[zaloguj się]

NAMIĘTNOŚĆ (90) sb f

a pochylone (w tym 3 r. błędne znakowanie), o jasne.

Fleksja
sg pl
N nåmiętność nåmiętności
G nåmiętności nåmiętności
D nåmiętnościåm, nåmiętnościom
A nåmiętność nåmiętności
I nåmiętnością namiętnościami
L nåmiętności nåmiętnościach

sg N nåmiętność (4).G nåmiętności (2).A nåmiętność (1).I nåmiętnością (2).L nåmiętności (1).pl N nåmiętności (16).G nåmiętności (23).D nåmiętnościåm (11) [w tym zapis: -ą (1)] GórnDworz (2), KuczbKat, ModrzBaz (7), SkarŻyw, nåmiętnościom (1) SkarKaz.A nåmiętności (15).I namiętnościami (11).L nåmiętnościach (3).

stp brak, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

Gwałtowne, bardzo silne uczucie; passio BartBydg, Vulg, Cn; motus, perturbatio, turbatio, turbido Modrz, Cn; concupiscentia Vulg, Cn; affectio, affectus, commotio, percussio Modrz; cupiditas, impetus, libido, permotio animi Cn (90): BartBydg 108b; aby [mamka] była dobra/ [...] nie gniewliwa/ ani barzo ſroga/ ani też ſtraſzliwa, Abowiem takowe namięnnoſci [!] ſzkodliwe ſą FalZioł V 36; iedná s tych [białychgłów] trzymáiąc pod ſrogą zwirzchnoſczią wſzytki ſwe namięthnośći/ niethilko ocżom broniłá pożądáney ſwiátłośći/ [...] ále y myſli ſwe o miłym zátráćić chciáłá GórnDworz Aa8, Ee7, Ff4v; poczuł z wielkim dźiwem y zumienim náſzych cżłonkow práwo/ (to ieſt namiętność) KuczbKat 395; Cżyli ſie wam praca nie zda kázáć/ vcżyć/ ſpowiedźi ludzi ſłucháć/ [...] ćiáło ſwoie z námiętnośćiámi iego trapić y krzyżowáć WujJud 145; Grekowie tákie namiętnośći zową Pathe, to ieſt ćierpienia [vocant eiusmodi perturbationes pathe quasi passiones]: Bo ćierpią ſmysły iákoby od tych namiętności zbite [patiuntur enim animi illarum quasi percussione]/ ktore im do tego przekażáią/ áby prawdy niepoznáły ModrzBaz 18; Ieſli to vcżynimy/ tedy ſię okażemy y mędrſzemi nád inſze mnoſtwo poſpolitego ludu/ y mniey popędliwych namiętnośći w ſobie máiący. ModrzBaz 67, 7, 67, 97, 97v [2 r.], 138; co duſza chćiáłá/ to ćiáło y iego namiętnośći/ bez wymówki y trudnośći cżyniło SkarŻyw 260, 16, 195, 319; Iuż wſzytkié namiętnośći we mnie teraz zgáſły. GórnTroas 45; Rácżże zlecżyć/ przedźiwny cudotworco/ ruſzoną powietrzem rozlicżnych namiętnośći LatHar 236, 135; Abowiem gdyſmy byli w ćiele/ namiętnośći grzechów/ ktore były przez zakon/ płużyły w członkách náſzych/ áby owoc przynośiły śmierći. WujNT Rom 7/5, s. 546; WysKaz 13; GosłCast 73; Práwá nie máią żadnych namiętnośći/ y vwieść ſię krzywo nie dádzą. Nie pomagáią zá powinnym: nie máią w ſobie gniewu áni popędliwośći SkarKazSej 697b.

namiętność ku komu (1): Lecż ona oycá vyrzawſzy y poznawſzy/ namiętnośćią ku oyeu zwyćiężona/ vgáśić przyrodzenia iedno łzámi nie mogłá SkarŻyw 15.

W połączeniach szeregowych (4): KromRozm III A7v; wſzytką ſię śiłą ſtárał/ iákoby był złe namiętnośći ſwe y chuć/ y pokuſy świeckie y ćieleſne/ z ſercá ſwego wykorzenił. SkarŻyw 353; ćiáło y niżſza część człowiecza pobudza w nim rozmáite y przećiwne ſobie chćiwośći/ żądze y namiętnośći WujNT 546; A niech pocznę dźiś vmieráć Pánie BOże moy/ pierwey grzechom y ſwey woli y namiętnośćiom moim: á potym y świátu/ ktorego blizki náſtępuie koniec SkarKaz 423b.

W połączeniach z wyrazami oznaczającymi uczucia wchodzące w zakres znaczenia namiętności (8): BibRadz I 478d marg; cnoty záśiádiy w chęći do obycżáiow ſkłonney/ [...] hámuiąc iey popędliwosći/ [...] podbijáiąc ie p d władzą y pod moc rozumowi/ áby ſnać miłość abo nienawiść/ nádzieiá ábo boiaźń/ ábo iákakolwiek inſza namiętność/ gránic vcżćiwośći nieprzeſtąpiłá [ne scilicet amor vel odium, spes vel metus aut quaevis alia commotio fines honesti egrediantur]. ModrzBaz 7; Zaden nieieſt ták świętobliwych á ſkromnych obycżáiow/ ktoryby trzymáiąc dożywotnie vrząd niemiał wyſtąpić/ ábo nienawiśćią/ ábo miłośćią/ ábo iáką inſzą namiętnośćią [vel odio, vel amore, vel alia affectione] ModrzBaz 44v, 18 [2 r.], 27, 97v; Naprzod wiemy iż gniew ieſt w nas/ iáko inne namiętnośći bydlęce z beſtyámi ſpolne/ iáko ſługá y niewolnik v rozumu SkarKaz 313b.

W charakterystycznych połączeniach: namiętności bestliwe, brzydkie, burzliwe, bydlęce, nierządne, niespokojne, plugawe, popędliwe, prozne, sromotne, wielkie; namiętności miarkowanie (2), tłumienie, uzdrowienie; namiętności cisną, opanowały, wkradły się, zgasły; namiętności cierpieć, umartwiać, uskromić, wykorzenić; od namiętności czysty (2), prozny, wolny, zbity; namiętnościam dać się unosić; za namiętnościami iść.

Zwroty: »namiętnościam się poddawać, poddany; w namiętności podać« [szyk zmienny] (2:1;3): Ktory przeto dobrze śię rozmyśliwſzy do wotowánia przyſtąpi/ [...] złym namiętnośćiam niebędźie śię poddawał [perversis animi affectionibus non obtemperaverit] ModrzBaz 30v, 26, 27; Dla tegoż podał ie Bog w namiętnośći ſromotne [Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae]. WujNT Rom 1/26, s. 526, 556.

»w namiętności się powścięgać« (1): [niewiasta, która ma brodę albo wąsy, bywa] ſmiała na rzecży mężom przywoite, ſwadliwa, barzo chytra, [...] á zwłaſzcża ktora ſie nieumie w ſwej namiętnoſci powſcięgać GlabGad O5.

»namiętnościom swoim służyć« = affectionibus servire Modrz (2): Záprawdę ten/ który ſam ſobie nie pánuie/ á ktory namiętnośćiam ſwoim służy/ niegodźien áby iy Pánem zwano. ModrzBaz 18, 97v.

»namiętnościam się sprzeciwić, sprzeciwienie się« [szyk zmienny] (2:1): GórnDworz Aa2v, Ee7; Ludzki narod [...] ſwym ſię ćieleſnym żądzom y namiętnośćią [!]/ wzywáiąc pomocy Bożey/ nieſprzećiwił SkarŻyw 268.

»namiętności umorzyć« (2): SkarŻyw 317; Kogoć on z nowu przetworzy/ á ſerce twárde ſkruſzy/ Y namiętnośći vmorzy/ nierządne w iego duſzy ArtKanc L19v.

»namiętności (za-, po-)hamować; (niepo)hamowanie namiętności; namiętności są hamowane« [szyk zmienny] (4; 3;1): Wſzytkie bez máłá ludzkie wyſtępki álbo z niewiádomośći roſtą/ álbo z niepohámowánia namiętnośći ſerdecżnych [vel ex ignorantia naseuntur, ve ex animiimpotentia]. ModrzBaz 67; przeto práwá ná to ſą vſtáe wione/ áby nimi nieſpokoyne namiętnośći byłyl hámowán [guibus tumultantes affectus sedarentur] ModrzBaz 136, 5v 8, 57v, 142v; záhámuy Pánie popędliwośći y namiętnośći moie. LatHar 609; Stárſzé záś głowy, aby vmiáły, byle tylko chćiáły, rządźić ſámych śiebie y hámowáć namiętnośći ſwych, zá którémi podczás by dźiecká igráią GosłCast 6.

Wyrażenia: »namiętności cielesne, ciała« [szyk 7:2] (6:3): GórnDworz Aa2v; KuczbKat 155, 250; WujJud 90v; wſzytkie namiętnośći ćiáłá náſzego/ grzechem záráżonego [...] mamy w ſobie vmartwiáć/ trzeźwośćią/ modlitwą/ powsćięgliwośćią/ y poſtámi. CzechRozm 240v; KarnNap B4; SkarŻyw 14; Vſtánie nákoniec w tobie duch twoy: to ieſt/ vſkromi ſię w tobie namiętność ćieleſna. LatHar 259, 225.

»człowiecza, ludzka namiętnoáć« [szyk 2:1] (2:1): twarz y cżoło łączno ſie przemienić może/ á to według wzruſzenia namiętnoſci cżłowiecżey ku dobrey albo też nie ſłuſzney rzecży GlabGad N3; Bog niema w ſobie nienawiśći áni żadnych ludzkich namiętnośći BibRadz I 478d marg; KuczbKat 55.

»namiętności serdeczne« = animi commotiones a. perturbationes; affectus Modrz (7): Ale co Cicero mowi o pohámowániu gniewu/ to śię też o inſzych namiętnośćiách ſerdecżnych rozumieć może ModrzBaz 7v, 8v, 18, 26, 30v, 67, 142v.

»namiętności uspokojenie« (1): [pożywanie Ciała i Krwie Pańskiej niech będzie] namiętnośći moich ćieleſnych/ y duchownych doſkonáłym vſpokoicniem LatHar 225.

»walczenie z namiętnościami« (1): rzecż ieſt vćieſzna/ y ku dobremu przykładu walcżenia znamiętnośćiámi náſzemi służy SkarŻyw 121.

»złe namiętnoáci« = perversus affeetus Modrz [szyk 8:1] (9): ſą nieiákie vzdrowienia y lekárſtwá/ ktore pokutuiącemu cżłowiekowi ku złych namiętnośći vzdrowieniu dáne bywáią KuczbKat 225; bo tám niemoże być mieyſce dobrem rádam / áni przyſtoynośći/ gdy ſerce opánonowáły [!] złe á nieſtworne namiętnośći [cum animum pravae ac distortae affectiones occuparunt]. ModrzBaz 98, 5v, 27, 30v, 138; SkarŻyw 353; Zgłádźiſz wſzyſtki okrutne moię niepráwośći/ á rácż ſtworzyć ſerce cżyſte od złych namiętnośći. ArtKanc L5v, L8v.

Szeregi: »(popędliwe) chęci abo namiętności« [szyk 2:1] (3): Vſtáwicżna w rzecżách vcżćiwych zabáwá/ záwiſłá ná miárkowániu y hámowániu chęći ábo namiętnośći złych [consuetudinem honesti in moderandis affectibus perversis positam esse], ModrzBaz 5v, 7v [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»namiętności i cielesność« (1): Bo gdy kto pokoiu od Páná Bogá dánego/ [..,] ná woynę známiętnośćiámi y ćieleſnośćią náſzą [...] nie vżywa: náſtępuie ſwa wola SkarŻyw 558.

»grzechy i namiętności« (1): Kłádzie mu záś Kápłan w vſtá ſol święconą/ oznáymuiąc to/ że ſie ono ma hámowáć [...] od ſmrodu grzechów wſzelákich/ y od plugawych á brzydkich namiętnośći ćieleſnych KarnNap B4.

»namiętnoáci abo (i) popędliwości (serdeczne)« [szyk 2:2] (4): o tem będźiemy rozumieć/ iż nieſkwápliwie dla leniſtwá/ nieprzewrotnie dla popędliwośći ábo namiętnośći ſerdecżnych/ ále y poważnie y wiernie y mężnie mowi ModrzBaz 30v, 24v; Ktorzy bowiem ſą Chriſtuſowi/ ćiáło ſwoie vkrzyżowáli z namiętnośćiámi/ y popędliwośćiámi NiemObr 116; LatHar 609.

»namiętności i pożądliwości« [szyk 2:1] (3): CzechRozm 227; A ktorzy Ią Chriſtuſowi/ ćiáło ſwe vkrzyżowáli z namiętnośćiámi y z pożądliwośćiámi [carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis ]. WujNT Gal 5/24, k. Cccccc3.

»siły i namiętności« (1): ktorzy iuż przez Krzeſt sſtáli śie Chrześćijány [...]/ dużnieyſzymi śie sſtawáią/ przećiwko wſzitkim śiłam y namiętnościam Ciáłá/ Swiátá/ y Szátána KuczbKat 155.

»żądze i namiętności« (2): oná ſkłonność pirworodna ku grzechowi/ to ieſt żądze y namiętnośći ćielaſne w ćiele wáſzym śmiertelnym WujJud 90v; SkarŻyw 268. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Synonimy: chciwość, chęć, pokusa, popędliwość, pożądliwość, skłonność, uporność, żądza.

Cf NAMIĘTA

TK