[zaloguj się]
[pdf]

ODDAĆ (981) vb pf

od- (975), ot- (6) (tylko w rękopisie).

o oraz a jasne (w tym w a 13 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf oddać
praet
sg pl
1 m oddåłem, -m oddåł m pers oddalichmy, -chmy oddali, oddalismy, -smy oddali
f oddałam, -m oddała m an
2 m -eś, -ś oddåł m pers -ście oddali
f -ś oddała m an
3 m oddåł, jest oddåł m pers oddali, są oddali
f oddała m an
n oddało subst oddały, oddali
plusq
sg pl
2 m -ś był oddåł m pers
3 m był oddåł, oddåł był m pers beli oddali
f była oddała m an
imperativus
sg pl
1 oddåjmy, niech oddåmy
2 oddåj oddåjcie
3 niechåj(że) oddå
conditionalis
sg pl
1 m bym oddåł, bych oddåł m pers bysmy oddali, bychmy oddali
f bym oddała, bych oddała m an
2 m byś oddåł, by oddåł m pers byście oddali
3 m oddåłby, by oddåł m pers oddaliby, by oddali
f by oddała m an
n subst by oddały
impersonalis
praet oddåno
fut oddå się
con by oddåno
participia
part praet act oddåwszy

inf oddać (240). ◊ fut 1 sg oddåm (51). ◊ 2 sg oddåsz (28). ◊ 3 sg oddå (89). ◊ 1 pl oddåmy (7). ◊ 2 pl oddåcie (10). ◊ 3 pl oddadzą (12). ◊ 1 du oddawa (1) RejKup x8. ◊ praet 1 sg m oddåłem, -m oddåł (18). f oddałam, -m oddała (2). ◊ 2 sg m -eś, -ś oddåł (9). f -ś oddała (5). ◊ 3 sg m oddåł (201), jest oddåł (1); oddåł : jest oddåł LibMal (2:l). f oddała (22). n oddało (1). ◊ 1 pl m pers oddalichmy, -chmy oddali (3) BibRadz, PaprPan, ActReg, oddalismy, -smy oddali (2) LatHar, GosłCast. ◊ 2 pl m pers -ście oddali (5). ◊ 3 pl m pers oddali (46), są oddali (1) ZapKościer. subst oddały (4), oddali [n] (1). ◊ plusq 2 sg m -ś był oddåł (1). ◊ 3 sg m był oddåł (2) BibRadz, RejPos, oddåł był (1) Leop. f była oddała (1). ◊ 3 pl m pers beli oddali (1). ◊ imp 2 sg oddåj (25). ◊ 3 sg niechåj(że) oddå (8). ◊ 1 pl oddåjmy (3) OpecŻyw, RejWiz, LatHar, niech oddåmy (1) SzarzRyt; -åjmy (2) RejWiz, LatHar, -ajmy (1) OpecŻyw. ◊ 2 pl oddåjcie (25). ◊ con 1 sg m bym oddåł (10) LubPs, Leop, BibRadz, OrzQuin, LatHar (2), WujNT, CiekPotr (3), bych oddåł (4) RejAp, RejZwierc (2), StryjKron. f bym oddała (1) GosłCast, bych oddała (1) Mącz. ◊ 2 sg m byś oddåł (4), by oddåł (1) TarDuch. ◊ 3 sg m oddåłby, by oddåł (51). f by oddała (2). ◊ 1 pl m pers bysmy oddali (2) OrzQuin, MycPrz, bychmy oddali (1) ZawJeft. ◊ 2 pl m pers byście oddali (2). ◊ 3 pl m pers oddaliby, by oddali (15). subst by oddały (2). ◊ impers fut oddå się (1) [może 3 sg od ODDAĆ SIĘ]. ◊ praet oddåno (14). ◊ con by oddåno (8); -åno (7), -ąno (1) ComCrac. ◊ part praet act oddåwszy (35).

Sł stp notuje, Cn s.v. odstrychnąć; odżałować; ofiaruję Bogu, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Dać; tradere Vulg, PolAnt, JanStat; reddere PolAnt, Vulg; dare PolAnt, Calag; dedicare Vulg; resignare JanStat [w tym: kogo (6) (tylko w znacz. f.), co (395); komu (301), czemu (9) (Przed)] (451): A gdy ich wezwał Moizeſz/ y wſſelkiego mężá vmieiętnego/ [...] kthorzy ſie dobrowolnie offiárowáli ná thę robothę/ oddał im on wſſyſtek datek ſynow Iſráelſkich. Leop Ex 36/3; IEden kiedy ſzedł w drogę/ kſiędzu ſie ſpowiedał/ A ieſliby co ználazł/ pewnie mu obiecał/ [...] Y nálazł wor orzechow/ iądrká wſzytki wybrał/ Kſiędzu potym ſkorupy ták y z worem oddał. RejFig Ee2, Ee2v; przynieſie [...] ſynogárlicę ná ofiárę zá grzech/ á tho odda Kápłanowi BibRadz Lev 12/6, Lev 15/14, Num 19/3, Deut 18/3, 31/9, 1.Par 28/11, 1.Esdr 3/7; Dicere nummos vel pecuniam, Obiecáć/ Przyrzec komu pieniędzy pożyczić/ álbo też oddáć. Mącz 86b, 225d; Białymgłowam oddano błazeńſkie vbiory/ A mężom ich licżmany ktemu próżne wory. HistLan F3, E3; BudBib 4.Esdr 2/11; StryjWjaz A3v; CzechRozm 17v; Calag 73a; Pijánemu ludu tablic y zakonu oddáć Moyżeſz niechćiał. SkarŻyw 491 marg, 491; GostGosp 42; vſtáwiamy nápotym/ áby żoná gdy mąż vmrze/ tylko poſag y przywianek miáłá: á inné dobrá/ ná których poſágu y przywiánku nie będźie miáłá/ potomſtwu álbo blizſzym będźie powinná oddáć SarnStat 640.

oddać na co (2): W tenże cżás ſkory od wſzyſtkich odbieráć/ [...] támże záraz ná obow cżeládźi oddáć. GostGosp 72. Cf oddać do czego na co.

oddać do czego na co (1): oddáli [...] do ſkárbu ná roboty/ Złotá ſześć dzieſiąt tyſięcy łotow y tyſiąc BibRadz l.Esdr 2/69.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Kiedy Ráycá zwyćięſtwo otrzymał: do kupy Nieprzyiaćiołom wzięte znaſzał wſzytki łupy. Y zaraz przy tryumfie do ſkárbnice dawał Kleynoty/ śrebro/ złoto/ ktorego doſtawał. A ieſli więc niewiernie y nieſprawiedliwie Oddał/ co w boiu doſtał y ná krwáwym żniwie: Przypłacał tego dobrze KlonWor 17.

Zwroty: »bronie oddać« (1): abowiem bronie nieprzyiaćielowi oddać/ albo ie vciekaiąc porzucać/ ſądzili być gorſzą á hániebnieyſzą rzecz nizeli śmierć. KwiatKsiąż N2v.

»inemu oddać« (1): Ale cżłowiek [...]/ ktory ſie rozmyſla iż to co ocżymá widzi nigdy iego nie było/ ták tego iáko pożycżánego vżywał/ á záwżdy to powinien był wroćić/ álbo inemu oddáć kiedy mu iedno roſkażą. RejZwierc 167v.

»na wieczność oddać« (1): KIedy kto Imięnié y dźiedźictwo ſwé [...] drugiémuby przedał/ ábo zámienił/ dárował/ albo którymbykolwiek inym tytułem ná wiecznośćby oddał/ tákowé [...] SarnStat 1166.

Szeregi: »przedać a oddać« (1): ktoremby [dzieciom] ſtryovie abo opiekvnovie [...] ono ymienie ym przedali a oddaliby przecziwko prawv ComCrac 19v.

»przypisać i oddać« (1): Ktore [anioły] ſtworzywſzy/ dał im wolą wolną mowiąc: ieſli przy mnie zoſtáć/ á wſzytko co maćie mnie przypiſać y oddáć chcećie: wiecżnie zemną zoſtániećie SkarŻyw 258.

W przen (2):
Zwrot: »oddać w ręce« = dedere a. tradere manui PolAnt (2): Zebrálichmy [...] pieniądze kthorechmy nálezli w Koſćiele y oddálichmy ie wręce przyſtawom BibRadz 4.Reg 22/9, 4.Reg 22/5.
Przen (9): iuż cżás przychodźi/ áby [Pan] Bábilonowi oddał zdawná nágotowány kubek popędliwośći ſwoiey NiemObr 65.
a) O umierającym władcy i jego państwie (2): Bo dopiro iuż práwy Krol ſie wam nágodzi. Ktory wam iuż w pokoiu będzie roſkázował/ Kiedym ia wam oycżyznę iuż ſpokoyną oddał. RejZwierz 34v.
Zwrot: »[co] całe oddać« (1): [Zygmunt August] vrząd ſwoy Krolewſki y Coronę ſpokoyną y cáłą/ od niego wielkimi dobrodźieyſtwy pomnożoną rzecży poſpolitey/ tákże oddał BiałKaz M3v.
b) Dedykować utwór (4): Przeto iá bácżącz T.M. bycz ij cznotliwego ij fortunnégo/ nie ſtydźilem ſie oddacz kſiążecżek o Roznoſći Fortuny ij Cznoty napiſanych/ ktoré niewątpię łaſkawie prziymieſz. ForCnRWiet Av.

W połączeniu szeregowym (1): Przeto mi ſie zdáło/ ábych W. W. tę pewną zbroię Rycerzá Krześćijáńſkiego y przypiſał y oddał y przywłaſzcżył. RejZwierc 254v.

Szereg: »oddać a (i) przypisać« [szyk 1:1] (2): właſnie mi ſie zdáło Wielmożnośći W.M. Pánie tę ſwą pracą/ ácż máłą/ [...] oddáć á przypiſáć. LubPs A2v; KlonFlis Bv.
c) O kobiecie w związku ze współżyciem płciowym (2):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): iam ſługi z domu rozeſłáłá/ On mnie/ á ia onému/ bym łácniéy vfáłá. W pokoiu vmyſłowi nieukróconému/ Oddáłá czego żąda/ niezwłaczáiąc iému. GosłCast 51.

Zwrot: »mężowi panieństwo oddać« (1): ktoraś przed cztermi láty ślubowáła Slub małżeńſki/ mężowi Pánieńſtwo oddáłá ZbylPrzyg Bv.
a. Podarować, ofiarować (rzeczy swoje lub zdobyte, dobrowolnie, na własność) (108): ábowiemby [bogaty] mogł wyniść s Czyscá rychley/ iáko ten/ kthory Papieżowi/ y iego Kxiędzom/ mnichom/ y Mniſſkom/ oddał Miáſtá/ Zamki/ Wśi KrowObr 75v; Leop Num 7/6; A dary iego były/ Miſá śrebrna [...] á Czáſzá śrebrna [...]. Oddał też Czáſzkę złotą ważącą dźieſięć ſykłow BibRadz Num 7/44, Gen 24/36, Num 7/50, 56, 62, 68, Iudic 14/19; BielKron 243v; Wtoremu ſynowi [ociec] oddał wſzyſthko co był nábył cżáſu ſwoiego. HistRzym 61, 61, 62v, 91, 91v; HistLan A4v, D4v; Stephan Woiewodá Wołoſki [...] Bráſławiá Zamku pod Swidrigáyłem dobył/ y oddał Krolowi. StryjKron 577; Mąż nic nie ma/ wſzyſtko oddał żenie. BielSjem 6; Co mu [panu młodemu] więc zá podárki proſzę przynieśiemy: [...] Wy miáſto pereł drogich/ [...] oddayćie wieniec z kwiéćia rozlicznégo OstrEpit A3v, A3v; SiebRozmyśl G; SkarKaz 456b.

oddać do czego (2): Leop 3.Esdr 6/18; tylko złoto/ ſrebro/ y wſzelkie rzecży ktore ogień wytrzymáią pobráli/ y do kościołá oddáli BielKron 47.

Zwroty: »Bogu, Panu oddać« = ofiarować na cele kultowe; Domino dedicare Vulg [szyk zmienny] (2:2): Leop Ex 35/29; BibRadz 1.Reg 6/17; Bo co raz Bogu oddamy/ y ku chwale iego obroćimy/ tego iuż więcey vpomináć ſie nie trzebá. WujJud 181; WujNT 416.

»cało, w cale, spełna oddać« [szyk zmienny] (1:1:1): OrzQuin G4v; BudBib l.Reg 18/27; miáſto y zamek Kijow wziął/ ktory iáko ſtolicę Swantopolkowi wcále oddał StryjKron 170.

»oddać dar(y), upominki, [co] za dar« [szyk zmienny] (3:2:1): Dźiewiąthego dniá oddał dáry ſwe Abidám ſyn Gedeonow BibRadz Num 7/60; tho ſukno oddał mi oćiec moy zá wielki dar HistRzym 63, 61; ſzukayćie Krolá niebá y ziemie/ ktory ſię teras národził: [...] nábierzćie dárow/ oddayćie mu vpominki y powinną poddáność wáſzę SkarŻyw 26; [Księżna Olha] wypráwiłá ſie wielkim koſztem w Okrętach do Konſtantinopolá/ y przyſzedwſzy [...] do Ceſárzá Greckiego Ianá Zemiſki oddáłá mu wielkie dáry StryjKron 124; SkarKaz 520a.

»oddać dziedzictwo« (1): gdyż iuż miał vmrzeć/ oddal [!] wſzyſtko dźiedzictwo ſwoie ſynowi pierworodzonemu. HistRzym 61.

»oddać gościniec« (1): Odday rodźicom gośćiniec nieboże/ [...] A Zochnie dáruy Gdańſki pás pukláſty KlonFlis H4v.

»kościołowi, klasztorowi oddać« [szyk zmienny] (2:1): ComCrac 21; RejKup 14v; imioná wielkie klaſztorowi onego mieyſcá [...] oddał SkarŻyw 508.

»[co] w małżeństwo oddać« = dać jako posag (1): Corkę Huſſankaſſanowę [...] iednemu ktoremukolwiek z Synow Cázimierzowych zá żonę podawał/ á w poſágu Grecią y Conſtantinopole obiecował/ ktore ſam Huſankaſſan mocą ſwoią y ręką zbroyną miał Turkom wziąć/ á z Corką w Małżeńſtwo záraz oddáć StryjKron 652.

»potomkom oddać« (1): ábym w vbogiéy Wioſce ſwéy Zurowſkiéy śiedząc/ ni o czym nie myślił/ iedno o tym/ iákobym to Potomkom ſwym cáło oddał OrzQuin G4v.

»na [czyj] pożytek oddać« (2): iſz byłá wielkie ſkárby ſproſną miłością zgromádzone ná poſpolitey rzeczy pożytek oddáłá StryjKron 145; SarnStat 967.

»testamentem, na testamencie, przy testamencie oddać« = commendare testamento, testamentaliter committere Mącz [szyk zmienny] (2:2:1): BielKron 375v; Mącz 206c, 225d; krol oćiec moy gdy vmierał tedy to iábłko złote przy teſtámenćie tobie oddał. HistRzym 90v; wieſz iż y cżłowiek poććiwy ſchodząc s ſwiátá tego/ może oddáć teſtámenthem ſwoim ná pápirze nápiſánym rzecży ſwoie chocia będą w inym kráiu. RejZwierc 197.

Szeregi: »oddać i darować« (1): iego máiętnośći y wſzyſtki imioná w Zmodźi y w Litwie oddał Iágeło y dárował Moniwidowi StryjKron 467.

»fundować i oddać« (1): poniewaſz Pan Bog ma więtſzy wzgląd ná ty/ ktorzy dla duſz ſwoich fundowáli y oddáli płaty/ á niſſli ná vbogie żebraki KrowObr 76.

Przen (22): Cóż chceſz więcéy odemnie/ zá znáku miłości [...]? Dałem wſzytkę ſwobodę/ dałem myśli ſwoie: Dałem ſerce/ ná koniec przednié ſkárby moie. [...] A gdym ći to iuż oddał/ com miáł nadrożſzégo [...] Słuſznie byś ná tę pómnieć mą powolność miáłá PudłFr 73; (did) MVZAE PARNASKIE. (‒) WChodź zacny oblubieńcze do Tálámu ſwégo/ [...] ćiebie ſám vſłáné Loże czeka/ [...] My tobie ſám z vćiechą twóy kleynot oddamy. OstrEpit A2v.
Zwroty: »oddać dar, upominek« [szyk zmienny] (1:1): Chćiał mię był zwiéźdź y przygnáć do ſzkárádéy winy. [...] mnie ten vpominek Chćiał oddáć GosłCast 61, 56.

»w ręce oddać« (1): O złota cnoto/ komu dar ſwóy vſkárbiony Wręce oddaſz? nád wſzytkié ten błogoſłáwiony. GosłCast 56.

a) O dobrach niematerialnych przekazanych potomkom, następcom (5): Piękny to zwycżay ſtárſzy nam oddáli/ By o nieprawdę w gęby ſie pláſkáli. RejZwierc 216.

W przeciwstawieniu: »wziąć ... oddać« (2): ábyſmy poczćiwość Przodków náſzych/ ták Swiecką iáko y Duchowną/ iákoſmy z rąk do rąk wźięli/ tákiéż Potomkom náſzym cáło oddáli OrzQuin Hv; WujJud 169v.

Zwroty: »cało, w cale oddać« (1:1): OrzQuin Hv; ktory [Kościoł] Trádycye Apoſtolſkie iáko ſam był wźiął od przodków ſwoich/ ták ie nam też w cále oddał WujJud 169v.

»dziedzictwo [czego] oddać« (1): Dośić mię miła mátko/ bogáto zoſtáwiſz: gdy mi dziedzictwo cnot S. y łáſkę á opiekę Chryſtuſowę teſtámentem oddaſz. SkarŻyw 143.

»potomkom oddać« (2): OrzQuin Hv; Stáraymyſz ſie byſmy ią [wolność] potomkom oddáli MycPrz I B3.

»testamentem oddać« (1): SkarŻyw 143 cſ »dziedzictwo oddać«.

b) O łaskach Boga (13): że iuż miáſto oney zakonney ſrogośći łáſkę/ á miáſto ćieniow y figur/ prawdę [...] Bog świátu oddał CzechRozm 93v; NiemObr 46.

oddać k czemu (1): Rozlicżne wonnośći ſſat twych k twey powadzeć oddał LubPs M3.

Zwrot: »oddać koronę (sprawiedliwości a. nie więdnącą), wieniec sprawiedliwości« [szyk zmienny] (9:1): odłożoná mi ieſt koroná ſpráwiedliwośći/ kthorą mi oddá [corona iustitiae quam reddet mihi]/ Pan ná on dzień Leop 2.Tim 4/8; GrzegŚm 12, 37, 45; WujJud 114; CzechRozm 204; CzechEpPOrz **4; zgotowan mi ieſt wieniec ſpráwiedliwośći/ ktory mi odda Pan [corona iustitiae quam reddet mihi Dominus] ſędźia ſpráwiedliwy w on dźień WujNT 2.Tim 4/8, Yyyyy3; SkarKaz 8a. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]
α. Dać we władanie, przydzielić jakieś terytorium (16): BibRadz Ios 14 arg, 2; bo go [króla]/ nie záraz dał wywiodwſzy ich z Egiptu/ y źiemię im obiecáną oddáwſzy: ále áż potym nie rychło. CzechRozm 251.
Zwroty: »oddać dziedzictwo, [co] w dziedzictwo, prawem dziedzicznym [kogo = czyją ziemię], dziedzicznie« = haereditate accipere, dare haereditatem PolAnt [szyk zmienny] (3:1:1:1): dał ich [Bazańczyków] zyemyę w dzyedzictwo ludowi ſwoyemu/ [...] Ludowi Izráelſkyemu dzyedzicżnye ye oddał LubPs dd5; Nád to oddał Moiżeſz dźiedźictwo połowicy pokoleniu Mánáſſeſowemu BibRadz Ios 13/29; błogoſłáwił mu Iozue/ á oddał w dźiedźictwo Hebron Kálebowi BibRadz Ios 14/13, Ios 13/33, 14/1, 3.

»oddać w osiadłość« [szyk zmienny] (2): BibRadz Ios 14/1; przez ktorego [Jozuego] Bog [...] źiemię przedtym Abráhámowi obiecáną/ ſkutkiem w osiádłość oddał. CzechRozm 104.

»oddać Panu« = wyznaczyć dla kapłanów i lewitów (1): GDy thedy rozdźielićie źiemię ná dźiedźictwá/ ofiárowáć będźiećie Pánu/ ofiárę święthą z źiemie (marg) Podźielićie cżęść źiemie tey ktorą oddaćie Pánu iáko rzecz świętą. (–) BibRadz Ez 45/1.

αα. Dać ziemię we władanie rodzajowi ludzkiemu (5): BibRadz Ps 113/16; wſzak on [raj] coś go był Adámowi oddał ſkáżon potopem RejAp 20v; CzechRozm 123; SkarŻyw 260.

cum inf (1): [Pan] tylko niebo zoſtawił ku cżći á ku chwale ſwey/ á tu ziemię oddał wſzytkę opánowáć narodowi ludzkiemu RejPos 72v.

β. O Bogu rozdającym przywileje w Starym Testamencie: dać prawo do pobierania świadczeń (4): Ale Aaroná rozmnożył w chwale/ ydał mu dźiedziczne dochody/ y oddał mu wſzytki pierworodztwa zboż BibRadz Eccli 45/24, Lev 7/34, Num 18/19.
Zwrot: »oddać dziedzicznie« (1): Abowiem ia Lewitom oddałem dźiedźicznie [dedi Levitis in haereditatem] dźieſięćiny od ſynow Izráelſkich BibRadz Num 18/24.
γ. Nie zachować sobie uważając, że obdarowanemu bardziej się przyda (13): OrzRozm Q; nádchodzi iuſz płácż niemocy y śmierći, iuſz mi ieść niedayćie/ á te kśiąſzki wezmićie: y oddáłá kśiąſzki SkarŻyw 583, 454; KochFr 85; Chćieliſmy twe gęśli [Janie Kochanowski] oddáć páſterſkiemu Bogu KlonŻal B3; Lepieyći miła Páni/ kiedy co názbieraſz/ Ze to mężowi oddaſz/ marnie nie roſteraſz ZbylPrzyg B4v.

oddać ku czemu (1): Piękny páłac/ wielką pracą y krwią ſwoią zbudowawſzy/ innym go ku mieſzkániu oddał SkarŻyw 238.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Oddáć mam vbogiemu/ co mi ćięży y názbyt ieſt. SkarKaz 123b.

Zwrot: »oddać drugiemu, innym« [szyk zmienny] (1:1): SkarŻyw 238; moie xięgi przy ſkonániu czytay. A przeczytawſzy oddaſz ie drugiemu Philozophowi tákże vczonemu. KochFr 63.
W przen (1):
Zwrot: »z rąk swoich oddać« (1): Pan Oćiec W.M. iuż dokonywáiąc/ z rąk ſwoich ten exemplarz Pánu Doktorowi odddał [!]. GostGospSieb +4v.
Przen: Pozwolić, aby coś przypadło, dostało się komu innemu (3): A ty iuż ziemſkie krotkie márne krotofile/ Odday ie komu racżyſz RejZwierc 271.

W przeciwstawieniu: »brać ... oddać« (1): Ták cżynili święći: ná śię/ prace/ rány/ kłopoty/ bráli/ áby bliżnim ſwym rzecży ſpokoyne oddáli SkarŻyw 238.

Przysłowie: Abowiem weſoła myſl rádá wdzyęcżność cżyni/ A ponurą poſtáwę oddaymy ią świni [Cf Ponura świnka głęboko w ziemi ryje Nowa księga przysłów polskich, Warszawa 1972, t. III, s. 492]. RejWiz 44.
b. Stracić część terytorium na rzecz innego państwa [od czego] (2): Polſkich powiátow álbo ziemic ſześć Ludwik Krol od Polſki oddał. StryjKron 452 marg, 452.
c. Dostarczyć komuś na jakiś czas, do późniejszego zwrotu (pod dozór lub aby coś z tym zrobił) (14): A ſam Cyrus krol wynioſl nacżynie ſwięte Páńſkie/ kthore był zánioſl Nábuchodonozor Krol Bábilońſki/ z Ieruzálem/ [...] y wynioſzſſy ie Cyrus Krol Perſki/ oddał Mithrydatowi/ ktory był podſkárbim iego. Leop 3. Esdr 2/11; BibRadz 3.Esdr 6/18; BudBib 3.Esdr 6/18; potym zważyć wſzyſtko ná kámień/ ták miąſzą przędzę/ iáko y ćienką/ y oddáć Dworce/ [...] oná to má ná wagi podźielić Kmiotownam GostGosp 114, 52, 114.

oddać do czego (1): Oddał mi do Drukárniey moiey Pan Doktor Ocko [...] kśiążki nieboſzcżyká Páná Oycá W.M. Woiewody Ráwſkiego GostGospSieb +2.

oddać na co [= do czego] (1): Iako te wſzitki rzeczi ktore wprzod ſą pisane oddal na Szoltistwo ZapKościer 1580/5.

Zwroty: »oddać pod moc« (1): Którégom [Józefa] ia ſam ſobie ze wſzech namilſzégo Obrał/ y oddałem mu wſzytko pod moc iego. GosłCast 67.

»koronę w opiekę oddać« = ukoronować (1): Iuż bez pochyby Zygmuntá prowádzą/ A Koronę mu w opiekę oddádzą. GrochKal 18.

»z rejestru oddać« (1): deputowáć będźiemy cztérzech z Rády Koronnéy/ [...] którzy z Reyeſtru oddáć wſzyſtko w ſkárbie Podſkárbiému máią/ ták Korony/ iáko y inné wſzyſtkié rzeczy do ſkárbu należącé SarnStat 334.

Szereg: »oddać i schować« (1): á drugą połowicę [pieniędzy deputat] ma oddáć y ſchowáć ná Ratuſzu pod pieczęćią Piſárzá Polnégo SarnStat 363.
Przen (2):
Zwrot: »oddać klucze« [szyk zmienny] (2): SkarJedn 56; PAnie Boże/ ktoryś wielebnemu Piotrowi Apoſtołowi twemu/ oddawſzy klucże do kroleſtwá niebieſkiego/ [...] LatHar 431.
d. Dać co należy na mocy ustawy, zobowiązania: uiścić, zapłacić (na mocy przepisów religijnych w Starym Testamencie: przynieść na ofiarę) [w tym bez dopełnienia bliższego: komu (31)] (56): winnicę ſwoię naymie inſzym robotnikom/ kthorzy oddadzą mu owoc czáſu ſwego. BibRadz Matth 21/41; ModrzBaz 121v; Kmieć ktory cżynſzu w wigilią świętego Marćiná nie da [...] názáiutrz po ś. Marćinie tyle dwoie ma oddáć GostGosp 42, 42; WujNT Matth 21/41; SarnStat 657.

oddać od czego (1): że ten co będźie oddawał/ ma dáć álbo poſłáć rekognicią temu to Poborcy/ wiele tego podatku wſzyſtkiégo z ról y máiętnośći ſwéy ſpecifikuiąc wſzyſtko/ iáko wiele od czego oddał. SarnStat 344.

oddać ku czemu (5): Oddaſz też y wino ku pokropieniu zá wdźięczną wonnoſć Pánu. BibRadz Num 15/7, Lev 7/32, Num 15/10, 20. Cf »oddać ku ofierze«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (5): nie tylkoć wierni vcżniowie Chriſtuſowi vrzędu ſie nie boią/ áni przedeń przychodzą/ oddawſzy z chućią iemu co ſą powinni CzechRozm 248v; KlonFlis G. Cf Przysłowie.

W połączeniu z rzeczownikiem określającym rodzaj świadczenia [w tym: czwartą część (9), myto (3), arendę (2), podatek (2)] (16): oddawſchi glowne mytho ydzie gdzie ktory chcze MetrKor 59/281, 57/119v; LibLeg 10/96v; Y kazáli cżwartą cżęść dáwáć ná obronę/ Oddawſzy tę cżwartą cżęść iuż mu wolno będzye RejZwierc 245; Aby káżdy Poborcá był powinien káżdégo/ który Poboru nie oddał nadáléy do dniá trzech Królów/ [...] dáć Stárośćie ná reláciiéy. SarnStat 345; gdźieby z dóbr náſzych królewſkich/ Stároſtá álbo Dźierżawcá [...] tego podatku nie oddał SarnStat 346, 89 [2 r.], 104 [2 r. ], 342, 361, 364 [2 r.], 413 [2 r.].

Przysłowie: bibl. Oddayćieſz tedy co ieſt Ceſárſkiego/ Ceſárzowi: á co ieſt Bożego/ Bogu. Leop Matth 22/21; WujNT Mar 12/17, Luc 20/25.
Zwroty: »oddać lichwę« (1): Pendere usuram, Oddáć lichwę. Mącz 288c.

»oddać ofiarę, [co] za ofiarę, ku ofierze« = offere PolAnt, Vulg; dare a. elevare elevationem, offere oblationem PolAnt; dare hostiam Vulg [szyk zmienny] (12:4:1): LubPs V5v; Tákże y ze wſzytkich dochodow ſwych co nalepſze oddaćie Pánu zá ofiárę BibRadz Num 18/29, Lev 3/7, Num 15/4, 6, 9, 10 (11); RejPos 55v, 103v; vkaż ſię kápłanowi/ y odday ofiárę zá oczyśćienie twoie WujNT Luc 5/14, Luc 2/24, s. 485 marg.

»oddać Panu« (3): W ten też dźień gdy to zboże oddaćie Pánu/ przynieſiećie przed Páná báránká łońſzczaká zdrowego ku ofierze paloney. BibRadz Lev 23/12, Num 15/7, 25.

»oddać do skarbu« (2): Arendę oddawſzy ſpełná do ſkárbu/ oſtátek co zoſtánie dochodów przy Stárośćie [...] piątą część do ſkárbu náſzégo dáwáć máią SarnStat 89 [idem] 104.

»oddać spełna« (2): SarnStat 89 [idem] 104 cf »oddać do skarbu«.

»oddać zapłatę« = reddere mercedem PolAnt, Vulg (3): BudBib Tob 4/15; Przyzow robotniki á odday im zapłátę BudNT Matth 20/8; WujNT Matth 20/8.

W przen (1):
Zwrot: »oddać w ręce [czyje]« (1): takież białą mąkę oleiem pokropiż [!]: ktorą offiáruiąc Pánu/ oddaż [!] w ręce [trades manibus] kápłáńſkie. Leop Lev 2/8.
Przen (2):
Zwroty: »oddać czyńsze«: [cf 16. »oddać poddaństwo«. SkarKaz 160b.]

»dań oddać« (1): Ty záprawdę ktory ieſtes wielki y namocnieyſzy/ iużes nam dań oddáł [tributa dedisti]/ gdyżeſmy od ciebie piłę/ mácżugę y złoty zawoy wzięli HistAl C6.

»oddać dziesięcinę« (1): A (iż ták rzec mam) y Lewi ktory brał dźieśięćiny/ przez Abráhámá/ ſam Melchiſedechowi oddał dźieśięćinę [decimatus est]. Abowiem ieſzcze był w biodrách oycowych/ gdy mu záſzedł Melchiſedech. WujNT Hebr 7/9.

e. Przekazać rzecz nie swoją (84):
α. Rzecz otrzymaną celem dostarczenia właściwemu odbiorcy [w tym bez dopełnienia dalszego: komu (40)] (77): za roſkazanym yego Krolyewſkyey Mczi Iordan pyenyadze poſlom v.m. kthorzi theraſz v yego Krolyewſkyey m. bily oddal. LibLeg 11/152, 11/133; Trzeczia para Manili. [...] sktoremi Chelmiczki K. Iei ḿcz. w drodze vgonil, i oddal WyprKr 15; BibRadz Gen 24/53; [poseł turecki] oddał Krolowi dwu Wielbłądu/ przez Tłumácżá Baſzowego z Budzyniá BielKron 332, 194v; RejZwierc 39; ieden nabożny cżłek przez chłopię poſłał mu żywnośći dwá koſzyki. ále on młodzieniec ieden w polu zátáiwſzy/ tylko drugi oddał. SkarŻyw 325, 324; tedy ten co ie [drwa] ná mieyſcu odbiera/ tákże ie ma pod tąż miárą ná mieyſcu/ gdźie ie ſpuſzcża/ oddáć GostGosp 80, 46 [2 r.], 108, 122; GostGospSieb +3v; áby káżdy [Starosta] [...] powinien był Podſkárbióm náſzym y Prowizoróm przeopiſánym [...] álbo retentá wyćiągnioné oddáć/ álbo de ſuo zápłáćić. SarnStat 355, 280, 355, 363; ktore [pieniądze] przez mię poſłał córce ſwoiey Ná poſag, bym ie oddał [...] Dobrochowſkiemu CiekPotr 73.

oddać do czego (1): Woiewodá ma [...] té miáry y wagi ná zamku Stároſtóm/ y do káżdégo miáſtá y miáſteczká [...] oddáć SarnStat 280.

Zwroty: »w cale, zupełnie oddać« (1:1): A którykolwiek Podſkárbi/ Száfarz/ Poborcá/ [...] zoſtáną ná liczbie ſummę iáką/ támże záraz wcále do rąk Podſkárbiów z wiádomośćią Deputatów oddáć káżdy ma SarnStat 416, 347.

»dary, upominki oddać« [szyk zmienny] (4:1): Othprawywſzy tho, y dary oddawſzy podzyankveſſ Ceſarzovi yego M. LibLeg 7/32, 7/32; GórnDworz P; SkarŻyw 558; gdy Poſłowie Cárzowi Kaidanowi onę zupháłą odpowiedź Erdźiłowę y vpominki parę ſtrzał oddáli/ [...] StryjKron 269.

»oddać list(y)« = tradere epistolam PolAnt, Vulg; dare epistolam PolAnt, Calag; epistolam a. litteras reddere Mącz [szyk zmienny] (39): powye przithem yſz mv nye poruczono nycz mowycz Sczeſſarzem yedno lyſth oddacz LibLeg 11/135, 7/10v, 31, 11/43v, 135 [2 r.], 135v [4 r.] (19); HistAl C4, C7v; Leop *B2; BibRadz 2.Esdr 2/9, Act 15/30; BielKron 227; Mącz 61c, 92d; BudBib 2.Esdr 2/9; SkarJedn 189; WCżorá dopiero oddano mi obádwá liſty záraz ktoreś W.M. do mnie około they Trágedyey piſał. KochOdpr A2; Calag 103a; ActReg 55, 64, 100; WujNT Act 15/30, 23/33; CiekPotr 59, 69, 72.

»oddać pozew« [szyk zmienny] (7): Drugi [pozew] ieſth liſtowny/ gdy Sędźia poruczy ſłudze/ áby pozew nápiſány ſtronie oddał GroicPorz pv; GórnRozm F2v, F4v [4 r.]; ZapKościer 1588/82v.

W przen (5): Bo ſię ſpodobáło Mácedoniei z Acháią złożyć ſpolnie nieco ná vbogie ſwięte ktorzy ſą w Ieruzálem. [...] To tedy wykonawſzy/ y oddawſzy im ten owoc/ wſtąpię do was iádąc do Hiſzpániey. WujNT Rom 15/28.
Zwrot: »do rąk, w ręce oddać« = in manibus praesentare JanStat [szyk zmienny] (3:1): wybráne pieniądze/ nie obracáiąc ich ná ſwoy właſny pożytek/ [...] do rąk tych wiernie y zupełnie oddam SarnStat 347, 416, 1075; Iże ociec kazał ie [pieniądze] oddáć do rąk twoich. CiekPotr 59.
β. Z chwilą ustępowania z pełnionej funkcji: zdać (3): gdy [marszałek koronny] od Dworu odiácháć ma/ odda Reyeſtrá y ſpráwę vrzędu Márſzałkowi Nadwornému. SarnStat 312; DEputaći iedno od Séymu do Séymu drugiégo trwáć będą ná tym vrzędźie ſwym/ á inni ná to mieyſce obráni bydź máią: którym oni przednieylzy wſzyſtko ſtátecznie oddáć będą powinni/ przy pánu Podſkárbim. SarnStat 364.
Zwroty: »oddać drugiemu« (1): Ten Szyper kiedy nie płynie/ ma oddáć drugiemu wſzyſtko [...] z regeſtru GostGosp 92.

»oddać z rejestru« (1): GostGosp 92 cf »oddać drugiemu«.

γ. Z polecenia zwierzchnika: wydać (4): Ten ſzedł do Piłatá/ y prośił go o ćiało Kryſtuſowe/ tedy Piłat kazał oddáć ćiáło. BibRadz Matth 27/58; iż tá wołość ktora gi [owies] wiezie/ niemogłá tu práwi dziſia dociągnąć/ w Suderwi zoſtáłá/ á ták/ iedźcie tám/ wedle ceduły wam oddádzą GórnDworz S5v; LatHar 702; WujNT Matth 27/58.
f. Sprzedać (4):
Zwroty: »oddać cało« = właściwą wagą (2): O wagę ſie nie ſtáray/ odda wſzyſtko cáło BielRozm 16 [idem] BielSat Cv.

»kupią oddać« (1): Transcribere item [...] towar zá towar wziąć/ álbo kupią oddáć Mącz 375d.

W przen (1):
Zwrot: »oddać towar« = sprzedać Chrystusa (1): Przedał Miſtrzá, vcżynił targ o Páńſką głowę, Wziął groſze, oddał towar y ztrzymał vmowę. KlonWor **2.
g. Zwrócić właścicielowi temu od kogo się wzięło lub tam skąd się wzięło; restituere PolAnt; reddere vicem, rescribere Mącz [w tym bez dopełnienia bliższego: komu (46)] (136): RejFig Dd5v; BibRadz 2.Reg 9/9; Mnimał potym ten Krol ábyſmy więcey pieniędzy niemieli/ [...] chćiał nam dáć ná wiárę inſzego korzenia co trzebá/ mowiąc: kiedy tu drugi raz będźiećie s ſwym towárem/ oddaćie. BielKron 454; WujJud 114; BudBib Deut 22/2; BudNT Matth 18/25, 26, 29; Calag 567a; kśiąg od niey onych ná przepiſanie prośił. A [...] niewiáſtá [...] dáłá mu ku przepiſaniu: proſząc áby ie prętko wroćił. [...] Y gdy cżás przyſzedł/ oddał kśięgi. SkarŻyw 119, 496; pogodził ſię z nim Kazimierz y oddał mu wſzyſtkę Oycá iego pierwſzą dzierżáwę StryjKron 597, 577; ZapKościer 1585/53v; PaprUp C3; Klucżnikowi [...] bieráć klucż ná noc: wſzákoż trzebá ſie opátrzyć ná fortel: bo y nie zámknąć może niż klucże odda GostGosp 56; áby żytá pożycżyli/ [...] ktore Vrzędnicy máią oddáć ſkoro záśiawſzy: żadney rzecży/ nie robić áż ſie żyto odda GostGosp 94, 4, 52, 90, 94, 98; A gdy on nie miał ſkąd oddáć/ kazał go pan iego záprzedáć/ y żonę iego y dźieći/ [...] y zápłáćić. WujNT Matth 18/25, Matth 18/26, s. 75 marg, Matth 18/29; SarnStat 1272; ſzáfárze ſkárbu tego vżyczáć mogli do pewnego czáſu pewnych ſum/ [...] iedno z tym wárunkiem/ áby zá oznáymieniem ſzáfárzow ſkárbu Rzeczyp: powinni byli záraz ſummę oddáć VotSzl D4.

oddać do czego (4): tákże z polá máią też wſzyſtki [sieci] rázem zebráć/ ná wozy włożyć/ y do ſchowánia/ ſkąd ie wźięli/ oddáć. GostGosp 20; á ktemu Komornik który ſie wróći/ ma oddáć liſt podwodny do Káncelláriiéy náſzéy. SarnStat 974, 513, 676.

oddać czym (3): BielKron 375; BudNT Matth 18/25; Pożycżćie wy nam/ bośćie bárzo bogáći/ ábo rácżey dáruyćie/ gdyſz my cżym oddáć niemamy. SkarŻyw 595.

oddać ile (3): ieśliby ták przędze oddáć nie mogłá/ iáko iey przędźiwá dano. GostGosp 114, 114 [2 r.].

Ze zdaniem dopełnieniowym (3): Com był komu winien oddam BierEz S2v; BudNT Matth 18/28; WujNT Matth 18/28.

Zwroty: »na [jaki] czas, na czas zamierzony oddać« (2:1): GórnDworz T5v; ZapKościer 1589/87v; (nagł) RYCZART. (–) Ku dowodowi pożyczku trzebá iest, álbo świádków, álbo zapiſów [...]. Iż ieſli ná czás zámierzony nie odda, tedy tyle dwoie przepada. SarnStat 1272.

»oddać dług« = reddere debitum PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (3): BudNT Matth 18/30; natym dworze yeſt długu pol sta m⟨arek⟩, a pánowyę opyekunowyę mayą ten dług otdacz stych 8 szyet ZapKościer 1585/61; WujNT Matth 18/30.

»oddać ostatni pieniądz a. pieniążek)« = reddere novissimum quadrantem a. minutum Vulg [szyk zmienny] (2): Zaprawdę powiedamći: nie wynidźieſz ſtámtąd [z ciemnicy]/ áż oddaſz oſtátni pieniążek. WujNT Matth 5/27 [26], Luc 12/58.

»pieniądze oddać« [szyk zmienny] (8): LibMal 1546/116v; Argentum iube rescribi, [...] Káż pieniądze oddáć záś położić Mącz 375c; ZapKościer 1585/58, 1586/85v, 1589/87, 87v; GostGosp 46; Phil F2.

»oddać spełna i w cale« (1): wolałem właſnemi Odkupić go pieniądzmi, żebym ſkarb zwierzony Oddał przyiaćielowi, y ſpełná, y w cále. CiekPotr 14.

»zakład oddać« (1): Wierzyćiel ktory ſwego dłużniká zakład ma/ niemoże rękoymi gábáć/ áż by im on zakład oddał. GroicPorz r3.

»oddać zasię a. zaś)« [szyk zmienny] (5): LibLeg 10/94; wezm mey ſzaty na ſię Wſzak ieſtli ſzcżęſcie zdarzy oddaſzmi ią zaſię RejJóz K7; LibMal 1547/133v, 1551/162v; Reddam vicem si reposces, Oddam ći záś kiedy będzieſz chciał. Mącz 493b.

Szeregi: »pożyczyć a nie oddać« (1): Zły cżłowiek pożycży/ á nieodda. KuczbKat 330.

»wrocić i (albo) oddać« = restituere ac reddere Mącz [szyk 2:1] (3): MetrKor 59/75v; Mącz 413d; powynyen bęndzie yemu albo zęnyę albo potunkom yego thę sto grziwyen przeſz wſzelaky trudnoſczy a potcziwye wroczycz, y sdzęką otdacz ZapKościer 1582/41.

Przen (53): KrowObr 243; Potym koniec/ gdy [Chrystus] odda kroleſtwo Bogu y Oycu Leop 1.Cor 15/24 [przekład tego samego tekstu: KrowObr 243, CzechRozm 123v, 181 marg, 181v, 182, *4, CzechEp 330 [2 r.]]; cżłowiek pobożny zádłużył ſie Pánu/ wielki dług wziął od niego dobrodzieyſthwá iego [...] á cżegoż ma żałowáć? y owſzem to wſzytko z dobrą wolą woli oddáć RejZwierc 167v; CzechRozm 123v, 181v; CzechEp 330 [2 r.]; Kto co dobrego czyni w tym żywoćie/ ten to iákoby pokłáda v Páná Bogá/ áby mu to ſchował y oddał po śmierći. WujNT 735.
Zwroty: »z urobkiem oddać« (1): on ſlużebnikom ſwym/ nie dla tego tálentá ſwe rozdáie/ áby ie wźiąwſzy od niego zákopywáli: [...] ále áby nimi hándlowáli/ żeby ie zás cżáſu ſwoiego z pewnym vrobkiem iemu oddáć mogli. CzechRozm 215.

»zaś oddać« [szyk zmienny] (4): Iáko może być wiecżne kroleſtwo Chriſtuſowe gdy ie záś oddać ma Bogu Oycu ſwemu. CzechRozm 181 marg, 182, 215, *4.

a) O śmierci i pogrzebaniu zwłok (36):
Zwroty: »ducha, duszę oddać« [w tym: Panu Bogu (16), Bogu (3), Chrystusowi (w ręce) (3), (Bogu) Ojcu (2), w ręce Ojca (1), Panu (1), Stworzycielowi (1)] = umrzeć (niektóre użycia nawiązują również do znacz. ‘powierzyć, polecić’); tradere spiritum Vulg [szyk zmienny] (26:4): RejPos 346v; To mowiąc pádłá y Duchá oddáłá ſtworzyćielowi ſwemu. SkarŻyw 15; przyzwał ſtrażey/ ktorą nád ſobą miał/ y o bliſkim ześćiu ſwym oznaymił: iſz przed niedzielą Pánu Bogu duchá oddáć miał. SkarŻyw 473, 58, 100, 119, 136, 143 (24); O Pánie Iezu Chryſte/ [...] ktoryś o dźiewiątey godźinie ná dźień/ w ręce Oycá twego oddał duſzę ſwoię LatHar 311, 320, 736; WujNT Ioann 19/30; SkarKaz 161b.

»zasię oddać« (1): to ćiáło ktore [Chrystus] miał ná ſobie prawdźiwe/ ná to ſię zdobył z tych to widomych cżterech elementow albo żywiołow/ ktore też do niebá wſtępuiąc záſię tymże elementom oddał ReszPrz 80.

»ziemi oddać ciało, kośći, zwłokę« = umrzeć; zesłać śmierć [szyk zmienny] (1:1:1): Ciáło ſwe ktore z źiemie wiedźiał być źiemi oddał BiałKaz M3v; Nie zginęłám/ źiemim zwłokę mą oddáłá. Ná wyſokie niebá duch moy przenieśiony WisznTr 31; prośćie: by z pámięći Bog wiecżny/ puśćił/ moie niepráwości Pierwey/ niż źiemi odda/ nędzne kośći. GrabowSet S3.

»ziemi oddać (kości)« = pogrzebać (2): Tey więc łákomey ziemi oddaſz moie kośći/ Duſzá miła ſkąd wyſzłá niech idzie w rádośći. RejZwierc 271v; ćiebie dla tego tu Pan Bog poſłał/ ábyś mię pogrzebł/ a tę ziemię ziemi oddał. SkarŻyw 51.

b) Pozwolić wyjść umarłym (5): W piekle przybytki duſz/ żywotowi niewieściemu przyrownáne ſą. Bo iáko tá ktora rodzi ſpieſſy ſie aby vſſlá potrzebie rodzenia: táko y ty przybytki kwápią ſie oddáć te rzecży co im porucżono. Leop 4.Esdr 4/42; BudBib 4.Esdr 4/40 [42]; oddáło morze vmárłe ktorzy w nim byli/ y śmierć y piekło oddáli vmárłe ſwe ktorzy w nich byli WujNT Apoc 20/13.
Zwrot: »oddać dług« (1): ożywię vmárlych/ y podnioſę ſpiące z Ziemie/ y odda Piekło dług ſwoy StryjKron 6.
αα. Zdać z chwilą ukończenia użytkowania; dimittere, relinquere JanStat (7): yſz slachetny pán Aguſtin oſzowſky, przedal cząſtkye Imyenya swego [...] slachetnyęmu pánu chriſtophowy czyeſzyczy [...]: Gdzyę pán aguſtin oſzowſky obyeczuye wyswobodzycz y otdacz tak wyewlokach yako wmorgach y wląkach ZapKościer 1588/78, 1588/78.

Ze zdaniem okolicznikowym miary (1): áby kożdy Zupnik/ który kupi Zupy od Królá Iego M. był powinien tákże wiele wróći ſoli/ iáko przyiął/ y tákże wiele łoiu/ y wſzyſtkich inych rzeczy/ iáko wiele przyiął. A ieſliby po oddániu Zup ſwégo vrzędu ták wiele/ iáko przyiął/ nie oddał/ tedy wſzyſtko ma zápłáćić królowi gotowémi pieniądzmi SarnStat 375.

Zwrot: »w całości, całe, cale oddać« (1:1:1): Sartatecta, Poſpolite budowánie które naymuyą tym ſpoſobem áby záś w cáłośći budowánie y dách oddano. Mącz 368b; Kmiotek kiedy rolą puſzcża/ ma budowánie cáłe oddáć/ woły y zaśiewek. GostGosp 40; SarnStat 1272.
Szereg: »wrocić, (i) oddać« = tradere, restituere JanStat [szyk 1:1] (2): że Naiemnik Conductor winien cále rzecz po ſkończeniu naymu wroćić y oddáć SarnStat 1272, 1080.
W przen (1):
Zwrot: »do rąk [czyich] oddać« (1): Zamek Nieſzową [...] Miſtrz y Zakon ná Niedźiele Srzodopoſtną do rąk [...] Biſkupá Włodzcłáwſkiégo imieniém náſzym máią oddáć/ wrócić/ y w rzeczy náznáczyć. SarnStat 1080.
ββ. Przekazać opiekunowi osobę straconą przez śmierć, chorobę, niewolę (9): Y przywroceni ſą ludźie ktorzy w zakłádzie byli/ Ionáthanowi/ á on ie rodźicom ich oddał. BibRadz 1.Mach 10/9; RejZwierc 199; HistHel B3; Ieſus [...] vzdrowił dźiećię: y oddał ie oycu iego. WujNT Luc 9/42.
Zwrot: »oddać żywego, zdrowego, żywo« = adsignare vivum Vulg [szyk zmienny] (1:1:1): A on co był vmárł powſtał wneth á pocżął mowić. Y oddał go żywo oney matce iego. RejPos 221; modlitwą ſwoią dziećiątko ożywił y zdrowe rodzicom oddał. SkarŻyw 311; WujNT Act 9/41.
Szereg: »wrocić i oddać« (1): KochOdpr A3v cf W przen.
W przen (1):
Zwrot: »w ręce oddać« (1): Tę [Helenę] ieſli wroćim/ y mężowi w ręce Oddamy/ możem ſiedzieć zá pokoiem KochOdpr A3v.
Przen (1):
Zwrot: »widomie oddać« = pozwolić zobaczyć znowu po przywróceniu wzroku (1): iáko mu záſię oną rybią wątrobką nápráwił wzrok/ ták iż y ſyná y onę poććiwą żonę iuż mu widomie oddał RejZwierc 199.
h. Dostarczyć dokumenty urzędowe (8): Przyſyężnicy zápieczętowawſzy [...] wſzythek poſtępek ſpráwy oney s Sentencyą Práwá wyſzſzego/ ſtronie áppelluiącey oddádzą GroicPorz cc; A gdy obeſzli wſzythki źiemie/ przyſzli [...] do Ieruzálem. Y oddał Ioáb poczet ludu obliczonego Krolowi BibRadz 2.Reg 24/9; tedy Powodowa ſtroná/ álbo ſam ſędźia onę ſpráwę pozwánému dowodnie ma przełożyć/ y ná piſmie będźie powinien oddáć SarnStat 144, 334, 812.

oddać do czego (1): przeto my wſzyſtkié Rewizie y Dekrétá náſzé [...] do Powiátów iáko którému należą im narychléy będźie mogło bydź/ oddáć roſkażemy SarnStat 1130.

W przen (1):
Zwrot: »do rąk oddać« (1): dali mu beli iuſz Liſt na ono oco ich zadal/ á ẃſzakoſz mu go beli ſamemu do Rak nieoddali/ ale go zwierzeli Zbigniewowi Oleſznickiemu PaprUp C3.
Przen (1):
Zwrot: »oddać przywileje« (1): Fałſz/ zdrádźie ná świát oddał iáwné przywileie. GosłCast 71.
2. Podać, wręczyć, dać do potrzymania, dać do przekazania; reddere HistAl, Vulg; dare PolAnt, Vulg; tradere PolAnt [co komu] (19): BierEz F2v; LibMal 1551/160; Co ono powiedáli o iábłuſzku złotym/ Co ſpádło Parifowi z niebá y głos ſłyſzał/ By ie co napięknieyſzey miedzy trzemi oddał. RejWiz 85v, 85v; BibRadz Iudith 13/10; Tedy mu [ojciec Tobiaszowi] oddał Cyrográf mowiąc. [...] idz po to tám śrebro. BudBib Tob 5/3, Iudith 13/10; Krol wziąwſzy Miecż trzaſnął nim/ dał go Miecżnikowi/ Miecżnik w pochwach záś oddał Arcybiſkupowi. StryjWjaz C3; StryjKron 421; Skorom przeczytał list wm MMPana nie iedno oddałem bez odwłoki list w Kr.IM. ale y po przeczytaniu vstną perswazyą moię taką kulistu wm dokr. IM przyłożyłem ActReg 140; Y [kat] śćiął go w więźieniu/ y przynioſł głowę iego ná miśie: y oddał ią dźiewce: á dźiewká oddáłá ią mátce ſwey. WujNT Mar 6/28, Matth 14/11; Iam ten Skárbek ktorymći oddał té pieniądze. CiekPotr 73.

oddać ku czemu (1): ktore kſięgi oddał Helkiaſz Sáfánowi ku czytániu. BibRadz 4.Reg 22/8.

a. Podać temu od kogo się wzięło (może też znaczyć ‘zwrócić’) (4): Leop Luc 4/20; tám też [król]/ ná Rycerſtwo/ Páſſował kilko godnych [...]. Oddał Miecż Miecżnikowi/ do páłacu potym/ Był prowádzon StryjWjaz C3v; podano mu kśięgi Iſáiaſzá proroká. [...] A zámknąwſzy kśięgi/ oddał ie ſłudze WujNT Luc 4/20.
Zwrot: »oddać zasię« (1): mówiąc to oddał záſię [reddidit] podcżáſzym kupki HistAl F2v.
3. Uczynić komuś coś w zamian, zrewanżować się, odpłacić, odwdzięczyć się, zrekompensować; nagrodzić lub ukarać; reddere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz; dare, retribuere Vulg, PolAnt; referre Mącz, PolAnt; compensare Calag, JanStat; pensare Mącz; ponere PolAnt [w tym: komu (176)] (251): On kiedy iey chytrość widział/ Myślił iákoby iey oddał. BierEz N3, Pv; TarDuch Ev; SeklKat 12; Ariſtoteles powyáda iż náucżycyelom/ bogom/ y rodzicom nigdy nye może im nikt oddáć/ áni ſie im od nikogo doſić ſtáć może. GliczKsiąż N8; Leop Apoc 18/5; zápłatá moiá zemną ieſt/ ábym oddał káżdemu iako będźie vcżynek iego. BibRadz Apoc 22/12, Iob 41/2, Ier 50/15, Matth 6/4, 6, 18; Tegoż roku Iágiełło vcżynił mu [Albrechtowi] ſzkodę w Sląſku. Albrechth chćiał mu oddáć iádąc do Wrocłáwiá BielKron 303v, 315; Par pari referre, Oddáć Odwetowáć. Mącz 124b, 92d [2 r.], 148d, 159b, 288c; RejAp 148v, 192v; WujJud 114; BudBib Bar 6/33, Iudic 1/6, Iob 21/31; Mnie pomſtá/ ia oddam/ mowi Pan. BudNT Rom 12/19; CzechRozm 233v; Calag 501b; GórnRozm C3; WujNT przedm 12, Matth 6/4, 6, 18, s. 26 (10); WysKaz 20; SzarzRyt Av.

oddać według (a. wedle) czego (34): Oddayże według ſpraw rąk ich im też miły Pánye LubPs G3v; Leop Ps 27/4, Eccli 35/24, Ier 50/29, Apoc 18/6; BibRadz *7, Ier 25/14, Thren 3/64, Os 12/2; iżem ia ieſth Pan co przepátruię wnętrznośći káżdego/ á oddam káżdemu wedle vcżynkow iego. RejAp 31v, 148v; WujJud 102, 233v, 234; RejPosWstaw [213] [2 r.]; niech odda Iehowá cżyniącemu złość wedle żłośći [!] iego. BudBib 2.Reg 3/39, Ps 17/25, Ier 25/14; BudNT Rom 2/6; CzechRozm 213v; StryjKron 6; WujNT przedm 27, s. 27, Matth 16 arg, 27, s. 69 (12).

oddać co [= za co] (90): niemam ći czym tey lutoſći odſlużyć álbo oddać March1 Wiet Av; PatKaz I 5; RejPs 24v; LibLeg 11/90v; LibMal 1544/88v; RejJóz C, K6; RejKup x8; Rácżże ty mnye pobudzić [...]/ Bym oddał ſprzećiwnikom ty ich wſſetecżnośći LubPs L3, G3v, aa2 [2 r.], gg4; Leop Gen 31/29, Ier 16/18; drogi iego náwiedzę nád nim/ á vcżynki iego oddam iemu. BibRadz Os 4/9, Iudic 9/56, Ps 40/11; gdy ſię wrocę s ſwoimi oddamći thy pyſzne ſłowá/ ſpuſtoſzę twoie miáſtá BielKron 157, 52, 55, 55v, 192, 231v (13); Mącz 288d; RejAp 123, 179; cżęſtho też y on/ o tym myſlił/ iákoby then żárt Pukarzowſkiemu oddał. GórnDworz S8, Bb3; RejPos [323]; RejZwierc 38; ieſzcże thego ludu Ceſárſkiego [...] żadny Monárchá ná świećie nieporáźił ná głowę tylko raz Zołtan Alcáieyſki gdy Selimá poráźił Amáluchámi/ wſzákże mu tho prędko oddał iż go zábił. BielSpr 52v; BudBib Ez 9/10, Ioel 2/25; BiałKaz H4; StryjWjaz A4; PaprPan F, Cc, Ff4; KochOdpr B4; pan ſpráwiedliwość moię oddáć mnie raczy KochPs 24, 142; Teraz maſz czás zárazem y chęć życzliwému/ Y nieprzyiaćielowi niechęć oddáć ſwému. KochBr 152; WerGośc 250; KochSob 60; PudłFr 49; GórnRozm C3; Acz trudno oddáć rożné dary twoié [Boże] ZawJeft 19; ActReg 23; czyniąc to vmárłému kwóli/ który tego oddáć iuż niemoże/ żadnéy wątpliwośći w tym nie mamy/ że to W. M. z vprzéyméy/ y práwéy chęći przećiwko niemu czynićie KochFrag 49; SarnStat 995; SiebRozmyśl K4; KlonKr C3v; KmitaSpit C3; GosłCast 58. Cf »chęć niechęcią oddać«, »dobrodziejstwo oddać«, »sowito oddać«, »śmiech oddać«, »wdzięcznością oddać«, »oddać złość«, »złością oddać«, »oddać dobroć złością«.

oddać co [= czym] (32): BielŻyw 49; Leop Esth 16/18; BudNT 2.Thess 1/6; ieſli więc ſpráwiedliwa ieſt v Bogá żeby oddał vćiśnienie tym ktorzy was vćiſkáią WujNT 2.Thess 1/6, Rom 2/7, 8, 529, 742; Przetoż łáſki wſzyſtkich potrzebuie/ A táką chęć oddáć obiecuie. PaxLiz E4v. Cf oddać co miasto czego; za co; »oddać nagrodę«, »oddać pomstę«, »oddać zapłatę«.

oddać co miasto czego (1): BudBib 1.Reg 2/20 cf W przen.

oddać na kogo (1): ponieważ Iehowá zmiłował ſię nád tobą. (marg) wł. oddał ná ćię. (–) BudBib Ps 114/7.

oddać za co [w tym: co za co (9)] (15): Y cżym ia mam oddać panu bogu za tho wſzytko czo mi dał. WróbŻołt 115/11; BibRadz Ps 115/12, Ier 16/18; Mącz 311d; tu wnet oddaſz ránę zá ránę onemu ſproſnemu morderzowi ſwemu RejPos 327v; LatHar 269, 483. Cf »za dobrodziejstwo oddać«, »złość oddać«, »złe za dobre oddać«, »złe za złe oddać«.

oddać czym (43): March1Wiet Av; PatKaz I 5; PatKaz III 107; TarDuch C2; WróbŻołt 34/12, 115/11; KromRozm III K6v; Cżymże wżdy mam oddáć Pánu thy dobroći yego LubPs aa2, aa2 marg, gg4; Leop Luc 14/14; iedno im táki pych oddáć tákową ſzkodą. BielKron 55v, 52, 78, 250v, 393; RejAp 123; Krol ſie im ofiárował zá ich łáſkę hoyną/ Obiecuiąc to oddáć miłoſcią przyſtoyną. StryjWjaz A4; mnie záś ich fortelu tákimże fortelem Oddáć ſię nie godziło KochOdpr B4; KochSob 60; PudłFr 49; będąc wdźięczen łáſki. W. M. którą przećiwko ſobie mimo zaſługi moie doznawam/ niemáiąc czym inſzym oddáć/ tę kilká kart piſm Ianá Kochánowſkiégo do rąk W. M. poſyłam KochCzJan A3; WujNT Luc 14/14; A nákoniec gdy náſzą pracą porátowáni do widzenia ſię twarzy Bożey vmárli podnioſą: vmieią nam záś oddáć modlitwámi ſwoiemi zá námi SkarKaz 383b. Cf »chęć niechęcią oddać«, »dobrym oddać«, »oddać pomstą«, »wdzięcznością oddać«, »oddać fałszywą wdzięcznością«, »oddać zapłatą«, »złością, złym oddać«, »złym za dobre oddać; oddać dobroć złością«, »złym za złe oddać«; W przen »gotowemi oddać«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: to (3); zawsze zaimek względny] (5): RejRozpr B3v; Leop Esth 16/18; oddać thu Bog coś złorzecżył oycu moiemu BielKron 76; Mącz 288d; Iuż nie będźieſz mógł oddáć złému Pyrrhuſowi/ Co oyćiec iego zrobił twoiému oycowi. GórnTroas 53.

W połączeniu z wyrazem lub połączeniem wyrazów oznaczającym równoważność (14): Głupieć z tego śię rádowáć/ Coć tą miárą mogą oddáć. BierEz N3; PatKaz I 5; PatKaz III 107; niechcę kniemu przeto [id]z, abych od niego dary wziął, bowiem mu rownych oddać nie mogę. BielŻyw 49; BibRadz Thren 3/64; Oddawſzy im rowną ſzkodę/ puśćiliſmy ſie od Kálekutu BielKron 454, 78, 117v, 353v, 423v; Mącz 276d; Przetho iż oni iáwnie cżynili lekkość temu ſwiętemu Báránkowi/ [...] iáwnie im też to tákąż lekkoſcią oddáć obiecuie. RejAp 123; PaprPan Ff, WujNT 218.

W połączeniu z liczebnikiem wielokrotnym (4): Leop Apoc 18/6; oddam dwoiáko zá niepráwośći ich BibRadz Ier 16/18; RejAp 148v; Bo Pan ieſt nagrodzcą/ á ſiedm kroć więcey ći odda. BudBib Eccli 35/11.

W przeciwstawieniu: »brać ... oddać« (1): Ano tho ieſt złośćiwy tákowy cżłek káżdy/ Co iedno dobrodzieyſtwá vmie tu bráć záwżdy/ A oddáć ich nie vmie HistLan F4v.

W charakterystycznych połączeniach: oddać chęć (chuć) (3), despekt, grzechy, krzywdy, lata, lutość, łaskę, miłość (2), niechęć, nieprawości (2), słowa, sprawiedliwość, sprosność, stałości, szkodę (6), uczynki, wierności, wszeteczności (2), zuchwalstwo, życzliwość; oddać za cześć, za nieprawości, za ranę, za wysławiania; oddać błogosławieństwem, fortelem, łaską, rownemi dary, miłością, modlitwami, plagą, rowną rzeczą, złotem; oddać według (wedle, podług) spraw (7), sprawiedliwości (2), uczynkow (22), zasług (2), złości.

Zwroty: »chęć niechęcią oddać« (1): Chęć mi niechęćią oddał KochPs 56.

»dobrodziejstwo, za dobrodziejstwo oddać« = beneficia compensare a. refundere JanStat [szyk zmienny] (10:1): BierEz L, Q3v; GliczKsiąż N8; áby mu oddał dobrodzyeyſtwo iż mu żywnośći dawał BielKron 73; HistRzym 68v; HistLan F4v; KuczbKat 40; Boć y grzeſznicy grzeſznikom pożyczáią/ áby zá rowno odebráli: to ieſt áby im podobne ábo rowne oddáli dobrodzieyſtwo WujNT 218; SarnStat 950, 999. Cf »źle dobrodziejstwo oddać«.

»dobrym, dobrze oddać« (2:1): zá dobrodzyeyſtwá ich coby im myano dobrym oddáć/ tho ze złym ná nye wyiezdzáyą. GliczKsiąż N8; dopomogłá mu z więźienia/ wſzákże iey to dobrze oddał/ iż iey dwu ſynu przedniemi pány w Węgrzech vdziáłał BielKron 303v; RejZwierc 169.

»oddać nagrodę« = odwzajemnić się (1): błogo (onemu) ktory odda tobie nagrodę twoię [beatus qui retribuit tibi retributionem tuam]/ ktorąś nam nágrodziłá. BudBib Ps 136/8.

»oddać oddanie, oddawając« = pomścić; retribuere retributionem Vulg; reddendo reddere PolAnt [szyk zmienny] (2:1): retribuet tibi retributionem tuam [...]. Odda oddanie [Ps 136/8], (koment) to ieſt doſtoyną pomſtę. WróbŻołt ſſ2, 136/8; Bo idzie nań/ na Bawel burzyćiel/ [...] Bog ktory oddawa Iehowá/ oddawáiąc odda. BudBib Ier 51/56.

»oddać pomstę, pomstą« = reddere vindictam Vulg; poenam retribuere PolAnt (3:2): WróbŻołt 40/11, ſſ2; Oddamże ſwym ſprzećiwnikom pomſtę zá ich złośći LubPs gg6; Leop Eccli 35/23; BibRadz 2.Mach 4/38.

»oddać za rowno« (1): Odday im zá rowno miły Pánie według ſpráwy rąk ich [Reddes eis retributionem Domine secundum opus manum eorum]. BibRadz Thren 3/64.

»sowito (a. sowicie) oddać [co = za co]« [szyk zmienny] (7): RejPs 25; LubPs O, V4; Mącz 489b; bo to wiem że mi to nie s chući dawaſz/ ále nádziewaſz ſie ábychći to ſowito oddał. RejZwierc 98v; PaprPan [Hh5]v; SkarKazSej 699a.

»śmiech oddać« (1): Miał Niemiec y z Polaká/ y z Litwiná śiły/ Poki té dwá narody ſpólnie ſye trapiły: Ale ſkoro ſye zięły/ Niemcom śmiech oddáli KochProp 15.

»oddać fałszywą wdzięcznością« (1): Nie ledá komu otwarzay ſercá twego/ ábyć nie oddał fałſzywą wdźięcznośćią [ne referat tibi gratiam falsam]. BibRadz Eccli 8/22.

»wet za wet, vicem pro vice oddać« (5:1): gdy was przeſládowáć będą/ mężnieſz ſobie pocżynayćie: przewodźić nád ſobą nie dayćie/ wet zá wet oddayćie CzechEp 98, 4, 8, 323, 324; Vicem provice moglismy oddac ActReg 30.

»oddać zapłatę (a. odpłatę), zapłatą« = retributionem reddere PolAnt; reddere mercedem Vulg [szyk zmienny] (7:1): BibRadz Is 59/18; DAryus oſtátni przez okrutność wſzedł ná kroleſtwo Perſkie/ przeto mu Pan bog oddał rowną zapłátą/ bo mu Alexánder wielkie páńſtwo wzyął y ſámego zábił BielKron 117v; RejAp 96, 195v; WujJud 233v; WujNT 529, Apoc 11/18; Bo P. Bog ieſt bárzo wdźięczny/ y odpłáty nie omieſzka oddáć temu/ ktory co dla niego czyni. SkarKazSej 699a.

»zaś (a. zasię) oddać« (3): Ktory Krol wdźięcżnie od nich przyiął dáry y záſię oddał BielKron 451v; CzechEp 59; SkarKazSej 699a.

»oddać złość, złe« = zemścić się, ukarać, reddere malum Vulg, PolAnt (2:1): Leop Prov 20/22; BielKron 67; Nie mow/ oddam złość/ cżekay na Iehowę BudBib Prov 20/22.

»[co] złością, [co] złym, [za co] złość oddać« = okazać niewdzięczność [szyk zmienny] (2:1:1): RejJóz F3; Zły cżłowiecże/ zwierzętá nierozumne [...] (wdzięcżność vkázuiąc) oddáłi [!] iemu dobrodzieyſtwo iego/ á tyś mu za to oddał złość. HistRzym 68v; Ci/ którzy dobrodźieyſtwo z rąk moich bráli/ Teraz mi to wſzytkim złym zdrayce oddáli. KochPs 168, 49.

»złe (a. złość), złym za dobre (a. za dobroć) oddać; oddać dobroć złością; źle dobrodziejstwo oddać« = reddere malum pro bonis Vulg, PolAnt; retribuere malo pro bonis Vulg [szyk zmienny] (5:2;1;1): HistJóz D2; WróbŻołt 34/12; RejPs Ff5v; Pomni iakos mi oddał moię dobroć złoſcią RejJóz H; RejKup d4v; Leop 1.Reg 25/21; BielKron 98v; BudBib Gen 44/4; y ſámemu Iezuſowi Chriſtuſowi/ złym zá iego wielkie dobroći oddáli CzechRozm 243.

»złym (I), złe, źle za złe oddać; złym (D) źle oddać« [szyk zmienny] (3:1:1;1): Iako ieſt wielka cznota kto dobre pamieta Tak też iſcie nie mnieyſza kto złym zle nie odda RejJóz L5, O8; RejKup g4; Regere convicium, Odłáyáć záś/ złe zá złe oddać. Mącz 145b; CzechRozm 243 [2 r.].

Szeregi: »oddać i skarać« (1): A ktorzi livdzie thesz waschi na ten czas wtargnienie miely wpanſtwo nasche vmialbich ym tho oddacz y ych za tho ſkaracz LibLeg 11/90v.

»oddać i (a) zapłacić (a. opłacić)« (4): RejPos [323]; WujJud 102; Mamy wſzyścy nád ſobą ſędźiego ſpráwiedliwego/ ktory [...] káżdemu odda y zápłáći według zaſług y vczynkow iego. WujNT przedm 27, s. 27.

Iron. [co czym] (2): ſpal v thego Rzeznyka na Nocz y Noczlyek tha kradzyeza yeſth mv oddal LibMal 1548/139v.

Zwrot:»[co = za co] wdzięcznością oddać« (1): przypomniſz ſobie iáko ſię obchodził Aman z Achiáchárem ktory go wychował/ iáko go z światłośći w wiodł do ćiemnośći/ y iáko mu to wdzięcżnośćią oddał [retribuit ei] BudBib Tob 14/10.

W przen (7): niech ći odda Iehowá náſienie/ z żony tey miáſto prozby/ ktorąś vproſił v Iehowy. BudBib 1.Reg 2/20.
Zwroty: bibl. »oddać w głowę, na głowę [czyją]« = oddać komu; in caput dare PolAnt [szyk zmienny] (1:1): Pochwalon bądź Pan Bog że oddał złość Nábálowi w głowę iego BielKron 67; BudBib Ez 9/10.

»gotowemi oddać« [szyk zmienny] (3): barżom ſie więcz z niey [miłości] ſmiała Aleciem to iuż pożnała Gotowemić mi oddała RejJóz D2v, D; SarnUzn F3.

bibl. »oddać na [czyje] zanadrze« = oddać komu (1): A iáko ſię też ieſzcże y dzis obchodzą z wybránymi moimi/ thoz im też vcżynię y oddam ná ich zánádrze [reddam in sinu eorum] BibRadz 4.Esdr 15/21.

a. Zrekompensować stratę materialną (może też znaczyć ‘zwrócić’) (6):

oddać czym (1): Ieſli złodźiey niema cżem oddáć/ niech będźie przedan. ModrzBaz 78.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze zaimek względny] (3): wyiąwſzy dwá groſzá dał goſpodarzowi mowiąc mu: Mieyże o nim pracą/ á cokolwiek nád to wydaſż/ ią wroćiwſzy ſię oddam tobie. BibRadz Luc 10/35; Mącz 311d; WujNT Luc 10/35.

W połączeniu z liczebnikiem wielokrotnym (2): ieſli żywo v niego záſtánieſz/ coć vkradł/ dwoiákoć niech odda BiałKat 61; áby żaden [...] nieśmiał żadnego gwałtu cżynić máiętnośćiam duchownych: [...] áby ten ktoby to pirwey vcżynił/ oddał [...] w pięćior naſob więcey niż wźiął ModrzBaz 139v.

Szereg: »wrocić albo oddać« (1): Quidquid exposueris reponam, Cokolwiek wydaſz wrócę álbo oddam. Mącz 311d.
4. Dać pod władzę, opiekę; powierzyć, zalecić; tradere Vulg, PolAnt, JanStat; dare Vulg; reddere Modrz; consignare JanStat [w tym: komu (39), czemu (6) (Przen); kogo (43), co (11) ( W przen, Przen)] (55):
a. Człowiekowi (36): Chceli áby ſie ſyn cżego náucżył/ náucżonemu ma go oddáć GliczKsiąż L5v, L6 [2 r.], L7v; Przyięłá niewiáſtá y karmiłá dziećie. Wychowáne y podroſle oddáłá corce Fáráonowey. Leop Ex 2/9; gdy przyćiągną ná mieyſce oznáczone wićiámi/ tedy Káſztellan ma oddáć on powiát [tj. wojsko powiatu] Woiewodzye ſwemu. UstPraw D2; donioſł go [rannego] do goſpody. A oddawſzy go tám goſpodarzowi á opiekálnikowi/ dał mu dwoię zapłátę RejPos 210; BudBib 1.Mach 3/34; ſami go rodzicy zwielkim weſelem ſtárſzemu onego klaſztoru w Wálencyey oddáli. SkarŻyw 308, 224, 352, 388 [2 r.]; oddano y Páwłá, y niektore inne więznie Rotmiſtrzowi. WujNT 501 marg, 507 marg; SarnStat 301; CiekPotr 11. [Cf też b.β. »sam siebie oddać«].
Zwrot: »w opiekę oddać« (1): on Ian Siedmigrodſki muſiał Turkow ná pomoc ſobie wezwáć/ [...] y ſyná ſwego iemu [!] w opiekę oddać MycPrz II B4v.
W przen (2):
Zwrot: »w ręce, pod rękę [komu] oddać« = in manus reddere Modrz (1:1): ModrzBaz 117v; mężowiś ią dáłá. A godnemu Mężowi/ pod rękęś oddáłá WisznTr 3.
α. Przekazać w celu wymierzenia wyroku, kary, zemsty; addere Modrz (16): by ćie lepak twoy ádwerſarz nie podał Sędziemu/ á Sędziá záś by ćie nie oddał ſludze vrzędowemu/ á ták by ćie nie wſádzono do ćiemnice. Leop Matth 5/25; gdy go poználi/ Związánego przywiodſzy/ Krolowi oddáli. RejZwierz 17; RejPos 178v; oddano ie Monniuſzowi Rufowi ſtárośćie/ ktory ie kátownią ćięſzką y ogniem przymuſzał/ áby Bogom ofiárę cżynili. SkarŻyw 437; Idźćie po wſzytkim mieśćie/ ſzukayćie onégo Po wſzytkiéy prowinciéy/ zdrayce mnie zbiegłégo. [...] Zá nogi go przywleczćie/ mnie go tu oddayćie. GosłCast 66; iużeśćie oddáli Iozephá/ iużeśćie go w więźienié podáli? GosłCast 72, 73.
Zwrot: »oddać do urzędu« (1): cżego ieſli zrázu nie vcżyniſz/ oddam cie do vrzędu. Phil F2.
W przen (2):
Zwrot: »oddać w ręce [czyjé]« = tradere in manus Vulg, JanStat (2): Leop Iudith 6/7; ktorzy [żebracy] będą ználeźieni przez znáków/ ſkázuiemy ie imáć ná ſłużby/ álbo oddáć w ręce Stároſtów náſzych SarnStat 927.
Przen (6):
Zwroty: »nieszczęściu oddać« (1): Wźiąłem pieniądze ná to, ábym cię nieſzczęściu Oddał. CiekPotr 75.

»w niewolą oddać« (1): á te máiętnośći/ ktore wedle ſtárodawnych vſtaw/ dla náucżánia y vsługowánia wiáry świętey/ było poświęcono co oni pożądliwośći ſwey wniewolą oddáli [libidinum suarum servituti addixerunt]. ModrzBaz 133v.

»oddać żelaznemu snowi, podziemnym krajom« = uśmiercić [szyk zmienny] (1:1): Odſtráſzyłá ćię nieużyta Páni. Nikomych ćieni: bládemu poſłowi/ Oddáłá ćiebie żeláznemu ſnowi. WisznTr 16; Dźiéćię/ kiedy podźiemnym kráióm ták oddáli/ Płácz był w woyſku téy złośći/ którą wykonáli GórnTroas 72.

»śmierci oddać« (2): Karząc karał mię/ ále przedśię śmierći nie oddał mię. WysKaz 28; GosłCast 61.

β. [Przyprowadzić pannę młodą do ołtarza, aby ją oddać panu młodemu: A gdy przyſzli do kośćiołá/ rzekł Kápłan/ á kthoż ma oddáwáć tę pánią tęmu Rycerzowi. A Krol rzekł: ia ią oddam memu Rycerzowi. [...] á rzekſzy tho dał rękę iey w rękę onego Rycerza. HistPonc I5v.]
b. Bogu lub świętemu (19):
α. Bogu Ojcu przez Chrystusa lub Chrystusowi przez Boga Ojca (8): ktory iuż oſtátecżną ofiárę ofiárowawſzy Bogu Oyczu ſwemu/ oddał nas iuż wierne ſwoie vſpráwiedliwione ná wieki iemu. RejAp 60v, 37v [2 r.]; RejPos 4; CzechEp 290.
Zwrot: »oddać do rządu« (1): iż mu [Chrystusowi] Bog y oćiec iego oddał wſzyſtkie inſze rzecży/ á napierwey dziatki do ręku y rządu CzechRozm 33.
W przen (2):
Zwroty: »oddać za ofiarę« (1): vcżynił ią [wierną duszę] wdzyęcżną oblubienicą ſpołecżnego Boſtwá ſwoiego/ á oddał ią Bogu Oycu ſwemu/ zá wdzyęcżną ofiarę/ á zá wdzyęcżny vpominek iemu RejPos 341.

»oddać do ręku« [szyk zmienny] (2): CzechRozm 33; mnie też napodleyſzą między inſzymi owiecżkę ſwoię/ iemu [Chrystusowi] iáko wiernemu y prawdźiwemu páſterzowi [Bóg] do ręku oddał CzechEp 74.

»oddać za upominek« (1): RejPos 341 cf »oddać za ofiarę«.

β. Przez człowieka (11): Bo kiedy ty thák Pánu Bogu oddaſz ziemię porządnie ſpráwioną/ iużeś nie ty krzyw że ſie nie vrodzi/ iuż to wſzytko Pánu Bogu porucżay. RejZwierc 108; Spráwy ſwé ſámi z śiebie oddayćie mu záwżdy. GosłCast 11.
Zwroty: »ducha oddać« [w chwili śmierći; tu też o Chrystusie konającym] (ten sam zwrot cf też 1.g. Przen i 14. Przen) [szyk zmienny] (5): Iż [...] oddał Duchá ſwego Bogu oycu w ręce/ mowiąc. Oytze w ręce twoie polecam Duchá mego. KrowObr 49v; CzechRozm 198v, 201; iż Stefan ś. názwał Iezuſá ſynem cżłowiecżym/ ktorego potym wzywał/ y duchá ſwego iemu oddał. NiemObr 120; LatHar [544].

»oddać pod obronę« (1): ktorey [Malty] obywátele oſobliwe nabożeńſtwo máią ku Páwłowi S. ná ktorego pámiątkę nie tylko przednieyſzy kośćioł poświęćili/ ále y wſzytkę wyſpę oddáli pod obronę iego. WujNT 508.

»oddać w opiekę« (1): widzim żeś vyrzáłá Lepſzą Oycżyznę: á naſeś oddáłá W pewną opiekę: co ná pięknym niebie Siedzi WisznTr 16.

»sam siebie oddać« (1): ſámi śiebie oddáli [semetipsos dederunt]/ naprzod Pánu/ Potym nam przez wolą Bożą WujNT 2.Cor 8/5.

Szereg: »polecić i oddać« (1): Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały/ ktoryś we trzy godźiny po záwieſzeniu ná krzyżu/ z wielkim głoſem/ Duchá twego S. w ręce Oycá niebieſkiego polećił y oddał. LatHar [544].
W przen (4):
Zwroty: »w ręce, do ręku oddać« [szyk zmienny] (2:1): KrowObr 49v; CzechRozm 198v; LatHar [544] cf »ducha oddać«.

»z zyskiem oddać« (1): Y zá káznodzieię teſz ſwego [...] prośiłá pilnie áby go Pan Bog záchował/ żeby teſz duſzę iego vmieráiącego/ z zyſkiem oddáć Panu ſamá mogłá SkarŻyw 583.

5. Wydać za mąż lub ożenić [w tym: kogo (10); komu (6)] (11): IEdná pánná drugiemu/ pewnie ſlubowáłá/ Potym ią páni mátká/ inſzemu oddáłá. RejFig Aa5; BibRadz 1.Reg 25/44.
Zwroty: »oddać w małżeństwo« (3): Bacżąc pánowie iż wdzyęcżnym gośćiem Gwilelm v krolewny/ poięli go ná zamek/ y chćieli oddáć w małżeńſtwo s krolewną BielKron 381, 126; posłał w Dziewosłęby do Bolesławá Czeskiego Xiążęciá [...] áby mu ſioſtrę ſwoię Dąbrowkę w małżeńſtwo oddał StryjKron 150.

»za małżonkę oddać« (1): Wnet mu towárzyſzá przydał/ Zá Małżonkę Ewę oddał. ArtKanc V2v.

»z żoną oddać« (1): przyſtoi to oycowi/ áby gdyby ſyná z żoną oddáć chcyał/ rowney onemu ſſukał. GliczKsiąż P5.

Przen (2): wſzytki [siostry zakonne] pomárły y ná weſele ſwego oblubieńcá poſzły [...]. ktorey [przełożonej] ſię potym wſzytki w widzeniu vkazáły [...]. Podz mowiły/ mátko náſzá/ odday nas temu ktoremuś nás poſlubiłá SkarŻyw 179.
a) O Matce Bożej przenośnie nazywanej oblubienicą Chrystusową (1):
Szereg: »poślubić i oddać« (1): Dźis [w święto Zwiastowania] ieſt ſwięto boga oyttza ktory ſynowi ſwému iedynemu pannę poſlubil ij oddál ią OpecŻyw 9v.
а. Udzielić ślubu [w tym: kogo (1)] (2): (nagł) Nápominánie tych/ ktorzy wſtępuią w Małżeńſtwo S. (–) [...]. Potym [wygłosiwszy kazanie] niech ie odda tym obycżáiem/ iáko ieſt piſano w Agendzie. KarnNap G, G.
6. Przeznaczyć kogoś do jakiejś funkcji, do jakiegoś zawodu (niekiedy z dodatkowym elementem ‘dać w opiekę’); tradere Vulg; commodare, dare PolAnt [kogo; w tym: komu (10)] (17):

oddać ku czemu (1): wyſzedwſzy z Ráiu oddał im ie [zwierzęta Adamowi i Ewie] ku poſłudze/ y niewoley SkarŻyw 260.

oddać na co (2): ále ie y potomſtwo ich/ ná poſługę kośćielną Iozue oddał: áby drwá rąbáli/ y wodę ná ſłuſzbę Bożą nośili. SkarŻyw 503. Cf »na wszeteczność oddać«.

oddać za kogo (4): Potym zá dworzániná on go ſtárzec oddał RejWiz 26v; SkarŻyw 435; przemówił do ćiebie: Niewiáſto/ oto ſyn twóy. Ianowi téż ćiebie Iuż zá mátkę oddał. SiebRozmyśl H4v; ZbylPrzyg ktv.

Ze zdaniem celowym (1): Ktorąby [córkę]/ zacna Páni/ ſłuſzna oddáć tobie/ Byś ią do ſwey poſługi wyćwiczyłá ſobie. ZbylPrzyg ktv.

Zwroty: »oddać do klasztoru« [szyk zmienny] (2): Co ozdrowiawſzy [ojciec] z iśćił/ y ſam go do klaſztoru Adeſkánkáſtru oddał. SkarŻyw 516, 159.

»oddać Panu (Bogu), Chrystusowi« = commodare a. dare Domino PolAnt (3:1): A przetoż oddáłám ie [dzieciątko] Pánu/ áby iemu ſłużył po wſzytki dni żywotá ſwego BibRadz 1.Reg 1/28, 1.Reg 1/11; Mátká corecżkę Eufrázyą w klaſztorze oddáłá Chryſtuſowi. SkarŻyw 224 marg, 159.

»do szkoły oddać« (1): Niewdzięcżnie go Oćiec przyiął/ y iáko zbiegá rozgámi vbił/ y do ſzkoły oddał SkarŻyw 352.

»na wszeteczność oddać« (1): iż ktora mátká do tego ſię ma/ iákoby corki ſwe dla potrzebney żywnośći/ álbo zyſku nędznego/ ná wſzetecżność odáłá [!] ReszHoz 129.

W przen (1):
Zwrot: »oddać pod rękę [czyją]« (1): niechże by ie [panny] przywieźiono do miáſtá Suſán/ á oddano do niewieśćiego domu/ pod rękę [et tradunt eas ... sub manu] Egeuſſá komorniká Leop Esth 2/3.
Przen (2):
Zwrot: »oddać za sługę Chrystusowi, do służby [Chrystusa]« [szyk zmienny] (1:1): ktory [Bóg]/ oderwawſzy mię od ſłużby Antychriſtowey/ oddał mię zá ſługę Chriſtuſowi Iezuſowi CzechEp 66; Tyś mnie do ſłużby Syná twego oddáłá SkarKaz 581b.
7. Przeznaczyć, wyznaczyć [co ku czemu] (1): Azaż to nie on ſtáry błąd pogáńſki Rzymſki kogo chćieć po śmierći w pocżet Bogow/ á tu w pocżet świętych położyć/ dźień ku święceniu w rok oddáć CzechEp 80.
8. Powierzyć władzę, urząd (niekiedy z dodatkowym elementem ‘przekazać następcy’); dare PolAnt, Vulg; tradere Vulg [w tym: co (20), czego (1); komu (22)] (23): Doszedłem tego iż KIM czeka z Marszałkowstwem Nadwornem w MM Pana przyiazdu, zeby mi było przez w oddane, niewiem coby potym bo za Instructią w nawet mogł by to oddać, abo Pan abo X: Podkanclerzy. ActReg 172.

oddać kogo [= władzę obierania kogo] (1): Bo ich [szafarzy] nie obierał krol/ áni biſkup/ áni podawcá/ iedno wſzytká ſpołecżność [...]/ á potym ye oddáli Apoſtołom s. RejPos 23v.

Zwroty: »krolestwo, królestwa (G) oddać« = regnum tradere Vulg; regnum dare PolAnt (2:1): Y dał im ociec ich wielkie dáry złotá/ y ſrebrá/ y dochody z miaſt co obronnieyſſych w źiemi Iudá: á Kroleſtwo oddał Iorámowi/ prze to iż był pierworodnym. Leop 2.Par 21/3; gdy błogoſłáwił ſynom ſwym/ opuśćiwſzy Ruben pirworodnego ſyná ſwego/ y kápłáńſtwá y kroleſtwá oddał á błogoſłáwił inym ſynom ſwoim. RejPos 56v; BudBib 2.Par 21/3.

»oddać [kogo] za pana« (1): [Bolesław Chrobry] Oddawſzy ſyná zá Páná po ſobie, Z zalem pochowan od poddányćh [!] w grobie. KlonKr Cv.

»rząd oddać« (1): Iádwidze zátym w Polſcze rząd oddano KlonKr E3.

»urząd oddać« (2): To iednak iest mi wpodziwięniu, ze mi tego vrzędu tak długo nie oddadzą ActReg 172, 171.

»wakancyją oddać« = mianować na wakujący urząd (2): PO káżdégo Stároſty/ Dźierżawce [...] śmierći/ pan Podſkárbi Koronny/ zá roſkazániem náſzym poſłáć ma dla vczyniénia Inwentarzá/ y dla opátrzenia prowentów/ áż my wákáncią tę komu oddamy SarnStat 342 [idem] 361.

W przen (2):
Zwroty: »koronę oddać« (1): Niechay/ wſzelákim ſzcżeśćiem obdárzony/ [...] Koronę odda Krolowi drugiemu GrochKal 26.

»oddać w rękę [czyją]« (1): Oćiec miłuie Syná/ y wſzytko oddał w rękę iego [omnia dedit in manu eius]. WujNT Ioann 3/35.

Przen (10):
Zwrot: »miejsce oddać« (1): Iáko też to okazał [Bog] y nád Luciferem chocia to był pirworodny Anioł iego/ [...] prze nádęthą myſl iego/ zrzućił go s ſtolcá iego: á mieyſce ono oddał cżłowiekowi RejPos 56v.
a) O Chrystusie otrzymującym urząd od Boga Ojca (9):
Zwroty: »[komu] oddać do ręku« (2): CzechEp 328; ktory [Chrystus] to o ſobie świádcży/ iż mu oćiec/ wſzytek ſąd oddał do reku NiemObr 108.

»rząd oddać« (1): ktory rząd/ oddał mu [Chrystusowi] Bog oćiec niebieſki do ręku CzechEp 328.

»sąd oddać« (5): Oćiec nikogo nie ſądzi/ ále ſąd wſzyſtek oddał ſynowi. CzechRozm 41v, 43; NiemObr 108 [2 r.], 113.

»oddać zwierzchność« [szyk zmienny] (3): ktoremu on ſiedzący ná ſtolicy ſwey/ oddał/ zupełną zwierzchność/ nád wſzemi narody źiemſkiemi CzechRozm 180; CzechEp 250, 302.

9. Poświęcić w imię wyższych celów [co; w tym: komu (12)] (13): Pocznę dopiéro znowu wſzytki myśli ſwoie Obrácáć ku twym ſłużbóm: ná koniec ſwobodę Tobie ſwoię iuż oddáć PudłFr 72.

W porównaniu (1): ábym [...] wſzytkiego śiebie ná cżeść y chwałę/ y wolą twoię/ iáko ofiárę iáką cáłoſpaloną oddał. LatHar 652.

Zwroty: »cało oddać« (1): vdał ſię ná puſte mieyſcá/ áby krom boiázni mogł w wierze świętey żywotá ſwego dokonáć/ y cáło ią [!] Pánu Bogu z nie pokaláną duſzą/ oddáć. SkarŻyw 50.

»czystość oddać Panu (Bogu), Chrystusowi, Oblubieńcowi« [szyk zmienny] (3:2:1): WujJud 210; Oblubieńcą ſię być Chryſtuſową/ ktoremu oddáłá ſwoię cżyſtość/ powiedziáłá. SkarŻyw 341, 124, 340, 486 [2 r.].

»na dzięki oddać« (1): Roſkáſz mi ábjch ten żjwot ná dzięki zá to cośmi vcżynił/ oddać tobie mógł. SkarŻyw 114.

»Panu (Bogu), Bogu oddać« [szyk zmienny] (5:1): SkarŻyw 50; Ktory mnie záwſze [...] nieſzcżyrymi y odmiennymi poſtępkámi ſwoimi kędy mógł ſzcżypał [...]. Com iuż ią wſzytko Pánu Bogu oddał/ pátrząc co potym dáley będźie. CzechEp *3; SkarKaz 120b. Cf »czystość oddać Panu (Bogu)«.

»żywot oddać« (2): SkarŻyw 50 cf »cało oddać«, SkarŻyw 114 cf »na dzięki oddać«.

Szeregi: »ofiarować i oddać« (1): w wielkim ſwoim prágnieniu pić niechćiał/ myśląc: Droga to teraz v mnie wodá/ ták wielką chuć mam do niey/ [...] nie będę iey pił/ zwyćiężę ſwoię chćiwość/ á Bogu ią iáko rzecz v mnie teraz bárzo drogą ofiáruię y oddam. SkarKaz 120b.

»ślubić i oddać« (1): Nie mowi tu Páweł o tych ktorzy iuż Pánu Bogu cżyſtość ſwoię ślubili y oddáli. WujJud 210.

W przen (1):
Zwrot: »krew ojczyźnie oddać« (1): z rádośćią krew moię Oyczyznie moiéy oddam ZawJeft 42.
10. Poświęcić swój czas jakiemuś zajęciu, robić coś [co; w tym: czemu (4)] (5): Oſtátek wieku ſwego poſpolitéy rzeczy Oddał KochFr 86.

oddać na co (1): Lecż niewiem co też to zá długość/ co tydzień Kilká godzin oddáć ná ſłużbę Bożą LatHar 511.

Zwrot: »czas oddać« [szyk zmienny] (3): lékárſtwam y zdrowiu/ ten tám czás wſzyſtek oddał. Oczko 24v; OrzJan 67; GosłCast 41.
11. Powtórzyć, przekazać czyjeś słowa; relegere PolAnt; dare Vulg [co; w tym: komu (3)] (4): Y oddano mándaty krolewſkie poborcam Krolewſkim y ſtároſtam BudBib 3.Esdr 8/67; Prośby náſze odday Synowi twoiemu LatHar 406; Abowiem ſłowá ktoreś mi dał/ oddałem im WujNT Ioann 17/8. [Cf też 1.e.α. »dary oddać« StryjKron 269].

oddać od kogo (1): wszytko KIM od niosłem comi wm MMP. zlecic raczeł, [...] a rzecz całą [...] od wm MMP. oddałem ActReg 169.

12. Odpowiedzieć (2):

oddać komu; z przytoczeniem (1): Rzekł wilk widząc pſá tłuſtego: Bá bráćie pśie głádką maſz śierść/ Muśiſz ty mieć doſtátek ieść: Pies mu zá ty ſłowá oddał/ Bráćie wilku by to wiedział: Dobrzeć ſie ten záwżdy miewa/ Ná kogo pan łáſkaw bywa. BierEz Rv.

oddać czym na co (1): ma w ſobie tá diffinitio diffinitiua wſzytko to/ czym ſye może oddáć ná wſzelákie ſęki kácerſkie OrzRozm L4v.

13. Przypisać zasługę [co komu] (1): ktory ták ſobie tuſzy/ żeby on z vcżynkow ſwych/ mogł być przed Bogiem vſpráwiedliwiony. Bo ták rozumieiąc/ w cżęśći tylko BOgá chwalić będźie/ á cżęść drugą ſobie zoſtáwi: [...] przywłaſzcżáiąc to ſobie ſámemu/ coby Bogu oddáć miał iedynemu CzechRozm 213.
14. Złożyć z czegoś ofiarę rytualną bóstwu, zwłaszcza zabić na ofiarę; dare Vulg [w tym: kogo, co (15); komu (13)] (16): RejAp 71; Tám [na grobie Achillesa] pánnę [Poliksenę] zábić trzebá/ w Theſálſkim vbierze Vbráną/ iáko kiedy ku ſzlubu ſie bierze. Pyrrhus [syn Achillesa] ma oddáć oycu żonę ták vbráną GórnTroas 29; gdybyś ty chćiał (v mnie) ofiáry/ wżdyćbymći ią oddał: ále ſię ty nie vkochaſz w cáleſpalonych ofiárách. LatHar 165; y dano mu wiele kádzenia/ áby oddał z modlitew wſzech świętych ná ołtarz złoty WujNT Apoc 8/3 [przekład tego samego tekstu RejAp].

oddać za co (1): Co/ práwi/ doſtoynego ofiáruię Bogu? [...] Izali mu ſyná mego pierworodnego zá grzech moy oddam SkarKaz 488b.

Zwrot: »za ofiarę zdrowie oddać« = dać się zabić na ofiarę (1): [mówi córka Jeftego:] Nieſłuſzna ieſt/ abyś ty [ojcze] miał záſtąpić moie Mieyſce: y zá ofiárę miłé zdrowié twoié Oddáć ZawJeft 43.
Przen (1):
Zwrot: »ducha oddać za ofiarę« = umrzeć (1): Zdrowy ſmyſł/ nádźieię ſtałą/ mocną wiárę/ Day w ten cżás/ gdyć duchá oddam zá ofiárę GrabowSet Q2.
a. O ofierze Chrystusa (9):
Zwrot: »sam siebie oddać Bogu Ojcu« (1): poniewaſz Pan Kryſthus [...] ſam ſiebie oddał y offiárował Bogu Oycu ras ná krzyżu. KrowObr 141 v.
Szereg: »oddać i ofiarować« (1): KrowObr 141v cf Zwrot.
Przen: O krwi i ciele Chrystusa ofiarowanej jako dar wiernym (8): Iż Pan Kryſtus ná oſtátetzney wietzerzey oddał wſzyſtkiemv kośćiołowi ſwiętemu/ ćiáło y krew ſwoię. KrowObr Bv, 48, 203.
Zwroty: »na testamencie, testamentem oddać« [szyk zmienny] (3:2): KrowObr 47v, 48; RejPos 87v; nie mogł nam oddáć droſzſzych klenotow ná teſtámencie ſwoim iáko dziatkom ſwoim iedno ciáło ſwoie y kreẃ ſwoię ſwiętą. RejZwierc 197, 197.

»oddać upominek« (1): dla tego nam zoſtáwił ty widome znáki/ ktore przy oney oſtátecżney wiecżerzy zwolennikom ſwoim rozdawáć racżył/ to ieſt/ chlebá á winá/ á oddał nam ten ták zacny vpominek práwie teſtámentem ſwoim RejPos 87v.

15. Spełnić zobowiązanie, wywiązać się; rependere PolAnt [w tym: co (21); komu, czemu (12)] (22): Ieſlibyś co poſlubił Pánu Bogu twemu/ thedy nie maſz odwłoczyć ábyś tego oddáć nie miał BibRadz Deut 23/21; PowodPr 49.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: to (2); zawsze zaimek względny] (3): Coś Oycom obiecał/ toś iuż dawno oddał ArtKanc A11; ZawJeft 33; áby káżdy to oddał nie zmyſlenie temu co z nim vmowi y poſtánowi Phil O2.

Zwroty: »obietnice oddać« = vota reddere PolAnt [szyk zmienny] (4): Obietnice moie Iehowie oddam BudBib Ps 115/18, Iob 22/27, Ps 115/14; ZawJeft 39.

»poselstwo oddać« (1): Mychmy dopiero wczora Poselstwo sam tym Panom oddali, bo nąm tę sztukę wyprawili, ze pierwey Audiencyą Posłowi Arcyxiązecemu [...] postanowieli ActReg 48.

»powinność (w) cale, pensum oddać« (2:1): ActReg 31; gdy miłoſnik Oycżyzny zá wielkoſcią złoſliwych á przewrotnych ludzi nie może cále oddáć powinnośći ſwey Oycżyznie Phil N3; JanNKar A2v.

»oddać przysięgę« (3): GroicPorz ſ; CzechEp 280; Nie będźieſz krzywo przyśięgał: ále oddaſz Pánu przyśięgi twoie [reddes ... iuramenta tua]. WujNT Matth 5/34.

»śluby oddać« [w tym: w cale (1)] = reddere vota PolAnt [szyk zmienny] (6): Sluby ty kthorem obyecał ku ćći Pánu memu/ Przede wſſytkim ludem yego chcę ye oddáć yemu LubPs aa2, aa2; BibRadz Ps 115/14, 18; Sluby czyńćie pánu/ y oddayćie KochPs 113; LatHar 150. [Cf też 16. »ofiarę oddać« BibRadz 1.Reg 1/21]

16. Uczynić; wyrządzić, wyświadczyć coś komuś; przeważnie w zwrotach z rzeczownikami określającymi rodzaj czynności (zwykle o czynnościach urzędowych lub ceremonialnych) wobec Boga lub władzy świeckiej [co; w tym: komu, czemu (59)] (78): O cżorko babilońska miſerna bogoſlawion ktory tobie odda oddanie twoie ktores nam oddała [retribuisti]. WróbŻołt 136/8.
Zwroty:»chwałę (a. pochwalenie), cześć oddać« [w tym: cześć i chwałę itp. (4)] = złożyć nabożny hołd; dare gloriam PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (19:7): BibRadz 1.Reg 6/5; wiecznemu Chwałę oddayćie winną bogu ſwemu. KochPs 197; CzechEp 248, 249 [2 r.]; Oddayćie Pánu cżeść chwałę chętliwie GrabowSet V4, H3v, P3v; WIelkonocney cżeść ofierze oddayćie/ Chrześćijánie. LatHar 360, 13, 62, 86, 191, 196 (9); Iáko Mátth: 2. ꝟ. 3. „pokłonić ſię/ maſz ná brzegu wykład tego ſłowá/” chwałę oddáć ábo pokłon czynić. Bo ſię też ták ſłowo Adorare wyłożyć może. WujNT przedm 25, s. 5 marg, Rom 4/20; PowodPr 52; Zá te moy Pánie wielkie dobrodźieyſtwá tobie/ Dźiękuię [...]/ Zá ktore w twoim świętym zborze oddam tobie. Hoynie chwałę powinną CzahTr B2v.

»dzięki (dziękę a. dziękowanie) oddać« = uroczyście, nabożnie podziękować; retribuere gratiam Vulg [szyk zmienny] (11): OpecŻyw 16v; BibRadz Ps 114 arg; A coſz wam zá dzięki oddáć/ zá ták wielkie prace wáſze możem? SkarŻyw 595; GrabowSet Bv, K3, M3, N2v, P3, V v; LatHar 486; WujNT 1.Thess 3/9.

»oddać liczbę« = rozliczyć się przed zwierzchnikiem; reddere rationem Vulg [szyk zmienny] (3): Rationem ad aerarium referre, Oddáć liczbę w skárbie. Mącz 347a; Coż to ſłyſzę o tobie? odday liczbę ſzáfárſtwá twego: ábowiem iuż więcey nie będźieſz mogł ſzáfowáć. WujNT Luc 16/2, Hebr 13/17.

»modlitwy oddać« = pomodlić się (1): Nigdy oná [Orszulka] poránu karmie niewſpomniáłá/ Aż piérwéy Bogu ſwoie modlitwy oddáłá. KochTr 12.

»ofiarę oddać« = dokonać ceremonii ofiarowania; odprawić mszę [szyk zmienny] (5): Elkaná [...] ſzedł y ze wſzytkiem ſwem domem/ áby Pánu oddał dorocznią ofiárę y ſlub ſwoy [ad immolandum Domino hostiam anniversariam et votum suum]. BibRadz 1.Reg 1/21; SkarŻyw 566; ZawJeft 33; Achilles nádedniém vkazał ſię Talthybiuſowi, gromiąc Gréki, iż odćiągnąć chćieli, przyſtoynéy ofiáry iemu nie oddawſzy GórnTroas 6; O Przenaświętſza Troyco/ rácż przyiąć tę [...] ofiárę/ ktorą tobie (z ſługámi twemi/ kápłany) oddáiemy y ofiáruiemy/ (y terazeſmy oddáli) LatHar 107.

»oddać poddaństwo (a. poddaność)« = uznać się czyimś poddanym; ukorzyć się [szyk zmienny] (2): poddanstwo swe oddac WKM gotowiśmy nie od siebie sami ale od wszytkich będac posłani. ActReg 31; Iákoś przyiął pokłon od trzech krolow/ ktorzy [...] oddáli niſkie poddáńſtwo y czyńſze ſwoie/ tobie zbáwićielu świátá. SkarKaz 160b. [Cf też 1.a. »oddać dary« SkarŻyw 26].

»pokłon oddać« = pokłonić się (2): LatHar 2; áby go [królowie] zá Páná ſwego y Bogá ſwego przyięli/ y Bozki mu pokłon oddáli SkarKaz 514a.

»posługę oddać« = okazać się pożytecznym (1): w tymem poſługę ſwą chćiał, zá ſpómożeniém Bożym Rzeczypoſpo. odd[áć]. SarnStat *7v.

»posłuszeństwo oddać« [w tym: w cale (1)] = oddać się pod czyjeś rozkazy, pod władzę; okazać się posłusznym (5): Formoſemu ábo Chryſtoſowi Papieżom Grekowie naprzod poſłuſzeńſtwá zwykłego oddáć zániecháli SkarJedn A4, 171, 259; [Pan] Chce/ bychmy poſłuſzenſtwo oddáli mu w cále. ZawJeft 33; SkarKaz 244a.

»oddać prośby« = poprosić w modlitwie (1): ofiáruy Bogu ofiárę chwały/ á odday nawyżſzemu śluby (álbo prośby) twoie. LatHar +8.

»przysięgę oddać« = uroczyście, urzędowo przysiąc [szyk zmienny] (12): Prokurator ſtrony ktora ma oddáć przyſyęgę thák rzecze. Pánie Sędźia wedle dźiſyeyſzego roku/ ten ſtoi. N. gotow Przyſyęgę vczynić GroicPorz z2, q4, zv [2 r.], z2, z2v, z3, aa; ActReg 113; SarnStat 75 [2 r.], 1208.

»służby oddać« = służyć (1): człowiek/ który ſwé poſpolitéy rzeczy Służby oddał téy krzywdy nie ma miéć ná pieczy. KochPieś 44.

»oddać ślub(y)« = ślubować; reddere vota Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (7): Oddam wdzyęcżne ſluby ſwe imyenyowi yego LubPs O6, O2; Leop Ps 49/14; BibRadz 1.Reg 1/21, Ps 49/14, 114 arg; LatHar +8.

»świadectwo oddać« = zaświadczyć urzędowo (1): Sliachetny Irzy Wyczeszychowski ządal iest od naſ wyſluchania Swiadków [...], ktore Swiadectwo przed prawem naſzim ſą oddali kazdy znich zoſobna ZapKościer 1581/22v.

»wiarę oddać« = przyjąć wiarę (1): drugie [panienki] pod zelżywe. [!] Niewole ſą poddáne nieprzyiaćielowi/ Ktore wiárę oddáły ſwą Máhometowi. CzahTr E4v.

»oddać wiarę (a. fidem)« [w tym: cało (1)] = ślubować wierność [szyk zmienny] (2): niechcąc KIM zatrudnienia w Rptey zyczyc, ktoremuś wiarę swą cało oddał ActReg 170, 181.

Przen (3): wſzelkie karánie [...] ſpokoyny owoc ſpráwiedliwośći odda tym ktorzy przez nię [lege: nie] ſą wyćwiczeni. WujNT Hebr 12/11.
Zwroty: »oddać ofiarę Bogu« = zostać umęczonym (1): (marg) Mecżeńſtwo [!] świętego Woyćiechá. (–) Ták ten wielki S. oddał ofiárę ſwoię Bogu ſwemu á męcżeńſkiey korony [...] vcżeśnikiem ſię ſtał. SkarŻyw 356.

»ofiary Cyprydzie oddać« = dopełnić małżeństwa (1): Przygotuyćie łóżnicę/ w któréy on ofiáry/ Słuſzné Cyprydźie odda OstrEpit A2.

17. Zwroty w znaczeniu ‘przekląć, wykląć’ (10):
»szatanowi, czartowi (w moc) oddać« [w tym: na co (1)] = wykląć; tradere Satanae Vulg [szyk zmienny] (6:2): gdy Korynthczyká onego/ ktory z mácochą obcował/ czártowi oddał ná zágubę ćyáłá KromRozm III H5v; Leop 1.Tim 1/20; Gdyż y Páweł ſwięty też był oddał iednego s Korintu cżártowi w moc/ y wyrzućił go sſpołecżnośći koſcielney. RejPos 328; że ſie wiernym nie godźi w Zborze ſwym ludźi złych y wſzetecżnych ćierpieć [...]: owſzem ich Szátánowi oddáć/ á od nich ſie odłącżyć. CzechRozm 230v, 248; CzechEp 30, 48; WujNT 1.Tim 1/20.

»szatanowi, wszemu złemu oddać« = przekląć, złorzeczyć; (diris) devovere Mącz (1:1): Devovere item significat. Przekląć/ wſzemu złemu oddáć. Mącz 508a, 89d.

Synonimy: 1.a. darować; d. odłożyć, zapłacić; g. wrocić; 3. nagrodzić, odczynić, oddarować, oddziałać, 2. oddzielać, odgeltować, odpłacić, odpłacić się, odpowiedzieć, odsłużyć, odwetować, zawetować; 11. odnieść; 12. odkazać, odmowić, odpowiedzieć, odprawić.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf ODDANIE, ODDANY

KW, MG