[zaloguj się]
[pdf]

1. POŻĄDANIE (58) sb n

o oraz a jasne; e z tekstów nie oznaczających -é.

Fleksja
sg pl
N pożądani(e)
G pożądaniå
D pożądaniu
A pożądani(e) pożądaniå
I pożądaniém, pożądanim
L pożądaniu

sg N pożądani(e) (22). ◊ G pożądaniå (10). ◊ D pożądaniu (1). ◊ A pożądani(e) (5). ◊ I pożądaniém (11), pożądanim (1) SeklWyzn; -ém (6), -em (1) SarnStat (6:1), -(e)m (4). ◊ L pożądaniu (7). ◊ pl A pożądaniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Gorące pragnienie czegoś, nieodparta chęć na coś; domaganie się, żądanie czegoś; desideratio Mącz, Modrz, Cn; desiderium Mącz, JanStat, Cn; appetitio Mącz, Modrz; concupiscentia BartBydg, Mącz; optatum Mącz, Cn; votum JanStat, Cn; cupiditas Modrz; aſfectus JanStat; appetentia, optatio Cn (47): BartBydg 32b; Pożądanie bywa dwoiakim obyczaiem dobrym/ y złym. SeklKat M4; Abowiem y pożądánia nieznałem/ by zakon nierzekł: Niepożąday. KrowObr 228; Mącz 72d, 83a [2 r.], 107a, 267a, 295c; Szukayćie kroleſtwá Bożego y ſpráwiedliwośći iego/ á wſzyſtkie rzecży będą wam przydáne. O hoyna á wſzelákiego pożądánia godna obietnico WysKaz 10.

pożądanie czego (15): Leop BBB3; BielKron 18v; zakonowi Bożemu vſthąpi zakon ludzki y zwierzchność ludzka/ á chwale Bożey vſtąpi pożądánie prożney chwały ſwey GrzegRóżn A2v; KwiatKsiąż M4v; Mącz 104d; GórnDworz Ll [2 r.]; Bo rzecży złey pożądánie niemoże być dobre/ ále y ſzkodliwe y przygány godne. ModrzBaz 59v, 59 [2 r.], 59v, 82v; CzechEp 207 [2 r.]; Abyś myśli náſze ku niebieſkich rzecży pożądániu podnieść racżył LatHar 177.

pożądanie czyje [w tym: G sb (5), pron poss (3)] (8): CzechEp 207; ábyſmy [...] doſtąpili onych obietnic twoich/ ktore wſzelkie pożądánia náſze zacnośćią przechodzą. LatHar 89; Statut przodków náſzych chcąc więcéy potwiérdźić niż go wſpomináć/ przywiedźieni łáſkáwie ich záſłużonym pożądániém/ do tego czáſu przerzeczoné wſzyſtki práwá ich odnawiamy SarnStat 258, 190, 898; [Kaz 30]. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W przeciwstawieniu: »wystrzeganie... pożądanie« (2): A wſzyſtkę náukę pobożnośći Apoſtoł [...] záwiera tu we dwu rzecżach/ to ieſt/ w wyſtrzegániu á w pożądániu/ vkázuiąc cżego ſie ſtrzedz/ á co cżynić mamy. RejPosWstaw [212], 22.

W charakterystycznych połączeniach: pożądanie chwały, czci, dostojności, drzewa żywotnego (2), mądrości, pagorkow wiecznych, piękności (2), rzeczy niebieskich, rzeczy złej, sławy (2), urzędow; pożądanie człowiecze.

Zwroty: »pożądaniem (po)żądać« (3): LatHar 716, 716 marg; co nawiętſzym pożądániém żądáiąc [Propterea supremis affectibus exoptantes] áby ſie nie mnożyły zwády [...] vmyśliliſmy vmyſł náſz od tego odwiéźdź/ ábyſmy [...] SarnStat 1067.

»z pożądaniem pragnąć« (1): [bluszcz znaczy] rzeczy przemiiáiące ná świećie/ ktorych ludźie z ták gorącym pożądániem prágną/ á w nich wſzyſtko ſzczęśćie ſwoie kłádą. WysKaz 1.

[»wypełnić pożądanie«: Gdyżci nieprzyjaciół swoich wzywa ku sobie, azażby miał te opuścić, którzy od niego pomocy żądają? [...] Owszeki będzie i wypełni człowiecze pożądanie. Kaz 30.]

Wyrażenia: »gorące pożądanie« (1): WysKaz 1 cf »z pożądaniem pragnąć«.

»jednostajne [= jednomyślne] [czyje] pożądanie« (2): [prawa i przywileje] niniéyſzym náſzym Dekrétem/ zá rádą y iednoſtáynym Prłatów y Przełożonych náſzych pożądániém [unanimum votum JanStat 245]/ wiádomośćią/ przyzwoleniém/ chcemy/ ſkázuiemy/ y mocnie á ſkutecznie ná wieki obiecuiemy chowáć. SarnStat 898, 190.

»wielkie, co nawiętsze pożądanie« = supremus affectus, fervens desiderium JanStat (5:1): Bo ktobykolwiek świeczkie rzecży mniemanim przyſtoinym vwazał/ tedy łatwie vzna yze y pozytki długiego żyda mnieyſze ſą/ niżeli długiego żywota wielkie pożądanie KwiatKsiąż M4v; WysKaz 10; My tedy Włádyſław/ wielkim pożądaniém [intensis desideriis JanStat 244] y przodkow náſzych przykłádem/ iáko obrońce y záchowywáćiele Praw/ Wolnośći/ y Przywileiów Kościelnych/ y oſób iemu poddánych rozmnożenia wolnośći kośćielnéy z powinnośći náſzéy prágnąc [skazujemy ...] SarnStat 898 [idem] 189, 986, 1067.

»pożądanie złe« [szyk 1:1] (2): KuczbKat 350; Boię ſię/ Polacy/ áby P. Bog ſpráwiedliwośći ſwey iáka v was ieſt/ ná wagę nie kładł/ iuż nie z ſwoią ábo krześćiáńſką/ ktorą [...] ná pomyśleniu ábo pożądániu złym/ y ná proznym ſłowie záłożył/ ále z Zydowſką/ Pogáńſką/ á Turecką/ ktora [...] od wáſzey ieſt/ iáko Niebo od Ziemie rozna. PowodPr 66.

Szeregi: »chciwość albo pożądanie« (1): Bo ſąśiedztwo ktore licżą iákoby cżęśćią przyiáźni/ z miłośći w nienawiść śie obráca/ dla złey chćiwośći álbo złego pożądánia. KuczbKat 350.

»myśl (a. pomyślenie) abo (i) pożądanie« (3): O poſciech tak rozvmiem/ iż cżłowiek chrzeſcijańſki wſzelki/ nie iędno od zbytnego picia/ albo iedzenia/ ale też od ſłego vcżynkv/ złei myſli abo pożadania/ przeciw przykazaniv bożemv/ każdego dnia ſię ma poſcić. SeklWyzn F; Boże [...] rácż duſzom ſług y ſłużebnic twoich/ dáć odpuſzcżenie wſzyſtkich grzechow ich: áby zá nabożną przycżyną y prośbą/ onego pofolgowánia doſtąpili/ ná ktore ſię tu vprzeymą myślą y pożądániem zánośili. LatHar 182; PowodPr 66.

Wyrażenia przyimkowe: »krom [czyjego] pożądania« (1): Illud etiam accidit praeter optatum meum sed valde ex voluptate, I to ſie też przigodźiło krom mego pożądánia/ ále yednák wedle myſli. Mącz 267a.

»na pożądanie [czyje]« (2): Látá 1488. Fryderyk Káźimierzow ſyn młodſzy na krákowſkie Biſkupſtwo był wzyęty od Kapithuły/ na pożądánie oyca Krolá Káźimierzá. BielKron 397, 415v.

a. Nieodparty, przemożny apetyt [czego] (1): Scżaw w cierpniączem winie vwarzony á ku piciu paniey ono wino dane kielko razow/ nie będzie pani brzemienna wſzelka w pożądaniu potraw niezwycżaynych. FalZioł V 83.
2. Żądza cielesna (7): Auguſtinus w kxięgach XIIII. de ciuitate [dei] piſze [...] że m[ąż] ſprawiedliwie może ſwą żonę y na rinku ob[ła]pić iawnie, ani ſie ſam też od pożądania y innych rzecży gdzieżkolwie ſromał BielŻyw 69; SeklKat Kv; Porubſtwo nie tylko w vczynku/ ále y w pożądániu zákazáne. WujNT Bbbbbbv; SkarKaz 311b; Bo drudzy dobrego rozumu [...]/ odſtępuiąc: grzechow ktore rozum przyrodzony gánił/ zá grzech nie mieli, iáko nieczyſtośći z wolnemi od małżeńſtwá oſobámi/ ábo pożądánia y przyzwolenia ſerdecznego ná grzech/ y innych. SkarKazSej 696b.

pożądanie kogo (1): Tertulianus lepak mowi że przeto wzrok ſtracił bo na niewiaſty bez poządania ich patrzić niemogł. BielŻyw 65.

Szereg: »myśl nierządna i pożądanie« (1): A wſzak że komv ten dar boſki [tj. czystość] ieſt dan/ ma gi barzo pilnie chować/ ktora nieiedno vcżynkiem/ abo też myſlią nierządną y pożądanim bywa ſplugawiona. SeklWyzn f3.
3. To, czego się pożąda, przedmiot pożądania [czyje: G sb (2), pron poss (1), ai poss (1)] (4): Czo ieſt pięknoſć przirodzenia obłuda, krotkie ſzcżęſcie, kwiat rychło vwiędły, ludzſkie pożądanie. BielŻyw 136, 137 [2 r.]; Pati repulsam. Nie być dopuſzczon/ Nie oſięgnąć ſwego pożądánia. Mącz 284a.

Synonimy: 1., 2. chciwość, chęć, chuć; 1. chcenie, domaganie, napieranie, pragnienie.

Cf NIEPOŻĄDANIE, POŻĄDAĆ, ŻĄDANIE, ŻĄDLIWOŚĆ, ŻĄDOŚĆ, ŻĄDZA

JR