćią [vel odio, vel amore, vel alia affectione] ModrzBaz 44v, 18 [2 r.], 27, 97v; Naprzod wiemy iż gniew ieſt w nas/ iáko inne namiętnośći bydlęce z beſtyámi ſpolne/ iáko ſługá y niewolnik v rozumu SkarKaz 313b.
W charakterystycznych połączeniach: namiętności bestliwe, brzydkie, burzliwe, bydlęce, nierządne, niespokojne, plugawe, popędliwe, prozne, sromotne, wielkie; namiętności miarkowanie (2), tłumienie, uzdrowienie; namiętności cisną, opanowały, wkradły się, zgasły; namiętności cierpieć, umartwiać, uskromić, wykorzenić; od namiętności czysty (2), prozny, wolny, zbity; namiętnościam dać się unosić; za namiętnościami iść.
»w namiętności się powścięgać« (1): [niewiasta, która ma brodę albo wąsy, bywa] ſmiała na rzecży mężom przywoite, ſwadliwa, barzo chytra, [...] á zwłaſzcża ktora ſie nieumie w ſwej namiętnoſci powſcięgać GlabGad O5.
»namiętnościom swoim służyć« = affectionibus servire Modrz (2): Záprawdę ten/ który ſam ſobie nie pánuie/ á ktory namiętnośćiam ſwoim służy/ niegodźien áby iy Pánem zwano. ModrzBaz 18, 97v.
»namiętnościam się sprzeciwić, sprzeciwienie się« [szyk zmienny] (2:1): GórnDworz Aa2v, Ee7; Ludzki narod [...] ſwym ſię ćieleſnym żądzom y namiętnośćią [!]/ wzywáiąc pomocy Bożey/ nieſprzećiwił SkarŻyw 268.
»namiętności umorzyć« (2): SkarŻyw 317; Kogoć on z nowu przetworzy/ á ſerce twárde ſkruſzy/ Y namiętnośći vmorzy/ nierządne w iego duſzy ArtKanc L19v.
»namiętności (za-, po-)hamować; (niepo)hamowanie namiętności; namiętności są hamowane« [szyk zmienny] (4; 3;1): Wſzytkie bez máłá ludzkie wyſtępki álbo z niewiádomośći roſtą/ álbo z niepohámowánia namiętnośći ſerdecżnych [vel ex ignorantia naseuntur, ve ex animiimpotentia]. ModrzBaz 67; przeto práwá ná to ſą vſtáe wione/ áby nimi nieſpokoyne namiętnośći byłyl hámowán [guibus tumultantes affectus sedarentur] ModrzBaz 136, 5v 8, 57v, 142v; záhámuy Pánie popędliwośći y namiętnośći moie. LatHar 609; Stárſzé záś głowy, aby vmiáły, byle tylko chćiáły, rządźić ſámych śiebie y hámowáć namiętnośći ſwych, zá którémi podczás by dźiecká igráią GosłCast 6.
»człowiecza, ludzka namiętnoáć« [szyk 2:1] (2:1): twarz y cżoło łączno ſie przemienić może/ á to według wzruſzenia namiętnoſci cżłowiecżey ku dobrey albo też nie ſłuſzney rzecży GlabGad N3; Bog niema w ſobie nienawiśći áni żadnych ludzkich namiętnośći BibRadz I 478d marg; KuczbKat 55.
»namiętności serdeczne« = animi commotiones a. perturbationes; affectus Modrz (7): Ale co Cicero mowi o pohámowániu gniewu/ to śię też o inſzych namiętnośćiách ſerdecżnych rozumieć może ModrzBaz 7v, 8v, 18, 26, 30v, 67, 142v.
»namiętności uspokojenie« (1): [pożywanie Ciała i Krwie Pańskiej niech będzie] namiętnośći moich ćieleſnych/ y duchownych doſkonáłym vſpokoicniem LatHar 225.
»walczenie z namiętnościami« (1): rzecż ieſt vćieſzna/ y ku dobremu przykładu walcżenia znamiętnośćiámi náſzemi służy SkarŻyw 121.
»złe namiętnoáci« = perversus affeetus Modrz [szyk 8:1] (9): ſą nieiákie vzdrowienia y lekárſtwá/ ktore pokutuiącemu cżłowiekowi ku złych namiętnośći vzdrowieniu dáne bywáią KuczbKat 225; bo tám niemoże być mieyſce dobrem rádam / áni przyſtoynośći/ gdy ſerce opánonowáły [!] złe á nieſtworne namiętnośći [cum animum pravae ac distortae affectiones occuparunt]. ModrzBaz 98, 5v, 27, 30v, 138; SkarŻyw 353; Zgłádźiſz wſzyſtki okrutne moię niepráwośći/ á rácż ſtworzyć ſerce cżyſte od złych namiętnośći. ArtKanc L5v, L8v.
»namiętności i cielesność« (1): Bo gdy kto pokoiu od Páná Bogá dánego/ [..,] ná woynę známiętnośćiámi y ćieleſnośćią náſzą [...] nie vżywa: náſtępuie ſwa wola SkarŻyw 558.
»grzechy i namiętności« (1): Kłádzie mu záś Kápłan w vſtá ſol święconą/ oznáymuiąc to/ że ſie ono ma hámowáć [...] od ſmrodu grzechów wſzelákich/ y od plugawych á brzydkich namiętnośći ćieleſnych KarnNap B4.
»namiętnoáci abo (i) popędliwości (serdeczne)« [szyk 2:2] (4): o tem będźiemy rozumieć/ iż nieſkwápliwie dla leniſtwá/ nieprzewrotnie dla popędliwośći ábo namiętnośći ſerdecżnych/ ále y poważnie y wiernie y mężnie mowi ModrzBaz 30v, 24v; Ktorzy bowiem ſą Chriſtuſowi/ ćiáło ſwoie vkrzyżowáli z namiętnośćiámi/ y popędliwośćiámi NiemObr 116; LatHar 609.
»namiętności i pożądliwości« [szyk 2:1] (3): CzechRozm 227; A ktorzy Ią Chriſtuſowi/ ćiáło ſwe vkrzyżowáli z namiętnośćiámi y z pożądliwośćiámi [carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis ]. WujNT Gal 5/24, k. Cccccc3.
»siły i namiętności« (1): ktorzy iuż przez Krzeſt sſtáli śie Chrześćijány [...]/ dużnieyſzymi śie sſtawáią/ przećiwko wſzitkim śiłam y namiętnościam Ciáłá/ Swiátá/ y Szátána KuczbKat 155.
»żądze i namiętności« (2): oná ſkłonność pirworodna ku grzechowi/ to ieſt żądze y namiętnośći ćielaſne w ćiele wáſzym śmiertelnym WujJud 90v; SkarŻyw 268. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
Synonimy: chciwość, chęć, pokusa, popędliwość, pożądliwość, skłonność, uporność, żądza.
Cf NAMIĘTA
TK