[zaloguj się]
[pdf]

PORUCZYĆ (382) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf poruczyć
praet
sg pl
1 m poruczyłem, -em, -m poruczył, -ch poruczył, ja poruczył m pers poruczylismy, -smy poruczyli, poruczelismy, -chmy poruczyli
n subst -smy poruczyły
2 m poruczyłeś, -eś, -ś poruczył m pers
3 m poruczył m pers poruczyli, poruczéli
f poruczyła m an
n poruczyło subst
plusq
sg pl
3 m był poruczył, poruczył był m pers byli poruczyli, poruczyli byli
imperativus
sg pl
1 poruczmy
2 porucz poruczcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy poruczyli
2 m byś poruczył m pers
3 m by poruczył m pers
impersonalis
praet poruczono, jest poruczono, było poruczono
imp niech(åj) będzie porucz(o)no
con by porucz(o)no
participia
part praet act poruczywszy

inf poruczyć (49). ◊ fut 1 sg poruczę (4). ◊ 2 sg poruczysz (5). ◊ 3 sg poruczy (11). ◊ 1 pl poruczymy (4), poruczemy (2); -ymy KrowObr, RejPos; -emy ForCnR; -ymy : -emy SarnStat (2:1); ~ -emy (1), -(e)my (1). ◊ 2 pl poruczycie (2). ◊ 3 pl poruczą (6). ◊ praet 1 sg m poruczyłem, -em, -m poruczył (12), -ch poruczył (3), ja poruczył (1) CzahTr; -ch poruczył RejKup; -m poruczył : -ch poruczył CiekPotr (1:2). ◊ 2 sg m poruczyłeś, -eś, -ś poruczył (10). ◊ 3 sg m poruczył (135). f poruczyła (7). n poruczyło (1). ◊ 1 pl m pers poruczylismy, -smy poruczyli (7), [poruczelismy], -chmy poruczyli (1) RejZwierc. subst -smy poruczyły (1). ◊ 3 pl m pers poruczyli (15), poruczéli (1) WyprPl. ◊ plusq 3 sg m był poruczył (12), poruczył był (3); poruczył był KromRozm III; był poruczył : poruczył był BibRadz (1:1), RejPos (2:1). ◊ 3 pl m pers byli poruczyli (1) MurzHist, poruczyli byli (1) BielKron. ◊ imp 2 sg porucz (10). ◊ 1 pl poruczmy (2). ◊ 2 pl poruczcie (1). ◊ con 2 sg m byś poruczył (2). ◊ 3 sg m by poruczył (4). ◊ 1 pl m pers bychmy poruczyli (1). ◊ impers [niektore użycia może N sg n od PORUCZONY] praet poruczono (27), jest poruczono (6), było poruczono (3); jest poruczono RejPs, Mącz; poruczono : jest poruczono : było poruczono RejZwierz (1:–:1), BielKron (3:–:1), RejPos (2:3:1), SarnStat (1:1:–); ~ -ono (4), -(o)no (32). ◊ imp niech(åj) będzie porucz(o)no (2). ◊ con by porucz(o)no (1). ◊ part praet act poruczywszy (29).

Składnia dopełnienia sprawcy przy impers: poruczono od kogo (1) Prot, przez kogo (1) RejPos.

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII w.

1. Powierzyć, oddać z zaufaniem; praecipere, tradere Vulg, PolAnt; commendare PolAnt, Calag; committere Mącz, Modrz; mandare Vulg; custodire, praeponere PolAnt; concredere, credere Calag [w tym: komu, czemu (316), kogo, co (287)] (343): Potym dokonáwſſy wſſytkiégo tzo bylo piſáno onijm/ [...] matuchnę Iánowi porucżywſſy rzékl: Wſtępuię ku oyttzu memu ij waſſemu. OpecŻyw 174; Porucz mu [Bogu] iedno wſſytek ſtan rzeczy ſwoich á duffay mu iſćieć on też práwą wiárą będzie pilen ćiebie RejPs 54v, 154v; LibMal 1554/189v; Iż pan z niewolnika ſwego Vdziałał go przednieyſzego A tak mu ſie iuż przyucżył Ze mu wſzytek dom porucżył RejJóz D4v, A3; RejKup aa2; KromRozm I O2v; Porucżył mu [Dawidowi] owce ſwe Iákobow lud wyerny/ Aby był z nyego páſtyrz na wſſem miłoſierny LubPs S2; RejWiz 10v; Gdy Tobiaſz młody ſſuka towárziſſá chcąc iśc do Ráges myáſtá Medſkiego/ tráffił ſie z nim Angioł Rápháel/ temu ociec ſyná porucżył/ y ſſli w drogę. Leop Tob 5 arg, VV v; Y poruczył ie [uwięzionych dworzan] Márſzáłek nadworny Iozefowi/ ktorem on ſłużył BibRadz Gen 40/4, Gen 39/22, 1.Par 23/28, Ps 58/10, Ier 41/10; A gdy go [Samuela] odchowáła/ wiodłá gi do kościołá ze trzemi Cielcy [...]/ y ofiárowali Cielcá/ á dzyecię porucżyli kápłanowi Heli. BielKron 62v, 59, 116v, 142v; RejAp 200; weźmi wſzytki pány y kxiążętá kroleſtwá twego/ á przed wſzytkimi porucż mi krolewnę ſioſtrę t⟨wą⟩ HistRzym 31v, 18; A tu ſie vcżcie nędzni páſterze/ ktorym wam thu Pan porucżyć racżył to niewinne ſtadko ſwoie RejPos 168v; Iż ileś mi ich kolwiek porucżył Boże Oycże moy/ nie ſtráćiłem z nich żadnego tobie. RejPos 275v, 20, 122v, 210v, 23 lv, 319; BiałKat 133v; RejZwierc 147v; A tego kto niebacży/ iż temu komu wſzytko ćiáło porucżono/ niegodźi śię o iednych cżłonkách ſtáránie mieć/ á drugie opuſzcżáć [...]? ModrzBaz 18v, 44, 126 [2 r.]; SkarJedn 57, 217; Befehlen. Porucżyć. Commendare, credere, concredere. Calag 62b; Kochay ſye w pánu/ ten wſzytko da tobie/ [...] Porucz mu żywot/ y wſzytki twé ſpráwy/ A vznaſz/ że on tobie ieſt łáſkáwy. KochPs 52, 38, 158; Tedy go Kálphurnius porucżjł nieiákiemu Aſteriuſzowi proſząc: áby go cudnymi ſłowy zmiękcżył. SkarŻyw 147; [św. Wojciech] káżdemu namnieyſzemu ſłużył tym ochotniey im mu co wzgárdzeńſzego porucżono SkarŻyw 353, 125, 171 [2 r.]; Bo co wſzyſtkim poruczono/ o to poſpolićie wſzyſcy ábo nic/ ábo máło bárżo dbáią. GórnRozm C3; GostGosp 128; WujNT przedm 40, s. 69, 349; Zá co Pan Bog tych zdraycow woyſkiem wygłádźił á winnicę ſwą inſzym wdźięcżnieyſzym porucżył. PowodPr 30; Więtſze ſtáránie/ [...] o ſzkápách máią/ niżli o ſynách. nie poruczą koniá iedno vmieiętnemu y pilnemu máſztálerzowi: a ſyná ládá komu da w rękę SkarKaz 420b, 120a, 242a; Gdy Iáná ſwego ſyná miał wieść do Páryżá, [...] Poruczył mi corkę ſwą y wſzyſtkę máiętność CiekPotr 8, 68, 73, 82, 87.

poruczyć około czego (1): á kiedy w drodze było/ [...] porucżyłá nieco ſieſtrze około rzecży ſwoich GórnDworz Bbv.

poruczyć ku czemu (4): Woiewodowie lepak z Káſztelany będą ſzykowáć powiáty: y ku wiedźieniu Káſztelanóm oné rozdźielą y poruczą SarnStat 301. Cf poruczyć czym ku czemu, »Panu Bogu poruczyć«, »ku sprawowaniu poruczyć«.

poruczyć czym ku czemu (1): Zbáwićiel náſz Piotrá wſzytkich wiernych głową y Páſterzem poſtáwił/ gdy mu owce ſwoie ku páśieniu ſłowy zacnemi á poważnemi porucżył WujJud 124v.

poruczyć o kim (1): Káżdemu Bog poruczył o yego bliźnim. KromRozm I Bv; [Leop 1577 Ps 90/11 (Linde)].

cum inf (1): TE pánią gdy Rzymiánie poimáli byli/ Iednemu ią pánięciu/ chowáć porucżyli. RejZwierz 44.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (1), zaimek pytajny (1)] (2): ábowiem ángiołom bożym ieſt to poruczono/ áby ſtrzegli namnieyſſego poſtąpienia twego. RejPs 136v; RejAp 143. Cf [Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym].

[Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym: Bo Angiołom ſwym porucżył o tobie/ áby cię ſtrzegli ná wſzyſtkich drogách twoich. Leop 1577 Ps 90/11 (Linde).]

W charakterystycznych połączeniach: poruczyć bydlęta, cesarstwo, ciało, corkę, czeladkę, człowieka (2), dobro (swe) (3), dom (2), dwor, dziecię (dzieci) (4), folwark, gości, konia, (kościelne) gospodarstwo (2), królewnę, lud, majętności i zdrowia, małżonkę, (naswiętszą) matkę (matuchnę) (3), obfitości ziemie, owce [= zwierzęta], owce (owieczki) [= wiernych] (8), raj, Rzeczpospolitą, rzeczy swoje (2), siostrę, sprawy (6), stad(k)o [= wiernych] (2), stolec z kościołem, syna (4), świat (2), trzodę [= wiernych], winnicę [= wiernych], woły, wszytek stan rzeczy swoich, wszytko (9), zdrowie rodzicow, ziemię (2), żywot; poruczyć gniew, krzywdy, nędzę, niewinność, potrzeby, wszytko staranie świata tego; poruczyć aniołom, człowiekowi (człeku) (3), gospodarzowi, kapłanom, nauczycielowi, opiekalnikowi, panięciu, pilnemu masztalerzowi, przyjacielom, roztropnym osobam, siestrze, słudze wiernemu, synowi (4); poruczyć [czyjej] sprawie.

Przysłowie: BielKron 158v; Ovem lupo commisisti, Proverbium, Pewnemuź [!] poruczył yákoby owcę wilkowi. Mącz 200b.
Zwroty: »poruczyć bogom« [w obliczu śmierci] (1): TEn gdy tho iuż obacżył wielkie vdręcżenie/ Porucżył Bogom dzyeći y ſwey miłey żenie. [...] Wſiadł ná koń y w doł wſkocżył PaprPan Hh4.

»w dozor poruczyć« (1): Ci w młodych leciech gdy ſię po oycu zoſtáli/ Obycżáie cudzych źiem przewiedźieć żądáli. Przeto Wielmożna Mátká [...] Do cudzych źiem porządnie onych wyrządźiłá/ A roſtropnym oſobam w dozor porucżyłá. KołakCath B.

»duszę poruczyć« (1): Napierwei duſchą swą bogv wſchechmogączemu, pannye Mary, y wſchitkim swiethim poruczil, drugie powiedzial, yz ma wolyą iechacz precz skrakowa MetrKor 59/75.

»duszę poruczyć, [poruczyć ducha]« [przed śmiercią] (1): O dźiewiątey godźinie duſzę ſwą wypuśćił/ Heli głoſem wołáiąc/ Oycu ią porucżył ArtKanc D11v [przekład tego samego tekstu] [MurzNT Luc 23/46 (Linde)].

»poruczyć katom« (1): A rozgniewawſzy ſie pan on iego/ porucżył go káthom/ áżby doſyć vcżynił zá wſzythek dług on iego. RejPos 246v.

»poruczyć miłosierdziu, w miłosierdzie« (1:1): LubPs Tv; idź á vpadń przed nogi Páná twoiego/ á porucż mu tę nędzę twoię w ſwięte miłoſierdzye iego RejPos 309v.

»w moc, pod moc, mocy (a zwirzchności) poruczyć« [szyk zmienny] (6:1:2): [Pokusa mówi:] Ieſteś cżłowiek potępyony/ Od bogá ſwiętych wzgárdzony/ Iuż cie niebo opuśćiło/ A w náſzę moc porucżyło BielKom D, G3v; Wſſytkoś pod nogi yego ſtworzenye podrzućił/ Woły owce bydlętá w moc yego porucżył LubPs C, F4v; BielKron 302; nigdy żaden omylon nie będzie w żádney nádzyei ſwoiey/ áni opuſzcżon w prośbach ſwoich/ kiedy wſzytko porucży mocy á zwirzchnośći y opiece ſwiętey iego. RejPos 213v, 100v, 341; Tego Acháb wezwawſzy/ rzecże/ miły brácie/ Wſzytkomći w moc porucżył/ y ſpuśćił ſie ná cyę HistHel B3.

»poruczyć pod możność [czyją], możności« (1:1): Abowiem Ociec vmiłował tego ſyná ſwego/ á wſzytko porucżył pod możność iego. RejPos 242v, 272.

»[czyjej] obronie poruczyć« (1): Przetoć Homerus powieda być rzecż niesłuſzną/ áby zwirzchny Pan miał cáłą noc ſpáć/ ktorego obronie wiele ludźi porucżono [cuius tutelae populi commissi sunt]/ á ná ktorego ſtárániu należą naywiętſze ſpráwy. ModrzBaz 26v.

»poruczyć w opatrzenie (a. w opatrzność), opatrzności« [szyk zmienny] (4:2): Ale to co zbywa nád potrzebę twoię/ choway dla drugich/ ktore tobie Pan twoy porucżył w opátrzność twoię. RejPos 186; A co vcżyniłá thu iuż ſłuchay/ wſzytko porucżyłá możnośći/ woley/ á opátrznośći Páná Bogá ſwoiego RejPos 272, 211, 357; Nie doſtawáło przedſię raz chlebá ták wiela coby doſyć dla gośći było/bráćia ſię záfráſowáli/ Pánu BOgu w opátrzenie ſwoich gośći porucżyli. ReszList 170; WujNT Iac 4 arg.

»poruczyć opiekę albo pieczą« (1): [Piotr] był przednyeyſſym myędzy ápoſtoły/ ktoremu zbáwićyel poruczył był opyekę koſcyołow/ albo pyeczą o koſcyelech. KromRozm III N.

»poruczyć w opiekę, opiece, na opiekę, pod opiekę« [szyk zmienny] (18:2:1:1): RejPs 170; Vcżekłem ſię pod twoye mocz A wſſytkęch nadżeję ſwoyę Porucżił wopiekę twoyę RejKup cc8v; gdy mu porucżył Ray ná opiekę iego/ Iednoż mu był zákazał drzewecżká iednego RejWiz 133, 116v; potym ták dobrze z nimi był áż im w opiekę ſwe ſyny po śmierći porucżył. BielKron 130, 304; RejAp 187; Izaſz máło maſz vbogich ludzi/ vbogich á zwłaſzcżá cnotliwych kápłanów/ vbogich śirotek/ kthore Pan Bog tobie w opiekę porucżył/ ſzáfárzem cie ich vcżynił RejPos 144; Kthory [rozum] ácż ſłáby ieſt/ ále ieſli gi porucżyſz w opiekę á w opátrzność Pánu ſwemu/ pewnie/ á iſthotnie od niego podpárt będzye RejPos 357, 67v, 84v, 124, 190, 213v (10); ſthánąć z mocną wiárą á z nádzieią przy Pánu ſwoim/ [...] á wſzythki ſpráwy ſwoie porucżyć w opiekę iego á pod zwirzchność kroleſtwá iego RejZwierc 198; SkarŻyw 572; ArtKanc D10; Phil M2; Kłopoty goſpodárſtwá y domow náſzych y dźiatek/ obracay nam Pánie ná náukę zbáwienną/ á day dobrze wychowáć y rządźić/ to coś poruczył opiece náſzey y w duchu y w ćiele. SkarKaz 423b.

»ostatek Bogu poruczyć« = zdać się na Boga (2): Oſtátek Bogu porucz: Bóg ſam wié co dobrze KochDz 109; ActReg 148.

»(Panu) Bogu, Panu, Bogu Ojcu poruczyć« [w tym: ku czemu (1)] [szyk zmienny] (21:3:1): MetrKor 59/75; Thy znamiona gdy będą v brzemienney/ albo v rodzączey. Iawny znak ieſt iże ona/ trudno ma zoſtać. Przeto piecżą o niey ſamemu Bogu porucżyć FalZioł V 32v; RejJóz B7v, G3; RejZwierz 64v; Krol [Jagiełło pod Grunwaldem] wzyął miecże/ nie gniewał ſie áni pyſzno odpowiadał/ iedno weſtchnął á Pánu Bogu to porucżył BielKron 384, 28; Prot Dv; RejPos 133v, 216v, 357; Złe mężobóyſtwo/ któré pochodźi od ludźi/ ná ſpráwiedliwość niewyſádzonych: [...] którzy z zuchwálſtwá á pijańſtwá z vporu/ zábijáyą/ dla ſwéy iákiéy krzywdy/ któréy prawem dóydź mogli: álbo ią Pánu Bogu poruczyć ku pomſzczeniu. BiałKat 56; RejZwierc 20lv, Aaa2; Gottes heim stellen. Bogu porucżyć. Committere Deo. Calag 253b; Niepoſzłá ſpáć/ áż piérwéy Mátkę pozdrowiłá/ Y zdrowié rodźiców ſwych Bogu porucżyłá. KochTr 12; CzechEp 11; ReszList 170; ArtKanc O3v; SiebRozmyśl H4; Effectum tych rzeczy Pánu Bogu/ in cuius diſpoſitione sunt omnia conſilia noſtra, y Ich Miło: tym/ ktorzy o zátrzymániu oyczyzny náſzey ſerio pro ſua auctoritate et facultate rádzą/ poruczywſzy/ á pod mądry rozſądek y korrekturę Ich M. to wſzytko poddawſzy. VotSzl B4v; CzahTr I2v; SkarKazSej 663a. Cf »ostatek Bogu poruczyć«.

»poruczyć w posłuszeństwo« (3): [Bóg] ziemię porucził wpoſluſſeńſtwo nam Adámowem potomkom RejPs 154, 154v; RejPos 75v.

»poruczyć do rządu« (1): Kiedy mu dobrá mieyſkie porucżą do rządu/ [...] Gdy ſobie poſpolite przywłaſzcża dochody/ [...] Wymyśla więc fortele tákie y owákie KlonWor 18.

»ku sprawowaniu poruczyć« (1): Ieſtliże iey [żonie] goſpodarſtwo ku ſprawowaniu porucżyſz, rzecżeć że ią za ſługę maſz. BielŻyw 109.

»poruczyć (swiętej) wolej, w swiętą wolą, pod swiętą wolą« (2:1:1): A nie ſzukáć żadney inſzey rády áni żadnych wymyſłow [...]/ tylko wſzytko porucżyć mocno w ſwiętą wolą á w opiekę iego. RejPos 84v; Gdyż żadney inſzey nádzieie nie máſz ná niebie áni ná ziemi/ iedno ábyś [...] wſzytko porucżył pod ſwiętą wolą á pod kroleſtwo iego/ iáko Bogá RejPos 124, 46, 272.

»w uczenie poruczyć« (1): Co zá náucżycyelowi rodzicy ſyná ſwego máyą w vcżenye porucżyć. GliczKsiąż L3v.

Szeregi: »poruczyć i dać« [szyk 1:1] (2): páſieſz onę wdzięcżną owiecżkę ſwoię onę niewinną duſzycżkę ſwoię/ ktorą tobie Pan twoy dał y porucżył w opiekę twoię. RejPos 124, 100v.

»poruczyć a podrzucić pod posłuszeństwo [czyje]« (1): wſzytko mu porucżywſzy á podrzućiwſzy pod poſłuſzeńſtwo iego/ W Ráyu go/ dziwnemi roſkoſzámi ſpráwionym/ poſtánowić racżył RejZwierc 1v.

»zlecić i poruczyć« (1): [Pan Chrystus] Pánowánia świeckiego zákazał/ ále przodkowánie ſam vſtáwić racżył/ gdyż nie inſzemu Apoſtołowi iedno ſámemu Piotrowi/ owiecżki ſwe zlećił y porucżył. WujJud 125.

»poruczyć i (a) zwierzyć (się)« [szyk 1:1] (2): RejPos 124v; Nie pomnią ći pánowie/ iż nie ſwoie ále Bożé [!] poddáne máią. im ich P. Bog zwierzył y poruczył/ áby ie opátrowáli/ iáko ogrod y winnicę Bożą. SkarKaz 351b.

W przen (4): A thu káżdemu pocżćiwemu ſumnieniu niech będzie porucżono/ komu więcey wierzyć mamy RejAp 143; o Pánno y Mátko Boża wielebna/ o przeſławna rodźićielko/ ktorey wnętrzśćiom ſtworzyćielá niebá y źiemie porucżono. LatHar 486.
Zwrot: »w ręce poruczyć« = dare in manu, commendare in manu PolAnt [szyk zmienny] (2): BibRadz Gen 39/8; A gdy iuż on ſrogi krzyż iemu zgotowali/ [...] On ſzedł iáko poſłuſzny/ ręce ſwé złożywſzy: A Bogu Oycu śiebie w ręce poruczywſzy. SiebRozmyśl H4; [MurzNT 212 marg (Linde)].
Przen (5): Bo iáko tá ktora rodzi ſpieſſy ſie aby vſſlá potrzebie rodzenia: táko y ty przybytki [piekielne] kwápią ſie oddáć te rzecży co im porucżono. Leop 4.Esdr 4/42; máło mowiemy o ciele y o doległoſciach iego/ bochmy to iuż pániej fortunie porucżyli/ ále iż tobie idzie o duſzę/ [...] mieyże ſie pilnie ná piecży RejZwierc 127v; [w kąpieli siedząc] odłóżmy pićié [wina] ná iny czás/ á ſpráwę z náturą ſáméy wodźie poruczmy. Oczko 28v; KlonKr A3v; PudłDydo A2.

W charakterystycznych połączeniach: poruczyć fortunie, przybytkom [piekielnym], szczęściu, wirom wiślnym, wnętrznościom, wodzie, zakładom [= obietnicom].

a. O dobrach materialnych: Oddać w dzierżawę lub depozyt [komu] (13): Wſſytki od oblicża ich pogány odrzucił/ A zyemyę ich w dzyedzictwo im ſámym porucżył LubPs Sv; Pánie poruczyłeś mi dwá tálenty/ otom drugie dwa imi zyſkał. BibRadz Matth 25/22, 25/20, 27; BielKron 152, 361; HistRzym [89]v; WujNT Matth 25/27.

cum inf (1): [zamek nasz Derpt] tylko Polakom y Litwie/ [...] dźierżéć poruczemy. SarnStat 1201.

W charakterystycznych połączeniach: poruczyć dzierżawy, majętność (2), pieniądze (2), skarb(y) (2), talenty [= pieniądze] (2), twierdzę (2), zamek (3), ziemię.

Zwroty: »w moc poruczyć« (2): Oſtatek [...] wſsithkiey swey mayenthnoſczi ruſchayączey ktorą przi sobie ma panom exequtorum swym nyzey napiſanym wmocz poruczil y dal, abi ony tho wſchithko thak roſſchafowali MetrKor 59/76v, 59/77.

»ku rządzeniu i dzierżeniu poruczyć« = aliquid regendum et tenendum committere JanStat, JanPrzyw (2): IEſcze obiecuiemy/ żadnégo zamku/ áni twiérdze Króleſtwá náſzégo/ żadnému Kśiążęćiu álbo z rodzáiu Kśiążęcégo idącému ku rządzeniu y dźierżeniu/ ná czás álbo ná wieki nieporuczyć. SarnStat 484 [idem] 884.

Szereg: »poruczyć i dać« [szyk 1:1] (2): dworzan krolia iego m. Sigmuntha za exequtori sobie wziąl y wybrał ktorim swym exequtorom thi wſchitkie swe mayenthnosczi w mocz dal y poruczil. MetrKor 59/77, 59/76v.
b. Powierzyć zadanie, funkcję; nałożyć obowiązek; dare, incumbere, subicere PolAnt, committere Modrz, JanStat; deferre, relinquere Modrz; praeficere Calag [w tym: komu (129), czemu [Kościołowi] (1)] (134): MetrKor 37/2v; BierEz K4; LibLeg 11/39v; A tobie poruczy rozliczne ſądy nád wſſytkiemi narody RejPs 165, 104v; LibMal 1548ſ/138v; RejKup e4, t4, aa3; Y ſludzy oni/ ktorym [...] pan Yezus Kryſtus [...]/ máyętnoſći á náuki ſwoyey ſpráwę y ſſáffowánye poruczył/ wſſyſcyć pod yego roſkázowánim/ [...] byli KromRozm III C8v, M4v; Bo gdyżeś mi porucżył ſtraſz zakonu twoyego/ Dayże ábych go wyernye ſtrzegł tu cżáſu káżdego LubPs bb, N4v; GroicPorz f; KrowObr 32v; RejZwierz 104; BibRadz Gen 47/6; Papież thę rzecż porucżył dwiema Kárdynałomá Kámpegiuſowi/ á Eboráceńſkiemu BielKron 212; przeto im [Prusakom zdrajcom] ſpráwę á wodztwo porucżono woyſkie BielKron 355v, 165, 186, 187v, 221v, 320 (12); A iſz wſzitkiego trudno doględać iednemu/ Ale częſć prace muſiſz porucżić drugiemu KochSat C, B4v; OrzQuin D2; RejAp 14; GórnDworz L3v, V5, X4v, Ii7; Auguſtus Ceſarz Rzymſki vcżynił ná nie dekret/ y roſkazał áby mu byli dáli podatek káżdy z głowy ſwey/ á porucżył to Stároſcie mieyſcá onego. RejPos 18v, 60, 85v, 240v, 262, 300, 329v; RejZwierc 25v, 39, 98v, [203]v; Soliman Ceſarz Turecki/ [...] porucżył ſpráwę Rycerſką dwiemá Báſzoma BielSpr 56v; WujJud 3v, 88v; Słyſzymy iż niektorzy miedzy wámi nierządnie ſie ſpráwuią/ ktorzy nic cżynić niechcą áni robić/ ále to cżynią cżego im nie porucżono. WujJudConf 145v, 49v; BudBib 1.Mach 3/33; Wieleby Krol w tey mierze ſam obacżył y ſpráwił/ wieleby też ludźiom w cnoćie á wiernośći doświádcżonym porucżył. ModrzBaz 20v, 25, 75, 97; SkarŻyw 363; GostGosp 1; Boć Oćiec nikogo nie ſądźi: lecz wſzytek ſąd dał (marg) zlećił, poruczył. (–) Synowi WujNT Ioann 5/22; SarnStat 17, 389, 394, 410, 825; SkarKaz 383a, 386b [2 r.], 417a; CiekPotr 46; SkarKazSej 700a.

poruczyć miasto kogo (1): Krol [będąc w chorobie] ſie gniewał iſz nie mogł ná koniu ſiedzieć/ porucżył ſpráwę miáſto ſiebie Hetmánowi Stániſłáwowi Kiſzce BielKron 403.

cum inf (27): A powye przithem yſz mv nye poruczono nycz mowycz Sczeſſarzem yedno lyſth oddacz LibLeg 11/135, 7/37, 11/49; Wſzakem ia tobie poruczył iuż wſzytko ſprawować Skarby/ zbożem y kroleſtwem po myſli ſzafować RejJóz L6v; I poruczyli to mowić panu Rejowi Diar 61; KrowObr 35v; Tego Iugurtę nád ine ſyny właſne ociec miłował/ y porucżył mu po ſobie kroleſtwo ſpráwowáć BielKron 129v, 90v, 378v, 428; A ták iáko ſłyſzyſz/ iż thoć było porucżono kápłanom ſtárego zakonu/ rozeznawáć miedzy trędem á nie trędem/ á lecżyć á opátrowáć ony ludzi ták záráżone. RejPos 214v, 123, 183v, 191v marg, 214v, 303; Potrzebá przed tymi/ ktorym Pan Bog porucżył ſzáfowáć Sákrámenty ſwemi/ grzechow ſie ſpowiedáć. WujJud 83v, 87, 87v, 122; BudBib 2.Esdr 13/13; Wy/ ktorzy poſpolitą rzecżą władaćie/ A ludzką ſpráwiedliwość w ręku trzymaćie Wy/ mowię/ ktorym ludzi páść porucżono KochOdpr B2v [idem] KochPieś 46; ActReg 46; WyprPl A4; SarnStat 294, 1198.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem to (8); aby (10), zaimek pytajny (1), zaimek względny (1)] (12): RejJóz L6v; Thomuć [Aaronowi] przymierzem wiecznym porucżono y potomkom iego/ pokąd niebo dni ſpráwuie/ áby ſłużyli Bogu y ſpołu ofiáry cżynili BibRadz Eccli 45/18[19], *2v; Cui sarta tecta exigere traditum est, Komu porucżono yeſt/ áby poſpolite budowánie/ gmáchámi y dáchem opátrzył. Mącz 368b; Abowiém to był Król poruczył Rádźie Krákowſkiéy/ áby ſpráwę ſtáteczną Pánowie Krákowſcy około tego dáli/ iáko Lan Fráncuſki ma być mierzan GrzepGeom L; RejPos 116, 240v, 317v, 325; RejZwierc 192; WujNT przedm 3; Monétá Koronna áby byłá bráná/ á fałſzywa brákowána/ Stároſtóm poruczono. SarnStat 512.

W charakterystycznych połączeniach: poruczyć dom, dział, opatrzność, panowanie, powinność, pracą (część prace) (2), przełożeństwo, rzecz (3), sąd(y) (sprawę sądow) (6), staranie, straż, szynkostwo, świat, (trudną) sprawę (wiele spraw) (17), obieranie urzędnikow, władzą (3), wodztwo wojskie; poruczyć grześć umarłe, kazać ewangelią, dzieci krzcić, opatrować, paść (owieczki, ludzi) (3), rozdawać (rozdawanie)(3), (roz)szafować (5), rządźić, (królestwo, rzecz) sprawować (6), wodzić roty.

Zwroty: »moc (a władzą) poruczyć« (3): A gdźieby on zwirzchny moc á władzą ſwą nád wſſyſtkimi komu inemu poruczył/ yuż on porucznik á namyáſtek nyebędźye yemu rowyen. KromRozm III M2v; [Jezus apostołom] Duchá ſwiętego podáć racżił/ y moc związánia y rozwiązánia/ wiernych y niewiernych ná ſwiecie/ porucżyć im racżył RejPos 118v, 235.

»w moc poruczyć« (3): Wſzakoż [królewna Wanda] tak ſtatecżna y mądra była, iż po ſmierci iey otcza panięta wſzztkie [!] polſkie nie ſtrachowały ſie rządzenia panſtwa otczowſkiego, iey w moc porucżyć. GlabGad A3; BielKron 304; w ich moc porucżyłem rozdáwáć obroki [eis incumbebat onus dividendi] miedzy bráćią ich. BudBib 2.Esdr 13/13.

»rząd (a. rządzenie) (i władzą) poruczyć« [szyk zmienny] (3): GlabGad A3; GórnDworz H4; Abowiem chociaż im [kapłanom] porucżono w kośćiele Bożym rząd y władzą/ ále inácżey ich nam ſłucháć nie kazano/ iedno poki ſie podług roſkazánia Bożego ſpráwuią. WujJudConf 152.

»szafarstwo (a. szafunk) (i rozdawanie) poruczyć« [szyk zmienny] (4): iuż miecżem/ iuż theż y ogniem bronili [Bestii, tj. Państwa Rzymskiego]/ iuż iey porucżyli ſzáfárſtwá y rozdawánie wielkich tythułow/ pańſtw/ y wielkich zwirzchnośći RejAp 112v; RejPos 186, 191v; Iáko mu [Józefowi] on pan potim widząc rozum á dziwną roſtropność iego/ porucżył mu dom ſwoy/ y wſzytko ſzáfárſtwo máiętnośći ſwoich. RejZwierc [203].

»poruczyć urząd« [szyk zmienny] (5): KrowObr 5; BibRadz Eccli 45/8; Wywyſzſſył Aaroná [...]. Vcżynił z nim przymierze wiecżne/ á porucżył mu vrząd offiárownicży miedzy ludem [et dedit illi sacerdotium populi] BudBib Eccli 45/8; Die Regierung befehlen. Porucżyć vrząd/ et Wſádźić ná páńſtwo. Praeficere imperio. Calag 129b; Lecz fałſzywi Ewángelicy nie czekáią áby im Bog ábo ludźie od Bogá ten vrząd porucżyli. SkarKaz 241a.

»włodarstwo poruczyć« [szyk zmienny] (3): RejKup v7; Pátrzayże záſię co mu [człowiekowi] zá ſzáfunk á czo zá włodárſtwo porucżyć racżył/ podawſzy mu w poſłuſzeńſtwo á w opánowánie bogáctwá wſzytkiey zyemie RejPos 191v; RejZwierc 192.

»zwirzchność (albo przodkowánie) poruczyć« (2): BielKron 116v; ponieważ onemu ſámemu [papieżowi] Pan Bog w Pietrze pierwſzym Biſkupie Rzymſkim/ Powſzechnego Kośćiołá ſpráwowánie/ y zwirzchność álbo iáko wy zowiećie/ przodkowánie miedzy Apoſtoły porucżył WujJud 117.

Szeregi: »ukazać i poruczyć« (1): Abowiem gdy [Tobiasz ojciec] cżynił theſtáment (máiącz śmierć przed ocżymá) wezwał ſyná do ſiebie Thobiaſzá drugiego/ vkazał mu y porucżył dzieſięć funtow ſrebrá v przyiacielá ſwego Gábelá w mieſcie Rages pożycżánych. BielKron 97.

»zlecić a poruczyć« (1): Tákże onym [umiejętnym] zá moim żądániem zlećili á porucżyli to [bibliją przełożyć]/ cżegom ią/ [...] zdawna z wielką chućią widźieć prágnął. BibRadz *2v.

»poruczyć a (i) zwierzyć (sie)« [szyk 3:1] (4): á nikomu ſie tego zwierzyć nie chciał/ a porucżyć thego nikomu nie chciał/ áby miał ktho mieć zwirzchność ábo iáką moc odmieniáć iákie drogi/ [...] nád poſtánowienie iego ſwięthe RejPos 317v, 240v; KochOdpr B2v; KochPieś 46.

W przen (1):
Zwrot: »poruczyć w ręce [czyje]« (1): A wieżny iuż nic tego niedoglądał co poruczył w ręce iego [Jozefa] [quae erant in manu eius] BibRadz Gen 39/23.
c. Dać, przekazać [komu] (8): iuż wierne zábierze z łáſki ſwey do ſiebie/ Aby z nimi krolował tám ná wieki w niebie. A złym też tu porucży ty márne niſkośći RejWiz 152v.

poruczyć ku czemu (2): niebo zoſtáwił ku ſwiętey cżći á chwale Twoiey/ á nam tu ziemię porucżył nędznikom ku żywnośći á ku docżeſnemu opátrzeniu náſzemu. RejPos 240, 292v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Klucżnik ma dworu pilnowáć/ gdy Vrzędnik v roboty álbo po iákiey ſpráwie/ tedy co potrzebá Vrzędnik mu ma porucżyć GostGosp 58.

Szereg: »dać a (abo) poruczyć« (2): Idą ráytárowie ná puſzcżą/ wielki pokoy/ wielka miłość miedzi nimi. A tu vważ ſobie kto ten pokoy im dał ábo kto go im porucżył RejPos 334; RejZwierc 105v.
W przen (2) : [mamy wierzyć Lutrowi czy apostołowi] ktoremu ſye Pan táyemnic ſwych zwyerzył/ y klucze kroleſtwá nyebyeſkyego mu poruczył KromRozm II o2v; RejAp 16.
d. O informacjach, słowach, nauce: Przekazać [w tym: komu (15)] (16): LibLeg 11/58; RejPs 150v; Coś ſlyſſał odemnye przy wyelu śwyádkow/ to porucz wyemym ludźyom/ [...] áby ine vczyli. KromRozm II g3; Y poſlał Ioáb oznáymuiąc Dawidowi wſſyſtkę ſpráwę walki y poruczył theż poſlowi mowiąc: [...] Leop 2.Reg 11/19; Pámiętáyćie ná Zakon Moizeſſá ſlugi moiego/ kthorym mu porucżył ná górze Oreb/ do wſzyſthkiego ludu Izráelſkiego przykazánia y ſądy. Leop Mal 4/4, Ex 19/7, 2.Reg 11/22, 24/19; [Bóg] ználazł wſzytkę drogę mądrośći/ y porucżył ią Iákobowi dziecięciu ſwoiemu RejPos 149v; Iż gdy Pan po z martwych wſtániu ſwoim/ [...] brał ſie ku Bogu Oycu ſwemu/ tedy to poſtánowienie ſwoie ſwięte porucżył był zwolennikom ſwoim/ á zwierzył ſie im tego mocno/ áby nic inſzego nie powiedáli/ [...] iedno Ewányelią ſwiętą RejPos 291v, 119v, 149v; Byśćie tám ſámy z śiebie więcey nie mowiły/ Iedno coſmy wam wſzyſtki ſpołem porucżyły. BielSjem 12; O tym máćierzyńſkim docześnym rodzáiu Ewángeliſtowie nápiſáli/ iáko im Duch ś. poruczył. SkarKaz 483b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (2); żeby (1), zaimek względny (1)] (2): I owſzem teſz to byli niektorym cnotkam ſobie przychylnem porzuczyli [!] żeby oni tilko ſami (a nigd inſzy) o tym co by śię znim naoſtatek s ſtało wiedźieli MurzHist V; Leop Is 34/16.

W charakterystycznych połączeniach: poruczyć mądrość (2), mowę, postanowienie, rzecz [= mowę], ustawy, zakon; poruczyć mowiąc.

e. Poddać pod władzę; committere, subicere PolAnt [w tym: komu (12)] (16): Theż niechciał żadnemu z ſwych przyrodzonych kroleſtwá żadnego porucżyć BielŻyw 163; BibRadz 2.Mach 8/22; BielKron 171v, 403v; RejPos 318; A porucżywſzy Alkimuſowi onę kráinę zoſtáwił mu służebne ku pomocy/ y wroćił ſię ſam ku krolowi. BudBib 1.Mach 7/20; PaprPan C4v.

cum inf (1): Włádziſław oćiec [Bolesława Krzywoustego] dziwuiąc ſie iego cżuynośći w młodych lećiech/ porucżył mu oſobno ieden vfiec ludzi zniekthoremi pány/ á drugie Siećiechowi/ Hethmanowi ſpráwowáć iáko zwierzchniemu. BielKron 349v.

Zwroty: »poruczyć w moc« (1): Tedy on vcżynił bráty ſwe Hetmány w oboim ſzyku/ Simoná/ Iozeffá/ y Ionáthę/ porucżywſſy káżdemu wmoc/ po tyſiącu y po piąći ſet [subiectis inicuique millenis et quingentenis]. Leop 2.Mach 8/22.

»poruczyć w rozkazanie« (1): Abowiem co iuż więcej miał vporny a niewdzięcżny naród ludzki poznáć dobrodzieyſtwá od Páná ſwoiego/ gdy mu iuż był ſwiát podłożył pod nogi iego/ á porucżył gi w roſkazánie iego/ iedno áby był zbáwion RejPos 145v.

Szereg: »poruczyć a zwierzyć« (1): Tobie Bog poruczył Ceſárſtwo; á nam zwierzył co ieſt kośćielnego. WujNT 93.
α. Oddać pod nadzór; mittere in carcerem Vulg; deponere PolAnt (5): Leop Act 12/4; Y poruczył go Fáráo ludowi ſwemu/ á wyprowádźili go precz/ z żoną iego/ y ze wſzytkiem co było iego. BibRadz Gen 12/20.
Zwrot: »poruczyć pod straż« = tradere militum custodiendum (a. custodire) PolAnt, Vulg; deponere in custodia PolAnt (3): Vrząd ich będźie według roſkazánia Aaronowego [...]: A thák poruczyćie pod ich ſtraż wſzytko to co iem należeć będźie. BibRadz Num 4/27, Act 12/4; Ktorego poimawſzy/ podał do ćięmnice/ poruczywſzy go pod czworę ſtraż/ [...] áby go ſtrzegli WujNT Act 12/4.
2. Oddać pod osąd; committere JanStat [w tym: komu, czemu (6), co (5)] (6): ForCnR Dv; BielKom F2; Czáſu nie naznaczył/ Duchowi to ś. y Apoſtołom poruczył/ ktorzy ten czás obrali/ y wſzytkiemu Chrześćijáńſtwu pościć te 40. dni kazali. SkarKaz 121a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Co káżdego rozmyſlániu niechay będzye porucżono/ iákim ſzáfárzem ieſt/ á iákimby być ſpráwnie miał RejPos 23v.

Zwroty: »poruczyć w miłosierdzie« (1): A tę przyiemną ofiárę daycie Pánu ſwemu/ Porucżywſzy wyſtępki ſwe w miłofierdzye iemu LubPs B3v.

»rozsądkowi, rozmyślaniu poruczyć« (1:1): RejPos 23v; Abowiém oné/ iáko y inné práwá rozſądkowi tym Deputatom poruczymy [correctorum iudicio committimus JanStat 142] SarnStat 56.

3. Rozkazać, nakazać; mandare, praecipere Vulg; committere JanStat [w tym: komu (28)] (33): Wſzakze tho czoſſmy porvczily thylye raſzow ylye bandzie potrzeba kwoly poslowy Vangierſkyemv v Baſſh [...] powtharzacz bandzyeſſ LibLeg 7/35; Iż to nie ták cżynili/ iáko Pan porucżył/ Spalił ie wnet on ogień RejWiz 182; Iáko był roſkazał Pan Moizeſſowi słudze ſwemu/ ták też Moizeſz poruczył Iozuemu/ á on wſſyſtko ſkuthkiem wypełnił Leop Ios 11/15; Aleby thych węzłow nie trzeba cżynić wedle wymyſłow ſwiátá tego/ ták iáko ſobie tuſzyſz/ ále wedle ſłowá á poſtępkow Páná ſwego/ ták iáko on o tym zwolenniki fwoie ſzyrzey náucżyć á porucżyć im raczył. RejZwierc 192v.

poruczyć co (5): a thego slyvbu nyemam proſzen bycz żadnym wymyſlyonym obyczayem, aſzby [...] komuby tho yego krolyewſka myloſcz lyſthem ſzwym krolyewſkym doſthatecznye poruczycz raczyl MetrKor 37/4; RejAp 197; [papież] wſzákże dla ludzkiego zbáwienia/ Woyćiechowi wroćić ſię ná Biſkupſtwo kazał, toſz mu y Opát iego porucżył. SkarŻyw 354. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

poruczyć czym (2): a thego ſlyvbu slyvbuyą prozen nyebycz, zadnym wymyſlyonym obyczayem, do thand, dokand by mya [lege: mię] yego krolyewska myloſcz, albo then komuby yego krolyewska myloſcz vſthnye, albo lyſthem szwym krolyewſkym poruczycz raczył doſthatecznye mya nyeprzepuſczyl MetrKor 37/2, 37/4.

cum inf (8): dwieſczie zlotich roskazal y poruczil przerzeczony pan Bothurzniski swoym Exequtorum wicziągnącz od sinow Panyey Zabawskiey. MetrKor 59/77, 34/265; Aſch dnya yednego pany kſobye gi wezwała y krom dalſchey odwloky zadanyu ſwemu doſſicz vczinycz poruczila. LibMal 1548/145v, 1548/146v [2 r.]; Diar 73; Ale Prorok kthoryby chełpliwośćią nákáżony będąc/ chćiałby mowić w imię moie/ cżegom mu ia mowić nieporucżył/ ábo też w imię inych Bogow/ będzie zábit. Leop Deut 18/20; RejZwierz 17.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: to (2), tak; (a)by (10), zaimek pytajny (4)] (14): pan thwoy [...] poruczil abyſzmy trzi cząmlyethi za pyenyadze thv dali. LibMal 1548/146; Bo każano obielić/ nędznego Piekarża A my cżynić muſiemy cżo nam roskażano Bo to nam poruczono by gi na doł zdano RejJóz K2; Drugi pozew ieſth liſtowny/ gdy Sędźia poruczy ſłudze/ áby pozew nápiſány ſtronie oddał GroicPorz pv; A wżdy ty ieſztze będzieſz mowił/ iż Pan Kryſtus Papieżá poſtánowił/ y tak Piotrowi Swiętemu porutzył áby on ſam wſzyſtki kośćioły po wſzyſtkim krześćijáńſtwie rządził? KrowObr 30; á káżdemu miánowićie poruczyćie czego kto ma być pilen. BibRadz Num 4/32, Esth 4/5, 1.Mach 7/9; Prot B; RejPos 330; á drugich [wymyślnych zagranicznych strojów] iuż áni zwáć áni ich ſobie roſkazáć vmie/ iedno kráwcowi porucży áby mu vcżynił iáko dziś noſzą. RejZwierc 57v, 106v; BudBib Esth 4/5, 1.Mach 7/9; SarnStat 1153; [O them thes wszithkiem aby thakze pieczą miał y thego doirzał wielmożny Mikolai z Mielcza woiewoda podolsky [...] poruczeliszmy [my Stefan, król Polski]. CorfusDocum 1577 nr 171].

Szeregi: »poruczyć i dać za testament« (1): Wſzytkim młodym od ſtárſzych w on czás poruczono. Y dano zá Teſtáment by ſię mnie chronili Prot B.

»poruczyć i (a) rozkazać« = committere et demandare JanStat [szyk zmienny] (3): MetrKor 59/77; Ale iáko ſie ſkoro przybliżył Iudás do rzeki/ poſtáwił piſárze á rotmiſtrze ludu ſwego v rzeki/ y porucżył á roſkazał im [et mandavit eis] ták mowiąc: Zádnego cżłowieká niezoſtáwiayćie/ ále niechay wſſyſthcy wynidą ku bitwie. Leop 1.Mach 5/42; SarnStat 377.

»ustawić a poruczyć« (1): Bo y tu ná ſwiecie/ ácż to bywa przez przełożone ſługi iego [Boga]/ [...] vſtáwiono á porucżono ludowi Páńſkiemu/ ma wdzięcżnie prziymowáć poſłuſzeńſtwo ono RejPos 57v.

Synonimy: 1. dać, oddać, odkazać, polecić, powierzyć, przykazać, zlecić, zwierzyć; 2. zlecić; 3. kazać, nakazać, polecić, rozkazać.

Formacje współrdzenne cf PORUCZAĆ.

Cf PORUCZENIE, PORUCZONY

MC