Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODMOWIAĆ

Następne hasło: ODMOWIĆ SIĘ »

ODMOWIĆ (49) vb pf

Pierwsze o jasne. ◊ W inf -ó- (4), -o- (3); -ó- GórnTroas; -ó- : -o- Mącz (3:3). ◊ W imp -ó- (1). ◊ W pozostałych formach -ó- (4), -o- (2); -ó- PudłFr (2); -o- OpecŻyw; -ó- : -o- Mącz (2:1).

Fleksja

inf	odmówić

praet
	sg		pl
3	m	odmówił	m pers	odmówili
3	f	odmówiła	m an

imperativus
	sg
2	odmów

conditionalis
	sg
2	m	byś odmówił
3	m	by odmówił
3	f	by odmówiła

impersonalis
praet		odmówiono
participia
part praet act		odmówiwszy

inf odmówić (16). ◊ fut 1 sg odmówię (2). ◊ 2 sg odmówisz (2). ◊ 3 sg odmówi (5). ◊ 3 pl odmówią (1). ◊ praet 3 sg m odmówił (9). f odmówiła (1). ◊ 3 pl m pers odmówili (2). ◊ imp 2 sg odmów (1). ◊ con 2 sg m byś odmówił (1). ◊ 3 sg m by odmówił (1). f by odmówiła (1). ◊ impers praet odmówiono (2); -ono (1), -(o)no (1). ◊ part praet act odmówiwszy (5).

Sł stp notuje, Cn s.v. odmawiam, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Odrzucić czyjąś prośbę, nie zgodzić się na coś, sprzeciwić się (41)
2. Zaprzeczyć, wyprzeć się (1)
3. Powiedzieć to, co należało lub co było w obowiązku; wypowieć, wyrecytować (zwykle part praet act) (5)
4. Odpowiedzieć (2)
5. [Uzgodnić w wyniku rozmowy]

1. Odrzucić czyjąś prośbę, nie zgodzić się na coś, sprzeciwić się; negare Vulg, Mącz, Calag; denegare Mącz, Modrz; irritare, prohibere, renuere PolAnt; recusare Mącz (41): Beneficium abnegare, Odmówić. Mącz 116c; Abſchlagen. Odmowić. Negare quod petit quis. Negare oranti. Negare poscenti. Calag 5a; Polixenę ráią: [...] A iákóż tu odmówić! czás práwie po temu GórnTroas 59.

odmowić kogo, czego [w tym: komu (23)] (26): LibLeg 7/10v; MurzHist I3; Leop Ier 38/5; Lámpert Biſkup Krákowſki był poſłan do Rzymá od Miecſławá proſząc o koronę kroleſtwu Polſkiemu/ ále obiecawſzy záſię iey odmowił rzekąc: Ieſzcże iey nie godzien BielKron 344, 71v, 78, 190v, 406v; Duas aedilitias accepit repulsas, Dwá kroć mi odmówiono doſtoynośći. Mącz 287c; Nunquam ausus sum recusare eam quam obtrudit pater, [...] Nigdym oycu tey nie śmiał odmówić/ którą w mię ociec chce wetknąć. Mącz 467a, 2a, 30a, 149b, 296a, 504b; BudBib Num 30/8; PaprPan Ff3v; ktoryby [kmieć] rácżey miał być z domu wyrzucon/ ieſliby cżego Pánu gdyby mu roſkázował odmowił. ModrzBaz 47v; StryjKron 150; PaprUp G3; ActReg 129; Záprawdę żadney rzeczy, o ktorą mię prosiſz, Odmowić ci nie mogę CiekPotr 25. Cf »nic nie odmowić«.

odmowić komu (29): rzekł kroi Zorobabelowi/ żąday v mnie cżego chceſz/ nie odmowię tobie. BielKron 116; [Włodzimierz] żądał ſioſtry v Bázyliuſá á Konſtántiná Greckich Ceſárzow/ kthorzy mu odmowili iż iey nie godzien BielKron 344; GórnDworz O4, Cc3; BudBib Num 30/5; (nagł) Do iednéy. (‒) PEwnieby mię (ieſli daſz) ſobie zniewoliłá/ Y tym nie mniéy/ gdyby mi záraz odmówiłá. PudłFr 57. Cf odmowić kogo, czego; »nic nie odmowić«.

cum inf (3): BibRadz 2.Reg 13/13; Dare denegabis, Odmowiſz mi tego dáć. Mącz 244d; Y wſtał Bilám ráno y rzekł do kſiążąt Bálákowych: idzćie do ziemie wáſzey. Bo odmawia Iehowá dopuśćić mi idz zwámi. Y wſtały kſiążętá Moáwſkie/ y przyſzły do Báláká/ y rzekli: odmowił Bilám przydz z námi. BudBib Num 22/14.

W przeciwstawieniu: »odmowić ... dać« (2): ZNáć iż ſobie Apollo ofiáry vlubił/ Bo y dla nich Kálcháſá też márnie nie zgubił. Troiánom go odmowił Grekom dał k pomocy PaprPan Ff3v; Odmów ieſlić niepomyśli: day maſzli dáć wolą KochFr 10.

Zwroty: »nic (a. niczego) nie odmowie [komu]« (4): Proſzę ćię moẃ do Krolá Sálomoná bo wiem żeć nic nie odmowi [nam non avertere faciet faciem tuam]/ áby mi dał Abiſág Sunámithſką zá żonę. BibRadz 3.Reg 2/17; GórnDworz Mm3; RejPos 322v; WujNT 309.

»odmowić prośbie« (1): nieieſt podobno/ abys to odmowił tako ſlodkié modlitwie ij pokorné prozbie. OpecŻyw 82.

Szereg: »nie dać ani też odmowić« (2): GórnDworz O4; Miłuię tę co dáie: ſkąpą ſye nie brzydzę: Lecz ty nie daſz/ áni też wnet odmówiſz/ widzę. PudłFr 57. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]

2. Zaprzeczyć, wyprzeć się (1): Abnego – Od mowicz, zaprzecz ſię. Calep 6a.

3. Powiedzieć to, co należało lub co było w obowiązku; wypowieć, wyrecytować (zwykle part praet act); absolvere recitationem, percurrere dicendo a. recitando, perorare Cn [co] (5): Ayeſly by przed Ceſa: nyemogl wſiſthkiego thak mowicz yakocz napiſsano. Thedy odmovywſzy po trzebnyeysze articuli przed Ceſ: krothkyemy slowy, oſthathek przed Baſſhamy szeroko roſzmovyſſ LibLeg 7/36v; To odmowiwſzy oná Páni/ vmilknęłá. BielSen 12; Odmowiwſzy ty ſłowá/ w gmáchy murowáne/ Weſzłá PudłDydo B4v; [Sćierpćie też y mnie/ że też będę mowił: á gdy odmowię [post mea verba] ſmieyćie ſie będzieli ſie wam zdáło. Leop Iob 21/3 (Linde)].

Zwrot: »odmowić modlitwę, pacierze« (1:1): Y odmowiwſſy modlitwę á dzięki Bogu [hymno dicto]/ wyſſli ná gorę Oliwną. Leop Mar 14/26; á Pápiſtá odmowiwſzy Pácierze/ ſam z ſobą długo w milczeniu był OrzRozm A4v.

4. Odpowiedzieć (2): Ktoś ieſt powiedz mi prawdę iż cie wyrozumiem/ Nie tráfnie coś powiedaſz odmowić nie vmiem. BielKom C7v.

odmowić komu (1): Niecnotliwy Człowiek ieſt ten/ ktory v/ márłego [!] háńbi/ gdyż on iuż ſam zá ſye odmowić iemu niemoże OrzRozm M2v.

5. [Uzgodnić w wyniku rozmowy [z kim]: Przypadku nie kładzie, jedno jakoby z Bogiem odmówił [Quod casus non ponit [...], quasi cum Deo constituerit] PismaPolit 508.]

Synonimy: 1. »nie pozwolić«; 4. oddać, odkazać, odpowiedzieć, odprawić.

Formacje współrdzenne cf MOWIĆ.

Cf ODMOWIENIE, ODMOWION