[zaloguj się]
[pdf]

POKUSA (495) sb f

pokusa (490), pokussa (2), pokusa a. pokussa (3); pokusa : pokussa StryjKron (1:2).

o oraz a jasne (w tym w a 18 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N pokusa pokusy
G pokusy pokus
D pokusie pokusåm, pokus(o)m
A pokusę pokusy
I pokusą pokusami
L pokusie pokusach
V pokuso

sg N pokusa (57). ◊ G pokusy (45). ◊ D pokusie (12). ◊ A pokusę (44). ◊ I pokusą (7). ◊ L pokusie (9). ◊ V pokuso (1). ◊ pl N pokusy (53). ◊ G pokus (63). ◊ D pokusåm (27), pokus(o)m (10); -åm WróbŻołt (5), BielKom (3), LubPs (2), SeklPieś, KrowObr, RejPos (6), WujJud, CzechRozm, KarnNap (4), NiemObr, -(o)m SkarŻyw (2), GrabowSet (2); -åm : -(o)m LatHar (1:4), WujNT (1:2); ~ -åm (21), -(a)m (6). ◊ A pokusy (89). ◊ I pokusami (24); -ami (20), -åmi (3) SkarJedn, SkarŻyw (2), -(a)mi (3). ◊ L pokusach (54); -ach (31), -åch (23); -ach OpecŻywPrzedm, MurzHist, MurzNT, Leop, BibRadz, CzechRozm, KarnNap, LatHar (13), KołakSzczęśl, WujNT (5), SiebRozmyśl, SkarKaz (3); -åch LubPs (2), KrowObr (2), RejWiz, RejPos (9), KuczbKat, RejPosWstaw (2), SkarŻyw (5); -ach : -åch OpecŻyw (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Próba, na którą się jest wystawionym, doświadczenie, zwykle wypróbowujące moc wiary; tentatio Vulg, PolAnt (129): Przeto chceſſli cierpliwie przeciwnoſci znoſitz/ chceſſli pokuſy ij ſmętki zwyciężytz? módl ſie. OpecŻyw 53v; OpecŻywPrzedm C4; WróbŻołt kk7v, pp7v; RejPs 136; Bo widze wielke pokuſy Boze bąċ oiego [!] duſſy. RejKup m2; MurzHist H4; BielKom nlb 5; A nie wierni/ ktorzy ſą w pokuſach opuſzcżeni/ záwżdy bluźnią á złorzecżą Páná Bogá. LubPs T3, T3; RejWiz 135v; Maſzli mieć przyiaćielá/ w pokuſách go miey/ á niełatwie mu ſie zwierzay ſam ſiebie Leop Eccli 6/7; aleć ći niemáią korzenia ktorzy do czáſu wierząc/ czáfu pokuſy odſtępuią BibRadz Luc 8/13, I 273v, Ps 116 arg, Eccli 2/1, 1.Petr 1/6; BielKron 319v; RejAp 21v, 72v; HistRzym 128; RejPos 127v marg, 213, [279], 281v; BiałKat 58v; BielSat G2; KarnNap D3; SkarJedn 68, 70; Abram wpokuſie nálezion ieſt wierny SkarŻyw A4v, 166, 193, 384, 393, 460, 581 [2 r.], 598 [2 r.]; Pokuſy y fráſunki ná świećie nie nowiná. LatHar 576 marg, 201, 202, 236, 577 [2 r.], 591, 606; Boiącemu ſię Páná Bogá nić ſię nie zſtánie złego/ á w pokuſách Pan Bog ſam onego obroni/ y záchowa od żłego [!]. KołakSzczęśl B3v; Znáczny przykład y przeſtrogá krewkośći ludzkiey: áby ſię káżdy ſtrzegł wielkiego o ſobie rozumienia: áżeby czáſu pokuſy/ w ſámym Bogu nádzieię pokłádał. WujNT 116, 15, Luc 8/13, s. 233, Act 20/19, 1.Cor 10 arg (9); JanNKarGórn G4; SiebRozmyśl Bv; Gdyż Kryſtiáńſka rzecż ieſt podlegać/ á nie roſkázowáć: Ale kto tey pokuſy wiádom/ wie to z hiſtoryy/ że tá vłogá/ iáko myśliwcża/ ná vśidlenie ſtoi. PowodPr 34; A my ſię wnetże pokuſámi od záczęćia dobrego odrażamy. SkarKaz 519b, 121a [2 r.], 519a, 550b; [Coż to ieſt Pokuſá? (–) Pokuſá ieſt probowánie y doſwiądczánie Boże/ w Wierze náſzey/ y w pełnieniu Woley iego HerbNauka e7 (Linde)].

pokusa czego [= na czym polegająca] (3): Tknęłá też ná then cżás y ſpráwiedliwych pokuſá śmierći Leop Sap 18/20, Eccli 27/6; SkarKaz 551a.

pokusa czego [= skąd pochodząca] (1): Rácż mi dáć [...] męſtwo ná wſzelkie fráſunki/ przypadki/ y pokuſy mizernego żywota tego LatHar 34.

pokusa czyja [= kto jest kuszony; w tym: pron poss (15), G sb (3), ai poss (1)] (18): OpecŻyw 95v; BielŻyw 137; A iámći ieſt miedzy wami iako ten ktory poſługuie/ a wy ieſteście/ ći/ ktorzyście zemną wpokuſach moich przetrfali MurzNT Luc 22/28; Sam ty mnię wytárgnąć racżyſz s wſſytkich pokus moich LubPs Ev; KrowObr 2, 152; Iákie ſą pokuſy bogátego. RejPos 264 marg, 264 marg, 315v, 318; SkarŻyw 294, 298, 572; ArtKanc K15; LatHar 236, 718; O pokuśie ludzkiey/ y o pomocy Bożey w pokuſách. WujNT 1.Cor 10 arg, Luc 22/28, Gal 4/14[13]; SkarKaz 6b.

pokusa czyja [= kto kusi] (1): trzebá bacżyć/ iáko tu Pan powiáda o rozmáitym przeſládowániu á niebeſpiecżeńſtwie tego nędznego ſwiátá/ [...] w ktorym pływamy/ zá żywota náſzego/ á vſtáwicżnie ſie topiemy w rozmáithych pokoſach [!]/ przygodach/ á niebeſpiecżeńſtwie iego. RejPos [137]v.

W połączeniach szeregowych (5): Bo ciało ſmiertelne pełno pokus boleſci y, niedoſtatkow rozmaitych. WróbŻołt M8; RejPos [137]v; Zwłaſzcżá gdyſz ich [Chrystus] ták náucżał/ áby káżdy z ſwoią pokuſą/ ćięſzkośćią/ teſknośćią/ ſumnieniem/ wątpieniem/ roſtárgnieniem/ do niego bieżał SkarŻyw 298; NiemObr 30; LatHar 34.

W charakterystycznych połączeniach: pokusa(-y) ludzka, rozmaite (3), świecka, wielka (3); pokusa nieszczęścia, śmierci, ucisku; czas pokus(y) (4); wybawić od pokusy; nie dać się pokusom, poddany; pokusami stresktany, utrapiony, zasmucony; pokusę uczynić, zgładzić, znosić, zwyciężać; nie dopuszczać w pokusy (na pokusy) (2); w pokusach obronić, opuszczony, ratować, trwać (2).

Fraza: »pokusa sprobowała« (1): iam ofiárował twoię modlithwę Pánu/ á iżeś był przyiemnym Pánu Bogu/ muſiáło ták być áby ćie pokuſá ſprobowáłá [necesse fuit ut tentatio probaret te]. Leop Tob 12/13.
Zwroty: »pokusy ci(e)rpieć« [szyk zmienny] (4): Blogoſlawiony ktory cierpi pukuſy [!] bo gdy doſwiatcżon będzie/ wezmie koronę żywota OpecŻyw 188; kto pokuſy czyerpyal yako rychło na nyą [Maryję] veyrzal tako rychlo ſpokuſy był opuſczon PatKaz III 97; HistRzym 128, 129v.

»pokusą doświadczać; pokusa doświadcza« (1;1): BibRadz I 108c marg; Iżeś był Pánu Bogu przyiemny/ tedy to być muśiáło áby cię doświádcżáłá pokuſá. KuczbKat 425.

»pokusę przepuścić; pokusa przepuszczona« [szyk zmienny] (2;1): y pokuſá od Bogá przepuſzcżona ma ſwe mieyſce y cżás BielKron 319v; Pánie gdyż to muśi być/ rácż teras przepuśćić pokuſę ná mię/ iedno rácż dáć ćierpliwość. HistRzym 128; SkarŻyw 166.

»wwodzić, wwiedziony w pokusę; (w)wodzić, przywiedzion na pokusę« [w tym: w Modlitwie Pańskiej i nawiązaniach do niej (11)] [szyk zmienny] (9:1;4:1): Y odpuſc nam winÿ naſze iako y my odpuſczamy naſzÿm wynowaiczom/ Y niewodz nas w pokuſy/ ale nas wybaw od wſzego zlego Amen. SeklKat C; Gdyżem iá terás ieſt na pokuſy przywiedźion MurzHist I4v; KrowObr 214v [2 r.]; RejFig Dd4v; BielKron 438; RejPos 213; KuczbKat 423 żp; Nie w wodźże ná pokuſy przyrodzenia mdłego/ Vchoway nas złych przygod z miłośierdźia ſwego ArtKanc N2, M19v, P8; LatHar 581; A ták ſtrzeż ſię błędu Kálwiniſtow/ ktorzy Bogá czynią przyczyną y ſpráwcą ludzkich grzechow; powiádáiąc że Bog zwykł ludzie wwodźić w tęż pokuſę/ w ktorą y ſam ſzátan WujNT 27, 27 marg, Bbbbbbv.

»wytrwać pokusy« (1): w oſobie tych Apoſtołow ſwoich ten ſwięty Pan dáwáć á opowiádáć racży: Iż gdy iuż wytrwacie ty wſzytki pokuſy przy mnie/ [...] RejPos 318v.

Zestawienie w funkcji n-loc: »Miesce Pokusy« [tłumaczenie hebr. Massa ‘kuszenie’] (2): Nie będzieſz kuſił Páná Bogá twego/ ták iákoś go kuſił/ ná mieſcu Pokuſy [in loco tentationis]. Leop Deut 6/16; ArtKanc T14v.
Szeregi: »pokusa i (albo) kuszenie« [szyk 1:1] (2): Pyerue czeſzne obyauyenye ſtalo ſyą czaſu czaſu [!] anyelſkyego ſtworzenya czego douodzą uyuodem kuſſenya albo pokuſy PatKaz III 97v; WujNT Bbbbbbv.

»najazdy i pokusy« (1): Táć wiárá/ mowi Ian ś. świát zwyćięża: to ieſt wſzytki naiázdy y pokuſy nieſzczęśćia świeckiego. SkarKaz 551a.

»pokusa a proba« (1): Otho ſłyſzyſz iż Pan vlecżył nędznego á zeſzłego cżłowieká: nie ſłyſzyſz áby ſie kto zá nim przycżyniał/ nie ſłyſzyſz áby go theż on ſam nędznik prośił/ ieſzcże był wyſtáwion ná pokuſę á ná probę iego. RejPos [226]v.

W przen (6): Lodzia ieſt pracza na morzu/ dom bez gruntu/ zdrowie nie yſte/ żeglarſki kon/ goſć ſwiata/ opuſciciel ziemie/ chmur pokuſſa. BielŻyw 137; RejPos [137]v; SkarJedn 38; SkarŻyw 560; á ieſzcze mam tákie nieprzyiaćiele/ ktorzy mię popycháią y zá ſzyię pokuſámi rozmáitemi biją. SkarKaz 123b; Nie radby z ſtąpił z drógi ſpráwiedliwy/ Vmyſł cnotliwy. Cóż po tym? lecą koło niego kołem Pokuſy różné/ biiąc iemu czołem. GosłCast 53.
a. Zabiegi, starania zażegnania jakiegoś zła (2): Y iął [pilnujący ogrodu] nań [na kradnącego jabłka] kámienim miotáć/ On przed tym pocżął vćiekáć: Pokuſy mu nie wádziły/ Chłopá z ſádu wypędziły BierEz Sv.

pokusa o co (1): Wewnątrz goraż zwirzchu ziębnież Ty iuż długo zyw niebędzież. Prozno oſdrowie pokuſchi Raczczey myſl oto oduſchi. RejKup G.

2. Nakłanianie, namawianie kogoś do złego, głównie w ujęciu chrześcijańskim: do grzechu; chęć popełnienia grzechu spowodowana podszeptem szatana i ułomnością natury ludzkiej; tentatio Vulg, PolAnt, Cn; invitatio sceleris, tentamentum Cn (343): Vbácżyl to duch zly/ przyſtąpil k niemv ſ pokuſami ij pocżąl go kuſitz od żarlotztwa OpecŻyw 37v, 98; PatKaz III 97, 124; WróbŻołt H3, H3v [2 r.], N [2 r.]; SeklKat T; RejKup m2v [2 r.]; BielKom C3v, C6, C7, Gv; GliczKsiąż L3v; LubPs A6, G4v, V marg, ee5 marg; RejWiz 60v, 133v; BibRadz Eccli 33/1, 1.Cor 10/13, II 103b marg; Piſzą o tym Leonie iż ſobie rękę dał vciąć/ gdy mu ią niewiáſtá cáłowáłá z nabożeńſtwá w wielkąnoc przyſtępuiąc ku ſtołu Bożemu/ bo miał ſtąd wielkie pokuſy. BielKron 161, 165; Otoż iż piękne białegłowy záwdy ná ſię pokuſy máią/ á żadnych [tj. brzydkich] nikt ni ocż nie prośi/ záwdy tedy piękne odmawiáć zwykły GórnDworz Ll7v; HistRzym 57, 106v; RejPos 71, 72 [6 r.], 104v, 117, 133 [2 r.], 352; KuczbKat 425; RejZwierc 11, 107; WujJud 211 [2 r.]; RejPosWstaw [1103]; CzechRozm 198v, 204, 228v; ModrzBaz 53; SkarJedn 238; Pokuſy Stárſzemu oznaymione/ prętko ſię lecżą. SkarŻyw 14 marg; nic ták cżłeká przećiw pokuſom nie vzbraia: [...] iako náuká piſmá świętego SkarŻyw 47; Oycá w kłodę wſadził y przy kápicy záchował y pokuſę od niego odpędził. SkarŻyw 572 marg, 14, 27, 56, 134 [2 r.], 135 (40); CzechEp 217; NiemObr 86; ArtKanc L7, M14v, M16, M19v; GrabowSet Q2v [2 r.]; y przypadkom rozmáitym podlegamy/ y nákoniec od cżęſtych pokus wolni być nie możemy. LatHar 576; Oſtátecżna/ ále doſyć pożytecżna obroná przećiwko pokuſom/ niechay będźie modlitwá LatHar 581; Dyabłow ná ćię ſię ſkárżących/ á o duſzę twą ſtoiących/ przez rozlicżne pokuſy fráſowánie. LatHar 668, 33, 126, 199, 235, 237 [2 r.] (39); Bo nie pokuſzenie/ ále ná pokuſę zezwolenie/ ieſt grzech. WujNT 546, 64, 595, Iac 1 arg, 12, s. 787 [2 r.], Bbbbbbv; SkarKaz 121a, 245b, 488b.

pokusa czego (6): Bo byłá ſámá pokuſá gniewu doſtátecna. Leop Sap 18/25; WIelom ſię ludziom trafia tá pokuſa bluznierſtwá/ z ktorą ten S. wálcżył cáły żywot ſwoy SkarŻyw 293, 293, 294 marg, 462; LatHar 618.

pokusa od kogo, od czego (10): Leop VV v; iżbychmy [...] vmieli odpowiedź dáć á zwyciężyć nieprzyiacielá ſwego [tj. szatana]/ w tych rozlicżnych pokuſach náſzych od niego. RejPos [73]. Cf Wyrażenia.

pokusa do czego (2): RejAp Ff2v; Vczy tedy [list św. Jakuba] Iż P. Bog nie ieſt ſprawcą áni przyczyną grzechu/ áni pokus do grzeſzenia. WujNT 783.

pokusa przećiw(ko) czemu (2): LatHar 134; Rádá zbáwienna ieſt około pokus przećiw wierze tey ták dźiwney y trudney: áby ſię żaden Kátholik z żadnym ádwerſarzem/ zwłaſzczá około Troyce ś. w rzecz nie wdawał. SkarKaz 277b.

pokusa czyja [= kto jest kuszony; w tym: pron poss (10), G sb i pron (6)] (16): OpecŻyw 36v; Aty ſą pokuſſy y nięprziyaciele naſzi. Ciało naſze/ ſwiath/ a ſzatan SeklKat T; RejPos [73], 104v, 239v; KarnNap E3; Pokuſy S. Wilhelmá. SkarŻyw 167 marg, 4, 583; LatHar 39, 201, 458, 461, 615, 637, 649.

pokusa czyja [= kto kusi; w tym: G sb i pron (36), ai poss (32), pron poss (5)] (73): WróbŻołt Z5v, ppv; Cżárt krotki cżás ma spokuſámi ſwemi. RejAp 22v marg, Dd2; Słuchayże tu dopiro/ dla cżego ten Pan twoy vdał ſie był ná tę puſzcżą [...]: nie dla poſtuć áby nas pośćić náucżył/ ále dla tego iákoś ſłyſzał/ iżby nas náucżył pokus zwyciężyć ſprzećiwniká ſwoiego RejPos 71, 69v, 70v [2 r.], 72, 253; Bo ácżbyś wolnym był złych ludźi: ále niewiem ábyś wolnym był Szátáná: ktory ná puſzcży Iezuſá Páná/ [...] pokuſámi ſwemi náchodźił. CzechRozm 230v; y wſzcżeśćiu wedle Apoſtołá/ y wnieſzcżeśćiu vmieymy pokus nieprzyiaćielſkich vchodzić SkarŻyw 560, 353; CzechEp 121; LatHar 2. Cf »pokusa szatańska«, »pokusy świata«.

W połączeniacfi szeregowych (24): RejPos 134, 269v; tyło śię o to ſtáray: áby to w ſobie vczuł/ do czego Pan tobie drogę podaie: tedy ćię nie záwiedźie pokuſá/ nie vwiedźie świát/ nie zwyćięży ćiáło. BiałKat 91; RejZwierc 36v; CzechRozm 259v; bo on [czart] ieſt pocżątek grzechu y iemu pokuty żádney niezoſtáwił P. Bog/ iſz bez ćiáłá/ bez powodu/ bez przykłádu bez pokuſy zgrzeſzył. SkarŻyw 262,263, 353; Rácż ſtrzedz/ przez wſzytek wiek/ śmiertelnie zgrzeſzenia/ Zelżywośći/ pokus/ złey ſławy/ zgorſzenia GrabowSet Qv; [modlitwa] Zá ludźie/ pokuſą/ ſmutkiem/ álbo przypadkiem iákim náwiedzone LatHar 633, 29, 39, 169 marg, 201, 420 (14); Ziemiá pożera obywátele ſwoie/ ná dole wſzytek świát y nędzá y nieprzyiaćiele y pokuſy. SkarKaz 122b.

W charakterystycznych połączeniach: pokusa przyszła [na kogo] (4); bluźnierska pokusa(-y) (3), ciężka (5), ludzka, mama (2), niebezpieczna, nieprzyjacielska, omylna, postronna, przykra, rozliczne (7), rozmaite, sroga, straszliwa, wielka, zdradliwa; pokusa bluźnienia (bluźnierstwa, ducha bluźnierskiego) (3), cielesności, gniewu, złych myśli; pokusa do grzeszenia, do odmienności myśli, przeciw nabożeństwu, przeciw wierze; nie bać się pokus(y), nie dopuszczać (3), odpędzenie, strzec się, uchować, wiarować się, zwyciężanie (zwyciężenie) (4); (o)bronić (się) (obrona, obroniony) od pokus (4), wolny (5), wybawić (2); wygrawać z pokus(y), wyswobodzić; bronić się (obrona, obronienie) (na)przeciw(ko) pokusom (5), mężność, modlitwa (2), stałość, uzbrajać, zastawować się; niestały ku pokusom; (o)bronić się pokusie (2), sprzeciwić się (4); oddalić pokusę(-y) (2), odpędzić, poczuć, przetrwać, przydać, tłumić, znosić, zwyciężyć (zwyciężać) (13); odpowiadać na pokusę, zezwolenie; pokusami gwałt czynić, nachodzić, obciążony, strapiony (utrapiony) (3), stresktany; przystąpić z pokusami; ratować w pokusach, wytrwać (przetrwać) (5).

Fraza: »przypadają pokusy« (2): Iáko y ſam Apoſtoły ſwoie s tego vpominał/ [...] mowiącz im/ áby záwżdy byli cżuyni/ áby ná nie nie przypadáły pokuſy. RejPos 52v, 62v.
Zwroty: »bojować, walczyć (na)przeciwko pokusam; pokusę zwojować« (2:1;1): WróbŻołt R3v; Tákći wálcżyć mężnie przećiw pokuſam potrzebá/ temu kto chce Korony doſtáć/ á nie ćiáłu ſwey woley pozwáláć. WujJud 211; Boiuy też mocnie ná tym plácu oſtátniem/ przećiw ſzátánowi y wſzyſtkim iego pokuſam KarnNap F; SkarŻyw 249.

»kusić pokusami« (1): A gdy łaknął náſz Pan Zbáwiciel/ przyſzedł k niemu Diabeł kuśićiel/ tám go kuśił pokuſámi dźiwnemi ArtKanc C16v.

»przyść (a. wniść) w pokusę, na pokusy« (5:3): Bo gdyby nie było łáſki á obrony tego náſzego miłośćiwego Páná/ y iákożby to być miáło/ [...] iżbychmy nie mieli przyść ná pokuſy. RejPos 132v, 52v marg, 104v [2 r.]; LatHar 254, 692; Czuyćie/ á modlćie ſię ábyśćie nie weſzli w pokuſę [ut non intretis in tentationem]. WujNT Matth 26/41 [przekład tego samego tekstu 7 r.].

»wpaść (a. wpadać, a. upaść, a. upadać) w pokusę« [szyk zmienny] (6:4): OpecŻyw 99v; KrowObr 33, 50v; (Zá) wſzelką radość pocżytayćie/ bráćia moi/ gdy w rozmáite pokuſy vpadaćie [cum tentationibus incideritis varis]. BudNT Iac 1/2; SkarJedn 71; SkarŻyw 136, 290; ArtKanc H15; WujNT Iac 1/2, Bbbbbbv.

»w pokusę wwodzić, wwiedziony, wwiedzenie; przywodzić na pokusy« [szyk zmienny] (1:2:1;1): A ocż walcżymy/ iákie ſprzećiwniki mamy/ y iákie śidłá vſtáwicżnie ná nas ſtáwiáią/ áby myſli náſze roſtárgnęli/ á przywodzili nas vſtáwicżnie ná rozmáite pokuſy. RejPos 132v; A powiedáią że w pokuſę wwiedźieni bywamy/ kiedy śie im damy zwyćiężyć. KuczbKat 425, 425 [3 r.].

»pokusę (wy)ci(e)rpieć, cierpiący« [szyk zmienny] (7:2): A thák tyć thu iedno ſobie Pan przypomináć racży/ á w tych ſie záwżdy roſkochawáć obiecuie/ ktorzy mieli przy nim wyćirpieć ſtale pokuſy ſwiátá tego RejPos 318; WujJud 210v; Bo wtem iż ſam vćierpiał gdy był kuſzon/ może pokuſy ćierpiące rátowáć [potest tentatis auxiliari]. BudNT Hebr 2/18; SkarŻyw 167, 308; LatHar 604; WujNT 595 [2 r.], 751.

Wyrażenia: »pokusa cielesna, od ciała« [szyk 16:4] (17:3): PatKaz III 109v; GRzybieniowa wodka [...] naſienie przyrodzone thrawi á tak cżłonki/ przyrodzone nacżynie tego naſienia mdli y niepłodnoſć cżyni/ Iteż mocznie pokuſy cieleſne oddala FalZioł II 6b; GórnDworz Mm7; HistRzym 106v; WujJud 210v [2 r.], Mm5; Bo w młodośći/ wćieleſney pokuſie ćiáło gorzeie: á od lat piąćidzieśiąt ziębnieie iuſz ogień pożądliwośći SkarŻyw 249, 14 marg, 211 marg, 249 marg, 353, 416, 471; Strzedz ſie [trzeba] żeby ocżu nie záćmiły błędy/ [...] Tákże też pokuſy od właſnego ćiáłá WisznTr 32; LatHar 609; WujNT 595 [3 r.]; SkarKaz 457a.

»pokusa sumnienia« (1): BArzo potrzebna tu ieſth modlitwá náprzećiwko pokuſam fumnienia LubPs T3.

»pokusa szatańska, szatana, od szatana, szatańskiej mocy, diabelska, diabła, od diabła, czarta, czartowska, ducha złego, węża chytrego« [szyk 32:10] (12:2:1:1:10:3:1:5:5:1:1): OpecŻyw 38 [2 r.]; tys mie do wiary twoiey ſwiętej prziwiodł/ y naprzeciw dijabelſkiey pokuſie zſzcżycił TarDuch D5; á iż ſam od ſiebie tego nie może mieć/ dla ludzkiey głupoſci krewkoſci y pokus dyabelskich/ Przeto we wſzytkim Pſalmie proſi aby zakon boży y przykazanie iego mogł zrozumieć aby też był oſwieczon. WróbŻołt nn4v, N8v; Alić go [Chrystusa] wnetże potym duch na puſzczą pędźi i był tam na puſzczyi przes czterdźieści dni/ podeimuiąc od ſzatana pokuſzy [tentatus a satana] MurzNT Mar 1/13; Wylicżánye przeſládowánia cżárthowſkich pokus/ ktore przekazáyą grzeſznemu/ áby nie powſtał z grzechu ſwego. LubPs ee4v marg, bbv; KrowObr Cv, 33, 123; BielKron 138v; HistRzym 47, 106v, 115; á wżdy muſzą trwáć ty figle á ty pokuſy tego wężá chytrego/ ábowiem iużby nie byłá nigdy probá miedzy wiernemi á miedzy niewiernymi Páńſkiemi RejPos 239v, 69v [3 r.], 70v [2 r.], 113v, [340], 345v; WujJudConf 84, 199v; RejPosWstaw [1103]; Oleiu Swiętego mázánie/ ktore Pan Iezus Chriſtus vſtáwił/ [...] á iżby mocnieyſzy byli przećiw pokuſam duchá złego/ y przećiw wſzytkim ſtráchom iego KarnNap E3v, E, F [2 r.]; SkarŻyw 14 marg, 56 marg, 167 marg, 290, 461, 471, 598; CzechEp 205; ArtKanc T5v; LatHar [+10], 293.

»pokusy świata (tego), świeckie, od świata« [szyk 19:2] (14:4:3): Pánie Boże pomnóż ie/ [...] Aby pokuſam ſwieckim nie dáli ſie zwodzić BielKom B4v; RejFig Cc2v; RejZwierz 47v; Illecebrae, [...] Lákotki/ poduſzczánia á pokuſy świátá tego. Mącz 165b; RejAp 20v; HistRzym 106v; RejPos [73], 107, 187v [2 r.], 239v, 264v, 318 [2 r.]; kto świádeſtwem wiáry nie ieſt doświátcżonym/ ten zwyćięſcą świátá y iego pokus/ być nie może. BiałKaz F2v; SkarŻyw 14, 353, 461; LatHar 576; SkarKaz 457a, 520b.

Szeregi: »(a)ni czart, (a)ni pokusa« (2): A ni żadne złe vċenie A ni Czarth/ ani pokuſzy Nieprzekażą jego duſſy RejKup Pv, p4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»grzech, (i) pokusa« [szyk 3:1] (4): Prziymowałeś też będąc ná świećie Sákrámentá/ ábo Swiątośći iego naświętſze/ iáko mocne y pewne tych obietnic piecżęći/ ktorym dufáć maſz/ á iemi ſie bronić/ przećiwko wſzytkim grzechom y pokuſam twoim. KarnNap E3; LatHar 460, 470, 601. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(i) najazdy i pokusy« [szyk 2:1] (3): Tám y pokuſy rozmáite/ y naiázdy ſzátáńſkie/ mocnie w Chryſtuſie vmocniony ſkruſzył SkarŻyw 543, 167 marg; LatHar 293. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pokusa, namowa« (1): Ták iſz ktorey śię wiáry młodym náucżył [król] w tey do ſamey śmierći trwał choć dźiwne nań pokuſy/ dźiwne namowy/ oto przychodźiły BiałKaz I3v.

»prośby i pokusy« (1): Cżego gdy ſię dowiedział Aurelianus/ po długich prośbách y pokuſach/ nákoniec ziednał v Ceſarzá Domicyaná/ áby z ziemie Domicillá wywołána/ á ná wyſep Poncyáńſki wygnána byłá. SkarŻyw 435.

Osoba dramatu [w BielKom] (10): Perſony rozmawiaiące. Ociec/ Stárość/ Mądrość/ Niemoc/ Pokuſa/ Anyoł. BielKom B; Podź pokuſo nie kuś Páná/ Nie dokońcáć ieſt moc daná/ Nie kłádź kámienia ná drogi/ By kto nie obráźił nogi/ Lepyey iż cie ia obráżę/ A s tego mieyſcá wyráżę (marg) Tu kijem pokuſy. (–) BielKom D3v, nlb 8, D, D2, D3, Fv [2 r.], Gv.

W przen (6): Lekárſtwá przećiw pokuſie ćieleſney. WujJud 210v marg [idem] Mm8; Otoſz Cżárćie [...] zá pomocą Bożą zetrę głowę twoię: á ſtrzáły pokus twoich w ſłuſzbie mię Bożey nie oſłábią. SkarŻyw 135, 211 marg; A gdy [...] wáły y gromy rozlicżnych pokus/ zawiſnych y okrutnych cżártow ná mię ſrodze zewſząd bić pocżną/ pomyl ſzyki/ nadobrotliwſzy Iezu/ przećiwnikom moim LatHar 641; WujNT 595.
Przen: Ten, kto kusi (2): Roſtargniony na wſſe ſtrony/ nie wiem co mam czynić/ przykaſz diabłom tym pokuſam iſz ſię wżdy vćiſſą SeklPieś 19v; O nieſzcżęśliwe mężátki y dźiewecżki/ ktore ſię w tákowych ſchadzkách kocháią/ ná ktorych práwie nic tákiego niesłyſzą/ coby cnoćie ich pożytecżno było: ále co záwadza/ bárzo wiele. Nie ieden iym ieſt pokuſą/ ále też y one nie iednemu. ModrzBaz 54v.
3. Zło (3): Potym to w obycżay weſzło/ gdy kto możny vmárł/ obraz z modłą mu poſtáwiono v grobu/ co dáley to bárzyey ſie tá pokuſá ná ſwieċie rozmagáłá BielKron 8; [dziewki] pobiły wſzytki [towarzyszów Cztyrada] á ſámego Cżthyrádá poimały y ſzácowáły ná dzieſięć tyſiąc złotych/ kthore muſiał dáć. Látá 743. Gdy ſie thá pokuſá bárzo rozmogłá/ Przemyſl Kſiążę vpátrzywſzy ſwoy cżás [...] vcżynił Syem BielKron 320v, 320v.
4. Zjawa, zwid; straszydło; czary; larva Mącz, Calep, Cn; faunus, formidamen, larva lemuralis a. umbratilis, larvalis forma, lemur (niger), monstrum, occursaculum, spectrum, terriculamentum, umbra Cn (20): Gdym potym chciał odiecháć [Ulikses]/ przemieniłá [Cyrces] iego towárzyſze w świnie/ áż ią gwałtem miecżem przypędził/ toż záſię oddzyáłáłá ty pokuſy. BielKron 25v, 54, 294v; Incubus qui graece dicitur έφιάλτης, Strach nocny/ álbo pokuſá/ gdy kto mnima áby go kto dłabił we ſnie. Mącz 70c, 77b, 297a; Pan potym ſzedł ku nim ták po wirzchu morzá onego/ oni ſie bárzyey vlękli wołáiąc/ iż pokuſá iákaś do nas idzye. RejPos 244v, 114v, 118; Calag 224a; Vkazáłá ſię też y wziáwiłá pokuſſa iákaś w teyże Krákowskiey zięmi StryjKron 351, 352; Ale ná iáwiſz płáczę ſwéy lekkośći? Czy mię pokuſá łudźi króm winnośći? KochPieś 7; WujNT 866; GosłCast 47.
Wyrażenia: »pokusa czartowska, diabelska« [szyk 1:1] (1:1): StryjKron 352 marg; Cżęſtokroć ſkoro ſpáć pocżął/ ſzátan go budził/ á mniemáiąc áby iuſz świtáło/ cáłą go noc nieſpániem morzył (marg) Cżártowſkie pokuſy. (–) SkarŻyw 571.

»nocne pokusy« = larvae Mącz, Calep (2): Mącz 184d; Larvae – Noczne pokuſſi. Calep 583a.

Szereg: »obłuda abo pokusa« (1): tá ſwięta pánná byłá zátrwożoná/ vźrzawſzy onego Anyołá/ kthory [...] do niey poſłan z onym poſelſtwem/ [...] mnimáiąc áby iáka obłudá ábo iáka pokuſá do niey przyſzłá RejPos 269v.

Synonimy: 1. proba; 2. namowa; 3. zło; 4. dziw, larwa, mara, monstrum, obłuda, oman, straszydło.

Cf PORUSZANIE, POKUSZENIE

JDok