[zaloguj się]
[pdf]

PORUCZENIE (70) sb n

-enie (69), -ęnie (1).

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N poruczeni(e)
G poruczeniå
A poruczenié poruczeniå
I poruczenim, poruczeniem
L poruczeniu

sg N poruczeni(e) (1). ◊ G poruczeniå (25); -å (19), -(a) (6). ◊ A poruczenié (11); -é (2), -(e) (9). ◊ I poruczenim (5), poruczeniem (4); -im LibMal (2), GroicPorz, SkarJedn; -em RejPos, WujJud, ModrzBaz; -im : -em SarnStat (1:1); ~ -em (1), -(e)m (3). ◊ L poruczeniu (23). ◊ pl A poruczeniå (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. poruczyć.

I. Rzeczownik od „poruczyć” (66):
1. Zobowiązanie kogoś do zrobienia czegoś; polecenie, nakaz; mandatum Mącz; praeceptum, praepositum PolAnt; commissio, commissum JanStat (48): Czemu on wyari nyedawayącz, Iwanowy wozniczi ku panu zwlodarczikyem doyachacz a okolo poruczenya ſprawą odnyego przinyeſcz kazal. LibMal 1548/146.

poruczenie czyje [w tym: G sb i pron (9), ai (poss) (6), pron poss (2)] (17): bądącz weſpolek postanowyly szą naradzyly y namowyly podlye poruczenya naſſzego krolyewskyego y thesz pana Stephana woyewody Moldawſkyego MetrKor 34/133, 46/65v; Mącz 206c; RejPos 335v; potomkowie ich za roſkoſzámi ſię vdáli/ y zleniſtwá nád roſkazanie y porucenie [!] Moyżeſzowe y Iozuego/ pokoy znieprzyiaćioły/ [...]/ vcżynili SkarŻyw 557; SkarKaz 386b. Cf »poruczenie boskie, Pana«, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (2): był dan klucż Apoſtołom y ich potomkom álbo namieſtnikom do miłoſierdzia Páńſkiego/ ále nie inákſzy/ iedno áby przepowiádáli Ewányelią/ tho ieſt/ ſzcżyrą wolą/ roſkazánie á poracżenie Páná ſwego. RejAp 77. Cf »bez poruczenia«.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: z zapomednikiem to (1); aby] (3): ModrzBaz 76v; KochAp 13; poſelſtwo do was mam od P. Bogá/ y mam to poruczenie/ ábych wam złośći wáſze vkázował SkarKazSej 706a.

Zwroty: »poruczenie dać« (1): Bo wiećie iákie porucżenia dáliſmy wam [quae praecepta dederimus vobis] przez páná Ieſuſa. BudNT 1.Thess 4/2.

»mieć w poruczeniu, poruczenie« [w tym: od kogo (5), w czym (1), cum inf (1)] [szyk zmienny] (7:5): Gdyſſ on nycz wporvczenyv od naſſ nyema, y beſz voley y vyadomoſczy naſſey nyevyemy pocz do Ceſ⟨arza⟩ yachal LibLeg 7/35, 11/41, 188; KromRozm III N2; Mandatarius cui dantur mandata peragenda, Poſeł/ Porucznik który ma co w ſwym poruczeniu. Mącz 206c; Conquisitores, Zbierácze/ którzy máyą poruczenie lud zbieráć ná woynę á obieráć co wybornieyſzy lud Mącz 336c; SkarJedn 181; Záſtáwili ſię oto poſłowie Papieſcy mowiąc: my tego w porucżeniu niemamy. SkarŻyw 318; PAn Dębieńſki Kánclérz koronny/ máiąc poruczenié od królá/ áby pewną ſpráwę która ſie ná ten czás toczyłá przed królem/ ná inſzy dźień odłożył. Témi ſłowy powiedźiał [...] KochAp 13; Poſłowie Czérſkiéy y Wárſzáwſkiéy źiemie/ opowiedáli ſie nam w tym/ niechcąc do téy Conſtituciiéy ták ſkoro zwolić/ okrom zwolenia ſpólnégo bráćiéy ſwéy/ od któréy ná ten czás nic w téy rzeczy w poruczeniu nie mieli SarnStat 1150; SkarKaz 42a; SkarKazSej 706a.

»poruczenie wykonywać« (1): SkarKaz 386b cf »ostatnie poruczenie«.

Wyrażenia: »poruczenie boskie, Pana« (2:1): RejAp 77; Ieſlim ſię ná máieſtat W. K. M. przeſtráſzył/ á tego co P. Bog kazał do W. K. M. nie mowił/ á iáko Ionás od poruczenia Bozkiego vćiekał SkarKaz )(3v. Cf »z poruczeniå boskiego«.

»ostatnie poruczenie« = testament (1): Ieſt ieſzcze niemáła nie tylo vmárłym/ ále y po nich płáczącym poćiecha: gdy oſtátnie wole y poruczenie ich wykonywáią/ á wiáry im dotrzymawáią ći/ ná ktore ſię vmieráiący ſpuśćili. SkarKaz 386b.

»poruczenie na testamencie« = fideicommissum Modrz (1): ModrzBaz 76v cf »poruczenie do wiernych rąk«.

»poruczenie do wiernych rąk« (1): miedzy pośledniemi [sposonabywania własności] ſą/ práwo mnoſtwem dźierżawiec po ſobie náſtępuiących vgruntowáne/ [...] porucżeniem ná teſtámenćie do wiernych rąk [fldeicommissum]/ áby to komu inſzemu dano. ModrzBaz 76v.

Szeregi: »poruczenie i nauka« (1): Bendzyely theſz myal yakye ynſze porvczenye y navke od Kro⟨lowej⟩ yey mczi Vegyerſkyey thedi ſprawowacz tho bendzye LibLeg 11/188.

»rozkazanie a (i) poruczenie« (2): Też przyſziegam yz zadnich pienyądzy yego K. m: bez voliey oſobnego roſzkazanya. a porvczenya. yego k. m. [...] widawacz nykomv nyemam. any bąnda. MetrKor 46/65v; SkarŻyw 557.

»wola i poruczenie« (2): á wżdy to v nas/ iáko ono powiedáią/ iáko ſliwkę połknąć/ nic ſobie nie poważyć ſwiętey woley á tego to porucżenia iego. RejPos 335v; SkarKaz 386b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zlecenie i poruczenie« (1): ábo mieli moc Apoſtołowie czynić nieco/ o czym nie mieli wyraźnego Páńſkiego roſkazánia/ tylko mocą onego zlecenia y porucżenia powſzechnego. WujNT 148.

Wyrażenia przyimkowe: »bez porucżenia [czyjego]« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): Tu maſz [...] znáki heretyckich [...] vczyćielow. Pierwſzy/ z kośćioła wychodzić/ [...] y páſterzow odſtępowáć. Drugi vczyć bez ich roſkazánia/ porucżenia y poſłánia. WujNT 462. ~

»podług porucżenia [czyjego]« (1): Thedy gdy przynoſili ſkrzynię podług porucżenia krolewſkiego Lewitowie/ á widźieli iż w niey było pełno pieniędzy/ [...] wyſypowáli z niey/ á odnoſili ią y ſtáwiáli ná mieyſce iey BibRadz 2.Par 24/11.

»z porucżenia [czyjego]« = ex commisso JanStat (3): á ieſliby kto ináczéy czynił/ wſzyſtko [bydło] coby wywiózł álbo wygnał/ z poruczenia náſzégo kazáliſmy wźiąć SarnStat 1239.

~ Zwrot: »mieć [co] [= musieć wykonać] z poruczenia« (1): to mamy z porucżenia braciej swej, aby to tak WM pismem RP opatrzyć á obwarować raczyli, jakoby nic to przywilejom na potym nie szkodziło DiarDop 115.
Wyrażenie: »z porucżenia boskiego« (1): Anyoł tę przeświętą Pánnę nád wſzytki niewiáſty z porucżenia Bozkiego przekłáda. SkarKaz 578b. ~

»za [czyim] poruczeniem« (1): Powyedziala Iſch za yey poruczenym dwye hilli wapna panu woycziechovi [...] Ruſſek spiotrem a zmaruchna vkradli LibMal 1544/80v.

a. Upoważnienie, pełnomocnictwo; uprawnienie; mandatum Mącz (19):
Zwrot: »poruczenie mieć « [w tym: od kogo (1), cum inf (1); [aby]] [szyk zmienny] (3): na tho vymowky czyn obyczaynye a krothkyemy słowy, [...] movyancz yſz porvczenya thak szerokiego od naſſ nyemaſz LibLeg 7/35; Mandata accipere ad aliquem Mieć nieyákie poruczenie s kim mówić. Mącz 206c; WujNT 419; [WujPosN 1584 I 340 (Linde)].
Szereg: »moc i poruczenie« (2): [chćiał Pan Chryſtus áby nietylko on ſam/ ále y wſzyſcy Apoſtołowie iego/ y wſzyſcy ich Namieſtnicy/ mieli tę moc y to porucżenie/ áby mogli odpuſzcżáć grzechy/ iednáć nas z Pánem Bogiem WujPosN 1584 I 340 (Linde)]. Cf »z mocą i poruczeni(e)m«.
Wyrażenia przyimkowe: »bez poruczenia« [w tym czyjego (2): G sb (1), ai poss (1)] (3): Pyotr myędzy ápoſtoły przodkował/ każąc żydom/ piſmá S. wykłádáyąc/ [...] ná konyec y wyſtęmpne oſądzáyąc y karząc/ bez wſſelákyego poruczenya drugich ápoſtołow. KromRozm III M5.
~ Wyrażenie: »bez kościelnego poruczenia« (1): Wkazánie ſię wdáwáć/ bez kościelnego porucżenia/ rzecż ieſt nieprzyſtoyna y świętokrayſka. SkarŻyw 213.
Szereg: »bez powołania i poruczenia« (1): Ale pátrzćie/ ieſli nie wy rácżey tey mocy hárdźie vżywaćie/ ktorą ſobie/ bez porządnego powołánia/ y porucżenia przywłaſzcżaćie WujJud 85v. ~

»z poruczenia« [czyjego: G sb i pron (5), ai poss (3), pron poss (1)] = ex commissione JanStat (9): A Caſtelan Sandomirſkj proſil nas abismi iemu na tho lift naſch [...] dały yzbi na pothim kazdi wiedział yz tho [sprawa rokoszu Marcina Zborowskiego] nye snyego samego ale spowieſczi a poruczenya prethwiczowego viſſlo MetrKor 61/224v; PRokurator/ ieſth Perſoná ktora cudze ſpráwy s porucżenia Páná/ álbo/ iáko mowią/ Princypałá ſwego/ ſpráwuie. GroicPorz e2; Ale/ iż ia tu s porucżenia I.M. kſiędzá Biſkupá mam zwirzchność/ roſkázuię to w.m. GórnDworz K5; Przetoż y záraz po ſwym poświęceniu (bez pochyby z Apoſtolſkiego porucżenia/ krorego [!] przed tym nie mieli) poczęli Diákonowie krzćić/ kázáć/ náuczáć WujNT 419; będźie powinien z porucżenia iego [wojewody krakowskiego] Káſztelan Oświećimſki [...] ku ſkutku ſłuſznému to [wybór nowych urzędników sądowych] przywieźdź SarnStat 1212, 165, 1216.

~ Wyrażenia: »z osobliwego poruczenia« (1): z náſzégo [królewskiego] oſobliwégo poruczenia [ex nostra speciali commissione JanStat 1022] ſkażą áppellácią: y koniec ſpráwie/ w któréy ſie áppellácię sſtáły/ vczynią. SarnStat 956.

»z porucżenia Pańskiego [= Boga]« (1): Ani przedſię żadny s tych áni mowić áni ſpráwowáć nie ſmiał/ iedno co było z dopuſzcżenia á s porucżenia Páńſkiego. RejPos 164.

Szereg: »z dopuszczenia a z poruczenia« (1): RejPos 164 cf »z porucżenia Pańskiego«. ~

»z poruczeni(e)m« (3):

~ Wyrażenia: »z dostatecznym poruczenim« (1): [Ormianie] posły ſwe zacne/ nabożne/ y vcżone z doſtátecżnym porucżenim/ ku przyięćiu tego [...] ná ten Synod S. wypráwili. SkarJedn 314.

»z poruczeni(e)m zupełnym« [szyk 1:1] (2): Ná który tym obyczáiem przez nas złożony Séym/ wielcy Poſłowie z Litwy z zupełną mocą y z zupełnym poruczenim [...] poſłáni byli SarnStat 1004, 1018.

Szereg: »z mocą i poruczeni(e)m« (2): [wymienieni posłowie] ná ten to Séym Wálny Koronny [...] z zupełną a doſtáteczną mocą y poruczeniem zupełnym przyſłáni [zostali] SarnStat 1018, 1004. ~

»za poruczenim [czyim: G pron i sb]« (2): powyada yſch skopu vkradl wowarku [lege: w wowarku] kthorego przedal vithovi j voicziech za yego poruczenym y dal mu ſthego 5 groſchi LibMal 1547/133; Teſtáment złoczyńcę zá porucżenim Sędźiego támże v Rády ták przes Piſárze bywa piſány GroicPorz hh2v.

2. Opieka, troska, staranie (10):

W połączeniu szeregowym (1): GliczKsiąż L4 cf »w poruczenie się poddać«.

Zwroty: »dać w poruczenie« = powierzyć (1): lepiéy/ póko mam baczenié/ Ten móy właſny teſtáment dáć wam w poruczenié. PudłFr 77.

»mieć w (swym) poruczeniu« = administrare, curare, tueri Mącz [szyk zmienny] (8): to się nam zda przeciw rozumowi, aby temu ten reddere rationem nie miał, kto od kogo co w poruczeniu ma DiarDop 117; BielKron 305v; Tutelaris, Száfarz/ máyący którą rzecz w poruczeniu. Mącz 467d, 222c, 467d, 503d; w klaſztorze pánieńſkim/ ktory teſz miał w porucżeniu ſwym/ iedná Pánná/ [...] gorącżkę ćierpieć/ [...] y wołáć ſtráſzliwie pocżęłá SkarŻyw 211; SkarKaz 607a.

»[do kogo] w poruczenie się poddać« = powierzyć się (1): dzyecyę [...]/ do tákyego náucżycyelá w náukę/ w pracą/ álbo w porucżenye ma ſie poddáć/ s ktorego by wſſytko to/ [...] wycżerpnąć mogł. GliczKsiąż L4.

Szereg: »poruczenie i opieka« (1): Bo żaden Biſkup ktory po innych Apoſtołách náſtąpił/ nie miał w poruczeniu y opiece kośćiołow wſzytkiego świátá/ iedno ſam Biſkup Rzymſki SkarKaz 607a.
3. Władza, nadzór; inspectio, iurisdictio Mącz (8):
Zwroty: »być w [czyim] poruczeniu« = podlegać komuś (1): ieſliby był kto w twym porucżeniu/ ták ſługá iáko poddány/ ſtáray ſie áby nikomu nic winien nie zoſtał RejZwierc 54v.

»mieć w (swym) poruczeniu« = ductare, inspectionem habere Mącz [szyk zmienny] (4): Inspectionem habere alicuius rei, Mieć w poruczeniu/ nieyákey [!] rzeczy doględać. Mącz 406a, 191b, 319d; piszęmy około zwiedzienia tych zołnierzy do Vrodzonego Stefana Gniezninskiego Kasztellana Nabielſkiego ktory ie ma wswym poruczęniu. ActReg 144; [Porucżnik ieden/ ktory miał w porucżeniu ſwym od Hetmáná/ niemáłe woyſko/ rádźił ſię go PlutBBud H3v (Linde s.v. poruczyć)].

»w [czyim] poruczeniu stać« = podlegać (1): Omnia ad unum delata sunt, Wſziſtki rzeczy w yednego mocy y poruczeniu ſtoyą. Mącz 123a.

Wyrażenie: »wyszsze poruczenie« (1): WujJud 117v cf »poruczenie i zwierzchność«.
Szereg: »poruczenie i zwierzchność« (1): Rzymſki Biſkup nád inſze ieſł [!] przełożony/ wyſzſzym poruceniem [!] y zwierzchnośćią vrzędu Páſterſkiego. WujJud 117v.
Wyrażenie przyimkowe: »w poruczeniu« [w tym czyim (6): pron poss (4), G sb (2)] (7):

~ W połączeniu szeregowym (1): in iurisdictione capitanei generalis Posnaniensis, W páná ſtároſty Poznáńskiego ſtároſtwie/ poruczeniu/ mocy/ páńſtwie. Mącz 179a.

Szereg: »w mocy i poruczeniu« (1): Mącz 123a cf »w poruczeniu stać«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Cf »być w poruczeniu«, »mieć w poruczeniu«. ~
II. Rzeczownik od „poruczyć się”: Zawierzenie się, oddanie się z zaufaniem (1):
Wyrażenie: »poruczenie opiece« (1): (marg) Porucżenye opiece Páńſkiey. (–) Przed twą ia oblicżność ſtánę ná káżde záránie/ [...] Nie rácżże ty mnie opuſzcżáć ſtworzenia ſwoiego. LubPs B4.
III. To, co jest poruczone (3):
1. Obowiązek, stanowisko (2):
Wyrażenia przyimkowe: »z poruczenia« [czyjego = przez kogo sprawowanego] (1): (marg) Przełożeni pocżćiwi, być máią w pocżćiwośći. (–) A ten coć roſkázuie s porucżenia ſwego/ A zwłaſzcżá gdy w tym bacżyſz wolą Páná twego/ Tegoś powinien ſłucháć/ by Páná ſámego RejWiz 189.

»w poruczeniu« [czyim = przez kogo nadanym] (1):

~ Szereg: »w poruczeniu a w urzędzie« (1): O wielkaſz to moc / o wielkieſz to dáry Bogá Oycá wſzechmogącego tym páſterzom iego nádáne/ ktorzy ſie wiernie będą ſpráwowáć w tym ſwiętym porucżeniu iego/ á w tym vrzędzie iego. RejPos 123. ~

2. Ludzie oddani w opiekę [swoje] (1):
Wyrażenie: »poruczenie zwierzone« (1): Obeźrzyſz ſie moy miły włodárzu [...] kthoryśkolwiek niewdzyęcżen tego dobrodzyeyſtwá Páná ſwoiego: á [...] bez boiáźni iego ſzáfuieſz tymi nádánemi dobrodzyeyſtwy iego / á thym porucżeniem ſwoim tobie zwierzonym od niego RejPos 192.

Synonimy: I.1. nakazanie, polecenie, rozkazanie, zlecenie; a. poręczenie; 2. dozor, opieka, piecza, staranie, troska; III.1. obowiązek, powinność.

Cf PORUCZEŃSTWO, PORUCZYĆ, PORUCZYĆ SIĘ

MC