[zaloguj się]
[pdf]

DAĆ (14 742) vb pf

dać (14 739), daci (3); daci LudWieś (1) [w rymie], SkarŻyw (2) [w cytacie z Bogurodzicy]. dać (2703), dadź (4); dać : dadź UstPraw (63 : 4).

W inf a jasne (2253) [w tym 39 r. błędne znakowanie]. W formach fut z wyjątkiem 3 pl då- (1852) [w tym 21 r. błędne znakowanie], 3 pl i part praes act da- (243) [w tym 11 r. błędne znakowanie]. W formach imp då- (1899), da- (142) [w tym w połączeniu z partykułą „nie” 114 r.]. W formach praet, plusq i con dåł (4270) [ w tym 42 r. błędne znakowanie], dał-, dal- (1283) [w tym 46 r. błędne znakowanie]. W formach impers praet i con dåno (435) [w tym 5 r. błędne znakowanie]. part praet act dåwszy (287) [w tym 5 r. błędne znakowanie].

Fleksja
inf dać, daci
praet
sg pl
1 m dåłem, -em, -m dåł, -ech dåł, ja dåł, dåł m pers dalismy, -smy dali, dalichmy, -chmy, -echmy dali, -śmy dali, my dali, jestmy dali
f dałam, -m dała m an
2 m dåłeś, -eś, -ś dåł m pers daliście, -ście, -eście dali
f dałaś, -ś dała m an
n -ś dało subst
3 m dåł, dåł jest m pers dali
f dała, jest dała m an dali
n dało subst dały, dali
plusq
sg pl
1 m -m był dåł, dåłem był, -m dåł był m pers dalismy byli, -smy dali byli, -smy byli dali
2 m -ś, -eś był dåł m pers byliście dali, -ście byli dali
f -ś była dała m an
3 m był dåł, dåł był m pers byli dali
f była dała, dała była m an
n było dało subst dały były
imperativus
sg pl du
1 niech dåm dåjmy, dajmy, d(a)jmy dåjwa
2 dåj, daj, d(a)j dåjcie, dajcie
3 niech(aj) då, dåj niech(åj) dadzą
conditionalis
sg pl
1 m bych dåł, dåłbych, dåłcibych, bym dåł m pers byśmy dali, bychmy dali, by my dali
f bych dała, bym dała m an
2 m byś dåł, dåłbyś, by dåł m pers byście dali, dalibyście
f byś dała, by ty dała m an
3 m by dåł, dåłby m pers by dali, daliby
f by dała, dałaby m an
n by dało subst by dały, dałyby, by dali
con praet
sg pl
1 m bych był dåł, bym był dåł, dåłbych był m pers
f dałabych była m an
2 m byś był dåł, dåłbyś był m pers dalibyście byli, byście byli dali
3 m by był dåł, dåłby był m pers by byli dali, daliby byli
impersonalis
ma być dåno
praet dåno, dåno jest, było dåno, dało się
fut då się, będzie dåno
con by dåno, dåno by, dåno to być, by było dåno, by się dało
participia
part praes act dadząc
part praet act dåwszy

inf dać (2707), daci (3). ◊ fut 1 sg dåm (548), dąm (3); dąm JanNKarGórn; dåm : dąm KromRozm III. (1 : 1), Act Reg (1 : 1). ◊ 2 sg dåsz (262) [w tym -ż (10): przed spółgłoską dźwięczną i półotwartą (6), przed bezdźwięczną (4)]. ◊ 3 sg då (1034). ◊ 1 pl dåmy (102), dąmy (1) KwiatKsiąż. ◊ 2 pl dåcie (40). ◊ 3 pl dadzą (252). ◊ 1 du dåwa (1) BielRozm 3v. ◊ praet 1 sg m dåłem, -em, -m dåł (258), -ech dåł (1), ja dåł (3), dåł (1); -em : -ech : ja dåł : dåł ZapWar (12 : ‒ : 2 : ‒), RejKup (10 : ‒ : ‒ : 1; Zv), SienLekAndr (2 : 1: — : ‒), SkarŻyw (3 : ‒ : 1 : ‒); -em (8), -(e)m (139). f dałam, -m dała (17). ◊ 2 sg m dåłeś, -eś, -ś dåł (324). f dałaś, -ś dała (11). n -ś dało (1). ◊ 3 sg m dåł (3326), dåł jest (7); dåł : dåł jest OpecŻyw (47 : 1), LibMal (85 : 3), BielKron (621 : 1), HistRzym (80 : 1), RejPos (145 : 1). f dała (293) jest dała (1); dała : jest dała LibMal (38 : 1). n dało (61).◊ 1 pl m pers dalismy, -smy dali (63), dalichmy, -chmy, -echmy dali (12), -śmy dali (4), my dali (2), jestmy dali (1) LibLeg 11/160; -smy MetrKor, ComCrac, KrowObr, UstPraw, BibRadz, BielKron (7), BudNT, CzechEp, ZapKościer (4), ReszPrz, PudłFr, PaprUp, ZawJeft, ActReg, WujNT, SarnStat (18); -chmy RejRozpr, RejJóz, RejKup, RejWiz, RejPos, RejZwierc, RejPosWstaw, SkarŻyw, NiemObr, ArtKanc; -śmy dali OrzRozm; my dali PaprPan; -smy : -chmy : -śmy : my dali : jestmy dali LibLeg (15 : ‒ : ‒ : 1), Diar (‒ : 1 : 2 : — : —), BiałKat (1 : — : 1 : — : ‒), SkarJedn (2 : ‒ : — : 1 : —). ◊ 2 pl m pers daliście, -ście, -eście dali (33). ◊ 3 pl m pers dali (606). m an dali (6). subst dały (45), dali (1) Leop Ex 19/6]. ◊ plusq 1 sg m -m był dåł (7) RejKup, Leop, GórnDworz, HistRzym, RejZwierc, KochAp, CiekPotr, dåłem był, -m dåł był (2) LibLeg, BielKron. ◊ 2 sg m -ś, -eś był dåł (12) f -ś była dała (1). ◊ 3 sg m był dåł (106), dåł był (60); był dåł OpecŻyw (2), BielŻyw, MiechGlab, RejPs, RejKup (4), GliczKsiąż, GroicPorz, HistRzym, HistLan (4), RejZwierc (2), WujJud, BudNT, StryjKron, PaprUp, KochAp; dåł był PatKaz III, SeklKat, KromRozm III (2), KrowObr, OrzRozm, BiałKat, KochOdpr (3), KochSz, ArtKanc, Phil, LatHar (3), SarnStat, PudłDydo; był dåł : dåł był LibMal (3 : 1), Leop (4 : 2), BibRadz (2 : 4), BielKron (27 :11), RejAp (1 : 2), GórnDworz (3 : 1), RejPos (20 : 1), RejZwierc (7 : 3), BudBib (2 : 1), CzechRozm (2 : 4), PaprPan (1 : 1), ModrzBaz (2 : 1), SkarŻyw (5 : 3), CzechEp (1 : 1), ActReg (1 : 2), WujNT (2 : 4). f była dała (6), dała była (2); była dała RejAp, GórnDworz, StryjKron, PudłDydo; była dała : dała była GliczKsiąż (1 : 1), BielKron (1 : 1). n było dało (1). ◊ 1 pl m pers dalismy byli, -smy dali byli (4), -smy byli dali (2) LibLeg (4 : 2). ◊ 2 pl m pers byliście dali, -ście byli dali (2) LibLeg, BibRadz. ◊ 3 pl m pers byli dali (12) OpecŻyw, RejWiz (2), Leop, BielKron (3), RejPos (4), BudBib; dali byli (4) LibLeg (2), MurzNT, PaprUp. subst dały były (1). ◊ imp 1 sg niech dåm (1). ◊ 2 sg dåj (1621) daj (115), d(a)j (347); dåj : daj BierEz (18 : 1), OpecŻyw (62 : 3), RejRozpr (18 : 1), KromRozm I (4 : 1), BielKom (3 : 3), LubPs (43 : 8), KrowObr (94 : 2), RejWiz (18 : 10), OrzList (2 : 2), RejZwierc (7 : 3), BibRadz (30 : 2), BielKron (34 : 2), Mącz (48 : 3), SienLek (176 : 11), RejAp (10 : 2), GórnDworz (10 : 2), HistRzym (21 : 1), RejPos (72 : 24), RejZwierc (25 : 24), BudBib (23 : 2), Strum (21 : 1), BudNT (4 : 1), PaprPan (4 : 1), KochPs (32 : 2), KlonKr (3 : 1), SkarKaz (40 : 1), GosłCast (7 : 1); ~ nie dåj (133), nie daj (94); nie dåj RejPs, MurzHist, KromRozm II, Leop (2), Goski, Mącz, HistRzym (5), BiałKat (2), BielSat, SkarJedn (3), SkarŻyw (17), KochFr, ReszPrz, BielSjem, KochPieś (1), KochSob (1), ArtKanc (7), GórnRozm, GórnTroas, GrabowSet (12), LatHar (3), WujNT (16), SarnStat, SkarKazSej (2), KlonWor (4), ZbylPrzyg (2); nie daj KromRozm I, OrzList (2), RejAp (2), GórnDworz (2), RejZwierc (24), Strum, BudNT, PaprPan; nie dåj : nie daj OpecŻyw (3 : 1), BielKom (1 : 2), LubPs (4 : 8), RejWiz (1 : 10), DejZwierz (1 : 3), BibRadz (2 : 2), BielKron (6 : 2), SienLek (3 : 3), RejPos (1 : 24), BudBib (3 : 1), KochPs (12 : 2), SkarKaz (6 : 1), GosłCast (1 : 1). ◊ 3 sg niech(aj) då (42), dåj (17); dåj BierEz, FalZioł, WróbŻołt (3), RejJóz, RejKup, GroicPorz (2), Leop (2), Mącz, OrzQuin, KochFrag; niech då : dåj SkarŻyw (2 : 3). ◊ 1 pl dåjmy (59), dajmy (15), d(a)jmy (4); dajmy OpecŻyw (2), RejWiz (2); dåjmy : dajmy OrzList (1 : 1), RejAp (2 : 1), RejPos (1 : 6), RejZwierc (1 : 1), SkarKaz (2 : 2); ~ nie dajmy (10), nie dåjmy (6); nie dajmy RejAp, RejZwierc, SkarKaz (2); nie dåjmy ModrzBaz, SkarJedn, SkarŻyw, ArtKanc, VotSzl; nie dajmy : nie dåjmy RejPos (6 : 1). ◊ 2 pl dåjcie (199), dajcie (12); d(a)jcie (12); dajcie RejPs, RejPosWstaw, SkarKazSej; dåjcie : dajcie MurzNT (4 : 1), BielKom (3 : 2), RejAp (5 : 3), RejPos (7 : 1), RejZwierc (2 : 2); ~ nie dåjcie (15) KrowObr, Leop (2), BibRadz, HistRzym, BudNT, SkarŻyw (2), CzechEp, ReszPrz, BielSen, WujNT (3), KlonWor; nie dajcie (10) BielKom (2), RejAp (3), RejPos, RejZwierc (2), RejPosWstaw, SkarKazSej; ~ dåjciéż (3) MurzNT, PudłFr, WyprPl, dåjcież (1) OpecŻyw. ◊ 3 pl niech(åj) dadzą (14). ◊ 1 du dåjwa (3) BielRozm 34, RejJóz B7, D4. ◊ con 1 sg m bych dåł, dåłbych (65) [w tym: dåłcibych (5) RejPos], bym dåł, dåłbym (22); bych BierEz (4), OpecŻyw (2), KłosAlg, LibLeg (6), RejPs (2), LubWieś, RejJóz, RejKup (6), BielKom, GliczKsiąż, LubPs, RejZwierz, BibRadz (2), BielKron (6), Mącz (6), RejAp, HistRzym (2), RejPos (8), ModrzBaz (2), SkarJedn, SkarŻyw, KochFr, LatHar, SkarKaz; bym RejZwierc, PaprPan, Oczko, CzechEp, ReszPrz, ArtKanc, GrabowSet (2), WyprPl (2), CiekPotr (3); bych : bym Leop (1 : 3), GórnDworz (2 : 1), BudBib (1 : 3), CzechRozm (1 : 1), WujNt (1 : 1).f bych dała (4) RejJóz (2), KochZuz, HistLan, bym dała GórnTroas (3). ◊ 2 sg m byś dåł, dåłbyś (84), by dåł (4); by BierRaj, OpecŻyw; byś : by HistRzym (1 : 2). f byś dała (3) HistRzym, KochFr, PaxLiz, by ty dała (1) KochFrag. ◊3 sg m by dåł, dåłby (568) [w tym : dåłliby (1) RejPos]. f by dała, dałaby (46). n by dało (10). ◊ 1 pl m pers byśmy dali (31), bychmy dali (25), by my dali (1); bysmy MetrKor, SeklKat (2), UstPraw, OrzRozm, BielKron (4), Mącz, SarnUzn, LeovPrzep, HistRzym, RejPosRozpr, ModrzBaz (2), Oczko, ReszPrz, ArtKanc, LatHar, SkarKaz, SkarKazSej; bychmy RejJóz, LubPs, RejZwierz, RejZwierc (4), BudBib (2), SkarJedn, SarnStat (2); bysmy : bychmy : by my dali LibLeg (4 : 1 : ‒), RejPs (‒ : 1 : 1), Leop (1 : 10 : ‒), WujNT (4 : 1: ‒). ◊ 2 pl m pers byście dali, dalibyście (27). ◊ 3 pl m pers by dali, daliby (186). subst by dały, dałyby (15), by dali (1) BielKom. ◊ con praet 1 sg m bych był dåł (5) SeklWyzn, RejKup, RejAp, RejPos, SkarJedn, bym był dåł (2) Leop, GórnDworz, dåłbych był (3) BielKron, KochWr, ActReg. f dałabych była (1) KochFr. ◊ 2 sg m byś był dåł (1) ActReg, dåłbyś był (1) GosłCast. ◊ 3 sg m by był dåł (18), dåłby był (5); by był dåł OpecŻyw, RejPs, RejAp, GórnDworz (2), RejPos (2), RejZwierc, WujJud, SkarŻyw (2), NiemObr, GórnRozm, PaprUp, GosłCast, PudłDydo; dåłby był KochFrag, OrzJan, PowodPr; by był dåł : dåłby był BielKron (1 : 1), PaprPan (1 : 1). f by była dała (4). ◊ 2 pl m pers dalibyście byli (3) BibRadz, BudNT, WujNT, byście byli dali (1) ReszPrz. ◊ 3 pl m pers by byli dali (5) GliczKsiąż, RejAp, RejPos (2), RejZwierc, daliby byli (1) KromRozm III. ◊ impers ma być dåno (6). ◊ fut då się (9) MurzNT (2), BielKron, KochOdpr, Oczko (2), KochPhaen, GórnRozm, WyprPl, będzie dåno (5) LibLeg, RejAp (2), RejPos, BudNT. ◊ praet dåno (392), dåno jest (24), było dåno (13), dało się (8); dåno jest KrowObr, KwiatKsiąż (2); było dåno PatKaz III, MurzHist; dało się MycPrz, WyprPl, JanNKarGórn; dåno : dåno jest : dåno było : dało się LibLeg (8 : ‒ : 2 : ‒), RejJóz (1 : ‒ : 1 : ‒), RejWiz (7 : ‒ : 1 : ‒), Leop (16 : 2 : 1 : ‒), BibRadz (8 : 2: — : 1), OrzRozm (1 : — : 1 : ‒), BielKron (93 : – : 4 : ‒), Mącz (11 : — : ‒ : 1), RejAp (16 : 5 : — : ‒), RejPos (8 : 1 : 1 : ‒), PaprPan (4 : ‒ : ‒ : 1), SkarŻyw (8 : 1 : ‒ : ‒), CzechEp (3 : 1: — : 1), ActReg (16 : — : 3 : ‒), LatHar (3 : – :– : 1), WujNt (30 : 6 : ‒ : ‒), SkarKaz (1 : 3 : – : –); ~ dåno (421), dąno (8); dåno : dąno SeklKat (3 : 1), KwiatKsiąż (1 : 1), ActReg (13 : 6). ◊ con by dåno, dåno by (81) [w tym dåno to być (1) MurzNT], by było dåno (1), by się dało (1) GórnTroas; by dåno : by było dåno Leop (2 :1); ~ by dåno (76), by dąno (6); by dåno : by dąno RejKup (2 : 1), ActReg (1 : 5). ◊ part praes act dadząc (3) BielKron 103v, 316, GórnDworz Kv. part praet act dåwszy (341).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI — XIX w.

Znaczenia
I. W znaczeniu właściwym; dare (4339):
1. Przekazać komuś coś na zawsze lub na pewien czas; dare largiri Cn [w tym:co (1381), komu (1375)] (2346):
a. Podarować, rozdać; nagrodzić; dare Mącz, Calag, Vulg; perhibere Cn [w tym: co, kogo (811), komu (809)] (1147): ZapWar 1505 nr 2011, 1550 nr 2666; March1 A4v; Day Krolowi Dyonizemu/ Skarb złoty co ſłuży iemu BierEz E3, A4, B4, I, I2v, L3 (15); OpecŻyw 94v; PatKaz I 11; HistJóz D [2 r.], E [3 r.]; BielŻyw 2 [2 r.], 49, 71, 72, 153; y dali mu konia białego z ſiodłem pozłoczonim y z vzdą proſząc aby im dał trochę ziemie/ wody y trawy z ziemie ſwej. MiechGlab 59; March3 V4v; MetrKor 61/223v; LibLeg 11/94, 94v; Item powyada yſch Maruſcha kthora od hannuſz groffowey ſchla za maſz yey dala dwye popyeliczcze do kethliczki kithaykowey LibMal 1544/92, 1545/98, 1546/116, 1547/125, 1552/167v, 1554/183v (32); RejRozpr A3, B [2 r.], Bv, B2, B3v, C [2 r.]; Ieſtli ſie ty bez nas obeydz możeſz/ my przez ciebie niemożemy/ wſzak do ciebie z Woskiem nieiedziemy/ Czo daſz tho wezmiemy. LudWieś A2v, A3 [2 r.]; SeklKat I2v, Mv; RejKup Ev, g7v, i6, k5, 17v; záſię mu dáłá ſzáthę niewymownie koſztowną Ceſarską ze złotá vtkáną bárzo miſternie [...] á pocáłowawſzy go puſćiłá go w drogę dobrowolnie. HistAl M, F5v, H7v; MurzNT 21, Mar 13/34, Luc 6/30; Diar 77 [3 r.], 96 [2 r.]; LubPs V3v; GroicPorz gg3v; KrowObr B2v, 27, 235; A tám day kędy s cżáſem ſłuſznie ma być dano/ Nie tám gdzyebyś roſproſzył/ á potym ſie śmiano. RejWiz 191, A5, 19, 40v, 69, 77 (11); Odpowiedział mąż Boży Krolowi: Byś mi dał połowicę kroleſtwá twego [dederis mihi mediam partem domus tuae]/ nie poydę ſthobą Leop 3.Reg 13/8, Gen 46/18, Num 7/4, Ruth 3/17, 2.Reg 24/23, Ez 16/36 (18); UstPraw G4v; Bo Krol dáć páńſtwa może/ lecż cnoty nie może RejFig Cc3, Aa2, Aa2v [3 r.], Ddv; Sędzia ma być by nie brał/ nie dał też nikomu/ A ten mi dáry przynioſł/ bez wſzyſtkiego ſromu. RejZwierz 18v, 4v, 18v, 30v [2 r.], 36v, 107v, 141v; BibRadz Num 22/18, Iudic 14/12, 2.Par 28/15, Is 36/8, Tob 2/15 (22); [król] temu iednemu zá dźielność iego kazał mu dáć máku korzeć. OrzRozm Rv, C4, L3v, O2, R4, S2v (21); [cesarz] Dał też Krolowi Polſkiemu koneẃ śrebrną BielKron 414v, 15, 57, 82, 222v, 425v (60): Dedit duos florenos Dał dwá złote miedzi wſziſtki. Mącz 25b, 152b, 296a, 314b, 483a; RejAp 158 [2 r.]; GórnDworz Cc8, Ff8v, Mm2v; Krol tego kroleſtwá przebywa ná tym zamku/ á ieſt trędowáthy/ á ieſliby go vzdrowił dáłby tobie wiele bogactw. HistRzym 64, 11, 62v, 82, 91, 100 (28); iż ieſli każeſz [Panie] dam wnet połowicę wſzytkiego dobrá á wſzytkiego imienia ſwoiego miedzy vbogie twoie RejPos 351v, 36v, 72, 235, 328v, 340v (26); Owa z oney miłośći oycowſkiey do dziatek/ Dał im wſzytkę máiętność y domowy ſtátek. HistLan A3, C, Fv; Bo daſzli myſliwemu lutnią/ ſtáremu drumlę [...] Bárnádynowi árkábuz/ białey głowie oſtrogi [...] tedy tho żadnemu s tych nie będą wdzięczne upominki. RejZwierc 97v, 3v, 25v, 46, 77, 95v, 226v (22); BielSpr 47v; WujJud 55; Dla zimná leniwiec nie orze/ przeto proſić będzie we żniwá/ á nie będzie (ktoby mu dał [non erit qui det ei].) BudBib Prov 20/3, Gen 21/27, Num 18/12, 4.Reg 23/11, 1.Par 21/23, 2.Mach 4/32 (16); Strum Rv; BiałKaz K4v marg, L; Proſzącemu ćię day/ á od chcącego v ćiebie pożycżyć nie odwracay ſię [przekład tego samego tekstu BibRadz ]. BudNT Matth 5/42, Luc 3/11, 11/7, 8, Gal 4/15, Eph 4/28; Dziwni ludzie: coż wżdy cżynią? dawſzy y záś biorą: wyznáwſzy y záś ſie przą. CzechRozm 61v, 58v; PaprPan M4v; A ſzcżodrobliwość nie inſzego ieſt/ iedno dáć w ten cżás kiedy trzebá dáć/ komu tzrebá dáć/ iáko wiele/ y dla cżego co ma być dano. ModrzBaz 22, 15v, 139; KochOdpr Cv; Calag 214a; y podkawſzy drugiego [ubogiego]/ ſpodnią mu ſuknią dał/ y práwie ſam nági zoſtawſzy/ v drzwi kośćielnych ſiedział. SkarŻyw 97, 98, 101, 112, 207, 457(29); KochTr 8 [2 r.]; ZapKościer 1582/36v, 1583/36, 1584/67, 1585/57, 1586/66; CzechEp 61; NIe dar iáki koſztowny ále co przemogę/ Dam ći parę wirſzyków/ Mielecki/ ná drogę. KochFr 20, 97 [2 r.], 106 [2 r.]; ReszPrz 111; ReszList 170 [2 r.], 174; KochPieś 24; KochSob 65; Záraz po śmierći moiéy pogrzébſzy mé ciáło/ Tám rzeczy moię dayćie/ gdźie ſye nápiſáło. PudłFr 77; A té dwie świécy Lwowſkié dayćie między żaki. PudłFr 79, 60, 78 [2 r.]; Potym do Betlehem ſzli/ tám Dźiećiątko náleźli/ modlili ſię iemu/ Dálić mu też y pocżtę/ Złoto, Kádźidło, Mirrę ArtKanc C9v, C13v, Q8, Q9; GórnRozm N2; PaprUp C3 [2 r.]; ActReg 22, 23, 60, 63, 72 (8); GostGosp 14, 36; GórnTroas 24; Ale táki przyiaćiél trwáły nie ieſt: ábowiém datek więcéy/ niż ćiebie/ miłuie: á kiedy nie będźie co dáć/ y przyiaćielá nie będźie KochCn B3v; KochAp 5; OrzJan 44; LatHar 650; Nie zádaway mi trudnośći: iużći drzwi zámkniono/ á dźiatki moię ſą ná łożu zemną: nie mogęć wſtáć y dáć ći [non possum surgere et dare tibi]. WujNT Luc 11/7 [przekład tego samego tekstuLeop, BibRadz, BudNT]; Proś mię ocz iedno chceſz: á dam tobie. WujNT Mar 6/22, Matth 25/15, 28, Luc 6/38, 10/35, 11/8 (15); Cżylim ią tobie ná to mowną Lutnią dáłá/ Zeby tylko v ćiebie w kąćie proznowáłá. WitosłLut A2v; KmitaSpit C6v; PowodPr 77, 82; SkarKaz 245, 279, 312; ZapMaz II G 97/89v; CiekPotr 2, 25, 26, 29; CzahTr L4; Chudźiaſzek przed pánem/ by mu co dał/ klęczy GosłCast 54; PaxLiz E4v; SkarKaz 662b, 685a, 699a, 701a; Choćbyś mu ćiáſto z dźieżą dał y z workiem groſze/ Przećię łże po ſtáremu/ choć mowi choroſze. KlonWor 28, ded **5, 82; Szeſnaſte láto twoie/ podrzyże te ſzátki Ktoreć mátuchná dáłá ZbylPrzyg B2v, A4, B2.

dać czego [w tym: czego ku czemu (1), na co (2)] (18): OpecŻyw 53v; á gdy kupcom niedoſtało pyeniedzy przyſzedł wſzytek Eipt do Iozefá/ mowiąc dai nam chleba HistJóz E2v, C3, E; LibMal 1544/92; y naſienia dam ku orániu zyemie krolewſkiey BielKron 18, 15, 379v; Mącz 244d; Idzi ku pánu twemu: á rzekni mu żeby mi dał odzienia y koniá HistRzym 42; RejPos 340v; RejZwierc 140; BudBib 3.Reg 11/18; SkarŻyw 224, 593; StryjKron 472; WyprPl A2v; SarnStat 1274.

dać czego (po przeczeniu) [w tym: czego z czego (1), na co (1)] (27): Iednoć mi tego bárzo żal/ Iż mi tego płaſzcżá niedał. BierEz O3v, M2v; ZapWar 1529 nr 2387; BielŻyw 71 [2 r.]; RejKupSekl a5v; GliczKsiąż M6v; BielKom A4v; Leop Num 7/9; UstPraw B3v; RejFig Bb4v [2 r.], Ee3; RejZwierz 16; BielKron 123v, 391v; y ſzedł po rozlicżnych kroleſtwách j zamkách/ á wiele ſzalonych widział/ á wſzákoż żadnemu onego iábłká nie dał. HistRzym 90v; RejPos 89; RejZwierc 195; BudBib Bar 6/34; SkarŻyw 161; WerGośc 218; PudłFr 15; WyprPl C2; WujNT Luc 15/29, Iac 2/16; Prośi chytry nieborak ná iákiego Swiątká/ Choćia z támtey iáłmużny nie da mu y ſzcżątká. KlonWor 46, 43.

dać od kogo (3): LibLeg 11/31v; á kogo naydzieſz nawięcey ſzalonego temu odemnie day to iábłko. HistRzym 90; ActReg 122.

dać do czego (4): BielKron 182v; SkarŻyw 224; PudłFr 78; Kogo cnotá ſpráwuie: da to do Rychtarzá/ Abo v kośćielnego záwieśi lichtarzá. KlonWor 72.

dać miasto czego (3): Co kſiędzu łupiny dał miáſto orzechow. RejFig Ee2, Cc2v; Phil F3.

dać z czego (33): wyiąla Gyerka y Anna pyenyedzi okolo dzyąſſyaczi grzywyen y yemu ſnych dali polkopi LibMal 1546/114v, 1546/l04v, 106, 1546/114v, 116v (12); MurzHist D2v; Leop 1.Reg 30/22; RejZwierz 101v; BibRadz 1.Reg 30/22, 1.Esdr 7/20, Iob 6/22; ktemu ieſzce rzecz przyſtoyna nie ieſt/ áby z nas kożdy mogł z ſwego dáć co komu chce OrzRozm R3, R3; Day ſiedmią ludzi żądaiącym chlebá s ſwey cżęśći BielKron 82, 18, 65v; BudBib Gen 47/24; á ten żebrak ieſli odemnie nie wezmie/ ktora mu dáć y zcudzego mogę/ ieſli vmrze/ á kogo o iego zdrowie pátrzyć będą? SkarŻyw 141, 100, 103; WujNT Matth 25/8, Luc 20/10, Apoc 21/6; SkarKaz 315b; KlonWor 46.

dać ku czemu (4): LubPs N4v; oddaycieſz tedy dzyeći ſwoie w małżeńſtwo/ á ten ſkárb im dacie ku żywnośći BielKron 126, 18; RejAp 152v.

dać na co (39): OpecŻyw 24v; RejRozpr F4; LibMal 1548/139, 141 [2 r.], 1550/158, 1552/168, 171 (9); RejKupSekl a5v; Gdyż nam ty ſwieckie ſkárby nie ná zbytki dano/ Iedno áby imi tu mądrze ſzáfowano. RejWiz 32, 68v; Leop 2.Esdr 6 arg, Prov 6/31; RejZwierz 4v, 101; BibRadz 1.Esdr 7/20; Ten [Innocencyjus III] też dał w Rzymie do káżdego kościołá po ſztuce ſrebrá ná kielichy. BielKron 182v, 383; Symbolum dedit, Dał ſwą część ná bieſiádę. Mącz 436c; BudBib 1.Par 21/23; ModrzBaz 119; Wolał vmrzeć niżli pogáńſtwu na budowánie kośćiołá ich złoty ieden dáć. SkarŻyw 274 marg, 102, 134, 252 [2 r.], 440, 454 (9); ActReg 121; KochFrag 20; SarnStat 1274; SkarKaz 455b, 458a. Cf »dac na kościoł«, »dac na mszą«.

dać na kogo (2): Dali na przijaciela/ albo na Sąſiada/ Ze mogłá nieowſzitkim wiedzieć zwirzchnia rada. KochSat B2v; WujJud 85v.

dać prze(z) kogo (2): BierEz A3v; y ſtáło mi ſię zań doſyć/ zá ono złoto ktore ia przez ćię dał Chryſtuſowi/ Bogu y zbáwićielowi náſzemu. SkarŻyw 102.

dać za co (10): SeklKat Y3v; Wielorybá zábili/ dzyewkę wybáwili. Krol zá to obiecał dáć Herkuleſowi konie niezwyciężone y Heſſyonę pánnę. BielKron 54, 15, 252v; Mącz 89c; tedy da káżdy vbłagánie (zá) duſzę ſwoię Iehowie BudBib Ex 30/12; WujNT Mar 8/37; GrabPospR N3v; CzahTr Bv; PaxLiz C2v.

dać za kogo (2): Dáć zá miłego wdzyęcżną rzecż nieſzkodzi KochSz C2v [idem] C3.

dać z kim (1): á dał znią wiele złotá á klenotow/ á kazał ią przezwáć Tárſią HistRzym 18.

dać po kim [= za kogo] (1): Poyąłes myę s pyenyądzmi wyelkyemi/ nye godzyenes myę był/ danoć po mnie doſić/ wzyąłes cżegos nye myał GliczKsiąż Qv.

dać po czym [= ile] (5): Dał theż Iozeph káżdemu z nich po ſzácie pocżćiwey BielKron 17v, 86v, 182v; Y dano káżdemu z nich po ſzáćie białey WujNT Apoc 6/11, s. 854.

Ze zdaniem dopełnieniowym i okolicznikowym miary [w tym z zapowiednikami: to (8), tyle (2); co (16), ile (5)] (21): March3 Xv; RejRozpr E2v; Zátym rzekł Alexander Co chcecie mieć dam wam. HistAl I, M; przedſię iednák dla vpornośći iego wſtánie y da mu tyle ile mu ich potrzebá. Leop Luc 11/8 [przekład tego samego tekstu BibRadz, BudNT, WujNT]; BibRadz Luc 11/8; BielKron 67, 69v, [852], 403v; HistRzym 22; RejPos 351 v; BiałKaz L; BudNT Luc 11/8; á ręce śćiągnąwſzy prośił/ áby mu dáłá to/ cżymby on gniew kápłáńſki vgáśić mogł. SkarŻyw 498; WujNT Matth 14/7, Mar 6/23, Luc 11/8; A názwieżli to plotką dam ći co chceſz zá to. CzahTr Bv, Iv; GosłCast 45.

W charakterystycznych połączeniach: dać dosyć, (barzo) mało (5), mniej, nieco (2), (tak) wiele (5), (na)więcej (9); z chęcią, z chucią, dobrze (3), hojnie, z łaski (3), mądrze (2), z ochotą (2), bez podejźrzenia, szczodrobliwie, wiernie.

Przysłowia: Chceſzli ſam bráć day drugiemu RejRozpr A3.

bibl. Dayćie á będźie wam dano. SkarKaz 279a.

Ktho nie ma co dáć/ muśi v drzwi ſtać. BierEz Sv.

Máło da á więcey będzie wymawiał BudBib Eccli 20/15.

Gdyć co dáią pátrzay ktoć da/ A cżego od ćiebie żąda. BierEz Nv.

Co inemu daſz/ tego ſam niemaſz. BierEz M3.

bibl. wſzelkiemv máiącemv dádzą/ á od nie máiącego/ y (to) co ma wezmą BudNT Luc 19/26; SkarKaz 80b.

Rad obiecuy/ á mądrze dáy. BierEz L.

bez prace nie dádzą nic BierEz P2.

nie dáy mi nie ſwego á nie bierz mi mego BielKron 123 v.

kto chce nieczo komu dać muſi to ſam pirwey mieć. GlabGad E2v.

Gdy co przyiacielowi możeſſ dáć dźiś/ nie moẃ że mu iutro przydź. March1 A4v; March3 V5.

Błogoſłáwieńſzą rzecżą dáć niſz wźiąć Bog zowie KołakCath C3v.

Kto nie ma dobrey woley dáć/ náuczył ſie ná dálſfy czás odkłádáć. March1 A4v; 3 V5.

Bis dat qui cito dat, Gdy kto rychło á s dobrą wolą co komu vzini [!] a da/ wdzięczniey bywa/ niżli gdy ſie da długo prośić. Mącz 25c.

Oko zá Oko/ Ząb zá Ząb da [oculum pro oculo dentem pro dente restituet] Leop Lev 24/20.

gdy komu co daſz nie wymawiay [cum dederis, ne improperes] Leop Eccli 41/28.

Zwroty: »dać dar (a. podarze(nie), a. obdarzenie, a. podarek) w dar, za dar (a. podarzenie)« = dare donum Vulg; munere, remunerari Mącz [szyk zmienny] (40:2:2): BierEz D2, O2; Marie też matuchnie iégo/ rozmaijte dary dali/ iako perły ij kamienije drogié OpecŻyw 24, 24v; BielŻyw 49; GlabGad L4v; Tatarſkim panom muſi podarze dać. MiechGlab ++6; rzekſzy to dał im dáry wyborne HistAl F6, C3, C6; KrowObr 38; Leop 2.Reg 19/42, 3.Reg 10 arg, 2.Par 21/3, 2.Esdr 7 arg, 3.Esdr 3/5; RejZwierz 36v; BibRadz Gen 20 arg, Ez 44/30; Potym Hetman náſz káżdemu znas Rycerſkiemu cżłowieku ſwoie obdárzenie dał/ według záchowania á męſtwá okazałego BielKron 460v, 6, 12v, 194v 250, 346v [2 r.] (9); Mącz 94d, 237c; HistRzym 61, 64, 67, 81v, 90v; RejPos 214v; BudBib Gen 25/6, Ier 36/14; PaprPan S3v; KochPs 99; StryjKron 125; A té záśię płóćienné piękné ſzáráwáry/ Dayćie ie do Minerwy Káznodźiei w dáry. PudłFr 77; LatHar 494, 518. Cf znacz. II. 1. »dać chwałę«.

»darem dać« [szyk zmienny] (3): milſze mi to będzie [królestwo] ktorego mocą doſtánę/ niżli to ktore mi darem daſz BielKron 242v, 36; BudBib Num 18/7.

»darmo dać« = dare gratis Vulg [szyk zmienny] (8): Y to źiele dármoć iuż dam. BierEz Cv; GliczKsiąż M6v; BielKron 89v, 299, 342v; Mącz 87a; RejPos 171v; WujNT Apoc 21/6.

»datek dać« (1): Bo dobremu/ pilnemu/ ſpráwnemu/ wielkie wychowánie y wielki datek dáć/ mnieyſza ſzkodá/ niż máłe wychowánie y mnieyſzy datek niepilnemu á nierządnemu. GostGosp 155.

»dać dobrowolnie, z dobrą wolą« [szyk zmienny] (2 : 1): Iż złotá áni ſrebrá nie mam/ ále co mam tedyć dam z dobrą wolą RejPos 10v; z onych hoynych dárow [...] on tobie dármo á dobrowolnie dáć racżył RejPos 171v; WyprPl C3.

»dać jałmużnę, na jałmużnę« = dare inopi a. stipem Calag [szyk zmienny] (17 : 2): MurzNT Luc 12/33; Kácérzowi dáć iáłmużnę grzéch ieſt śmiertelny. OrzQuin G4; HistRzym 82v; BiałKaz B3v; Oczko 23v; Calag 11a; Tedy on y ſklenicą oley na iáłmużnę dáć kazał. SkarŻyw 252, 100, 102, 103, 161 [3 r.], 252 (9); WujNT Luc 11/41, s. 243, Luc 12/33; KlonWor 48.

»dać klasztorowi, do klasztora« (2 : 1): RejKup 16; A ieſli/ mowili/ niechcemy tego dáć kláſztorowi iedno tobie ſamemu: odpowiádał/ iſz ią tego wziąć żadną miárą niemogę SkarŻyw 334; PudłFr 78.

»dać do kościoła, na kościoł, kościołowi« = aedis sacrae usibus largiri Cn (7 : 1 : 2): SeklKat Q3v; Dai koſczyolom dai klaſtorom I też inſem ſwietem ſborum. RejKup 16; RejZwierz 36v; BielKron 182v, 376; WyprPl C3; A táć byłá náuká Pháryzeuſzow: żeby ſynowie ráczey dáli do kośćiołá/ niżli oycu ábo mátce/ by głodem zdechnąć mieli. WujNT 151, 151 [2 r.]; SkarKaz 455b.

»nie mieć co dać« (8): [owca] gdy nie miáłá co dáć/ Muśiáłá ſwą wełnę prżedáć BierEz M2v, Sv; SeklWyzn g3v; RejKup 17v, 18; bo iedni niemámy co dać/ drudzy doſtateczni/ na prożné chleby i niepotrzebne rzeczy wolą vtracac MurzHist A4v; HistRzym 62v; RejZwierc A2v; SkarŻyw 452.

»dać na mszą« [szyk zmienny] (9): kazala na trzi mſchi panyei dacz. LibMal 1544/84, 1545/105v, 1547/ 131v; Chriſtus mowy iedzcie piycie na odpuſczęnie grzechow waſzich/ á kxięza mowia day namſzą za duſzę/ za grzechy SeklKat Y3v, Yv; RejKup 13, n2; RejPos 235v.

»dać nagrodę« = aliquid commutationis dαre Vulg [szyk zmienny] (5): ZapKościer 1582/35; PaprUp G4v; cześć prawdźiwa ieſt to/ kiedy człowiekowi iákiému dobrému zá cnotę iego/ [...] dádzą nagrodę iáką zacną y znáczną OrzJan 44; WujNT Mar 8/37; PaxLiz C2v.

»nic nie dać, nie chcieć dać« = non dare Vulg; nullo vel exili dare Modrz [szyk zmienny] (32 : 4): BierEz E3v, P2, Q4, Rv; A Ruſſnyczą v Moyſeſchka Zida oſtawill przeſz zaſthawy bo mu nycz na nye dacz nyechczial LibMal 1548/139, 1545/l04v, 106, 1547/ 134v; RejRozpr B3; Diar 77; Aleć ſam wſzytko gárnie/ żadnemu nic nie da. RejWiz 167; Leop 1.Reg 30/22; RejZwierz 4v, 101v, 124; BibRadz 1.Reg 30/22; OrzRozm C4v, O3; BielKron 67, 147v, 439v, 456v; Nullus locus preci, Zádnim ſie obyczáyem nie chce dáć vżić/ nic niechce dáć ná żadną proźbę. Mącz 320b, 42d; GórnDworz O4, Q7v; HistLan F4; WujJud 85v; BudBib Tob 4/17; Strum I2; ModrzBaz 116v; CzechEp 61; PudłFr 78; a za zdraicę mię nie mieycie bom się ia do zadnego z Krolow nie przywiązał nie dąnomi nie bom prostak ActReg 50, 50; SkarKaz 315b.

»dać pieniądz(e) (a. [ile] pieniędzy), pieniądzmi« [szyk zmienny] (26 : 1): ZapWar 1505 nr 1996; OpecŻyw 70; HistJóz E; abisz mye pomylowal, yle bi dal, v. m. pyenyadzmy abich sye wſpomogl odkvpycz LibLeg 10/122v; LibMal 1545/106, 1548/139v, 1550/ 155v, 1551/163, 163v; RejJóz C; KrowObr 117; thedy on obiecał dáć Ptolomeuſowi wiele pieniędzy [multas pecunias dare]/ áby Krolá od dekrethu odwiodł. Leop 2.Mach 4/45; Dał potym Krol Cżyrwonce pieniądze/ á w oſtáthku mu zápiſał Gniew y Nowe BielKron 39lv, 350; GórnDworz Q7v; HistRzym 49v, 51 [2 r.]; RejPos 208; RejZwierc 95; SkarŻyw 97, 100, 274, 440, 454; O Nizowcach co im we Lwowie od Kr. IM dano nie co pieniędzy ActReg 122; SarnStat 1274.

»dać posag, wyprawę« = dotare; dare, largiri dotem Cn [szyk zmienny] (9 : 3): UstPraw B3v; Nie do tákiéy łóżnice/ moiá dźiéwko droga/ Miáłá ćię máć vboga Doprowádźić: nie tákąć dáć obiećowáłá Wypráwę/ iákąć dáłá. KochTr 8; WisznTr 17; SarnStat 534, 591, 637; Záprawdę wielki to wſtyd y nieſpráwiedliwość Będzie, ieſli dzieweczce poſágu nie dádzą. CiekPotr 46, 12, 54, 57, 58, 83.

»prze bog dać« (3): SeklKat M; LibMal 1554/ 192v; proſzącz [żebrak] lámentliwym głoſem/ áby mu czo przebog dáłá GórnDworz O4.

»dać ubogim, ubogiemu« = dare pauperibus PolAnt, Vulg; dare egenis Vulg [szyk zmienny] (24 : 6): OpecŻyw 70; PatKaz III 131v; Y Paweł ſwięty vczy abyſmy to czo nazbyt mamy vbogym potrzebuiączym daly SeklKat L4; MurzNT Matth 26/9; LibMal 1554/192v; KrowObr 117; BibRadz Ioann 13/29; Po w niebowſtąpieniu dom dawſzy vbogim/ ſzłá na puſzcżą BielKron 144v; A nád tho/ náchwálebnieyſze znamię wiáry ſwey vkazał/ bo więcey niż ſzeſc tyſiąc grzywien vbogim dał z wielkiego miłoſierdzia HistRzym 99v, 88v; Bo daſz ubogiemu kęs chlebá ábo pieniądz/ poprawdzie mały koſzt/ ále owo ſłowko Bog miły zápłáć/ wielką tho nagrodá RejZwierc 95; BudNT Matth 26/10 [9], 2.Cor 9/9; Skłonność do iáłmużny zmłodości ⟨i⟩ſz ſam wolał nieieść á vbogiemu dáć. SkarŻyw 458 marg, 97 [2 r.], 98, 100, 102, 143 (9); LatHar 689, 704; WujNT Matth 19/21, Mar 10/21, s. 275, Ioann 12/5, 13/29, 2.Cor 9/9.

»dać (za) upominek« [szyk zmienny] (20): LibLeg 11/31v; Diar 96 [2 r.], 97; RejWiz 40v; RejFig Cc 2v; Potym on ſługá wyiął klenothy złote y srebrne/ y ſzáty/ á oddał ie Rebece/ dał też vpominki [pretiosa dedit] brátu y mátce iey. BibRadz Gen 24/53; y [Herkules] dał mu [Filokletowi] zá vpominek ſtrzały BielKron 59; GórnDworz G3; RejPos 89, 206; RejZwierc 46, 84 [2 r.], 99v; BudBib 2.Par 21/3, 1.Mach 12/43; dam wam máły vpominek/ dwádzieściá ábo trzydzieśći funtow złotá SkarŻyw 224; Ktemu Poetom/ Hiſtorykom/ y Cántorom wielkie vpominki dáłá/ áby rozmáitymi piſmy y melodyámi/ mężá iey ſławili. WysKaz X2; KlonŻal E4.

»dać za wiano« (1): á niektorą Káſztelankę wdowę dał iemu zá małżonkę/ y dał iemu zá wiáno miáſto iedno. HistRzym 115v.

»wszy(s)tko dać« = omnia dare Vulg [szyk zmienny ] (27): OpecŻyw 38; RejJóz M2; RejKup k6v, 16v; Leop 2.Mach 4/49; RejZwierz A5v; BielKron 140v; Acżći nam to wſzytko Pan dał ku pocżćiwemu vżywániu náſzemu RejAp 152v, 110v; kto mi práwi nowinę przynieſie/ iż żoná moiá ſyná powiłá/ dam mu tho wſzytko/ w cżym ná ten cżás będę GórnDworz R7, R4; RejPos 69v, 218, 309, 320v; O onym oycu ktory miał ſyná iednego/ Co mu też był wſzytko dał zá żywotá ſwego HistLan B4v, C2, D; BudBib Gen 28/22; HistHel C4v; á on drugi raz y trzeći raz wołał: kto mi powie co ten kruk mowi: dam mu wſzytko co mam. á był Bogáty kśiądz. SkarŻyw 454; CzechEp [411]; Y Fiedur/ co ma/ dałby wſzytko pewnie/ By ſie mogł iáko zoſtáć przy krolewnie. KochSz C3; PudłFr 15; PaprUp C3; WujNT Matth 4/9, s. 275.

»zapłatę dać« = nagrodzić [szyk zmienny] (5): Przyſięgam przez namocnieyſze bogi moię y przez namilſzą máthkę moię/ iże im godną á ſluſzną zapłáthę dam. HistAl G4v, G5; Knechći máło Maurycego niezábili/ iż im oſobney zapłáty niedano co dobyli zamku BielKron 236v; HistRzym 35 [2 r.].

peryfr. »dać żywot« = uratować (1): O przyiaćielu miły przypłyń ku mnie/ á day żywot tonącemu HistRzym 81.

Szeregi: »dać a (i) (po)brać« [szyk 3 :1] (4): pobrał im ſzáty y dał onym młodzyeńcom co gadkę tráfili. BielKron 52, 123v; Gdyż też iedno nic nie dáć á wſzytko bráć chcemy. HistLan F4; BudBib Eccli 14/16 [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 11 r.]

»dać albo nie dać« (1): dáć álbo nie dáć/ to w rękách kożdego ieſt OrzRozm O2.

»dać, darować« (1): Pánowye kthorzy máyą ſie dobrze [...] wolą komu inſfemu s ktorego ſie nic nye záwyąże/ dáć/ dárowáć/ náłożyć/ niż kthorego młodzyeńcá ná náuki wychowániem yákiem opátrzyć. GliczKsiąż M7v.

»odjąć a (i) dać« (2): odiął od nich [Żydów] kroleſtwo ſwoie/ á dał ie Pogáńſtwu cżyniącemu owoce iego. PowodPr 27, 30.

»dać i ofiarować« = dare et praesentare JanStat (1): tákże poddáni Zakonni poddánym króleſtwá náſzégo [listy] dáć y ofiárowáć będą powinni w Niedźielę Srzodopoſtną SarnStat 1081.

»(nie) dać albo (ale, i) pożyczyć« (3):OpecŻyw 53v; Iżem ia tego nie dał álem pożyczył tym ktorzy mi to ſowito záſię zápłácą RejZwierc 195; PudłFr 24.

»dać a przywłaszczyć« (1): ábychmy to dáli á przywłaſzcżyli iemu/ co ieſt należącego ſwiętemu imieniowi iego. RejPos 254.

»dać a rozszafować« (2): Ale nam powołánym á przeźrzánym ſwoim nierowno inácżey racżył dáć á rozſzáfowáć ty vpominki á ty dáry ſwoie. RejPos 205v, 206.

»(ani, nie) wziąć a (i, albo, ani, jedno) dać« = ferre et dare Vulg [szyk 11 : 4] (15): Co kto ma wźiąć álbo theż dáć: Kupić álbo y przedáwáć: Ktorzy cżeść wiárę trzymáią/ Ięzykiem to opráwiáią. BierEz Dv; BielŻyw 71; Leop Gen 21/27, Luc 19/24; radbych był Dyogeneſem/ tákim mężem bogátym/ ktoremu dáć nie mogę iedno wzyąć. BielKron 123v, 12v, 325; KochSat B; OrzQuin C2v; HistRzym 29v; RejPos 72v; RejZwierc 25v, 49v, 175v; BudNT Luc 19/24 [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 14 r.]

W przen (11): Lás ſwey ſzkodzie nie zrozumiał/ Cżłowiekowi toporzyſko dał BierEz Rv; GórnDworz Bb4v; HistRzym 100v; Drugi mowi: poiąłbych y Swinię z obory/ Gdyby dáłá pieniądze/ do moiey komory. BielSat D4; Dałem wſzytkę ſwobodę/ dałem myśli ſwoie PudłFr 72.
Zwroty: »dać serce« (3): PudłFr 50, 72; Iáko Pellikan oćiec dawſzy ſerce z śiebie/ Odſzedł ćię tu/ ſam przyiął być z przodkámi w Niebie. KołakCath C2.

»dać zapłatę« = reddere mercedem Vulg [szyk zmienny] (2): Leop 2.Mach 8/33; Tullus gdy w nim obacżył táką myſl obłudną/ Záraz mu też zá to dał zapłátę niecudną. PaprPan Hh.

α. Poświęcić kogo, co; oddać życie, umrzeć [w tym: co (176), kogo (22), komu (19)] (205): Ptaſzek pierze/ miod Pcżołá/ á Woł nośi rogi/ Gdy każą muśi ie dáć nędznicżek vbogi. RejWiz 50; MAtká gdy go prośiłá zá iednym na ſądzie/ Aby był zá nim ſkazał/ ten rzekł w wáſzym rządze/ Kiedym był tedym cżynił/ coſcie roſkazáli/ Lecż Rzecżypoſpolitey/ iużeſcie mię dáli RejZwierz 10; BielKron 257v; Niemogę ią młodośći mey pánu bogu dáć/ ſlużąc iemu/ boby mi ſie świát poſmiewał HistRzym 113v; RejZwierc 228v; RejPos A5; WSzytcy ktorzikolwiek skazáni ſą/ niech będą przymuſzeni/ áby ſkazániu doſyć vcżynili/ choc kogo ná gárdło ſkazano/ tedy ie ma dáć/ choc ná pieniężną winę/ ábo ná co inſzego. ModrzBaz 96; KochPieś 51.

dać na co (5): yż człowiek weſmie odpuſczenie grzechow/ ktory prziymuiąć wierzi tim ſlowam/ zawas dano y wylano na odpuſczenie grzechow waſzich. SeklKat Yv, X4; BudBib Lev 17/11; PAnie Boże z wyſokośći/ cżeść bądź twey świętey miłośći/ z tego daru ták wdźięcżnego/ Syná twego miłego/ ktoregoś tu na świát zeſłał/ á ná wybáwienie nam dał. ArtKanc N8v; ktoryś nie tylko raz ná Krzyżu (w krwáwey ofierze) iednorodnego Syná twego na zbáwienie dał nam/ áleś ieſzcże chćiał áby nawdźięcżnieyſza tobie (nie krwáwa) ofiárá w Kośćiele twoim/ [...] mile wznawiána byłá LatHar 84.

dać za co, za kogo (30): BierEz R2; Dam iá ſyna mégo za wyſtęp/ ij owotz żywota mégo za grzéch ij winę/ aby bogu za kzywdę [!] adamowę doſytz vcżynil OpecŻyw 104; RejRozpr D2v; SeklKat X4, Yv; BibRadz Mich 6/7; Ták Bog vmiłował świát/ że iednorodzonego Syná dał zań WujJudConf 68v; WujNT 823. Cf Zwroty.

Zwroty: »ciało dać« [w tym: za co, za kogo (4), ku czemu (1), na co (1)] (7): OpecŻyw 105v; SeklKat Xv; BiałKat 268v; Ciáło moie dam zá żywot świátá. GrzegŚm 26; RejPosWstaw [213]v; Ano Pan ſwe święte ćiáło/ dał, áby zá nas ćierpiało/ życżąc nam mieyſcá onego/ przez Adámá ſtráconego. ArtKanc D8v; Ty/ ktoryś ſwe ćiáło nam dał ku żywnośći/ [...] Day to myślić co chceſz/ rozumieć ſtátecżnie/ Mowić/ o tym dárze/ ktoryś zrządźił wiecżnie. GrabowSet O3v.

»dać duszę« [w tym: na co (6), za kogo (2), czym (1)] = animam dare Vulg [szyk zmienny] (8): Leop Gen 14/21;A iż on dał dobrothliwie ná śmierć duſzę ſwoię/ á miedzy złośniki był policżon RejPos 104v, 311, 312, 314, 315; iáko ſyn człowieczy nie przyſzedł áby mu ſłużono/ ále ſłużyć/ y dáć duſzę ſwą náokup zá wielu WujNT Matth 20/28 [przekład tego samego tekstu RejPos 311, 312, 314], Mar 10/45.

»gar(d)ło dać« [w tym: za co, za kogo (22), o co, o kogo (9), dla kogo (5), od czego (1), przez co (1)] = animam dare Cn [szyk zmienny] (128): BierEz N3v, Qv, S3v; RejJóz O4v; LibMal 1548/145; MurzHist G2v; MurzNT 76; KromRozm II v3v; BielKom E5; RejWiz 58, 131; Ná tożeś mię/ o przeklęta fortuno/ chowáłá/ Abych w ſwoich młodych leciech márnie gárdło dáłá. KochZuz A3v; RejZwierz 15, 44, 47v, 105v; BibRadz Tob 2/8; OrzRozm S; gdzyeby przez piſánych lekarſtw kto lecżył á w thym chory vmárł/ gárdło miał dáć lekarz. BielKron 9v; themu był Papież ná odpor y Kardynali/ mowiąc: rádnieybyſmy gárdłá dáli/ niżliby świeccy ludzie mieli mieyſcá wybieráć ku ſpráwie duchowney BielKron 230v, 9v [2 r.], 56v, 111v, 418, 465v (25); Mącz 123c; ordę wſzyſtkę Tátárſką ná ſobie dźierżawſzy/ tám zoſtał/ y gárdło ſwé między drużyną wierną ſwą mężnie dał OrzQuin R2v, Hv, R2v, R3, Y4; LeovPrzep H4; GórnDworz S7, Y7,Aa3, Aa5v, Bb2, Kk6; RejPos 57v, 106v, 123v; BiałKat 168v; Powiedział/ dla tego iż ſie ták z dawná miłuiewá/ iż to nic iednemu zá drugiego gárdło dáć RejZwierc 93, 38, 45v, 46, 86v [2 r.], 93, 226; BielSpr 59v; WujJud 158v; BiałKaz Bv; PaprPan B3v, D, L2v; Piąta [cnota królowi należąca] ieſt/ męſtwo á wielkie ſerce/ ſkromnie wſzytko znośić/ ták ſzcżęśliwe iáko też przećiwne rzecży/ á potym dla oycżyzny/ á dla ſprawiedliwości gárło dác [mortem oppetere]. ModrzBaz 15v, 29, 71; Marćin Papieſz trzech Pátryárchow Cárogrockich wyklął iáko Heretyki/ y o to gárdło dał. SkarJedn d7, 353, [d9]v [2 r.]; SkarŻyw 573, 575, 598; StryjKron 532, 772; Dałeś [kocie] gárdło nieboże/ y wiśiſz ná dębie/ A twéy śmiérći y myſzy rády y gołębie. KochFr 117, 132; KochWz 138; ReszPrz 74; ReszHoz 138; WerGośc 248; ſtrách tęn prżećię/ iż o zábićie dáć gárdło/ śiłáby ludźi pohámował GórnRozm E4, Cv, E2v, E3 [3 r.], E3v, G2 (11); ActReg 70, 87; Sćięta pánná/ wnuk zrzucón z wieże: gárłá dáli Twoi/ lecz z śmierćią táką mężnie ſłe podkáli. GórnTroas 69, 20, 21, 24, 27, 62; KochFrag 21; OrzJan 18, 31; LatHar 420; PRZEMYSL WTORY/ ácż krotko/ lecż ſzcżęſnie krolował: Od Márgrábiow zdrádliwie obſkocżon/ gárdło dał. KlonKr A3v; KmitaSpit C [3 r.]; CzahTr D4, E3, E4, G2, Lv; Ale iż bárzo vfał twoiey śile/ Nie pátrząc wiátru y pogodney chwile/ Dał gárdło w wodźie nie doſtawſzy gruntu KlonFlis C3; SapEpit B3v; Wſadzon od Atheńcżykow: dał w więźieniu gárdło: A ták mu ſię mizernie w tey nieſławie zmárło. KlonWor 17, 74.

»dać głowę [za kogo]« (1): Dam pod miecz kátu Záń głowę moię Z wielką rádośćią. GosłCast 76.

»krew dać [za kogo]« [szyk zmienny] (3): SeklKat Xv; RejPosWstaw [213]v; á tu dla Páná ſwego/ ktory dał krew zá was/ dla chwały y dobrá wiecżnego [!]/ ktory was pewnie nie minie/ żáłuiećie ſię? SkarŻyw 46.

»dać na ofiarę, ofiarą« [w tym: za kogo, za co (2)] (2 : 1): y modli ſie Bogu/ áby dla Syná ktorego racżył dáć ofiárą zá nas odpuśćił nam grzechy/ á żeby nas zbáwił WujJudConf 227v; dawſzy tego Iezuſá na ofiarę zá grzech CzechRozm 95v; WujNT 755 marg.

»dać rogi« [szyk zmienny] (2): Ni wzwie/ trawki vſkubſzy [wół]/ kiedy ma dáć rogi. Tákżeć y my w tym iárzmie/ tęż trawkę ſkubiemy/ A gdy rogi położyć/ tákże też niewiemy. RejZwierz 128v, 128v.

»dać samego siebie« [o Chrystusie] = dare semetipsum Vulg [w tym: za kogo (5), czym (2)] [szyk zmienny] (9): KrowObr 155; Obiecuie [Chrystus] wiernym ſámego ſiebie dáć/ y zowie fię zaránną gwiazdą. BibRadz II 135c marg, 135d marg; RejPosWiecz3 98v; RejPosWstaw [213]v; dał nam ſam śiebie y zſobą zbożnj cżás: to ieſt/ cżás łáſki y odpuſzczenia grzechow. SkarŻyw 358; K temu ſam Pan Chriſtus ieſt pośrzednikiem odkupienia y przeiednánia z Bogiem: iż on fámego śiebie dał okupem zá wſzytki WujNT 723, 1.Tim 2/6, Tit 2/14.

»dać skorę« (2): RejWiz 124; Więc niewiem co ieſt lepſze s ſwiátem krotko bywſzy/ A iego tu łotroſtwá z złą ſławą vżywſzy/ A od niego odchodząc dáć w przemycie ſkorę/ Cżyli s cnotą do Páná lecieć proſto wzgorę. RejZwierc 270v.

»dać wszytko« (1): Ilé mi kolwiek wieku náznáczono w niebie/ Dáłá bych byłá wſzytko/ mężu móy/ dla ćiebie. KochFr 70.

»zdrowie dać« [w tym: za co, za kogo (5), o kogo (1)] [szyk zmienny] (10): RejJóz D2; BielKom E; Potym bieży do páná/ y wſzyſtko mu powie/ Mowiąc/ pánie iaćbych dał/ zá cię y ſwe zdrowie. RejZwierz 138; BiałKat 156; SkarŻyw 491; Dáć zdrowie o Chryſtuſá y wiárę iego ręká to Bozka. SkarKaz 241b marg, 6b, 551ą; SkarKazSej 665a, 672a.

»żywot dać« [w tym: za co, za kogo (3)] [szyk zmienny] (7): SkarJedn 5; pierwey żywot dáć miał y zdrowie/ niſzli ná on ſproſny grzech ich zezwolić. SkarŻyw 491, 92; Prágnę go widźieć tákim/ iákom ćiebie znáłá/ By to było przedáyné/ żywotbym ſwóy dáłá. GórnTroas 46, 42, 62; SkarKazSej 665a.

b. Zapłacić w naturze lub w pieniądzach przy kupnie; zpłacić podatek, daninę; praebere, solvere Mącz, Cn; dare Vulg, JanStat [w tym: co (534), komu (429)] (899): yako czlowyek vſkodzony bądzye skoda szacowal albo zlodzyeya yemv ma wydacz albo dacz MetrKor 34/134v, 34/134; OpecŻyw 70v, 74v, 83v, 84 [4 r.], 85; KłosAlg G2; LibLeg 9/52v, 10/94, 152 [2 r.], 11/44; RejRozpr D4 [2 r.], D4v [3 r.], E2, E2v [3 r.], H; SeklKat Yv; LibMal 1548/141v [2 r.]; RejKup f8v, 13, 14v, 17; HistAl B7v; MurzNT Matth 26/15, Mar 12/14 [3 r.], Luc 15/12; Diar 42, 63, 78; GliczKsiąż M2v, M3 [2 r.], M7v; GroicPorz c4; Bo kiedy pan woiuie/ iuż day chłopie kury/ Byś iuż ie wierę też miał wyłupic y s ſkory. Dayże owies day ſiáno/ á biegay po piwo RejWiz 172v, 19, 123; Leop Ps 27/4; UstPraw B3v [2 r.], I4v, K2; RejFig Dd7; RejZwierz A5, 28; BibRadz Ex 5/18; Látá 1284, Henrik, cżwarty Kſiążę Wrocſłáwſkie vłożyło dań wielką ná biſkupá Thomaſzá y ná inne duchowne w kſięſthwie Wrocſłáwſkim/ kthorey gdy mu niechcieli dáć/ pobrał im dzierżáwy y dochody BielKron 366, 104, 116v, 183, 218, 320v (12); Iubeo dare, Każe dáć. Mącz 176a; Inſtabant ut darem, Wiedli mie/ ćiſnęli mię ná to ábych ym dał. Mącz 418d, 127c, 220b, 237b, 315d, 350b (10);RejAp 152; GórnDworz M5v, T4v; HistRzym 17v, 20v, 21v, 24v, 68; RejPos 56, 61v; BielSat B3, L4v; A ten zdraycá ma z Rzymu buły iż nie rozgrzeſzy áż mu co dádzą. RejZwierc 114; Doktor. Pánie trzebáć dáć niemáło/ Boć w áptekach przydrożáło/ A mnie też wcżás káżcie co dáć/ Boć tu trzebá poprácowáć. RejZwierc 235v, 72v [2 r.], 81v, 168; BielSpr 65v; BudBib Deut 22/19, 2.Par 25/9; Strum R4 [2 r.]; BudNT Matth 20/14; tedyć też záprawdę godźi ſię/ áby wſzytcy/ dochodząc iákiey maiętności/ dáli Rzecżypoſpolitey/ ktorey ieſt właſność to wſzytko/ co miedzy wiele ich ábo práwem dźiedźictwá/ ábo zá zasługi rozdźielono. ModrzBaz 121v, 110v, 121v [2 r.], 122, 123v, 125 (9); SkarŻyw 597; ZapKościer 1581/25, 1582/27, 1586/64, 1587/72v, 73 (10); MWilkHist C4; BielSjem 28; KochPieś 38 [3 r.]; Choć ie Kśięża przenaymáli/ pieniądzmi, ktore im dáli/ by tego nie powiádáli/ Alleluia. ArtKanc F3; BielRozm 6, 11; GórnRozm Hv [3 r.], I2; ActReg 3v, 10, 11, 64 [2 r.], 163; KochAp 9; WyprPl B3v, B4v; LatHar 690; Co mi chcećie dáć [Quid vultis mihi dare]/ á ia go wam wydam? WujNT Matth 26/15 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 70v, LatHar 690], Matth 20/14, Luc 15/12; Kto Podkomorzégo ábo iego Komorniká nieſłuſznie ruſzy, co mu dáć ma [dare teneatur JanStat 421]. SarnStat 468, 58, 190 [2 r.], 257, 261, 336 (12); SkarKaz )( 3 [2 r.]; Wypráwiłem go potym do Dworu: tám miáſto Wyſługi, com mu był dał, y com iedno kiedy Poſłał mu: przegrał, przepił, przeſtroił, przeflarzył, Zbytkámi, wſzeteczeńſtwem záwſze ſię paráiąc. CiekPotr 11, 9, 50, 65, 73, 88; Więc y ow w wielkim mieśćie Burmiſtrzoſtwo kupił Zeby/ co dał Wyborcy/ ná drugich wyłupił. KlonWor 15, 48.

dać od czego, od kogo (35): RejRozpr Fv, H; y ydacz dal od przewozenya skobelnycze do Poznanya cztherzi groſche LibMal 1548/14Ov, 1548/14Ov; Od Membrany co dáć UstPraw H2, H2, I4v; Mącz 477b; GórnDworz T; ZapKościer 1588/77; SZeląg dam od wychodu/ nie zyem ieno iáie KochFr 36; Bárwierz [...] przyłożył plaſtr znowu/ záwinął y rzekł/ áby mu dał od wcżoráyſzey pierwſzey oprawy. WerGośc 252 [idem GórnDworz T]. Cf W połączeniu z nazwą środków płatniczych; W połączeniu z rzecżownikami oznaczającymi należność, opłatę, daninę itp.; »dać i zapłacić«.

dać z czego (42): RejZwierz 24; Dáni ná nie vłożyłá/ iż káżdy s ſiedliská dał trzy gołębie y trzy wroble BielKron 427v, 105v; á ſnadź y podziſieyſze cżáſy ieſzcże ieſt/ kto nawięcey da s tego to mytá ábo s targowego z vrzędu s thego Pánu ſwemu. RejPos 325; ModrzBaz 122v; a mychal ma teſz dacz bratu swemu Ianowy stegoſz Mlina lipuſkego tak soycziſtego yako smaczerziſtego yako druga 20m ZapKościer 1584/47; KochFr 3; KochProp 10; ActReg 82, 132; OrzJan 124; á toby z iedney włoki nie ćięſzko przyſzło dáć/ gdyż ták poſpolicie żebrakom ſámiż chłopi z dobrey woley ſwey/ gdy do nich żebráć przyidą vdźieláią. GrabPospR M3v, L3, M3v. Cf W połączeniu z nazwą środków płatniczych; W połączeniu z rzeczownikami oznaczającymi należność, opłatę, daninę itp.

dać na co, na kogo (46): RejRozpr E, H3v; LibMal 1545/97v; RejKup k4v, 15, 17; CHłopu ná dycháwicę Migdały kazáli/ Ieść/ dał ná nie ſąſiádom/ co k targu iecháli. RejFig Cc5; Też oni po żonách nie biorą żadnych poſágow/ ieſzcże iey on muſi dáć na ſzáty/ ktore ony noſzą proſte/ długie/ nie koſztowne/ bo nigdziey nie idzie. BielKron 261, 464v; Mącz 237b, 416b; RejZwierc 235v; PaprPan L2; ZapKościer 1584/48v, 1585/54v; GórnRozm M; Bywáło też to ſnadź y ná Podolu náſzym: iż kiedy było co dáć na R. P. ábo obronę pogránicżną/ ſkwircżeli ludźie ná niedoſtátek. PowodPr 84; Y gdy powiedźiał krol: A z pieniądzmi ktorem dał ná żołnierze/ co będźie? rzekł prorok SkarKazSej 685b. Cf W połączeniu z nazwą środków płatniczych; W połączeniu z rzeczownikami oznaczającymi należność, opłatę, daninę itp.; »dać na dług«, »dać na raty«, »dać na strawe«, »dać na wychowanie«.

dać na co [= za co] (4): OpecŻyw 118v; Szedł tedy kniemu Aloizyus do iego dworu y mieſzkał kilkonaśćie dni/ gdźie mu tám konie zápłáćił y ine towáry/ dał mu ná to ſto niewolnikow okrom inych rzecży/ nád tho/ dárował go Murzynką dźiewką bárzo cudną. BielKron 450v; LatHar 697; Y wźięli trzydźieśći śrebrnych/ [...] Y dáli ie ná rolą gárnczarzową [et dederunt eos in agrum figuli] WujNT Matth 27/10 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, 118v, LitHar 697].

dać za co, za kogo (144): cżemus go nieprzedál marié magdalénie/ ktorátz by nie trzydzieſci pieniędzy/ ale tyſiątz záń byla dala? OpecŻyw 84v; MetrKor 40/821; HistJóz D2, E3; FalZioł I 86d; BielŻyw 25, 112; LibLeg 11/98v, 99 [2 r.], 108 [2 r.]; LibMal 1543/72v; RejRozpr H [2 r.]; RejJóz G3; SeklKat I4; RejKup d3, g8, t7, y6; ZapWar 1549 nr 2662; kupił bych práwi nyewolniká zá tho cobych tobye zá náukę od ſyná dáć myał. GliczKsiąż M5; RejWiz 17, 80, 139v; UstPraw I4v; RejFig Bb2v; RejZwierz 24; BibRadz Matth 17/27 [26]; ich towáry kupił [król] dał zá nie niewolniki y cżęść Złotá. BielKron 451v, 15, 17v, 319, 326, 370, 384v; Vide supra subiicere hastae, Cziyę máyetność skazáć/ poprzedáć pod więtſzą cęną/ to yeſt/ kto więcey zá nię chce dáć áby yą miał. Mącz 153c, 400c; Azaſz nie dáć zá ſakrę/ ázaſz nie dáć zá inweſtiturę/ ázaſz nie dáć zá iubileuſz/ázaſz nie dáć zá grzechom odpuſzcżenie/ ázaſz nie dáć zá ſwięczenie/ zá birznowánie/ zá golenie/ zá ſtrzyżenia mniſzek iáko od owiecżek RejAp 152; á też mu [lekarzowi] zá to chorzy y więcey powinni dáć/ y więczey dziękowáć. RejZwierc 44v, 81, 98v, 168, 234b; BudBib 2.Reg 4/10, 3.Reg 21/2; SkarŻyw 597; ktory pán czyechalewſky dal za Glowyę oycza ych Iako ſzvmyę pyęnyędzi 2 ſczyę grziwyen ZapKościer 1586/63, 1582/28v, 31v, 34, 35, 1584/46v; KochPieś kt; WujNT Matth 17/27, s. 76; SarnStat 707; GrabPospR M4; PowodPr 74; Kupiłem, y dałem mu zań cżtery tysiące. CiekPotr 9, 35, 44. Cf W połączeniu z nazwą środków płatniczych; W Połączeniu z rzeczownikami oznaczającymi należność, opłatę, daninę itp.; »dać za dług«, »za winę dać, »dać i zapłacić«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (6); co (16)] (16): Y wnowym zakonie kazał By káżdy co winien to dał RejRozpr B2v; RejKup f3v; UstPraw I4v; ty kazał pośćinać co go zá pieniądze wolno puſzcżali/ temu też dał co obiecał co go przyprowadził ná zamek. BielKron 169, 236v, 353v; GórnDworz T5; RejPos 46v, 58v, 252v, 253v; Y ſpyta go kupiec/ co chceſz zań? Rzecże: day co chceſz. SkarŻyw 102; BielSjem 24; WujNT Matth 20/4; PowodPr 74.

W połączeniu z nazwą środków płatniczych [w tym: aspry (2), funt, grosz (77), grzywnę (46), kopę (13), kwartnik, koczot, połgroszki (2), potrojny (2), skoty (2), srebrnik (3), srebro (4), sykle (5), szeląg, talar (3), wiardunk (10), złoto (5), złoty (czerwony polski, walaski) (71), inne (9); w tym: od czego, od kogo (24), miasto czego (1), według czego (1), z czego (18), na co, na kogo (10), za co, za kogo (50), po czym [ = ile] (22)] (254): ZapWar 1505 nr 2014 [2 r.], 1522 nr 2280, 1524 nr 2163, 1529 nr 2474, 1530 nr 2479 (7); thedy then czlowyek ma dacz zalysth dwye aſprze MetrKor 34/135, 34/134, 135, 135v, 40/822, 57/120v (9); BierEz A4v; OpecŻyw 26v; BielŻyw 132; KłosAlg D3v, F2v, G2 [2 r.], G4v [2 r.], H [4 r.] (13); LibLeg 9/52v [2 r.], 11/95v [2 r.], 100; Item vczyekſchi do Czarnich Mnichow wkoſzczienye dal portulanowy zebi go puſzczil groſchi dwanaſczie przeorowy abygo przyall dal kopą y drugiemv mnichovi abi gi wkomorze zachowal dal polgrzywny, a wnyedzielyą na myąſzo dal trzi groſche LibMal 1548/141, 1543/67, 1544/93v, 11545/98, 1546/123v, 1550/156v (34); Tuchmy panie na drodze też tego doſtali Bog wie zechmy dwadzieſcia zań ſrebrnikow dali RejJóz B8v; SeklKat I4, I4v; HistAl F6v, F7v; MurzNT 96; Diar 62, 63, 77 [4 r.], 78, 79 (13); GliczKsiąż M3; Leop Ex 30/13, Luc 19/13; Gdy pózwány ná Roku nieſtánie/ Tedy ten co pozywa ma dáć od ſkaźniey ſędziemu groſz á piſarzowi groſz. UstPraw C3; A kthoby kradzyeżą wźiął w cudzym gáiu dąb ábo dwá/ ten zá káżdy dąb ma dáć wiárdunek UstPraw E4, A4v, B2, D4 [7 r.], E4v [5 r.], F [2 r.] (36); RejFig Cc7, Ee3v; Ieſliby kto wolny z wolną dzyewką to vcżynił/ ma dáć oycu iey pięćdzyeſiąt ſyklow ſrebrnych/ á ią chowáć zá żonę BielKron 44v; nie chćiał im biſkupá pothwierdźić/ áni rozgrzeſzyć/ áż mu położyli y dáli duchowni Wrocſłáwſcy trzydzieśći y trzy tyſięcy złotych cżerwonych. BielKron 378v, 73v, 133v, 287v, 396, 403 (22); Mącz 259b, 323a; GórnDworz T, T4v; HistRzym 58, 68, 68v; RejPos 343; BielSat C, C2; HistLan B4v; RejZwierc 26v, 98v, 107v [4 r.], 108v [2 r.], Bbb; BudBib Iudic 16/5, 1.Par 21/25, 1. Esdr 3/7; Tám od tákiéy ſztuki muśiſz dáć robotnikowi po 24. złot. Strum E2, D4v, E [2 r.], Ev [3 r.]; Lecż onę rozność że zá proſtego ſtanu cżłowieká dáć dźieśięć grzywien/ á zá śláchćicá ſto grzywien ábo gárdło/ okrućieńſtwo iákieś wymyśliło nie mądry Zakonodawcá. ModrzBaz 73; SkarJedn 347; SkarŻyw 441; a: tak pán woczyęch, dal bratu swemu Caſporwy 70 slotych polſkych: Kaſdy sloty rachuyąncz po 30 g. ZapKościer 1585/55v, 1580/7v, 1581/12, 1584/46, 1585/57v, 1587/73v (16); WerGośc 253; BielRozm 15; gdy práwi zeznam ſprawiedliwie/ tylko mi groſz dádzą á gdy nie práwdę zeznam/ dádzą mi kopę. GórnRozm F; PaprUp G3 [2 r.]; ActReg 64, 111, 130, 182; Dałbym wam pięć ſzelągów/ dość zá nie prawdźiwie WyprPl A4v, B2v, B3v; LatHar 690; WujNT Luc 19/13; Zá gránice gdy obywátele koronni wyiádą/ Król im po piąći grzywien ná drzewo dáć ma. SarnStat 892 marg, 128, 154, 617, 974, 1298 (29); GrabPospR M4, N4; Dano mi tylko ieden potroyny: lecz y to Lepiey niſz nie. CiekPotr 66, 75 [2 r] 86; PaxLiz C.

W połączeniu z rzeczownikami oznaczającymi należność, opłatę, daninę itp. [w tym: dać annatę, cło (7), czynsz (16), dań (11), dochod (2), duchowne (2), dziesięcinę (15), jurgielt (7), kontrybucyją (3), myto (7), niestane, oborne, płat (3), pobor (18), podatek (9), poradlne, ryntę (4), sep, suchedni, szacunek, trybut (8), wojenne, wojskie (2), więźne, żołd (2); czego (8), czego (z przeczeniem) (24), od czego (6); z czego (11), na co (4), za co, za kogo (1), po czym [= ile] (1), w czym [= jako] (1)] (128); ZapWar 1507 nr 2015; MetrKor 34/135, 57/120v, 59/283; Toć wam przykázuię wſzytkim/ Ták wyſokim iáko niſkim: Byśćie mi dáli pobory/ Kłádli ie do mey komory. BierEz F, F3; RejRozpr A3v, D4 [2 r.], E; Y od tey drugiey kupiey/ iuż dam za was myto RejJóz Cv; MurzNT Mar 12/14; Diar 34, 78, 79, 81 [2 r.], 90; DiarDop 114; GliczKsiąż N7v; Leop Gen 14/20, Ex 30/12, 14; Ktoraby wieś porádlnego nie dáłá do Swiętego Mikołáiá/ táka wieś przes Poborce ma być ćiążána ná wole UstPraw G2, Cv, Ev, F, K; RejZwierz 37v, 39v, 103, 129v; BibRadz Gen 14/20; Krol z Rycerſtwem ſwem Poboru nieda/ ále ná woynę wśiádáć winien ieſt/ iáko Hetman z Zołnierzmi ſwemi. OrzRozm V2v, V2v; iż ile kroć będzye biſkupſtwo Wrocſłáwſkie wákowáło/ tyle każdy raz ośḿ tyſięcy złotych máią dáć do Rzymá Annaty BielKron 378v; Przyrzekał też [Paweł kupiec] wielkiemu Kniáżowi Moſkiewſkiemu dáć Pieprzu we Cle BielKron 436v, 11v [2 r.], 121v [2 r.], 245v, 370v, 378v (17); Mącz 313c, 375a, 412c, 416c [3 r.], 477a [4 r.]; RejAp 152, Ff2v; iż iuż był Auguſtus Ceſarz Rzymſki vcżynił ná nie dekret/ y roſkazał áby mu byli dáli podatek káżdy z głowy ſwey RejPos 18v, 3v, 250, 251, 251v [2 r.], 336 (8); BielSat B3 [3 r.], L4v; RejZwierc 97v, 167v, 233v, 234v, 245 (8); BielSpr 39v, 53; BudBib Gen 28/22; SkarJedn 64, 71; Zol geben. Clić. Cło dáć. Solvere vectigal. Calag 585; SkarŻyw 284 [2 r.], 597; ZapKościer 1580/12 [2 r.], 1581/12, 1585/56, 57v; StryjKron 295; BielSjem 28; DAyćie Pánie Suchédni: boſmy wyſuſzyli Káżdą beczkę/ cośćie ią byli nápełnili. PudłFr 8; BielRozm 11 [3 r.]; PaprUp Fv; ActReg 22; Calep 1084b, 1104b; Kmieć ktory cżynſzu w wigilią świętego Marćiná nie da/ ktory ieſt nie wielki/ názáiutrz po ś. Marćinie tyle dwoie ma oddáć GostGosp 42; Król Ládyſław/ wywiódł był przećiw Amuratowi przodki wáſzé/ żołdu żadnégo im niedawſzy OrzJan 61, 60; LatHar 128; WujNT Matth 22/17, Mar 12/14, Luc 20/22, Hebr 7/4; Tenże nieſzláchćic/ dźieśięćinę/ [...] z pól któré záśiéwa/ będźie powinien dáć. SarnStat 189; Brodem wolno, tám mytá niedaſz. SarnStat 684, 187, 364, 392, 413, 1071; tem ſię nád inſze wynoſzą/ że więcey niż inſzy dáli trybutu Moſkwie zá futrá GrabPospR N3v, N4; SkarKazSej 675b; KlonFlis F4; KlonWor 79.

W charakterystycznych połączeniach: nie chcieć dać (12), mieć (139), (przy)musi(e)ć (20), (roz)kazać (31); (po)trzeba dać (6), (po)winien (40).

Przysłowia: bibl. Dáycież Ceſarzowi tzo ieſt ceſarzowo/ a tzo ieſt bożégo bogu [reddite igitur quae sunt Caesaris Caesari et guae sunt Dei Deo Vulg Mar 12/17]. OpecŻyw 75; RejRozpr B2v [2 r.], B3; MurzNT Mar 12/17; BielKron 203; Cżemuż tego nie daſz co właſnie należy temu Ceſárzowi twemu? RejPos 252v, 46v, 249v, 250 [2 r.], 253v; KochCn B3 [ogółem 12 r.].

RejRozpr E2v; RejWiz 139v; Sed quanti quanti bene emitur quod necesse est. Bá co dáć to dáć Mącz 338a.

Nierowny frimark/ konia dáć za bark. Mącz 89c.

Zwroty: »dać (na, za) dług« [szyk zmienny] (4): schaffranu wązel wpapyerzą wyąla y dala go garſcz kſzyądzu Staniſlavovi kalynſkovi v thumu, z a dlug yſch mv bila vinna groſſi 15 LibMal 1544/91v, 1543/7Ov, 1552/167; UstPraw F4v.

praw. »kaucyją dać« (1): Cautią obiecano dac ywcale ié zachowac ActReg 26.

»nie dać (i) (jednego złamanego) kwartnika, koczota, pieniądza« [szyk zmienny] (2 : 1: 1): Krol Polſki może mieć dwá kroć ſto tyśięcy wybornego boiowego ludu dármo/ niedawſzy ná to (iáko ono mowią) złamánego kwartniká. OrzRozm N2; ReszPrz 60; WyprPl B4v; CiekPotr 75.

praw. »lichwę dać« = usuram dare JanStat [szyk zmieny] (2): téy lichwy ieſli w Mieśiącu nie da/ do onéy lichwy niech mu lichwá przybędźie. SarnStat 255; RejZwierc 101.

»dać monetę« (2): Diar 80; Nie day ślicżney monety/ [...] Kupiſz tobie rzecż trudną y bárzo przećiwną KlonWor 12.

»nic nie dać« = non dare Vulg; nullum pretium dare Modrz [szyk zmienny] (11): thedy then czlowyek ma dacz zalysth dwye aſprze a wbronach szobu stron nycz dacz lyvdzye nye mayą. MetrKor 34/135; FalZioł IV 58d; Leop 1.Mach 8/26; GDy ſędziowie ſądzili/ ſiędząc ná nie patrzył/ Ano vbogi płáćił/ bogáty nie nie dał. RejZwierz 41v, 140v; BielKron 316v; RejZwierc 234v; niemal wſzytcy rozno ieżdzą po wśiách y po miáſtecżkách: bárzo máło albo nie niedawſzy biorą co ſię im podoba ModrzBaz 117v; BielSjem 18; SkarKaz 386b; CzahTr L2.

praw. »dać pamiętne« (2) : Day pamiętne/ dayże winę Ledá o iáką przyczynę Tárguy rozłożonoć kramy Pozwy/ minuty/ membrany RejRozpr Fv; RejWiz 123v.

»dać pieniądze (a. [ileś] pieniędzy), pieniędzmi« = argentum a. orgenteos dare PolAnt; pecuniam dare Vulg [szyk zmienny] (92 :1): Maſzli wolą miech rozdźiergay/ Kupcowi zá mię pieniądze day BierEz B2v, B2v, M2v; Cżemus go nieprzedál Marie iego matce milé/ ktorátzby weżdy ty pieniądze byla dala/ by ié chodzątz dom od domu wyżebratz miala? OpecŻyw 84v, 70v, 83v, 84v; OpecŻywList C2; BielŻyw 61; MetrKor 59/75v, 76 [4 r.]; ComCrac 21; LibMal 1544/93, 1545/96v, 97v, 1548/142, 142v (8); RejJóz Bv, N5; LibLeg 11/185; ZapWar 1548 nr 2668, 1549 nr 2658; Znaydzy iakiego Doctora Bys mu mial dać y puluora. Tych to nie ſbednich pieniedzy RejKup f5v; MurzNT Matth 28/12; RejWiz 13; Leop Mar 14/11; UstPraw D3, G4, I4v; BibRadz Gen 20/16, 23/13, Matth 28/12, Luc 22/5; BielKron 222v, 391v, 454, 456v [2 r.]; Pecuniam pro his rebus soluit, Dał pieniądze zá to. Mącz 400c, 230b, 259b; Y wyſzedſzy theż kſiążę/ pocżął iey komnátę ná Mieſiąc náymowáć/ y dał iemu ſto funtow pieniędzy ná to/ áby they pánny Tárſiey y iedná męſka głowá nie oglądáłá w mieſiącu krom iego. HistRzym 21v, 21v, 23v; BielSpr c2; BudBib 1.Mach 3/28; ModrzBaz 79; Oczko 2; SkarŻyw 373, 445; ZapKościer 1580/4, 1582/8v, 28v [2 r.], 1584/43v [2 r.], 45 (10); Iedno niechćieyćie być ſkąpi. Będźiećie mieć ſtroże dobre Daćieli pieniądze ſzcżodre. MWilkHist B3v, B3v, Dv, D2v; ReszPrz 60; GórnRozm Bv, F2; PaprUp I2; ActReg 4, 6, 81; Kmieć ieden v drugiego roley niema kupowáć: ktory kupi/ zboże niech ſtráći/ y winę da: á on Pánu pieniądze da/ y winę też da/ co przedał. GostGosp 32; LatHar 705, 716; WujNT Matth 28/12, Mar 14/11, Luc 19/15, 22/5, Act 24/26; ma ſie káżdy z liſtem Vrzędowi we wśi álbo w mieśćie/ temu kogo nád tym vſtáwiono pokázáć y pieniądze dáć/ ták iáko prziydźie wedle pocztu koni z wozem/ álbo bez wozu SarnStat 974, 260, 441; CiekPotr 9, 14, 59, 74.

»dać na (a. co) rok, tydzień, dzień» [szyk zmienny] (3 : 2 : 1): LibLeg 11/95v; Potym cie tym pomiárem ták ukolęduią/ Co maſz dáć ná káżdy rok/ pewnieć oſzácuią. RejZwierc 251; ModrzBaz 121v; WyprPl C2v; á ſłudze ma dáć wychowánié na kożdy tydźiéń po ſześći groſzy SarnStat 376, 380.

»dać (nad sumę) przydaczy« [szyk zmienny] (3): yſz Pánowyę Grabowſczy mayą dacz przydaczy ſzoſtrą swoyą Pánu Ianowy Sykorſkemu ſzewſzytkyego Imyęnya ZapKościer 1584/45v, 1584/ 45v, 1585/56v.

»w rękę co dać« = przekupić (1) : ále on [podstarości] zá prośbą więźniá/ ábo iego prżyiáćioł/ á ieſli ieſcze w rękę co dano/ da ná Scrutinium do dniá trżećiego GórnRozm G4v.

»nie z dobrą wolą dać« (1): Maligne prebere, Nie s dobrą wolą dáć. Mącz 24c.

praw. »dać (na) raty« [szyk zmienny] (3): á drugą połowicę obiecuie dáć na ráty do 4 lat UstPraw G4; ZapKościer 1581/18v [2 r.].

»dać wedle służby« (1): Záś cżtery wozy á ośm bykow dał ſynom Merárego/ wedle ich służby [secundum opus eorum] BudBib Num 7/8.

»dać (na) strawę« [szyk zmienny] (12) : SeklWyzn g3v; LibLeg 11/184v; LibMal 1547/129, 1548/142v; też poſłowie z Węgier mieli ſnimi być/ ále iż im s poſpolitego ſkárbu na ſtráwę nie dano/ przeto nie ieźdźili. BielKron 415; Przyzwoliłá ná to/ kazáłá mi dáć Wielbłąda/ y trzydźieſci złotych cżyrwonych ná ſtráwę. BielKron 459, 17, 77, 429; Polacy Sigmuntá dawſzy mu ná ſtráwę wygnáli. StryjKron 472; ActReg 72; GostGosp 92.

»dać sumę (pieniędzy)« = argentum dare PolAnt [szyk zmienny] (12) : Tamże iemu [Epimenidesowi] za to chcieli wielką ſummę dać pieniedzi, ale on brać niechciał. BielŻyw 25; á dał thę ſummę Krol Węgierſki zá Káźimirza krolá Polſkiego ſzwagrá ſwego BielKron 326, 226, 228, 236v, 384v, 385; BudBib Luc 22/5; A nie widzę ktoby chćiał pirwſzą ſummę dáć z roli ModrzBaz 122v; Tenze ſume niemala dal Czopowego Burgrabi iednemu na zamku Krakowſkiem za to tzo go bel wnoci naſzedl prziiaciel iego/ á zbil niemieloſrnie pod ramieniem krolowei kijem. PaprUp I3v; SarnStat 441; VotSzl D3.

»dać wacka« = zapłacić (1): Day ſam waczka ale opak Sumnienie pogląda lepak. RejKup k5v.

praw. »za, o winę dać« = poenam dissolvere, expendere poenas scelerum Mącz [szyk zmienny] (15 : 14): BierEz B2v; a staroſczye swemv theſz za wyne, zlothi Moldawſki bandzye powynyeyy dacz. MetrKor 40/811, 822; ComCrac 21; RejRozpr D4, Fv; A ieſli Przyſyęgá bes przyzwolenia Sędźiego będźie odpuſzczoná [...] thedy Sędźiemu winę da. GroicPorz z2v, z2v; tedy ten co mu zádał potwarz ma mu dáć zá winę trzy grzywny/ á ſądowi trzy. UstPraw C3v, D4, F2v, I4v, Kv; Poenam dissolvere, Winę zápłáćić/ dáć. Mącz 401a, 289a; ActReg 46; GostGosp 32 [2 r.]; tedy ſkázuiemy/ iż tákowy zbiegły pánu ſwému trzy grzywny ma dáć zá winę SarnStat 657, 235, 285, 475, 468, 469 (10); VotSzl D3v.

»dać (na) wychowanie« [szyk zmienny] (3): Powynny wſziſczy poſpolicie dać złuſne poziwięnie/ á wychowanie ſlugąm koſcielnym. SeklKat I3v; Iáko wychowáć Vrzędniká/ y co mu ná wychowánie ma Pan dáć/ tu ſie nic nie piſze GostGosp 154; SarnStat 376.

»wszytko dać« (1): Cobychmy teraz grzywną powoli zátkáli/ To w on cżás trudno będzie bychmy wſzytko dáli. RejZwierc 248.

»dać zapłatę« = mercedem dare Vulg [szyk zmienny] (7):Leop 2.Reg 4/10, Ezech 16/41; HistRzym 58v; Y porucżył [Samarytanin] go goſpodarzowi á opiekálnikowi/ dawſzy mu dwoię zapłátę/ obiecuiąc mu ieſzcże nád to/ iż ieſliby co ſwego przyłożył ku opátrzeniu iego RejPos 210v, 210; wedlug tego kupu wyzei brzmiącego wyzei napiſany Grzegorz Gowińſki vtciwemv Bartoſzowi Zwarce zupelną zaplatę dal ZapKościer 1581/6; Ieſliże więc ſto złotych da mi zá robotę. (—) Bylo co było pewnie/ da więtſzą zapłátę. PaxLiz C.

»dać znaleźne« (1): Coś ználázł/ ten powiedział/ iż pieniędzy doſyć/ Ale ich ná ſumnieniu nie chcę ná ſwym nośić. Lecż kto mi da znaleźne/ niechby ſwe wyſunął RejFig Cc7.

Szeregi: »dać abo (czyli) nie dać« (2): godźiſz ſię dáć dań Ceſárzowi/ czyli nie dáć WujNT Mar 12/14, s. 168 marg.

»dać i dosyć uczynić« (3): á Komornikowi iego [...] wiárdunk przez wſzelkiégo ſporu piérwéy/ á niżli do którégo ſłuchánia będzie przypuſczon/ dáć y doſyć vczynić będźie powinien. SarnStat 235 [idem 2r.] 468, 475.

»dać i (za)płacić [w tym: od kogo (3), za co (3)]« [szyk 13 : 1] (14): Mvſtafye yaga tyſyacz za konya dano y zaplaczono. LibLeg 11/109, 7/69v; ktori pan staniſlaw odrowansch myal dacz y zaplaczicz iedno sto zlotich panyey Annye kosmirzowskiey MetrKor 59/75v, 40/817; SeklKat L2; Mącz 401a; ZapKościer 1581/ 19; [obiecuiemy] od kożdégo tákowégo więźniá dáć y zápłáćić iednę kopę monety w Króleſtwie biéżącéy SarnStat 135, 198, 451, 689, 891 (7).

»zasiąc i dać« (1): Gdyſz tedy nie mial pieniędzy ſkąd zaśiąc i dac. ZapKościer 1580/4.

W przen (2): nie day ſwego potu/ Nabywáiąc w vrzędźie pewnego kłopotu. KlonWor 12.
Zwrot: »dać zapłatę« (1) : A nie ma tego kámieniá przedáwáć od ſiebie/ ieſliby niedano tákowey zapłáty iákowa iest Kryſtus HistRzym 70.
c. Wymienić rzecz za rzecz lub za określoną sumę pieniędzy; sprzedać; commutare Mącz, Cn; vendere Mącz; invicem dare JanStat; mutare, permutare Cn [w tym: co, kogo (54), komu (29)] (100): ZapWar 1516 nr 2138; Orzeł ten ná ſądzie śiedział/ Nietoperzá táko ſkazał: By pierze z niego zebrano/ A myſzą mu ſkorę dano. BierEz Q4; KłosAlg G3, G3v; LibMal 1545/97v; rzekł mu krol/ day mi tę winnicę/ damći ták dobrą albo lepſzą zá nię/ álbo zápłácę. BielKron 85v, 123v; BielSat B3v; Strum N3v; Wezmi ſzáty moię/ á day mi ſwoię [!] SkarŻyw 341, 88, 134; A po cżemuſz nam funt daćie? Iednym ſłowem nam powiedzćie. Iż pieniądze będźiem licżyć A wy też będźiećie ważyć. MWilkHist C3v; Ow [doktor] złoty od vryny/ ow [aptekarz] zá ſenes liſtki/ Biorą wielkie pieniądze/ dádzą trochę drzyſtki. BielRozm 12 [idem BielSat B3v].

dać czego (1): Intertrimentum Szkodá/ odeśćie pieniędzy/ [...], yáko gdy ſie dwá frimárcznicy zeydą á da yeden drugiemu złego á nábędzie gorſzego álbo tákowegoſz. Mącz 173a.

dać czego (po przeczeniu) (2): Nie dam go od pułgrzywnia/ pieniążká iednégo: O zakład/ nie naydźiećie nigdźiey ták taniégo. WyprPl A4v, B2v.

dać miasto czego (2): day mi winnicę twoię/ [...] á dam ći miáſto niey winnicę lepſzą BudBib 3.Reg 21/2; ZapKościer 1585/51.

dać za co, za kogo (53): Niechćiey zemną wiele gádáć/ Słowem powiedz zacż go maſz dáć On rzekł zá ſześćdzieśiąt groſzy BierEz B3, B2; ktorym on odpowiedzýał ieſli niemacye pyeniedzy przywyedzcye bydło waſſe á dam wam zanye pożywyenie HistJóz E3; KłosAlg Gv, G3, G3v [2 r.]; WróbŻołt 43/12; LibLeg 11/94v, 100; dal mv za the rzeczi vrządnik konya ſchiwego y polkopi pyenyedzi LibMal 1544/90v, 1547/130v, 1548/138, 146v, 1549/149v, 1552/169; KromRozm III M8v; RejWiz 140; Leop Lev 24/18, 21, Ier 1/11, 2.Mach 8/11; RejFig Cc6; Sprawiedliwość v nich táka/ iż ktoby cżyie zdrowie wźiął/ ma dáć ſwoie zań według praw Moizeſzowych. BielKron 260v, 44v, 85v, 120, 311v, 360 marg, 442v, Mmmm; Mutare praetextam paludamento, Pokoyowe odzienie zá woyenne dáć. Mącz 239a, 38c, 239b, 300a; HistRzym 57v, 58; BielSat C2v; A zaſz też zle źrobká kupić zá dzieſięć złotych á dáć go zá trzydzieśći? RejZwierc 109; HistHel D; Strum Iv; ztym ſię zmowili Wenetowie/ áby dom ſwoy ſpalić im dopuśćił/ chcąc mu zá ieden dom wſzytkę dáć Wenecyą SkarŻyw 570; ZapKościer 1586/68v; KochDz 107; BielRozm 18; KochFrag 45; WyprPl A4v, B2v; WujNT Matth 16/26; Iż między ſobą vczynili dóbr dźiedźicznych wieczną y nieodezwáną zamiánę/ dawſzy ſobie zobopólnie dobrá zá dobrá/ źiemię zá źiemię [dantes sibi invicem bona pro bona et terram pro terra JanStat 442] SarnStat 1248, 685; GrabPospR N3v; Bo przedśię od Pigmeow korzyść byłáby tá/ Danoby zá káżdego chłopá korzec żytá. KmitaSpit B2. Cf »za pieniądze dać«.

dać po czym [= ile] (3): Mąm też Pytel do Młyná mąm práwe gálery/ Ktorych ináczey nie dam po czterzy Tálery. BielSat B4 [idem BielRozm 14]; Dam wam Bálſam po ſtá złotách Mirę po ośmi Tálárách. MWilkHist C3v; BielRozm 14.

Zwroty: »(nie)drogo (a. drożej) dać« [szyk zmienny] (5): Spytał drogoli go daſz/ [...] On rzekł/ day trzydzieśći groſzy BierEz A4v; KłosAlg G3; RejRozpr H4; Cżego chcecie piękny pánie/ Naydzieć v mnie wſzytko w kramie/ A wierę wam dam nie drogo RejZwierc 235v; WyprPl B3.

»dać za gotowe [= za gotówkę]« (1): Coby dał inſzemu ná tram. To dźiś daſz zá gotowe nam. MWilkHist C4.

»za pieniądze dać« [szyk zmienny] (4): LibMal 1548/146; Otożby to pomierzyć/ á dáć Woły młode/ Zá ty ſtáre pyeniądze/ mogą być ná gody. RejZwierz 138; Praesenti argento vel pecunia mercari, vendere, Za gotowe pieniądze dáć. Mącz 431a; ZapKościer 1583/36.

»dać na borg« = skredytować; dare a. vendere, pecunia non praesenti Cn [szyk zmienny] (2): A ieſtli co ná borg dádzą Przedſie ſie ná tym nie zdrádzą RejRozpr H3v; Ieſli co kupcy álbo mieſczánie dádzą na bórg bez zapiſu, iáko ma ſwégo dochodzić, albo obwiniony, iáko ſie ma brónić. SarnStat 275.

»dać na tram« = skredytować (1): Weźmieſz od nas to coć damy Wſzakći ſtráty nieżycżymy. Coby dał inſzemu ná tram To dźiś daſz zá gotowe nam. (did.) Y wyſypie mu pieniądze na ſtoł. (‒) MWilkHist C4.

»dać na wiarę« = skredytować (1): chćiał nam dáć ná wiárę inſzego korzenia co trzebá/ mowiąc: kiedy tu drugi raz będźiećie s ſwym towárem/ oddaćie. BielKron 454.

Szereg: »dać i zamienić« = dare et commutare JanStat (4): ták iż przerzeczony N. dał y zámienił dobrá ſwé dźiedźiczné/ to ieſt/ wieś N. ze wſzyſtkim téy wśi dźiedźictwem/ y ze wſzyſtkim práwem/ páńſtwem/ właſnośćią/ y Tytułem dźiedźicznym/ z przerzeczonym N. z N. SarnStat 1248, 685 [2 r.], 1248.
W przen (8):
Zwroty: »na to miejsce [= w zamian] dać« (1): Przeto vczyń ták dobrze/ álbo wróć moię/ Albo mi ná to mieyſce day ſerce ſwoie. KochFr 42.

»(nie) dać (nic) tanie(j)« = nie ustąpić [szyk zmienny] (7): Iáko w tárgu taniey niedać RejRozpr Iv; RejKup e2v; Iż zyemiá nic nie włada/ iedno ludzye ná niey/ A muśi dáć iednemu/ drugi záwżdy tániey. RejWiz 152; A miłoſnik oycżyzny choć w kápłáńſkim ſtanie/ Gdyby do cżego przyſzło nie da też nic tanie. PaprPan C, I3, P2, Q3v.

d. Oddać, zwrócić [w tym: co, kogo (51), komu (41)]; tribuere Modrz; dare Vulg (68): Iákoby Náktánáb wyznał/ Iż v Ligurgá wypożycżał. Sto tyśiąc złotá Rábſkiego/ Aż do cżáſu podobnego: Ná ktory ie dáć ślubuie/ Tym śię liſtem obwięzuie. BierEz G3, N2v [2 r.]; OpecŻyw 20, 44v; [Scipio] miedzi innymi więzniami vzrzał iednę pannę piękną [...] y przyſtąpewſzi [!] ku oyczu iey y ku mężowi, ktoremu była obieczana onę pannę nie ſkażoną im dał BielŻyw 116; LibLeg 11/184v [4 r.]; RejWiz 131v; Krol odpowiedział y rzekł: Dayćie oto tey dziećię to żywe [date huic infantem vivum]/ niezábiyayćie go: boć oto tá ieſt mátká iego Leop 3.Reg 3/27, 3.Reg 3/25, 26, 1.Mach 13/39; BibRadz Tob 10/11; [Grekowie] vrádzili y poſłáli s tym poſelſtwem áby Priamus dał Helenę/ ktorą nieſłuſznie á s krzywdą wzyął BielKron 57, 55v, 76v, 245v, 323v, 439; Mącz 375c; oná ſchowawſzy go [pierścień]/ niechćiáłá mu go pothym dáć/ wymawiáiąc ſie że iey vkrádziono. HistRzym 62; Bo piſz ty co chceſz ná tram/ ále ia też wieſz to Pan Bog kiedy dam. RejZwierc 58v, 90, 235v; BudBib Gen 29/21; Strum R2; SkarJedn 250, 373; niedamy go [ciała św. Wojciecha] inacżey aſz nam ták wiele złotá przywieść krol każe/ iáko ciáło ſamo záważy. SkarŻyw 356, 62, 552; ZapKościer 1580/4; BielSen 6, 7 [2 r.]; KochTarn 76; PaprUp Fv; WujNT Luc 7/15; miałem ſobie woły ſpráwić [za te pieniądze] y pożytek ztąd vczynić, á tyś mi ná czás náznáczony nie dał. SarnStat 1274, 1274; CiekPotr 57, 73.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem to (1); co (7)] (7): GroicPorz av, dd3v; Z tądći rośćie oná nazacnieyſza cnotá ſpráwiedliwość: ktora roſkázuie/ áby nikomu krzywdy niecżyniono/ ále co cżyie ieſt dano [tribuendum iubet], ModrzBaz 8; CzechEp 323; Day coś winien młodzieńcże/ nie tu ná odwłoki. BielRozm 27; WujNT Luc 16/12; Iáko tedj prawdźiwa y łácna kompoſitia ieſt/ dáć co cżyie ieſt PowodPr 46.

Zwroty: peryfr. »ziemi dać ciało« = umrzeć (1): Wyſłuchay me prośby/ á ná łkánie moię/ Niechay otworzone będą vſzy twoie/ Abym k ſobie przyſzedł/ chćiey zfolgowáć máło/ Niżéi duſzę wrocę/ á źiemi dam ćiáło. GrabowSet B2v.

peryfr. »dać duszę, ducha Bogu (a. Ojcu, a. szatanowi itp.)« = umrzeć [szyk zmienny] (7 : 3): Auguſtin Biſkup ſwięthy Hibponenſki w ſiedmdzieſiąt y w ſzeſci lath żywota ſwego panu Bogu duſzę dał MiechGlab 47; BiałKat 168v; KochTr 17; KochSz B4; WisznTr 4; ArtKanc M19v; W Cżás dźiewiątey ná Krzyżu Pan ſkonał godźiny/ Eli mowiąc/ dał Oycu duſzę ſwą bez winy. LatHar 310, 522; Iákoż/ gdyś iuż duſzę ſwą w ręce boſkié dáłá/ A z tym to nędznym świátem/ iuż ſię rozſtawáłá: Oni twé święté ćiáło/ vczćiwie ſchowáli SiebRozmyśl K4; Zyiąc lat wiele w pánieńſkiey czyſtośći, Dał duchá Bogu, ziemi z ćiáłem kości KlonKr D3.

»dać zasię« [szyk zmienny] (4): y boiąc ſie ona niewiaſta bárzo płakała bo niemiała zkąd inąd pieniedzi zwierzonich zaſię wſzitkich dać. BielŻyw 60; Wzyął tedy Heliaſz ſyná iey y położył ná łożu/ prośił Páná Bogá áby wroćił duſzę k niemu/ y sſtáło ſie ták/ y dał go niewieſcie záſię żywego. BielKron 84v, 197v, 420v.

Szereg: »nie wrocić ani dać« (1): yno kyedi ſą dopyro oni ſkarbi v Malchiera y nyechcze ych wroczycz any dacz powyeda yſch tho yeſth na moyey voly yeſly chcze on ych da A yeſly nyechcze ych dacz on ych nyeda. LibLeg 11/184v.
W przen (1): Stráćiwſzy go w Kośćiele troſkliwieś ſzukáłá/ [Matka Boża] Ledwieć go [Chrystusa] dniá trzećiego łáſká Boſka dáłá. LatHar 518.
e. Dać z zamiarem odebrania kiedyś, zastawić, złożyć w depozyt; pożyczyć; mutuare, in mutuum dare BartBydg; fenerare Mącz, PolAnt [w tym: co, kogo (21), komu (14)] (58): RejWiz 122v; Oznáymuięć też ſynu miły/ żem dał dżieſięć grzywien ſrebrá/ gdyś ieſſcże był máłucżkim/ Gábelowi w Ráges Mediyſkiem mieſćie/ á Cerográff iego mam v ſiebie. Leop Tob 4/21; Mącz 92a; O dawnośći zaſtáwy, wykupienia álbo niewykupienia. IEſli kto dał máiętność SarnStat 686.

dać czego (2): BielKron 21; dadzą mnie powrozów/ gdy proſzę/ Bo pięknie wyſuſzywſzy cáło ie odnoſzę KochFr 94.

dać do czego (1): ktore pieniądze w Káncelláryey máią ták długo leżeć/ áż páni Wienna vczyni rok ſtronie pozwem/ ktora dáłá pieniądze do Káncelláryey: á ſtáwi pewne rękoymie około wrocenia przywiánku przyiaćielom mężá pierwego. UstPraw B2v.

dać miasto czego (1): Obsidibus cavere de pecunia, Miáſto pieniędzy więźnie dáć tego cżaſu aſz ſie pieniądze położą. Mącz 42a.

dać ku czemu (4): A mniemáiąc niewiáſtá żeby był vcżniem Appollinárowym/ dáłá mu ku przepiſaniu [księgi]: proſząc áby ie prętko wroćił. SkarŻyw 119. Cf »dać ku wiernym rękam«.

dać na co (24): A ktoby dał ná Zamek álbo ná miáſto iákie/ ten pieniądze tráći. UstPraw H; WujNT Luc 19/23; A któryby przećiwko temu Státutowi pieniądze ná dobrá krolewſkié dał [pecuniam super bona Regalia dederit JanStat 97]/ táki tráći y cześć/ y pieniądze/ któré ma zápiſáné. SarnStat 84, 83. Cf Zwroty.

dać za kogo (2): Wnet ſámemu w Senacie kazáli wotowáć/ On zákazał iednego więźniá zá ſię nie dáć. PaprUp Hh4v, Hh4v.

Zwroty [przeważnie praw.]: »fanty w długu dać« (1): Ieſli by thedy dłużnik fanty ruchome w długu dał/ ty máią być [...] oſzácowáne GroicPorz dd.

»dać na kwity, na listy« [szyk zmienny] (1 : 1): Oblicża ſie s káletą nie chce reſpondowáć/ Muśi iey dáć ná kwity gdy nie máſz co ſchowáć. RejWiz 16v; Zydowie ná tegodnie niech lichwy wyciągáią, á ieſli ná liſty pieniędzy dádzą [ad literas obligatorias pecunias dent JanStat 1124] ten który ie wezmie, nie będzie powinien lichwy płácić. SarnStat 259.

»dać (pieniądze) na lichwę« = fenerare pecuniam PolAnt; pecuniam in quaesto relinquere, ponere nummos in fenore Cn [szyk zmienny] (5): Brátu twemu nie dáy pieniędzy ná lichwę/ áni pożywienia/ áni żadney rzeczy kthorą ná lichwę dawáią. BibRadz Deut 23/19, Ez 18/8; BudBib Ez 18/8; Y rzecże on pogánin mąż żenie ſwey: Daymy ty pieniądze ná lichwę/ ábyſmy z nieh pożytek mieli. SkarŻyw 101, 101.

»dać okupem« (1): y daſz ono śrebro Aharonowi y ſynom iego okupem onych [Et dabis argentum Aharon, et filiis eius redemptiones eorum]/ ktorzy zbyli nád nich. BudBib Num 3/48.

»dać ku wiernym rękam (a. wiernej ręce)« = złożyć w depozyt (3): Iako my on nyedal stha kop grosshy wpolgrosczech chowacz kv wyernym rakam (kthory) pyenyadzy gothowych kthorymy on myal skvpycz czynsz z gymyenya szwoyego ZapWar 1527 nr 2383, 1527 nr 2383; Nád to oznaymięć teras iżem dał ku wierney ręce dzieſięć talentow śrebrá Gábáelowi brátu Gabryego w Ragos mieście Medſkim. BudBib Tob 4/21.

»dać na rękojemstwo« = dare ad fideiussionem JanStat [szyk zmienny] (10): LibLeg 10/56; A gdyby wźiął dwu koniu álbo dwu wołu/ tedy iednego ma dáć na rękoiemſtwo á drugiego ſobie wźiąć UstPraw E4, A, F [2 r.]; IEſli kto bydło czyie zaymie z ſzkody/ á niechćiałby go dáć ná rękoiemſtwo nápomniony przez ſzláchtę y Woźnégo/ zá tákowé niedánie ma bydź pozwan do práwá Zamkowégo SarnStat 513, 513 [2 r.], 675, 913.

»w zajem dać« = mutuare, in mutuum dare BartBydg (3): Zleć tobie cżego pożycżyć/ Owco niechceſz rychło płáćić. Korzec owſá com w zaiem dał/ By mi dáłá Pan wilk kazał. Owcá śię ku długu przyznáłá/ [...] Y prośiłá przedłużenia BierEz N2v; Mutuare, wzayem dacz, zalozicz kogo BartBydg 95b, 95.

»dać zakład, pod zakładem, w zakładzie« [szyk zmienny] (5 : 2 : 1): RejKup k7v; ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; Oná rzekłá/ ieſli daſz w zakładzye pierścień/ ſzátę/ y tę laſkę co ią nośiſz [będę tobie k woli]. BielKron 20, 106, l08v; OrzJan 126; Zydóm ná niektórych mieyſcach dáliſmy zakłády [Iudaeis in aliquibus locis contulimus vadia JanStat 1128]/ śćiągáiącé ſie ná wielkié ſummy SarnStat 263.

»dać na zapis« (2): RejRozpr Fv; Transcribere item, [...] też pożiczáną ſumę od yednego wziąć á drugiemu dáć ná zapis. Mącz 375d.

»dać (pieniędzy) (na) zastawę« [szyk zmienny] (7): ZapWar 1530 nr 2479; Foenerari aliquid alicui, Záſtáwić komu co/ et iterum, Dáć komu pieniędzy ná záſtawę/ deponentaliter. Mącz 133b; Krześćiánin bez świátká twiérdząc, że mu zaſtáwę dał: Zyd odwieźć ſie iurámentem może. SarnStat 247, 189, 261, 692, 914.

f. Dostarczyć, zaopatrzyć [w tym: co (41), komu (24)] (74): ZapWar 1518 nr 2235, 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; BierEz I4v; HistJóz E3; A pothym by kthorzy snych zaſyą v vaſſ dlya ych potrzeb vaſz proſzily y zandaly lvb yeſzdnych lvb drabow z a ych pyenyandze, abo nyekthorich potrzebnych rzeczy kthore kolwyek bandą, abyſczye yem zadney rzeczy nyedaly, them obyczayem kthora przyaſzny myędzy wamy y myedzi namy yeſth. LibLeg 7/41v, 11/94; powyada ze my dawala yakyegoſz zyelya aby poſſipowali the ku kthorem chucz myali y oney theſz thakowego dacz myala. LibMal 1552/172, 1554/192v; GroicPorz ee2v; RejWiz 56; Leop Num 11/13, Esth 2/9[2 r.]; Kto komu bydło zaymie z ſzkody/ á on co mu zaymą niewypráwi bydłá ſwego do trzech dni: tedy ten co ie zaymie ma ie dáć do obory Krolewſkiey UstPraw F, F [2 r.]; DWá do pánny przyiádą/ ſpołu im poſłáli/ Iednemu wżdy poduſzki odſwiętnieyſze dáli. RejFig Aa4; RejZwierz 101, 137; A ſam Abráhám bieżawſzy do trzody wźiął ćielątko młode/ y dobrze tłuſte/ á dał ie ſłudze/ ktory ie corychley gotował. BibRadz Gen 18/7; Potym záſię nieprzyiaćiele poſyłek ſwoim dáli cżterzy okręty pełne ludźi. BielKron 460, 460v; RejZwierc 111; HistHel B4v; StryjKron 602; BielSjem 33; Day kokoſzom brog żytá/ przedśię będą grzebły. BielRozm 25, 27; Młynárze ktorzy powinni wieprze karmić/ niechay im Vrzędnik da chudźiki roſłe GostGosp 88, 114, 136; A kiedy ći co ſól kopáią/ właſnémi rękámi co vrobią/ tedy Zupnik weſpółek z Báchmiſtrzem ma im piece z śćiánámi dáć [debet eis fornaces cum parietibus largiri JanStat 46] SarnStat 380.

dać czego (10): thaſch anna od Reſchcziny dala zyelya, do thego kapluna, a zophia od jaroſcha dwa placzki kupila LibMal 1544/92v; WyprKr 114v; BielKron 17v, 249; Aza (iuż) teraz dłoń Zewáchá y Cálmunny w ręku twoich/ żebychmy dáli woyſku twemu chlebá? BudBib Iudic 8/6; BielRozm 27; á toż ná oney mierze wagi doświadcży/ ieśliby ták przędze oddáć nie mogłá/ iáko iey przędźiwá dano. GostGosp 114; KlonWor 14. Cf dać czego ku czemu; na miejsce czego.

dać do czego (2): Item powyada yſch czirwowey do Mlyeka naprawyenya dala, pokrziwą kthora przeſz ploth roſzczie LibMal 1549/149; BielKron 309.

dać czego (po przeczeniu) (4): Kto bydłá záiętego nieda do obory Krolewſkiey/ [...] takowy ma być pozwan do Grodu UstPraw Fv, Fv; PAnnam dolnem obruſow nie dano. prze niepamiecz WyprKr 114v; SarnStat 675.

dać czego ku czemu (1): Przytym liſt do Azáfá ktory trzyma ſtraż láſow Krolewſkich/ áby mi dał drzewá ku budowániu bran páłacu kthory ieſt przy koſćiele BibRadz 2.Esdr 2/8.

dać na miejsce czego (1): Wolęć dáć ná to mieyſce/ mąki pytlowánéy/ Weź y w garnek kápuſty WyprPl Cv.

dać na co (8): CApelanom na obruſzi dano plotna stuke WyprKr 114v, 114, 114v; BielKron 84v; BudBib 2.Esdr 2/8; potym zważyć niż dáć na bielnik/ ieſli wagá ſpełná: bo około przędźiwá nawiętſze złodźieyſtwo. GostGosp 114; SarnStat 374; A w tym wnidźie podwodnik: Burmiſtrzu day koni Ná podwodę. KlonWor 14.

dać za co (1): kthory Biſkup obiecał dáć do woyſká żywnośći doſtátek zá máłe pieniądze. BielKron 309.

dać z czym (1): áby mu w báńkách 500. Dukatow dano z tymi wſzyſtkimi iáłmużnámi. ReszList 170.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): BielŻyw 114; Rzekł iemu krol: Cżegokolwiek potrzeba to wſzyſtko dádzą tobie. HistRzym 80.

Zwroty: praw. »opatrzenie dać« (2): Diar 37; A pánowie Duchowni Deputatóm ſwoim opatrzenié dáć máią. SarnStat 860.

»dać (s)potrzebę, według potrzeby« [szyk zmienny] (7 : 2): Leop Num 7/7, 8; BibRadz 2.Mach 4/49; BielKron 398v; y weſzli w dom iednego mieſzcżániná/ ktory ie takież wdzięcżnie przyiął á wſzytkę potrzebę im dał. HistRzym 28v, 28v; SkarŻyw 519; Radbym ieſcze ſpróbował bytu żołniérſkiégo: Zezwalam/ tylko dayćie ſpotrzebę wſzyſtkiego. WyprPl A3; GrabPospR N4v.

»dać stacyją« [szyk zmienny] (4): á ia dam ſtácyą y wſzytki potrzeby Krolowi. BielKron 398v, 398v, 435v; RejZwierc Aaa.

α. O osobach: przyprowadzić [tylko w imp] [kogo] (2): Nu/ nu/ corychléy moi/ ſkrytégo ſzukayćie/ Grécki to nieprzyiaćiél/ przed mię tu go dayćie. GórnTroas 45.
Fraza: »daj go sam« (1) : Odpowie święty: máła tobie z tego poćiechá/ day go ſam/ á ia go w imię Iezuſa vkrzyżowánego zlecżę. SkarŻyw 454.
2. Wręczyć, podać, podsunąć; dare Mącz, Calag, Vulg, JanStat, Cn; tradere Vulg; praebere Cn [w tym: komu (907)] (1207): ieden z nich mięſo porwał/ Drugiemu dał by ie ſchował BierEz I4v; LibMal 1551/163v; Leop 1.Mach 13/50; BielKron 45v, 126v, 209, 313v, 386v; á gdy mu dano [papiru] tedy wnetki żywot ſwoy nápiſał. HistRzym 124v, 34; y przynioſł ná miſie głowę iego [św. Jana]/ á dał ią dzyewce oney/ á dzyewká dáłá mátce twoiey. [caput eius ... datum est puellae et attulit matri suae Vulg Matth 14/11] RejPos 320v; BudNT Matth 14/10 [9], 11, Luc 15/16; SkarŻyw 171; WerGośc 218; Dano im wczora litteras passus naktore nagranicy czekali ActReg 125; WujNT Matth 14/9.

dać czego (17): dwa krocz Annye [...] thegoſz klucza dall, aby do pywnycze po pywo czarne otbworzila LibMal 1546/114; RejKup m2v; MurzHist S4v; BibRadz Gen 24/32; BielKron 114, 214v, 426v, 429v; Cedo aquam manibus Day wody ná ręce. Mącz 43c; GórnDworz P3; HistRzym 124v; RejZwierc 95v, 154; SkarŻyw 346; KochPieś 2; Phil K; Drugi pátrząc ná tę śmierć y przypadek tęgi/ Aby żyw był/ dał ná ſię y páſá y wſtęgi. KmitaSpit C2v.

dać co (265): BierEz F3; thą kopą dalem panv stharosczie panv swemv y thą pan stharostha dal [...] Komornykovy Xyąszaczczemv za roskazanyem Pana Marshalkovem ZapWar 1524 nr 2163, 1532 nr 2480; OpecŻyw 128v; HistJóz B2v; BielŻyw 156; RejRozpr E; LibLeg 11/154v; LibMal 1545/97v, 1548/146v [2 r.], 1553/174; SeklKat G4v; A tak panie każ wage dacz A nietrzebacz ſye sniem wrzecz wdacz RejKup cc4v, m5v, r3; KromRozm I A3v, E; MurzNT Matth 27/29; GliczKsiąż C8; GroicPorz h3; RejWiz 131v; Leop Gen 21/14, Lev 8/27, 4.Reg 11/10, Ex 31 arg, Luc 11/12 (10); RejFig Cc7v, Ee2; PArys miedzy pięknemi pániámi obierał/ Pállás/ Iuno/ á Wenus/ ktorey iábłko dáć miał. RejZwierz 42, 14v, 42, 49v, 102v; BibRadz Deut 9/10, 11, 4.Reg 22/10, Esth 4/8, 1.Mach 11/66 (8); OrzRozm C2v, Gv, M3; dáli mu płaſzcż Papieſki s tą mocą/ ná ktorego gi wdzyeieſz/ tego prziymiemy zá Papieżá. BielKron 188, 41v, 142v, 181, 242v, 313 (35); OrzQuin P3v [2 r.]; RejAp 26, 28 [2 r.], 60, 61v, 130v (10); GórnDworz P3, R2, T7; Wąż dał Gwidowi kámień troiey bárwy HistRzym 69v, 55, 61, 64v, 80, 82v [3 r.], 121v; RejPos 6, 142v, 266v, 287v, 320v, Ooo2; BiałKat 33v; KuczbKat 265, 270; ázaſz ieſt ktory ociec táki ná zyemi/ ktory gdyby go dziecię iego prośiło o chleb iżby dał kámień? [Vulg Luc 11/11] RejZwierc 10v, 10v, 38v, 175v; KochMon 28; BudBib Ex 25/17, Num 3/51, 3.Reg 17/19, Esth 4/8, Ez 4/15 (9); HistHel B2v; BudNT Matth 7/10, 11, Apoc 6/4, 8/2, 3 (7); StryjWjaz C2v, C3; SkarŻyw 41, 101, 160, 173, 324 (9); CzechEp 287; ReszList 170; albo sami bądzcie Krolmi, abo inszym Sceptra daicie ActReg 102, 84; GostGosp 22; KochAp 10; że będąc bliſkim rozłącżenia z tym świátem/ [św. Augustyn] kazał ſobie dáć Pſálmy Pokutne LatHar 157, 469, 699; RybGęśli D3v; WujNT Apoc 2/17, 6/4, 8/2, 12/14, 15/7 (11); WysKaz 35; JanNKar D3v; SarnStat 265, 334, 1224; KmitaSpit C2v; SkarKaz 348; CiekPotr 9 [2 r.]; Day kądźiel/ będą [!] przędłá GosłCast 25; ZbylPrzyg B4. Cf dać co z czego; co od kogo; co ku czemu; co przez kogo;,co pod kogo; co na czym; Zwroty.

dać czego (po przeczeniu) (9): Przecżeś nam midnice niedał. BierEz C2; RejWiz 85v; Leop Luc 7/44; á gdy chćieli mieć przepis dekretu niechćiano go im dáć BielKron 209; Mącz 405a; WerGośc 229; KochSob 56; GrabowSet E2; WujNT Luc 7/44.

dać co od kogo (2): Perscribere pecuniam, Przes bank komu pieniądze posłáć/ to yeſt gdy ye włoży w Krákowię [!] á dádzą mu liſtek od w banku ſiedzących Mącz 375e; BielSpr 43.

dać co z czego (3): I potwierdzamy/ áby ten Sylweſter/ y potomkowie iego/ tey korony vżywaly/ ktorąſmy z głowy náſzey iemu dáli KrowObr 27; Szoſtego dniá niemocy ſwoiey [Aleksander] dał był ſwoy ſygnet s pálcá Perdykáſowi BielKron 126v, 114v.

dać co ku czemu (3) : Iezu ktorys Ianowi ku ſlodkiemu odpocżywaniu ſwięte pierſi dał TarDuch B8v, C8; Leop Esth 2/15.

dać co pod kogo (2): Po obiedźie kazał nam s ſobą iecháć na myſliwſtwo/ y konie pod nas inne dano BielKron 435, 353v.

dać co przez kogo (4): Dał był Bog przez Moiżeſzá Zakon nápiſány ná tablicách kámiennych BibRadz I *6v; KuczbKat 265; Ale zakon dał przez ſługę/ z łáſką ſam z ſtąpił. CzechRozm 19, 94.

dać co na czym (5): chczę ábyś mi dał nátychmiaſth ná miſie głowę Ianá Krzćićielá, [Vulg Mar 6/25] RejPos 320v [przekład tego samego tekstu WujNT]; BudNT Matth 14/8; WujNT Matth 14/8, Mar 6/25; SarnStat 264.

dać do czego (3): Y z ćiągnął Cheruw rękę ſwoię z pośrzodku cheruwow do ogniá/ [...] á wziąwſzy dał do gárśći oblecżonego w płoćienne (ſzaty) BudBib Ez 10/6; WyprPl B. Cf »dać do ręku«.

dać na co (11): KromRozm I A3v, E; RejZwierz 102v; RejZwierc 38v; A iáko onego márnotráwnego ſyná przyiąwſzy oćiec/ oblokł go w ſzátę drogą/ y pierśćień dał ná pálce iego SkarKaz 348. Cf »dać rękę«.

dać po czym [ = ile] (3): BierEz G2; Potym mi [posłom] dano po koniu BielKron 434v; CzahTr E2.

cum inf (7): Kſiądz wácek odpaſawſzy/ y dzierżeć mu gi dał RejFig Ce8v; BielKron 429v; SienLek 61; GórnDworz R2, T7; StryjWjaz C3; KochAp 10.

W charakterystycznych połączeniach: dać miecz (9), pierśćień (sygnet) (9) sceptrum (2).

Przysłowie: A day ſám dwye ná łęk KromRozm I A3v, E; RejZwierz 102v; RejZwierc 38v [ogółem 4 r.].
Fraza: »daj sam« (8): Day ſam cżemierżicze mało Aby ſie yey wnos nabrało RejKup r3, m2v, m5v; KromRozm I A3v; Dayże ſám teraz dopiero boty/ rzekł pan. GórnDworz P3, P3, T7; Dayćiéſz ie [strzemiona] ſám do śiodłá WyprPl B.
Zwroty: »dać list« = epistolam reddere Mącz; dare lilteras cui Calag [szyk zmienny] (24): BielŻyw 151; A then lysth s roſkazanya Krolya yego M. dalem panu Zvpnykowy LibLeg 7/100v, 7/8v, 11, 8/132v, 10/67v, 11/107v, 108; HistAl C8, E6v, 14; RejZwierz 28v; BielKron 124, 243v, 465; Coenato mihi epistola tua reddita est, Yákom wiecżerzał dano mi liſt twóy. Mącz 59a; HistRzym 14v; Poſłał też s oſobná Temiſtokles ſwe poſły/ dawſzy im liſty tháiemne do rády Atheńſkiey BielSpr 37v; Calag 102b; SkarŻyw 102; SarnStat 875; CiekPotr 69 [2 r.], 75.

»dać ręką« (1) : ábowiem przećiwko tey ſwey woley/ dał Pan Bog ręką Kápłáńſką w ręce Krolowi miecz/ á Rzeczpoſpolita dáłá mu moc OrzRozm M3.

»dać (prawą) rękę, prawicę« [w tym: dać na co (6)] = przyrzec, obiecać; dextram dare Mącz, Vulg; manum dare Vulg [szyk zmienny] (30 : 4): GliczKsiąż E7v; krzycżeli głoſem wielkim/ żądáiąc od Simoná áby im dał práwą rękę [dextras sibi dari] (to ieſt pokoy ſnimi vcżynił) Leop 1.Mach 13/45, 1.Mach 13/50, 2.Mach 4/34, 12/12; DWorzáninowi ſwemu poćichu precż kazał/ Ten prośił by mu iáwnie przed ludźmi rękę dał. RejZwierz 24; BibRadz 4.Reg 10/15 [2 r.], I 331a marg, 1.Mach 6/58, 11/50, 62, 66 (9); Ziednał mu łáſkę v Wolſkich dawſzy mu rękę w przyiacielſtwo wierne. BielKron 109; Firmavit fidem dextera, Dałmi ná to rękę. Mącz 128b, 43c, 84a, 366d; GórnDworz T4v; RejPos 74v, 302, Ooo3; BudBib Esth 14/7 [8], 2.Mach 4/34, 12/11, 12; SkarŻyw 300; ZapKościer 1586/64v; ActReg 84; KochAp 7 [2 r.]; Day mi rękę á położ ią ná boku ábo łędźwiách moich/ ábyś mi vczynił miłośierdźie y prawdę. SkarKaz 386b.

»dać rękę« = witać się [szyk zmienny] (5): Owa śię z wilkièm [liszka, pies i osioł] potkáli/ Y tám ſobie ręce dáli: Ieden drugiego przywitał/ Pytáiąc iákoby śię miał. BierEz R3v, A4v; (did) Krol wita Iakoba (—) Day rękę miły ſtary barzo cie widzę rad RejJóz Q2; RejFig Dd3v; BielKron 435.

»dać ręce« = wziąć się za ręce [szyk zmienny ] (2): Starość [postać sceniczna] da rękę oycowi. BielKom C7; Czemu ſobie rąk nie damy/ A ſpołem nie záſpiéwamy? KochSob 56.

»dać w (prawą) rękę, prawicę, na rękę, do ręku, w ręku« = dare in manus Vulg [szyk zmienny] (25 : 3 : 1 : 1 : 1): Potym koronowaniu/ na iego więtſſy poſmiéch/ dali mu miąſto ſceptru/ trzeſtz albo trcinę morſką w ręku [bibl. Matth 27/29] OpecŻyw 128v [przekład tego samego tekstu MurzNT, LatHar 699]; y zyął [Farao] pyerſcień zręku ſwych y dał y na iego [Józefa] rękę HistJóz B2v; LibLeg 11/154v; MurzNT Matth 27/29; Leop Ez 10/7; OrzRozm C2v, Gv, M3; A gdy vrzędniká ſadzał [Trajan] ná vrząd/ dał mu miecż w rękę mowiąc: Vżyway ſwego vrzędu ſpráwiedliwie BielKron 148v, 37v, 50, 123v, 214v, 318v (10); HistRzym 55, 121v; BudNT Luc 15/22; Niemnie Bibliją y piſmo zakonne/ ále kſiężey y ſtárſzym moim od Bogá wręce dano. SkarŻyw A5, A5, 101, 102; LatHar 469, 699; RybGęśli D3v; WujNT Luc 15/22; Rozwiązawſzy [strzały] po iedney dał w rękę kożdemu CzahTr E2; CiekPotr 9.

Szereg: »wziąć, (a, i) dać« = ferre et dare PolAnt (4): Wziął miecż iemu dał drugi/ by ſie z nim ſkoſztował. RejZwierz 14v; Tedy Ieremiaſz wźiął drngie kſięgi á dał ie Báruchowi BibRadz Ier 36/32; y wzyęłi ſiedḿdzeſiąt funtow ſrebrá s tegoż kościołá y dáli mu BielKron 50v; BudBib Gen 18/7 [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 4 r.].
W przen [w tym: co komu (53)] (60): MurzNT 81; Ale tu pan kluczy [od Królestwa Niebieskiego] Pyotrowi nyedał/ yedno obyecał. [...] Ale gdy obyecał/ bez pochyby też dał. KromRozm III M4v; Ale Pan Bog nie chćiał zgłádzić á wytráćić domu Dawidowego/ [...] á że był obiecał dáć mu pochodnią [daret ei lucernam]/ y synom iego ná káżdy czás. Leop 2.Par 21/7; á dał nam pierśćień wiáry ſwey/ przez ktory możem przyść do wiecżney oycżyzny HistRzym 84; WujJudConf 87; dałći [Pan] bory ochotnego ſercá do vcżynkow dobrych: dał y pierśćień zadátku żywotá wiekniſtego LatHar 675.
Zwroty: »dać klucz(e)« [w tym: klucze (od) Krolestwa Niebieskiego (17); klucz (do) (studnie) przepaści (4)] = wskazać drogę; dare claves Vulg [szyk zmienny] (37): OpecŻyw 56v; y tey pannye dał duch ſzwyąty klucze do ſkarbow boſtwa ſwego PatKaz II 49v; ktoremu [Piotrowi] pan Kryſtus klucze kroleſtwá nyebyeſkyego dał/ y owce y bárány ſwoye páść y rządźić kazał. KromRozm I E4; MurzHist S; MurzNT 81; KromRozm III M3v, M4v [2 r.]; KrowObr 29v; A Potym piąty Anyoł w trąbę zátrąbił y vyrzałem gwiazdę á oná vpádłá ná ziemię/ á dano iey klucż do ſtudniey przepáśći [data est ei clavis putei abyssi Vulg Apoc 9/1] RejAp 76 [przekład tego samego tekstu WujNT], 16v, 77v, 91; Ale iż dał Pan klucże ſługom ſwoim/ y wſzytkim wiernym ſwoim zwięzowánia y rozwięzowánia ná zyemi. RejPos 302v, 299v, 300v, 302 marg; Inákſze klucże im tám dał gdźie mowi: Weźmićie Ducha S. ktorych grzechy odpuśćićie będą im odpuſzcżone/ á ktorym zátrzymaćie będą zátrzymáne. WujJud 88, 6, 82v, 84v, 87 [2 r.], 152v; SkarJedn 67, 78; NiemObr 27, 37; ReszList 151; Y dam klucz domu Dawidowego ná rámię iego WujNT 69, 64, 68, 76, Matth 16/19, s. 349, Apoc 9/1, s. 859.

»dać miecz, szablę« [szyk zmienny] (9 : 2): RejPs 219; przywiedliſcie nas w niełaſkę do Fáráoná/ y daliſcie mu miecż na nas ſwą powieſcią. BielKron 29, 50; ná toć Bóg tego Bábilońſkiégo Królá poſtáwił/ y iemn oſtrą ſzáblę w ręce dał/ áżeby [...] mśćił ſye krzywdy ſwéy. OrzQuin Y3, X2v [2 r.], X3v [2 r.]; SkarŻyw 479; BielRozm 7; SkarKaz 418a.

»rękę dać« = obiecać (1): Prze wiárę coś obiecał chowáć rękę dawſzy/ [...] Wſpomni [Eneaszu] ná mię PudłDydo B2.

»dać rękę« = pomóc (2): Okrzyk cżyńćie przećiwko niemu/ zewſſądći dáło rękę [ubique dedit manum]/ ponpádáłyć fundámenty iego [Babilonu] Leop Ier 50/15; Zda mi ſie/ iż iuż vmrę [...] Konam/ lecę do źiemie/ dayćie mi ſwé ręce GosłCast 2.

»sobie społu ręce dáć« = zjednoczyć się (1): A Wſzákoż w tákiey mierze á w tákim ſtanie/ y myſl wſpaniła/ y vkłádność vććiwa miáłyby ſobie ſpołu ręce dáć. RejZwierc 149.

»dać w ręce, do ręku« [szyk zmienny] (7 : 1): RejPs 219; OrzRozm M3; BielKron 50; OrzQuin X2v, Y3, Y3v; Owſzem ieſliby kto miecż noſił dáremnie/ komuby gi BOG do ręku dał/ żeby go on od krwie záwśćiągał CzechRozm 254v; SkarŻyw 479.

a. O potrawach i lekach [w tym: komu (581)] (823): BierEz C4; A gdy to iádl przed nimi/ wziąwſſy oſtatki dál ijm [Vulg Luc 24/43] OpecŻyw 169v [przekład tego samego tekstu WujNT]; TarDuch C8; FalZioł V 82v, 97v; Niemoże tylie nikt ſſtzenięćiu dáć/ ilie ras może ogonem márgáć. March3 V8; WróbŻołt 49/12; RejKup Lv, p6v; MurzNT Mar 2/26; Więc ſie nápić nie może byś mu cebrem nośił/ Mláſka gębą ieſzcże day prze Bog będzye prośił. RejWiz 120v; BibRadz Gen 3/6, Iudic 14/9; BielKron 13, 15, 50v, 90, 463v [2 r.]; SienLek 59, 170, 189; Y vpiekſzy podpłomyk/ Prorokowi dáłá. HistHel B2v; BudBib Eccli 29/31 [32]; BudNT Matth 15/36; Oczko 19v; SkarŻyw 262; WujNT Matth 15/36, s. 108 [2 r.], Luc 6/4, 24/43, Ioann 13/26.

dać czego (70): BierEz L3; A wſzakoſz naprzod Drijakwie możeſz dać z mlekiem rozmąciwſzy. FalZioł V 43, I 52b, 68d, III 7d, V 43,111v (11); BielKom C8; RejWiz 31, 54v, 91v, 105v, 191; Day nam mięſá [da nobis carnes] żebyſmy iedli. Leop Num 11/13, Iudic 5/25, 1.Reg 30/11, l.Par 11/17, Luc 11/7; RejFig Bb2v, Bb5v; RejZwierz 124; BibRadz Gen 24/32, Num 11/13, 1.Reg 22/10, Ez 18/7, 16; BielKron 15, 40, 50v, 68, 157 (10); SienLek 60, 141v, 165, 189v, 190 (12); HistRzym 37v, 64, 112v; RejPos 82v; RejZwierc B4, 6v; BudBib Gen 25/34, Iudic 8/15, 1.Reg 22/13; ModrzBaz 112v; Daymy tedy tych wod owym nabárźiéy/ co máią ſkórę po wiérzchn plugáwą Oczko 14v, 38; SkarŻyw 331; KochDz 107; WerGośc 229; BielRozm 27v; PaprUp Cv.

dać co (131): Potym więc zá ſtołem śiedli/ Dano karmią áby iedli BierEz S3, A2 [2 r.], C2 [2 r.], C4 [3 r.], I4 (16); HistJóz D; TarDuch A7; day go [syropku] łyſzkę na nocz dziecięciu FalZioł V 42, I 90d, II 18c, III 38b, IV 41b, V 42v (20); RejRozpr I2; SeklKat F4v, L4v; RejKup r4; HistAl E2, E2v, M8v; MurzNT Matth 14/19; GliczKsiąż C8; Szkápye też nie máſz co dáć RejWiz 72, 62, 141v; RejFig Aa4v; RejZwierz 5v, 118, 126, 128; BibRadz Num 11/13, 18, 21, 1.Reg 22/13, Luc 24/42; BielKron 17v, 95v; KochSat A4v [2 r.]; Potatum dare, Nápoić/ trunek dáć. Mącz 316a; SienLek 38v, 62v, 141v, 189v, 192 (11); HistRzym 43; RejPos 82v, 308v; HistLan E4; Daſz opilcy dzban gorzałki iż oſzáleie albo zdechnie/ á przedſię to v niego niemáłe dobrodzieyſtwo. RejZwierc 95v, 81v, 87, 104v, 197; WujJudConf 112; BudBib Iudic 4/19, 8/5; HistHel B2; BudNT Matth 14/19; CzechRozm 206; Oczko 10v, 26, 31, 32v, 33 (15); SkarŻyw 119, 160, 498, 560 [2 r.]; PudłFr 46; Ná krzyżu go rozbili/ gorzki napoy dáli ArtKanc D13; GórnRozm B4v; WujNT przedm 22, Matth 24/45, Luc 24/42; iż przyiechał był pan Neorzá Woiewodá przed Zupę/ y kazał ſobie dáć poczeſtowánié [mandavit sibi dare praelibationem JanStat 36]. SarnStat 372; SkarKaz 121b, 161a [2 r.]. Cf dać co przez kogo, Zwroty.

dać czego (po przeczeniu) (14): BierEz C3v, R2; FalZioł V 38; RejRozpr I2v; á ná ten cżás nie dano im [lwom] nic áby pożarli Danielá. Leop Dan 14/31, Ier 16/7; RejFig Aa7v; HistRzym 112; Bo ieſli koleryk/ nie dáyże mu pokármow gorących RejZwierc 6v; Oczko 21; SkarŻyw 98; CzechEp 63; WujNT 151; GosłCast 39.

dać co na co [= jako] (1): Y dali na pokarm moy żołć TarDuch A7.

dać czego z czego (9): O bj mi kto dał wody [daret ... aquam] z cyſterny Betlehemſkiey Leop 1.Par 11/17; A przetoż miły ſynu káż mi dáć [trunku] z pierwey kuffy. HistRzym 112v, 112v [3 r.], 113v; RejPos 82v. Cf »dać z ręki«.

dać co przez kogo (1): Ná trzćinie ocet w gębce przez iednego dáli. LatHar 522.

dać przed kogo (1): Ná płytką miſę [liszka krup] wylałá/ A przed ſwego gośćiá dáłá. BierEz N3.

dać z czym (18): Białego kadzidła [...] ſtarłſzy/ day dziecięciu z wodką piołynkową FalZioł V 38, I 9d, 61c, III 39b, V 43, 85 (15); Leop Ier 16/7; SienLek 38v; A podawaſz nam s piánámi/ Day s konwią náleiem ſámi. RejZwierc 235v.

dać po czym [=ile] (2): SienLek 190; Pánie konie ſie przepádły/ Y wcżorá owſá nie iádły/ Ażem im był po ſnopku dał RejZwierc 235v.

dać w czym (11): BierEz L3; FalZioł I 68a, 144b, III 39b; vtłucz ią miáłko ná proch/ á day iéy po troſze wpićiu temu co opuchł. SienLek 132, 57v [3 r.], 132, 142, 152v.

Ze zdaniem dopełnieniowym i okolicznikowym miary [(a)by (2), co (3)] (5): Day pſu być ránę wylizał. BierEz I4; vcżyń piłuły [...] á pothym day paniey czo dwie dragmie zaważi zwinem dobrem FalZioł V 25, V 85; BibRadz Mar 8/6; Potym wyięłá y dáłá iey co ſię było zoſtało iey potráwy. BudBib Ruth 2/18.

W charakterystycznych połączeniach: dać karmią, obrok, poczestowanie, pokarm (2), posilenie, potrawy (3), pożywienie (3), żywność (2); dać na pokarm.

Zwroty: »na język dać« (1): bacżyć to możemy iż mu y kropie wody/ w ogniu vpálonemu/ ná ięzyk nie dádzą? CzechEp 63.

»dać lekarstwo« [szyk zmienny] (6): Toż naprzeciwko omdleniu lekarſtwo day Czo złoty zaważy FalZioł I 119b, V 28, 38v, 84; BielKron 459v; SienLek 53.

»dać obiad« (1): Iáko prze wdzyęcżne goście/ dał im cżyſty obiad. RejWiz 131v.

»papu dać« (1): Pappare, cibum sumere, Papkáć/ pápu dźiecięciu dáć. Mącz 276c.

»dać połknąć (a. połykać)« (5): vcżiniwſzy iedennaſcie piłuł zdragmy, day połykać opuchłemu cżłowiekowi na ſwitaniu FalZioł V 84, III 33d, V 77; SienLek 93v; Apoſtoł powiáda iáko mu dano kſiąſzki połknąć/ áby obiawiał ludziom tháiemnicze Páńſkie RejAp CC2.

»z ręki dać« (1): Zmiłuy ſię bárzom głodny/ ieſzcżeś mi nigdy z ręki twoiey nic nie dał SkarŻyw 98.

»dać (piersi) ssać« = dare lac Vulg; lactare Calag (2): A gdim wſtawſzy rano: chćiáłá dáć pierśi ſsáć synowi memu/ nálázłám go vmárłego Leop 3.Reg 3/21; Calag 437b.

»dać na stoł« [szyk zmienny] (6): BierEz D; BielKron 112v; O Pelopie ten głos był/ że go oćiec ſrogi Vwárzył/ y dał ná ſtół/ gdy częſtował bogi. KochFr 80; KochPhaen 6; BielRozm 27; Roſkazałeś [...] Abych ia ſwoie potrawki ná ſtoł dał/ iáko ty ſwoie dáieſz SkarKaz 161a.

»dać śniadać, śniadanie« (2 : 1): Czeladz woła iuż czás wſiádáć Boć nam nie nie dadzą ſniádáć RejRozpr I2v; ále mu day po ránu dobre śniadanie pokić z chućią ijé SienLek 189; GórnDworz T6v.

»na talerzu dać« (1): BLáznowi máłą rybkę/ ná tálerzu dáli RejFig Dd8v.

»dać w usta« = dare in os Vulg (1): y nácżynił gałek/ á dał w vſtá Smokowi Leop Dan 14/26.

»dać (wy)lizać« (2): BierEz I4; á naſuſz gich [jagód bzowych] w pieczu albo na ſlończu dayże owczam lizać FalZioł IV 2e.

»dać (wy)pić (a. napi(ja)ć się); dać ku piciu; dać picie« = dare bibere Vulg, Cn; dare potum Vulg; propinare Cn [szyk zmienny] (324; 4; 1) : OpecŻyw 49v [2 r.]; ku piciu możeſz thego ziela dać FalZioł I 127d, I 53b, III 31a, IV 37d, V 33, 85v (138); a iuż bądz iſt tego Ze daſz iſcie krolowi picie dnia trzeciego RejJóz I8; SeklKat M; RejKup p6v; KromRozm I G; MurzNT Matth 27/34; KromRozm II v2v; Leop Gen 21/19, Mar 9/40; prágnąłem/ y dáliśćie mi pić BibRadz Matth 25/35[przekład tego samego tekstu SeklKat M, ReszHoz 117], Gen 24/17, 45, Matth 25/37, 42, Ioann 4/7 (9); BielKron 13, 49v, 84, 149, 320 (12); SienLek 81v, 37v, 82, 114v, 154, I63v (135); GórnDworz Ee7v; HistRzym 28v, 64, 110v, 112v; BudBib Iudic 4/19; BudNT Matth 27/34; CzechRozm 148v; Oczko 19v, 20, 21, 31; SkarŻyw 497; MWilkHist G2; ReszHoz 117; Biały chleb ieść z gorzałką/ á wodę pić dano. BielSjem 21; LatHar 699; WujNT Matth 10/42, 25/42, 27/34, Mar 9/41, Ioann 4/7 (7); SiebRozmyśl K.

»dać (z)jeść (a. najeść się); dać ku jedzeniu, ku pożywaniu« = dare manducare Vulg [szyk zmienny] (93; 2 : 1): OpecŻyw 45; Gdy dziecięciu ſliny z vſt cieką, tedy Myſz piecżoną dać mu zieſć/ barzo na to pomaga. FalZioł IV 14d, I 38d, 152b, III 42b, IV 57a, V 42v (18); SeklKat M; RejRozm 407; MurzNT Matth 14/16, 25/42, Mar 5/43; RejWiz 57; Leop Num 11/18, Mar 5/43; BibRadz I 113v marg, Matth 25/35, 42; BielKron 465, 39v, 68, 83, 260v, 458v (16); SienLek 53v, 91, 151, 173, 188v (21); HistRzym 28v, 64v, 117v; RejPos 255; GrzegŚm 49; Alić kſiądz wynurzywſzy łeb s komnáthy woła/ Prze miły Bog daycie co ieść. RejZwierc 26v, 26v [3 r.]; máiąc trochę ieſzcże zboża/ y mąki y ſyrá/ dáli ſie tego náieść dobytkowi BielSpr 48v, 4v; BudBib Gen 25/30; BudNT Matth 14/17; Oczko 19v; Gdy iey co oſobnego ku iedzeniu dano/ ábo wino inſze/ niechćiáłá SkarŻyw 160, 35, 497, 545, 583; KlonŻal B2 marg; ReszHoz 117; WujNT Matth 14/16, 15/35, 42, Mar 5/43, Luc 8/55 (8).

Szeregi: »dać i pokarmić« (1): á Lábán zebrał brzemioná z wielbłądow/ y dał im plew y pokarmił ich [deditque paleas et faenum Vulg] BibRadz Gen 24/32.

»wziąć a dać« (1): Weźmićie od niego grzywnę/ á dayćie temu ktory ich ma dźieśięć. WujNT Luc 19/24 [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

W przen [w tym: komu (57)] (64):

dać czego (11): OpecŻyw 49v, 50; KThoż da głowie moiey wody [dabit capiti meo aquam]/ y ocżom moim ſthudnicę łes Leop Ier 9/1; [przekład tego samego tekstu SkarŻyw 195] BibRadz Ioann 4/15; Iam ieſt Alphá y Omegá/ pocżątek y koniec. Ia prágnącemu dam s ſtudnice wody żywey dármo. RejAp 177v, 195v; HistRzym 60; RejPos 82; SkarŻyw 195; Dać wam pan chlebá vćiſku y wody vdręcżenia CzechEp 124; WujNT Ioann 4/15.

dać co (22): Wſſelki ien pije ſtey wody/ zaſie pragnie/ ale kto będzie pitz wodę ktorą iá dám iemu/ niebędzie pragnąl na wieki [Vulg Ioann 4/14]. OpecŻyw 50, [przekład tego samego tekstu BibRadz, WujNT] 106v; Rozbił ſkáłę ná puſſcży dał im żywą wodę LubPs R6; KrowObr 202; RejZwierz 35; BibRadz Ioann 4/10, 14 [2 r.], Apoc 16/19; iż oſtáteczny odkupićiél miał być ſłodkim pokármem pſzenicznym ná źiemi: iáko piérwſzy dał ſłodką mánnę ludowi ſwemu. BiałKat 346; CzechRozm 227v, 238; Okaząłéś gniéw iáwny ſwóy nád námi/ Dałeś nam trunek ná poły ze łzámi. KochPs 86; SkarŻyw 589; KochSz A4; LatHar 729; WujNT Ioann 4/10, 13, 14, Apoc 2/17, 16/19; SkarKaz 706a.

dać czego (po przeczeniu) (1): Azaſz mu nie obiecuie dáć owocżow z drzewá wiecżnie żywiącego. RejAp 25.

Zwroty: »dać jeść, pożywać« [szyk zmienny] (9 : 2): A więc táko [ręce z nogami] vdziáłáły/ Brzuchowi nic ieść nie dáły BierEz R2; A Moyzeſz w przyſzłym żywoćie áby thobie niedał pożywáć Szerábárá á Leuiáchám. GroicPorz aa2v; Themu ktoryby zwyćiężył/ dam ieść z oney ſkrytey mánny [ Vincenti dabo ei edere de manna abscondito] BibRadz Apoc 2/17 [przekładtego samego tekstu RejAp 26, 27v, WujNT 843 marg]; RejAp 19, 20v, 26, 27v; GrzegŚm 41; Któré więc [szczęście] zwykło ſrogą trućiżnę nákrywáć Słodkim miodem: nákrytą/ da człéku pożywáć. ZawJeft 46; WujNT Apoc 2/7, s. 843 marg.

»dać lekarstwo« [szyk zmienny] (6): A dla tego muśi mu dáć lekarſtwo/ [...] áby miał ſkruchę w ſercu HistRzym 111 v; BiałKat 218v; CzechRozm 206; obiecuię pilność w tym vcżynić w krotkim cżáſu/ iż rzecż poſpolita Rzymska/ [...] iáko napierwey dáłá przycżynę ſzkodzie/ ták da lekarſtwo y zdrowiu pocżąthek BielKron 199; Co gdy ſtárſzy vſłyſzał wnet lekárſtwo dał/ ktorym [...] ogień on zápálcżywośći żądzey złey ieſt vgáſzony. SkarŻyw 14; SiebRozmyśl A2v.

»dać pić, picie, ku piciu« (4 : 1 : 1): Dokądże będzieſz nas karmił chlebem złeż/ y pokiż nam daſz pićie w płacżu [potum dabis nobis in lacrimis] WróbŻołt 79/6; Leop Ier 9/15; BibRadz Ioann 4/10; A on Bábilon wielki przyſzedł na pámięć v Bogá/ áby mu dał pić kielich winá rozgniewania ſwego. RejAp 138v; Ten go nákarmi chlebem zrozumienia/ a da mu ku pićiu wodę mądrośći [aqua sapientiae salutaris potabit illum Vulg]. BudBib Eccli 15/3; WujNT Ioann 18/11.

»dać obrok (i strawę), pokarm (a. [ile] pokarmu), posiłek« (2 : 2 : 1): on ſam [Baranek Boży] wrotá do Ráiu otworzy/ [...] y da doſyć pokármu z drzewá żywotá BielKron 19; Co mowi P. Piotrowi. Daj pośiłek bráćiey: To ſię więcey w potomkách piotrowych/ niſzli w ſamym S. Pietrze [...] pokazáło. SkarJedn 81; Rácż dáć y pokarm duſzy Słowá naświętſzego ArtKanc T12; przypuśćił ćię [...] do Sákrámentn Ciáłá y Krwie ſwoiey/ [...] y dałći tę nadoſtoynieyſzą świątość zá ofiárę odkupienia/ obrok y ſtráwę twego pielgrzymowánia LatHar 678; O iáko to/ ſczęśliwa/ która wyſługuie Zywność ná lichéy wioſce/ [...] Smácznieyſza iéy ieſt wodká/ niż przyſmáki moię. Sen ſłodki iéy na trawie/ da obroki ſwoie. GosłCast 24.

»dać przysmak« [szyk zmienny] (2): ActReg 132; iż ieſli on nie będzie pocżątkiem tych gier/ tedy przedſię może im dáć dobry przyſmák trefnoſeią ſwoią. GórnDworz C2v.

»dać na wet« [szyk zmienny] (2): Scipio Rzymſki. [...] Vcżynił zá potráwę miáſto Kártágińſkie. Náprośił ná wiecżerzą/ Więc miáſto dał ná wet RejZwierz 35; Gdy ſie náiedli/ obruſy zebrano/ A potym ná wet ſzáchownicę dano. KochSz A4.

α. O Eucharystii [w tym: komu (50)] (60): OpecŻyw 93; SeklKat C2v; A gdy oni wiecżerzáli/ wźiął Iezus chleb y dobrorzecżył/ łamał y dał zwolennikom ſwoim á rzek ł [!]: Bierzćie/ á iedzćie: Thoć ieſt ćiáło moię. Leop Matth 26/26 [idem Mar 14/22, BibRadz Luc 24/30], Matth 26/27, Mar 14/22, 23; BibRadz Luc 24/30; LatHar 691, 706; A wźiąwſzy kielich/ dźięki czynił/ y dał im/ rzekąc: Piyćie z tego wſzyſcy. Abowiem táć ieſt kreẃ moiá nowego teſtámentn WujNT Matth 26/27 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 93, SeklKat C2v, Leop, LatHar 691, 706], s. 64, 297.

dać czego (1): Rzekli tedy do niego Pánie/ day nam záwżdy tego chlebá [Domine, semper da nobis panem hunc]. WujNT Ioann 6/34.

dać co (28): Spráwuyćie nie then pokarm kthory ginie/ ále ktory trwa ku żywotowi wiecżnemu/ ktory wam da Syn cżłowiecży [Filius hominis dabit vobis] Leop Ioann 6/27 [przekład tego samego tekstu WujNT], ZZ3v; RejPos 82 [2 r.]; dam wam pod oſobą chlebá nieśmiertelné/ nierozdźielné/ duchowné/ y żadnéy dolegliwośći niepoddáné prawdźiwé ćiáło moié BiałKat 313v; KuczbKat 180; RejZwierc 197; WujJudConf 172; KarnNap D4; SkarJedn A3; SkarŻyw 29, 173, 278, 589; Kryſtus [...] vmęcżenie ſrogie ćicho znaſzał/ by nam pokarm y napoy w żywoćie wiecżnym dał. ArtKanc B10; Pánie/ ktoryś nam tu/ przy ſwey oſtátecżney Wiecżerzy/ ćiáło dał [...] Day pámiętáć łáſki/ twey wielkiey miłośći GrabowSet P2; OrzJan 129; LatHar 209, 296; RybGęśli B4v; WujNT przedm 32, Ioann 6/27, 51, s. 328 marg, 329, 330 [2 r]; SkarKaz 159a.

dać czego (po przeczeniu) (2): RejZwierc 198; Przenachwálebnieyſzy Sakráment/ raz w Wielki cżwartek poświęcony/ cáły rok dla chorych chowáią: mieniąc iż ſię innych dni świężo poświęconego chorym dáć nie godzi. SkarJedn 345.

dać co do czego (1): Gdy ćiáło ſwoie dał do pożywánia/ y kreẃ do napoiu domownikom ſwoim. SkarKaz 158b.

dać co ku czemu (10): PowUrb +2v; Iezu ktorys chlebową y winną oſobą ciało thwoie y krew Zwolennikom ku taięmniczy dał. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B8v; SeklKat D2; y toż ćiáło/ nam ku iedzeniu álbo vżywániu ku zbáwieniu náſzému dał. BiałKat 291; WujJudConf 253v; CzechRozm 29v; SkarŻyw 598; ArtKanc N9; WujNT Ioann 6/52,s. 332.

dać co za co (2): Zá mięſo bydlęce dał nam przenadrożſze ćiáło ſwe. SkarKaz 157b, 157b.

cum inf (4):RejAp 130v, 133; A ktemu y iednego chlebá pożywáć nam dano/ ábyſmy ſię/ iáko ten że Apoſtoł mowi/ wſzyſcy iednym chlebem ſtawáli. SkarJedn A2v; y dałeś im krew pić [sanguinem eis dedisti bibere]: bo godni ſą. WujNT Apoc 16/6 [przekład tego samego tekstu RejAp 130v].

W charakterystycznych połączeniach: dać chleb, pod osobą chleba, ciało (i krew) (17), (na) pokarm (3), sakrament (2), strawne; dać ku jedzeniu (5), ku pokarmu, ku pożywaniu (do pożywania) (4), dla posilenia; dać pić (3), pożywać.

3. Umieścić, położyć, włożyć, dołożyć; postawić; dare Vulg (28): Conflo, Weſpołek dáć. Mącz 130d; By był ták dał: by był owák dał: thedyby był wygrał GórnDworz M4v.
Przysłowia: Każdy niezgodą mogłby dáć we błotho/ Gdyż ſwięta zgodá ſtoi nam zá złotho. RejZwierc 228.

Więc tu pieniędzy rzkomo w gołą rękę bráć niechce/ ále do mieſzká day przedſię. RejPos 280.

dać czego (4): dawſzy tey to gębki tak wiele czo dwa złotha zaważą FalZioł III 3c. Cf dać czego do czego; czego w co; komu czego.

dać co (16), kogo (1) : Przetoć mię tu dano/ Aby mię nie brano. RejZwierc 239; w kownátách/ álbo w łożnicách ią [wodę ciepliczną] dáć/ á tám ćiepło mieć każe Oczko 22; idz iedno tam ná ono mieyſce/ gdzieś ony pieniądze dał. SkarŻyw 101; Powinne/ bráćią/ kmotry w iednym pocżćie dáli KmitaSpit B. Cf dać co do czego; co komu; co na co; co w co; co przed kogo; co z czym; Zwroty.

dać czego do czego (1): Tako gi odebrawſzy y odwarzywſzy dobrze, day do niego kminu/ anyżn/ kopru/ ſzafranu/ zwierciawſzy FalZioł IV 46b.

dać komu czego (1): dobry żołnierz vmie kowalewi roſkázáć/ [...] iáko gi [tesak] robić/ iáko mu wiele ſtáli dáć GórnDworz E6.

dać w co czego (1): Nie rzekłeś mi w miednicę wody day BierEz C2.

dać w co komu (1): bo ten co dáry bierze/ nie rad wraca tego w co mu dádzą. GostGosp 14.

dać co do czego (1): Bo co daſz do żołądká toć ſie w kreẃ obraca RejWiz 61v.

dać co komu (3): Kto by kogo wrzućił w doł związawſzy á dał mu tám drábinę BielKron 465v; vmieráiąc on Ewágrius/ roſkazał ſynom ſwym/ áby mu on zapis y Cyrográf Biſkupi/ w ręce dáli/ y znim go pogrzebli. SkarŻyw 102.

dać co na co (4): RejZwierz 35v; y dano mu [aniołowi] zápáchy mnogie/ áby dał modlitwy świętych wſzech ná ołtarz złoty [daret de orationibus sanctorum omnium super altare aureum Vulg] BudNT Apoc 8/3; Ná wierzch mu dał grubą włośięnicę/ y przyłbicę/ ná głowę SkarŻyw 166; GostGosp 130.

dać co przed kogo (1): Bo oto kámień ktory dałem przed Iehoſzuego [dedi coram Iesu] BudBib Zach 3/9.

dać co w co (6): Każdą tam rzeċ mianowáno Czo zaċ ma bycz wſſkrzinką dano RejKup t7v; SkarŻyw 102. Cf Przysłowia, Zwroty.

dać co z czym (1): Oto ią wezmę drzewo Iozeffowe/ [...] y dam ie poſpołu z drzewem Iudy [dabo eas pariter cum ligno Iuda] Leop Ez 37/19.

Zwroty: »dać [co] w fraszki« (1): Przetoż ia ták vcżynię/ dam to wſzyſtko w fraſzki PaxLiz D3.

»[co] w ogień, dać« = zniszczyć (1): Nie pátrząc piſáliśćie: piſmá w ogień dayćie CiekPotrŚredz )?(4v.

praw. »w rejestr [co] dać« = wpisać (1): ktore beneficia niechayby ſámi ktorzi ie dźierżą pod ſumnieniem ſzácowáli/ y w reieſtr poſpolity to dáli [ac in tabulas publicas referrentur] ModrzBaz 122.

W przen (1):
Zwrot: »miarę dobrą dać [na co]« (1): Miárę dobrą [...] dádzą na łono wáſze. A iáko wy mierzyć będzyecie/ ták też wam od inſzych odmierzono będzye. RejPos 170
4. Przeznaczyć w jakimś celu; posłać, powierzyć; tradere Mącz; addicere Cn [w tym: kogo, co (687)] (696): OpecŻyw 18; RejJóz N5v; BielKron 319v, 379; Consocer, Pocieść álbo pocieściowie mogą być zwani/ ći zwłaſzczá którzi dzieći ſwoye weſpołek złączyli/ yeden dał dźiewkę a drugi ſiná. Mącz 398a; inacżey śioſtry niedamy/ iedno aſz ſię wſzjſcy z ludem wáſzym płći męſkiey obrzeżecie SkarŻyw 348, 250 [2 r.]; GórnRozm H4v; CzahTr F3.

dać do kogo, do czego (36): Bog oſłá w proźbie wyſłuchał/ Do gárncarzá go w ſłużbę dał BierEz L2; Lepyeyći go dáć do ſzkoły niżeliby myał po polacb/ vlicach/ bąki ſtrzelać GliczKsiąż K2v, E3, F6v, G5v, H5v, I7v (11); KrowObr 36v; RejWiz 39; Leop Gen 16/5; RejFig Cc8v; RejZwierz 121; dziewkę Anyżkę dáli do klaſztorá. BielKron 325, 98v, 429v; Mącz 93a; Tám ſie ná tho thák zezwolili wſzyſcy/ áby go dał do rzeźniká RejZwierc 6, 89v, 274 [3 r.], 274v; ModrzBaz 14, [38]; SkarŻyw 99, 452, 470 [2 r.], 478, 543; Mátká Sámuelowá/ wnetże ſkoro od pierśi odchowáłá ſynaczká/ do Helego go do kośćiołá dáłá SkarKaz 420b. Cf »dać do ręki«.

dać komu [w tym: komu ku czemu (10), komu na co (10), komu w co (7), komu za kogo, za co (6)] (225): A potym ſie vpominał/ Aby mu kmieć ſwą dziewkę dał. BierEz K4v, Q3; OpecŻyw 15, 18 [3 r.], 32v, 89 [2 r.], 105v; BielŻyw 85, 169; LibMal 1545/97v, 1547/133v, 1551/160; RejJóz Nv; y dał mu Roxanę żonę ſwoię y wſzytko rycerſtwo mu polećił. HistAl N3; MurzNT Ioann 10/29, 17/2, 6 [2 r.], 9; KromRozm II m3v, o3v; BielKom G6v; KrowObr 21, 42v, 212v [3 r.]; tedy też miedzy inemi pánnámi dano mu było [tradita est] Heſther áby byłá chowaná Leop Esth 2/8, 3.Reg 9/16, Ier 15/20, 28/13 [14], Ez 16/61, 1.Mach 11/9, 10; BibRadz Gen 24/41, 1.Reg 18/21 [2 r.], 2.Reg 13/13, 3.Reg 11/31 (8); Wſzákże dáli iednę ſtárſzą Annę Grábi Cyliyſkiemu BielKron 377, 15 [3 r.], 20v [2 r.], 28v, 56, 57 (35); KwiatKsiąż K3v; RejAp 89v, 90v; GórnDworz Aa5; Corki mey niedam żadnemu/ iedno kto gadkę zgádnie HistRzym 8v, 8v [2 r.], 13v, 14, 14v, 15 (18); RejPos 239, 239v [2 r.], 288v; GrzegŚm 6; KuczbKat 210; BudBib Gen 29/19 [2 r.], Ex 2/21, l.Reg 18/19, 21, Ez 21/32; BudNT Ioann 17/11, 12; KochPs 158; Dáli go potym rodzicy Biſkupowi Wyromándeńſkiemu áby go ná ſłuſzbę Bożą obroćił. SkarŻyw 527, 103, 352, 452; StryjKron 306; NiemObr 112; WisznTr 3; ActReg 10; GrabowSet E3v, G3; LatHar 728; Nie zá świátem proſzę; lecz zá temi ktoreś mi dał [dedisti mihi] WujNT Ioann 17/9 [przeklad tego samego tekstu MurzNT, KrowObr 212v], Ioann 17/2, 6 [2 r.], 11, 12, 24, 18/9; SarnStat 187; CiekPotr 3. Cf »dać w małżeństwo«, »dać w moc«, »dać w opiekę«, »dać w poruczenie«, »dać w posłuszeństwo«, »dać w ręce«.

dać k(u) czemu (13) : BielŻyw 85; LibMal 1545/97v, 1551/160; KromRozm II m4; Piſze też Diktys Kretenſis/ iż w ten cżás Aiáx ſyná Priamuſowego Polidorá wzyął/ ktorego był dał ku wychowániu nowo vrodzonego BielKron 57, 20v, 388v; HistRzym 134; Nád tho obroćilichmy byli Kryſtuſá ku iney rzecży/ á nie ku cżemu go Bog dał GrzegŚm 16; PaprPan Dv; SkarŻyw 452; SarnStat 187 [2 r.].

dać na co (41): OpecŻyw 118v; Bowiem z niego[jelenia] dwoie żniwo Mięſo żieſć ſkorá zá piwo A rogi dáć na grzebienie RejRozpr G3; RejJóz N7; BielKom G4v; Lepyey żeby ocyec dał rácżey ná rzemyęſlo ſyná niż ná náuki. GliczKsiąż G7v, F6v, G5, G7, G8, I2v (14); Leop Luc 19/23; BibRadz 1.Reg 18/21; zá to Iphigenią dáli do iey kościołá na wiecżne kápłáńſtwo w Tauryce. BielKron 56v, 62v, 142v, 156, 200, 349v; GórnDworz P7v; HistRzym 34, 123; KuczbKat 210, 235; Widząc dowćipne dziećię rodzicy: dáli go Arćybiſkupowi Máydeburſkiemu ná wychowánie SkarŻyw 352, 290, 470, 478, 482, 534; Száble na krzywé koſy/ y ná śiérpy dano KochProp 6; ActReg 10. Cf »dać na opiekę«, »dać na porukę«.

dać w co (87): BierEz L2; RejRozpr E2; LibMal 1547/ 133v; Mnię ná probę w klaſztor daycie BielKom G4v; KwiatKsiąż K3v; SarnUzn E2v; Y ſtworzył Ewę s kośći iego/ á dał ią w towárziſtwo iemu RejPos 42, 72, 239, 239v; HistLan A3; dwu ſtarſzych ná vrzędy Rzeczypoſpolitey obroćił: á młodſzego Ianá/ dał pilnie w ćwicżenie náuk. SkarŻyw 133; RybGęśli B2. Cf »dać w małżeństwo«, »dać w moc«, »dać w opiekę«, »dać w poruczenie«, »dać w ręce«.

dać za kogo, za co (34): Leop 1.Mach 11/10; nie możecie go [złapanego wilká] iście lepiey ſkáráć/ Daycie zá moię żonę/ nie trzebáć mu więcey RejFig Dd7; BibRadz Dan 11/6; dał dziewkę ſwą zá Sálomoná ſyná Andrzeiowego. BielKron 300v, 15v, 52, 69, 101v, 185 (8); Mącz 175b; BudBib B4; Ieſli ią damy zá iákiego bogátego y zacnego/ á złych obycżáiow cżłeká: vdręcży nam corkę náſzę SkarŻyw 103, 103, 452; Phil F4; OrzJan 63; SkarKaz 80a; CiekPotr 51, 56. Cf »dać za mąż«.

dać za kogo, za co [=jako] (6): Leop 3.Reg 9/16, Ez 16/61; BielKron 56; GórnRozm L3; y wiedz o tym, że ią tobie sioſtry Niedam zá praczkę, albo zá Náſtkę z przedmieścia. CiekPotr 54; CzahTr A4v.

dać na miejsce czego (1): odłączyſz káżde pirworodne dobytcże twoie ſámce y poświęćiſz/ á ná mieyſce oſłá pirworodnego daſz owcę/ á będą poświęcone kápłanom BielKron 36.

W charakierystycznych połączeniach: dać do klasztora (5), do szkoly (11); dać ku wychowaniu (3); dać na naukę (17), na posługę (4), na służbę (3), na (wy)chowanie (2); dać w klasztor, w naukę.

Zwroty: »dać w małżeństwo, w stan małżeński« [w tym: komu (10) ] [szyk zmienny] (8 : 3): Woyćiech Pruſkie Kſiążę ſwoię corkę dał w Małżeńſki ſtan/ Ianowi Woyćiechowi Megelbnrſkiemu kſiążęćiu. BielKron 238v, 52v, 87v, 99v, 103, 125; BudBib 1.Mach 11/9, 12; OrzJan 127; chceſz abym ći Dał sioſtrę ſwą w małżeńſtwo. CiekPotr 54, 86.

»za mąż dać« [szyk zmienny] (13): Boć mi to dawno obiecał/ Iżby mię rychło zá mąż dał BierEz B3v; BielKom G4v; GliczKsiąż P2v; UstPraw B3; HistRzym 102v, 110; WujJud 209v [2 r.]; CzechRozm 164; Vćiekłá do Biſkupá gdy ią zá mąſz dáć chćiano. SkarŻyw 192 marg, 192, 580; SkarKazSej 705b.

»dać w moc, pod moc« [w tym: komu (36)] = dare potestatem Vulg [szyk zmienny] (38 : 1): oto pan moy dał mi wſſytko wmoc HistJóz A3, A3 [2 r.]; BielŻyw 109; MetrKor 59/76v, 77; RejPs 916v; RejJóz D8; RejKup k2, ſ4, x6, ee3v; Dał mi bog w moc ty vrzędy/ Piſać ludzkie złośći błędy BielKom Dv; Leop Luc 4/6; przeto mu iuż zárázem wſzytki kſięſtwá Polſkie w moc dali BielKron 368, 3, 5v, 16v, 17, 102v (12); KochSat B4v; GórnDworz Ii7; RejPos 100v [2 r.], 127v; BiałKat 86; HistLan Bv; KuczbKat 140; SkarJedn 217; Dałeś w moc iego wſzyſtki bydłá polné KochPs 11, 11; KochPam 86; Dáli w moc dwiemá królom rádźić o pokoiu. KochProp 9.

»dać w opiekę, na opiekę« [w tym: komu (12)] [szyk zmienny] (13 : 1 ): Siebie y ſwe żałoſći na opiekę daywa RejJóz B7, H8v; RejKup n6; RejWiz 105v, Ce5; Krol Egipſki s tey przycżyny porucżył ſie Rzymiánom/ y ſyná im dał w opiekę BielKron 128, 253, 406; RejPos 72, 124; RejPosWiecz2 92v; SkarŻyw 103, 226; ArtKanc T4.

»dać w poruczenie (a. w poruczeństwo), na porukę [komu]« (2 : 1): a thego Tatarzina bilisczie dali na porvke czlowiekv yednemv LibLeg 10/56; RejPosWiecz2 92v; PudłFr 77.

»dać w posłuszeństwo« [w tym: komu (10) ] [szyk zmienny] (11): RejPs 157v, 158v; RejWiz 36v; dałći w poſłuſzeńſtwo á w opánowánie wſzytko ine ſtworzenie ſwoie. RejPos 74v, 49v, 72, 100V [2 r.], 239, 239v, 337v.

»dać w rękę, do ręki« [w tym: komu (10)] = dare in manum PolAnt [szyk zmienny] (13 : 4): OpecŻyw 25v; Tem ſpoſobem też trzebá áby pátrzał ocyec żeby byegłemu á vcżonemu cżłowyekowi dał wręce ſyná ſwego. GliczKsiąż L5v, L8v; BielKron 86v, 114v, 253; Fiduciarius, Ten czego komu zwierzono álbo do rąk dano. Mącz 126b, 43b, 227a; HistLan E2; BudBib Gen 32/16; CzechRozm 250; KochEpit A3v; GórnRozm C3; nie poruczą koniá iedno vmieiętnemu y pilnemu máſztálerzowi: á ſyná ládá komu da w rękę/ ábo go zániecha. SkarKaz 420b, 2; PudłDydo B3.

Szeregi: »poruczyć i (a) dać« [szyk 4 : 3] (7): ktorim swym exequtorom thi wſchitkie swe mayenthnosczi w mocz dał y poruczil. MetrKor 59/77, 59/76v; KochSat B4v; Támże go poſtánowić racżył/ porucżywſzy y dawſzy mu w moc ony wſzytki roſkoſzy mieyſcá onego RejPos 100v, 124; RejZwierc 105v; KochPs 158.

»dać a zlecić« (1): GDy ſyná ſwego yákyemu náucżycyelowi rodzicy ná náukę wolą máyą dáć á zlećić/ nyechay rozumyeyą/ iż rzecż dziwną á trudną ſobye zácżną. GliczKsiąż L3v.

a. Wydać, poddać; skazać; dare, tradere Vulg, PolAnt, Cn; ponere Vulg, PolAnt; addicere, condemnare, damnare Cn [w tym: kogo, co (347)] (351): LibLeg 6/190v, 10/123, 11/46, 58v; Páni z muru vźrzawſzy páná foremnego/ Dam miáſto rzekłá/ ieſli będę żoną iego. RejZwierz 24v, 42; BibRadz 4.Reg 6/29; BielKron 73, 313v; RejZwierc 155; BudBib Iudic 11/9, 4.Reg 19/10, Ez 15/6; Gdy daſz ſyná/ my w drógę záraz ſie vdamy. GórnTroas 41; WujNT Apoc 3/9.

dać do czego (13): Vſlyſſawſſy to pan a wierząc żenye ſwoiey rozgnyewał ſie barzo y dał Iozefa do cyemnice HistJóz A3v; ſkthoremi rzeczamy go pogimano y do vrzedu dano LibMal 1550/153v, 1549/150v, 1554/192v; y dáli dziećię [et posuerunt puerum] do nierządnego domu Leop Ioel 3/3; Condere captivos in custodiam, Więźnie dáć do wyeże. Mącz 92b; BudBib 2.Reg 20/3, Ier 52/11; HistHel D2v; poimał był Ioháná/ y dał go do ćiemnice [et vinxit eum in carcerem] BudNT Mar 6/18 [17]; CzechRozm 253; SkarŻyw 443, 445.

dać komu [w tym: komu na co (12), komu za kogo, za co (4), komu w co (3), komu ku czemu (2)] (127): pomoż Boże nędznemu/ Nie day mię orłu pyſznemu. BierEz H2v, E4v; OpecŻyw 109v; OpecŻywList C2; Dałes [dedisti] nas nieprzijacielom naſzym iako owce na pożarcie WróbŻołt 43/12; LibLeg 9/52v, 10/123, 152v, 11/58v, 107v; Dáli beſtiam zyemſkiem cyáłá ludzi ſwiętych LubPs S2v, R3v, Z4v, dd5 marg; Leop Lev 20/3, 3.Reg 13/26, Eccli 49/7, Apoc 17/17; OrzList i; RejZwierz 45; OrzRozm H3; BibRadz 4.Reg 6/28, Iudith 8/9; daycie nam związánego Sámſoná. BielKron 52, 116, 242v, 243v, 246v, 303v (9); Mącz 280b; RejAp 106v; Ktożmi Appolloná żywego da/ dam iemu pięć ſet funthow złothá. HistRzym 10v, l0v, 11, 11v, 44v; RejZwierc 154v; BudBib Ps 26/12, Is 50/6, Ier 15/9, Ez 25/4; BudNT Apoc 17/17; A potym gdy ſię Krolá vpornie domagáli/ dał go im z gniewem [non sine indignatione concessit] ModrzBaz 75v; CzechEp 375, 376; Mięſo wáſze pſom damy BielSen 7; GórnTroas 56, 75; GrabowSet E2; WujNT Apoc 17/17; JanNKarGórn H; SarnStat 156; od was y ſynow wáſzych kroleſtwo odeymie/ y da ie obcym nieprzyiaćielom SkarKazSej 702b. Cf »dać w moc«, »dać w pośmiech«, »dać w ręce«, »dać w zakładzie«.

dać ku czemu, ku komu (6): ią the wſſyſtkie dam [tradam] ku zránieniu przed oblicznośćią ludu Iſráelſkiego Leop Ios 11/6, Ez 21/11; dáli vbogim [obrazy] ku paleniu ſobie miáſto drew BielKron 205v, 54; RejZwierc 268v; ArtKanc T8v.

dać na co (76): OpecŻyw 103v; á ći ktorzy im gardzą dam [convertam] na vciekanie. WróbŻołt 88/24, 43/15, 70/1, 73/14, k. ee4; RejPs 164v; LubPs Mv, S3v; á miáſtá Iudſkie dam [dabo] náſpuſtoſſenie/ thák żeby niebyło obywátelá. Leop Ier 9/11, 15/13; BibRadz 2.Mach 1/17; dał ie [więźnie] chłopiętom ná rozmáite trapienie śmierći BielKron 313, 48, 148v, 181v, 233v, 240v, 313; RejAp 170; RejPos 102 [2 r.], 189v, 350v; GrzegŚm 19; KuczbKat 20; RejZwierc 258v; BudBib Is 34/2, Ier 15/13, 29/18, Ez 15/6, 25/7 (7); SkarJedn 322; Y dałeś go ná paſtwę górnému ſępowi. KochPs 110, 38; SkarŻyw 151; StryjKron 170; ArtKanc D2v, D18v; Phil S; GórnTroas 42; GrabowSet E4v; P. IEzuſá vbiezowawſzy/ dał go ná vkrzyżowánie. LatHar 699; SkarKazSej 688b; KlonWor 38. Cf »dać na okup«, »dać na pohańbienie«, »dać na pośmiech«, »dać na śmierć«.

dać pod co (13): y da niepobożne pod miecz [impios tradet gladio]/ mowi pan BibRadz Ier 25/31, 2.Reg 20/3; RejPos 102; RejZwierc 241; BudBib Gen 41/10; Tyś dał grzbiet nieprzyiaćielſki pod moię nogi. KochPs 25, 170. Cf »dać pod moc«.

dać w co (120) : Nye dáy w wyecżne potępienie mnie cżłeká nędznego. LubPs K4, Sv, S2, T5v marg, hh3; RejWiz 40; Leop 2.Par 7/20, Ez 16/38; BibRadz I 7a marg, Iob 13/27, Ps 80/13, Mich 6/16, Mal 1/3, Tob 3/4; dał ie był [Bóg] w niewolą do Bábilonu BielKron 113, 243v; Mącz 280b; SkarJedn 332, 402, 403; SkarŻyw 103, 558; ArtKanc A15; Błogoſłáwiony Pan BOg/ ktory nas nie dał w poimánie zębom ich. LatHar 591; PowodPr 21. Cf »dać we diabły«, »dać w moc«, »dać w pośmiech«, »dać w ręce«, »dać w śmierć«, »dać w żołnierze«.

dać za kogo, za co [= jako] (5): LubPs M2, R3; Krolowi Etreyſkiemu/ zá więźniá ią dano. RejZwierz 46; BibRadz Ps 73/14; GrabowSet G3. Cf »dać za przypowieść«.

Zwroty: »dać we diabły, (ku) diabłu« [szyk zmienny] (4 : 4): OrzList i; Plebaná ze wſzytkim Papieſtwem Dyabłom dał OrzRozm H3, R2v; OrzQuin B3v, L2; niemogącz dłużey okucieńſtwá wytrwáć/ chcze wſzytko dáć we dyabły GórnDworz Dd4v; RejZwierc 268v; ArtKanc T8v.

»dać w, pod moc« [w tym: komu (28)] = tradere in potestatem, dare sub manu Vulg [szyk zmienny] (29 : 6): BierEz F2; MetrKor 59/76v; a ia pod thwą mocz dam nieprzijaciele twoie [donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum] WróbŻołt 109/1; RejPs 88v; RejKup o4; LubPs K3v, Yv marg, aa3v; Leop Bar 2/4, Dan 14/21; Daliſmy go [kanibala] Potym onym więźniom w moc/ ktorzy go okrutnie tłukli/ áż zdechł. BielKron 444, 49, 49v, 50, 52, 64v (20); RejPos 101; RejZwierc 201; ArtKanc C17; Krew ſwą niewinną/ dałeś w moc kátowi GrabowSet E2; SiebRozmyśl L4.

»dać na o(d)kup« [szyk zmienny] (9): drugie poimano zwłaſzcżá pany z Lipego/ ktorzy byli ſtarſzemi/ aż ie Potym dano na odkup. BielKron 326v, 125, 252v, 255v, 256, 310; StryjKron 335; KochWz 136; Więźniow cżtyry tyśiące rozmáitych było/ Ktorych ſię ná okup dáć y z Krolem godźiło, KmitaSpit C6.

»dać na, w pohańbienie (a. hańbę)« (6 : 1): Zápalił ſie w gnyewye twym á dał w poháńbyenye/ Ono ſwe Izráelſkye wdzyęcżne pokolenye LubPs Sv; A to mieyſce y ciebie dam ná poháńbienie/ Ze ſie muśi dziwowáć káżde pokolenie RejWiz 184; RejAp 20; RejZwierc 42v; LatHar 574; KołakSzczęśl C3; Nie dayćie ná háńbę/ dla łákomſtwá chćiwego/ Latek ſwoich ſzędźiwych y włoſá śiwego. KlonWor 44.

»dać w, na pośmiech (a. pośmiewisko), na pośmiewisku, ku pośmiechu« [w tym: komu (8)] = dare a. ponere opprobrium Vulg; deridendum aliquem propinare a. dare Cn (4 : 3 : 1 : 1): Ktemu ieſſcże rácż mię wyrwáć od mych ſproſnich złośći A nie dáy mię w pośmiech ludziom vporney głupośći. LubPs K4v; á dam was ná pośmiewiſko wſfyſtkiemu ludu Iſráelſkiemu. Leop 1. Reg 11/2, Ps 38/9; RejPos 350; HistHel [A2]v; KochPs 56, 57, 61; záchoway nas wſzego grzechu/ nie day Diabłu ku poſmiechu. ArtKanc T8v.

»dać za przypowieść« (1): Dałeś nas zá przypowyeść w poſtronne narody LubPs M2.

»dać w rękę, do ręki« [w tym: komu (11)1 = dare a. tradere in (sub) manu(s) Vulg, PolAnt; destinare in manus Modrz [szyk zmienny] (54 : 3): A tak namęcżywſſy ſie go/ poganóm go w ręce dali OpecŻyw 108, 69v, 120; á nieday panie boże w ręce iego [non tradat eum in animam] nieprzijacielow iego. WróbŻołt 40/3, N8v; Pánowie nam zeſzli s ſwiátá/ Záwiodſzy nas w dálſze látá/ W obce ręce ſkárby dáli/ A nas ná odpuſt poſłáli BielKom A; LubPs Y3v, hh3v; O by tho kto dał lud ten w ręce moie [utinam daret ... sub manu mea] Leop Iudic 9/29, Num 21/34, Ios 11/8, 24/8, 11, Iudic 6/1 (19); BibRadz Ex 23/31, Ios 1/2, 3.Reg 15/18, Ier 21/7; BielKron 50v, 51, 58, 66v, 84 (7); BiałKat 138v; BudBib Num 21/34, Deut 1/27, Ios 21/40, Iudic 1/4, 4/14 (11); PaprPan P; ModrzBaz 78v; Y przeto dał ie Pan Bog w rękę Turecką iáko ſami widzićie, SkarJedn 333; Chćiéy ſye pośpieſzyć ku rátunku memu/ Nie day mię w ręce człowiekowi złemu. KochPs 102, 162; CzechEp 337; ActReg 77.

»dać na, w śmierć, na stracenie« = ad mortem dare JanStat [szyk zmienny] (8 : 3 : 2): Wezmicie go wy/ a podlug waſſégo zákonu na ſmiertz dáycie go OpecŻyw 119,[127], 132; SeklKat O, S3; MurzHist M2v; CzechRozm 261, 265, 266; ArtKanc E8v; niech me złoſne ćiáło/ Ciebie [Boże] ták nie obraża/ by mnie w śmierć dáć miáło. GrabowSet K3v, E2; SarnStat 156.

»dać do więzienia, w, na więzienie« = in custodiam dare Mącz [szyk zmienny] (35 : 1 : 1) : POwod ktory da kogo do więźienia/ powinien ieſt odpowiádáć wſzytkim GroicPorz ſv, ſ2; BibRadz Act 5/25; poimáli go y dáli do więzyenia ná Smoleńſk BielKron 388, 172v, 173v, 198v, 229, 235 (19); Mącz 75d, 280b; Y rozgniewał ſię Aſa ná widzącego/ y dał go do więzienia [et posuit eum domo carceris] BudBib 2.Par 16/10, 3.Esdr 1/37 [38]; SkarJedn 263, 322; SkarŻyw 47, 99, 300, 473; CzechEp 24; GórnRozm B; WujNT 445, 464; Iuż go ná zgubne imię do więzienia dádzą: W mánelle go vbiorą/ y w káydany wſádzą. KlonWor 38,

praw. »dać w zakładzie« [w tym: komu (4)] [szyk zmienny] (13): LibLeg 11/77; Krol Fráncuſki dáł w zakłádzie dwu ſynow małych Frańćiſzká y Henrychá Ceſárzowi BielKron 204, 128, 296, 350, 351v (10); RejPos 119, 143; dáli ſobie w zakłádzie ludźi zacnych z obudwu ſtron StryjKron 200.

»w żołnierze dać« (1): Bo v dworá ćwieżono/ Więc w żołnierze dano/ A s tákiey ſzkoły żacżki/ pirwey obierano, RejZwierz 85.

5. Określenie eufem. na oznaczenie obcowania seksualnego (13): BielKron 55v; Odmów ieſlić niepomyśli: day maſzli dáć wolą KochFr 10, 55; Miłuię tę co dáie: ſkąpą ſye nie brzydzę: Lecz ty nie daſz/ áni też wnet odmowiſz/ widzę. PudłFr 57, 32, 57.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): DAy czegoć nieubędźie/ byś nawięcéy dáłá/ Day czego próżno dáwáć potym będźieſz chćiáłá KochFr 55.

Zwrot: »dać taniej« (2): Acz ſie tego ſpodźiéwam/ że tá dobra páni/ Choć ią niecnotá rządźi/ wżdyć kiedy da táni. Wżdyć ią ſumnienié ruſzy GosłCast 72, 56.
Przen (2): Páni co Wyżlicżki dáć nie chciáłá. [...] Ten rzekł Więc choć tę cżarną pod fártuchem dacie RejFig Bb4v.

dać komu (1): Rzekł iey [dziewce] łákomy tył maſz/ otoć zye koſzulę/ Ale chceſzli iey dáć w łeb/ dam ią tobie kulę. RejFig Aa4v.

6. Wydzielić z siebie, zrodzić; afferre Mącz; dare, facere, gignere Vulg [co] (49): Zá yego pánowánya zyemyá płodna będzye/ A da obfitość zbożá ná gorach y wſſędzye LubPs Q4v; nyech zyemiá da zyołá kwitnące/ Tákież rozlicżne drzewá nadobnye roſtące. RejWiz 128v; Abowiem Pan da dobrotliwość: á źiemia náſzá da vżytek ſwoy [dabit fructum suum]. Leop Ps 84/13; Mącz 79b; BielSat H2v; GostGosp 120; Tákże yſtan waźnieyſzy/ y gmin poſpolity/ Albo dáli wzdychánia/ álbo płácz obfity SzarzRyt D.

dać komu (6): RejPs 126v; Dam wam Błogoſláwieńſtwo moię ſzoſtego roku/ thedy wam źiemiá da vrodzay/ iáko z a trzy látá [et faciet fructus trium annorum] Leop Lev 25/21, GroicPorz n4v; BielKron 2; RejPos 149v; Ziemiá co da Kmiotkowi/ to przyimie zá dobre KlonWor 79.

dać czym (3): Gárdłem żadnego głoſu dáć nie mogą. KochPs 174; Tákże y wy ieſlibyście ięzykiem nie dáli mowy znáczney [Ita et vos per linguam nisi manifestum sermonem dederitis) iákoż będźie rozumiano co ſię mowi? WujNT 1.Cor 14/9, s. 614.

W charakterystycznych połączeniach: dać pożytek, urodzaj (2), użytek.

Zwroty. »głos dać« = vocem dare Vulg [szyk zmienny] (5): A tak gloſy dadzą wielkié [zwierzęta i ptaki]/ iakoby dziękuiątz panu bogu za ſtworzenijé OpecŻyw 193; I zágrzmiał Pan z niebá/ á Naiwyſſy dał głos ſwoy: grad y węgle ogniſte. Leop Ps 17/14; BudBib Ps 76/17 [18] marg; KochPs 174; Abowiem ieſliby niepewny głos trąbá dáłá/ ktoż ſię ná woynę gotowáć będźie? WujNT 1.Cor 14/8.

»dać owoc« [w tym: z siebie (1)] = afferre fructum Mącz [szyk zmienny] (17): PatKaz II 56; TarDuch D8; A będzie iako drzewo ſzcżepione wedle wod płynącich ktore da ſwoy owoc cżaſu ſwego [quod fructum suum dabit]. WróbŻołt 1/3 [przekład tego samego tekstu ArtKanc P20]; A bog náſz będzie ſprawcą tem/ áby ziemiá dáłá nam owoc ku poćieſſe náſſey RejPs 126v, 126; GroicPorz n4v; BielKron 2, 6; Mącz 47c; czyś ták rozumiał/ nieboże/ Ze czérnié inſzy owoc/ niż tarnki/ dáć może? KochFr 102; BudBib Lev 25/19; ArtKanc P20; Pánie/ zániechay iey y ná ten rok/ áż ią okopam y obłożę gnoiem: owa ſnać da owoc [fecerit fructum] WujNT Luc 13/9, Matth 13/8, Mar 4/7, 8, k. Yyyyy2v.

»dać płod« (1): Nádźieiá krzeźwi chłopki/ y w zagon odwrotny Siemię miece/ by źiarnko dáło płod ſtokrotny. RybGęśli B.

»dać światłość, jasność (swoję)« = dare lumen a. splendorem Vulg (3 : 1): A wonyto dni po vćiſku onem/ ſłońce będźie zaćmiono kśiężyc niedá światłości ſwoiéi MurzNT Mar 13/24 [przeklad tego samego tekstu WujNT]; RejPos 149v; WujNT Math 24/29, Mar 13/24.

»wonią, (a. wonność) (z siebie) dać« = olere, redolere Calag (2): gdyż śiárká/ háłun/ witriol/ ſálétrá/ kámphorá/ náphá/ merkuryuſz/ ſmák y wonią z śiebie dádzą Oczko 11; Calag 233b.

W przen (9): nieda Anglia/ Szkocya/ Dánia/ Boemia/ Grecya/ Człowieká drugiego Hoſiuſowi [...] rownego. OrzRozm P3v.

dać od kogo (1): Moiá winnico/ iam był ćiebie ſzcżepił ſobie/ napoy gorzki dáłáś od śiebie/ temu kto ćię miłuie. ArtKanc E9.

dać komu (4): OpecŻyw [61]; OrzRozm P3v; Ten żywot [sposób życia, reguła] nam dał trzech przednieyſzych Doktorow kośćielnych/ Auguſtyná/ Grzegorzá/ Hieronymá WujJud 144v; ArtKanc E9.

Zwrot: »dać owoc« [w tym: z siebie (1)] [szyk zmienny] (5): OpecŻyw [61]; Dał pan Ieſus owocz odkupienia ludskiego y łaski ſwey WróbŻołt Bv, Bv; GórnDworz Ff3; SkarŻyw 536.
II. Uczynić; facere (10398):
1. Uczynić, sprawić, spowodować; zesłać, zdarzyć (o Bogu i naturze); udzielić; dare, facere Mącz, Calag, Cn [w tym: co (3734), komu (3543)] (5187): BierRaj 19v [2 r.]; BierEz M, O2v; OpecŻyw 49v, 55, 98, 103 (10); PatKaz I 5v, 9v; PatKaz II 26v, 48, 51v, 61v, 66 (9); Dzyeſyąta regula ſzwyątoſzczy yeſth dacz polepſzenye blyſznyemu PatKaz III 148v, 119v, 142v; a wſzakoſch choczya czo dadzą roznego they Inſtrucczyey choczya nye, thy przedſſya yecz Wymyą boze MetrKor 38/503; HistJóz Av; Iezu ienżes ſlepe oſwieczał/ Y głuchym miłoſiernie ſluch dał. TarDuch B3, A4v; FalZioł II 2d, IV 6d, V 69; BielŻyw 64, 92, 159; barzo trudna rzecż ieſth to odmienić czo komu natura iego dała GlabGad L8v, A2v A4, B8v, C, Cv (14); KłosAlg F3; KlerWes Av, A2v; WróbŻołt 19/5, H3 [2 r.], H3v, 46/5, V6 (14); RejPs 25v, 54v, 77v, 83v, 161 (7); LibLeg 11/93v, 136v, 186; RejRozpr A4v; SeklWyzn 4v; Opatrzywſzy iuż moy ſtan/w niemałey żacznoſći Dałes doſzyć wſzytkiego/ w wielkiey obphitoſći RejJóz A5, A5, C8, Ev, G4; SeklKat G4, Nv, N2, N4v, Sv (6); RejKup f5, k3v, k7, y8v, Zv, dd4v; HistAl C3, I, I6v; MurzHist O3 [2 r]; MurzNT 33, Matth 7/9, Luc 12/32, Ioann 17/7; KromRozm II e4v, gv, t4; KromRozm III K5v [2 r.], M4, M4v, Nv, N4v; Diar 38; MrowPieś A4v; BielKom B7, C3v [2 r.], D2v, D5, E; Adam y Ewá yáko im ſkoro pan Bog płod dał wyelce ſie rádowáli GliczKsiąż C2, B3v, C, C2, C2v, C3 [3 r.] (12); LubPs B3, H2v, Ev, E2v, N6v (21); áby każdy przez żadnego przeſzkodzenia/ vrodzay ktory mu Pan Bog dał/ s polá ſpráwił GroicPorz o3v, ſ4 [2 r.]; SeklPieś 15, 15v; KrowObr 27, 27v, 54, 139, 147v (18); RejWiz 18v, 21v, 29, 119v, 131 (10); Leop Gen 15/2, Num 21/16, Deut 5/29, 1.Reg 30/23, 2.Reg 4/8 (34); RejZwierz 68, l33v; BibRadz I *3, Ex 23/25, 4.Esdr 3/16 [2 r.], Luc 1/69, 2.Cor 5/18 (27); BielKron 45 [2 r.], 148, 173v, 318v, 380 (33); GrzegRóżn B3v [3r.], [H4]v[2r.], M; Mącz 124a, 408d, 482e; OrzQuin G, Gv [2 r.], Z3; Prot C; SarnUzn H3v; SienLek 13; RejAp 32v, 33v, 38 [2 r.], 40v, 104 (14); GórnDworz C5, G2, H3, V8, O6v (9); HistRzym 75, 75v [2 r.], 87, 93, 106 (11); RejPos 1, 19v, 57, 62, 74v (39); BiałKat 26, 88v, 108v, 143v [2 r.], 151 (10); KwiatOpis C4; GrzegŚm 26, 30, 31, 50; KuczbKat 25, 275, 405, 410; Przy tym day Pánie Boże W. W. długie á ſzcżęſliwe przy dobrym zdrowiu pánowánie. RejZwierc A2v, 66, 91 [2 r.], 99v, 111v [2 r.], 138v (25); choćia będzie mienił Háſło/ ále ma dać świádomią kto ieſt/ á ſkąd BielSpr 27v; KochMon 21; WujJud 86v, 108v, 249; WujJudConf 68, 243; Iamći ſzcżepił/ Apollos pokrapiał/ ále Pan Bog dał pomnożenie. RejPosRozpr b4v; BudBib 2.Par 1/7, 32/29, Dan 1/17, 7/12, Zach 3/7 (33); A [Pan Bóg] gdy było co trzebá/ dáć im nie omieſzkał. HistHel [A2], C5; MycPrz I A4v; Strum I2; BiałKaz D, E2; BudNT Ioann 10/29, 17/22 [2 r.], Act 20/32, 22/2, Apoc 3/8 (13); CzechRozm 8v, 26v, 64v [2 r.], 74v [2 r.], 110 (31); Dałći wſzytki fortele mężne ná pogány PaprPan B, G3, H3, N4v, Dd3, Ee2v (7); KarnNap E2, Fv, G2; ModrzBaz 45v, 47, 68v, 90, 100; SkarJedn 101, 214, 347; KochOdpr Bv [2 r.], B4; Oczko 1v, 8v, 24, 33, [40]; KochPs 25, 52, 104, 190; Zwielkim tedy weſelem miedzy innymi S. oycy pogrzeb iey dáli. SkarŻyw 16, 20, 81, 82, 101 [2 r.], 263 [2 r.] (48); MWilkHist E3v, F2; CzechEp 12, 84, 124, 127, 179 (20); NiemObr 28 [2 r.], 37 [4 r.], 49 [3 r.], 102, 109 (15); KochEpit A4; A coć bog dał z łáſki ſwéy/ tym ſzáfuieſz bácznie KochFr 84, 54; KochMuza 26; KochMRot A4v; ReszPrz 68; Przeto Bog dał ięzyki/ ábyſmy mowiły/ Przeto głowę z rozumem/ ábyſmy rádziły. BielSjem 11; KochPieś 10, 41, 51; ALe cóż mnie wymownych Miſtrzów kśięgi dádzą? PudłFr 52, 20, 56, 60, 72; ty co niebem źiemią rządźiſz/ pokarm przodkiem duchowny/ y ćieleſny day nam dźiś. ArtKanc M14v, A11 [2 r.], A13v, B12v, B19v, E20v (28); GórnRozm Kv [2 r.], N, Nv; KochWr 16; ZawJeft 3, 18, 36; ActReg 12, 23, 155, 183; GostGosp 16; GrochKal 4; Pozwól/ iżbym żywému moiémi rękámi Oczki máłé záwárłá/ y oſtátnié dáłá Pocáłowánié GórnTroas 54, 34, 62; GrabowSet B2, B4,C, C2v, D3 [2 r.] (25); KochFrag 29; PRośimy ćię Pánie/ ábyś dał poćieſzny ſkutek vprzeymey modlitwie náſzey LatHar 623, 23 [4 r.], 26 [2 r.], 64, 155 [2 r.], 220 [2 r.] (33); KołakCath B, C4; KołakSzczęśl B; RybGęśli Dv; WujNT 248, 264, 324, 407, 563 [2 r.] (41); SarnStat 570, 618, 918, 1097, 1275; Zſádźił mocarze z ſtołká/ pokorné wyſtáwił/ Láknącym dał ſyt chlebá/ bogacze dóbr z zbáwił. SiebRozmyśl F4, E2v [2 r.], E3v, F3, L2; WitosłLut A3; KlonKr A2v, A4v, F4v; KmitaSpit C4; PowodPr 14, 18, 22; ktorym [posłańcom swoim i apostołom] dał ten kredyt: Kto was ſłucha/ mnie ſłucha: kto wámi gárdźi/ mną gárdźi. SkarKaz 118a, 44a, 45a, 85b, 158b, 161b (23); Widzę że dał z łáſki ſwey świętey oyczyznie náſzey/ remedia, okázye/ y doſtátki/ iáko y inſzym kráiom/ ad bene beate et tranquille viuendum. VotSzl A2; SkarKazSej 661a, 662b, 675a, 680a; GosłCast 29; SkorWinsz A2, A3; SapEpit A2, B4; KlonWor 59; PudłDydo A3v; SzarzRyt B4, D2.

dać czego (29): BierEz L3; OpecŻyw 111; SeklKat C, F4, S3; LubPs R6; KrowObr 149v, 214v [2 r.]; RejWiz 148v; Przetho wam da Pan mięſá byśćie iedli nie ieden dźień/ áni dwá/ áni pięć/ áni dzieſięć/ ábo dwádzieśćiá/ ále cáły mieſiąc Leop Num 11/18, Num 11/21, Luc 11/3; RejZwierz 110v; BibRadz I *3v, Matth 6/11, Luc 11/3; Mącz 130b; RejPos 219v; BiałKat 208v; BudBib 2.Reg 4/8 [2 r.J; KarnNap A2; ArtKanc M15v, M19; KmitaPsal A2; LatHar 5; WujNT Matth 6/11, Luc 9/3.

dać czego (po przeczeniu) [w tym: A sg (1)] (411): Y mnieć krzywdę vdziáłano/ Gdy mi ogoná nie dano. BierEz O3, I, O3; OpecŻyw 59 [2 r.], 130v, 142; PatKaz II [542], 60v, 66v; PatKaz III 112, 149, 150; ZapWar 1530 nr 2479; TarDuch A5v, B5; FalZioł V 17d, 69; BielŻyw 19, 39, 164; MiechGlab 3; WróbŻołt 88/44, ii2; LibLeg 10/98v, 11/171, 174, 182, 186v; RejPs 32, 42v, 44, 54, 57v (11); LibMal 1544/91, 1546/124; RejRozpr F2; RejJóz A8v, E2; SeklKat I2, K2v, Yv; RejKup b4, k3v, m7, o6, dd8 (7); Alexander odpowiedział/ gdym ia ieſt ſmiertelny nieſmierthelnoſći nie mogę dáć. HistAl I; MurzHist Qv; Diar 85; DiarDop 102, 104; GliczKsiąż B3v, C4, N7, O8v, P3v (6); LubPs H, I3v [2 r.], T4; GroicPorz mm3; KrowObr 69, 148, 152v [2 r.], 213v [2 r.], 220; RejWiz 29v, 124v, 178v, 190; Leop Gen 15/3, Ps 29/2, Is 42/6, 48/11, Dan 3/15 (11); OrzList d; UstPraw C4, D; Lecż cnotá nie da nie zle/ gdy kogo ſpráwuie RejZwierz 57v, 4v; BibRadz I *5v, Gen 15/3, I 141d marg, 316a marg, Is 48/11; BielKron 67v, 125, 192, 207v, 209 (19); GrzegRóżn B3v, [H4]v; KochZg A4; Mącz 22n, 136c, 144b, 349c, 409d (11); OrzQuin G2; SarnUzn Dv; RejAp AA2v, 25; GórnDworz Gv, R4v, T2, Bb8, Ff7v (7); HistRzym 99; RejPos 184v, 206, 247, 314, 335v (27); BiałKat 31; BielSat G2, G3v; GrzegŚm A2v; KuczbKat 410; Przełożonemu wielki klenot ſławá/ Tey mu nikt nie da iedno piękna ſpráwá. RejZwierc 226, 15, 87, 138v, 169, 274 (10); BielSpr 59v; KochMon 31; WujJud 55v, 56, 83, 86v, 126v (5); WujJudConf 58v, 148v; RejPosWstaw [412]; BudBib I B2, Num 7/9, Deut 29/26, Bar 5/36, 2.Mach 7/22 (6); BiałKaz Fv; BudNT t8v marg; BOg nikogo nie ſądźi z tego/ [...] cżego komu nie dał CzechRozm 259, 45v, 73v, 110, 116v, 194v (12); PaprPan H,, Iv, L3, R, Xv, X3v; ModrzBaz 45v, 65v, 67, 70v, 111 [2 r.] (10); A nikomu innemu iedno Piotrowi Chiyſtus to co iego ieſt w zupełnośći nie dał. SkarJedn 70, 329, 336, 378, 387; KochOdpr D; Oczko A2v, A3v, 10; KochPs 50; SkarŻyw 284 [2 r.], 317, 414, 531, 595 (8); KochTr 17; StryjKron 100, 547; CzechEp 190, 191; CzechEpPOrz *2; KochJez B; NiemObr 37, 53, 112, 151, 176; WerGośc 215, 228, 260, 266; BielSen 15v, 17v; BielSjem 2, 32; KochTarn 76; PudłFr 49; ArtKanc L12v; Tym źwierżętom ktorym dał moc/ á śiłę/ nie dał im czerſtwośći GórnRozm N, Nv; KmitaPsal Av; KochPropKKoch 3; PaprUp A, B2v, F3; ActReg 31, 51, 87, 142, 173 [2 r.] (10); gdyż nád rozum/ nie lepſzégo Pan Bóg nie dał ludzkiému narodowi. GórnTroas 4, 55; GrabowSet G4, X3; KochFrag 23, 40; LatHar 102, 182, 251, 614, 733 [2 r.] (12); WujNT 16, 72, 80, 212, 361 (13); WysKaz 12, 20; SarnStat 618 [3 r.], 683, 705, 1002, 1087 (10); SiebRozmyśl H4v, K; PowodPr 58; SkarKaz 206a, 209b, 241a, 310b, 352b (8); CzahTr Bv, D4v; GosłCast 63, 65; SkarKazSej 692b, 703a; KlonWor 44; PudłDydo A2v, B4v; SzarzRyt B, C3v. Cf »czego Boże nie daj«, »nie daj tego Boże«, »nie daj tego Boże, aby«.

dać dla kogo (4): LubPs Lv, bb4; WujNT 518; nie broń brátu twemu tego co y dla niego tobie Bog dał SkarKaz 279a.

dać do kogo, do czego (21): LibLeg 6/192, 10/57, 147, 11/21v; Bacżył to Kiſzká/ dał znać do woyſká ſwoiego. BielKron 406, 96, 247, 317, 320v, 412v; RejPos 218v, 339v; RejZwierc 145v; BielSpr 27, 44; BudBib Is 22/21, Ier 32/40; BudNT Luc 8/34; ModrzBaz 117; WujNT 2.Cor 8/16; PAtrzay na dowćip Leliwy mężnego Iák Herb wytworny dał do domu ſwego SzarzRyt D3v.

dać miasto kogo, miasto czego (8): BibRadz Gen 4/25, Eccli 51/29; BielKron 96; RejPos 306; BudNT 1.Cor 11/13 [15]; á iżbym dał tym ktorzy w Syonie płácżą ochędoſtwo miáſto popiołu. CzechRozm 119; SkarŻyw 263, 269.

dać od kogo, od czego (5): BielKron 450v; CzechEp 125; ArtKanc A8v; GórnRozm Kv; ActReg 31; Rácżey pátrzaymy dáley co nam loſy dádzą/ Od Bogá wſzechmogącego KołakCath C.

dać według czego (48) : OpecŻyw 23v; WróbŻołt 19/5, ii2, pp7v; LibLeg 10/148, 153; ComCrac 11; Ihandluye tem Darem yaký mu Pan Bog dał wedluk ſtanu a perſony y weſwánia jego RejKup a6v; DiarDop 104; Leop 3. Mach 7/1; BibRadz I *7, Apoc 2/23; BielKron 227v; RejAp 31; HistRzym 69v; RejPos 163, 276v, 280v; RejZwierc 43; BudBib 3.Reg 8/39, Ps 28/4 [2 r.], Is 63/7, Ier 32/19, Ez 4/5; CzechRozm 11, 26v, 75v, 122v; TV maſz męſtwo y rozum y cżegoć potrzebá/ Wſzytko mu podług myſli hoynie dano z niebá PaprPan G3v; Oczko A2; Kto w ſwym ſercu zakał nośi/ Táki páná prózno prośi: Mnie dał według méy nádźieie: Niech mu ſye cześć wieczna dźieie. KochPs 96; ZapKościer 1582/29v; CzechEp 34, 73, 324; NiemObr 10, 24, 87; KochFr 58; ArtKanc C18; PaprUp D2; LatHar 140; WujNT Eph 3/16, Apoc 2/23, s. 845; WysKaz 20; SkarKaz 611b.

dać z kogo, z czego (63): OpecŻyw 15, [61 ]v, 85, 147; y dala naturą ſynu bozemu ſczyala ſwego nayczyſzczyey początego PatKaz II 81v; PatKaz III 149 [2 r.]; RejPs 58v, 217; LibLeg 11/139; SeklKat X3v; DiarDop 101, 102; GliczKsiąż D7v; LubPs gg4, hh2; Leop 2.Par 20/27, Ps 29/2, Matth 18/6; BibRadz Gen 17/16, Iudith 8/14, Ioann 4/13; BielKron 14v, 26, [852], 123, 192 (8); GórnDworz E4v, Ov, Kk2v; RejPos 117v, 329; BiałKat 218v; BielSat G2; RejZwierc 34v, 274v; BielSpr 15v, 47; BudBib Gen 17/16, Lev 6/17; z máłéy rzeczy dał pan Bóg bárzo wielé. Strum H4v; CzechRozm 40v, 48v; PaprPan Cc3; ModrzBaz 70v; KochPs 9, 50; prośim Páná Bogá áby nam z iego wielkich przykłádów/ zbáwienne dał budowánie SkarŻyw 375, 285 [2 r.], 493; KochFr 112; KochPam 80; GostGosp 26; GrabowSet F4; LatHar 366; WujNT Ioann 4/13; SkarKaz 518a; CiekPotr 64; KlonWor 77.

dać na kogo, na co (22): BielKom D7v; LubPs T5; Leop Is 42/1; Iánuſz Arcybiſkup dał interdykt na Krákowſkie biſkupſthwo. BielKron 363, 105, 167v, 177v, 182v, 218 (10); Mącz 42d; y iákies był zakłády ná ſię dał RejPos 179; Oto dali ná ćię powrozy y zwiążą ćię nimi BudBib Ez 3/25, Deut 30/7, Ez 30/14, 15; SkarŻyw 493; GórnTroas 44; WujNT 2.Thess 3/9.

dać przez kogo, przez co (124): BierRaj 16, 20 [4 r.]; PowUrb + v, +2v; OpecŻyw 17v, 70v, 105v, 175; PatKaz I 18; wthey rzeczi yade od v. C. M. gdzie my thaką dano odprawac przes Lithphibassze thymy słowy. LibLeg 9/49v, 10/56v, 65v, 11/21v, 43v [2 r.], 66 [2 r.] (12); a ſkvteczne w viązanie dal na vieki przez voznego ComCrac 22; SeklKat Tv; HistAl L4v; KromRozm III I, I5; Diar 56; LubPs Z4v [2 r.]; GroicPorz n4v; I dałeś przes pomázánie tego ſtworzenia otzyśćienie duſzne y ćieleſne. KrowObr 84, 72, 160, 162v; RejWiz 155 [2 r.]; Leop Bar 2 arg; BibRadz I *2v, Act 1/2; BielKron 60, 66, 124v, 131v, 196 (10); SarnUzn C3v, H7; RejAp 32v; RejPos 61, 83v, 90, 203, 315; BielSpr 58; Dał nam Pan Bog ſłużebność poiednánia y porownánia ſwego z ludźmi przez Chriſtuſá WujJudConf 87, 232v; RejPosWstaw; [212]; BudBib Iudic 15/18; BudNT Act 3/16, 1.Cor 15/57, l.Thess 4/2; PaprPan Cc3; SkarŻyw 119, 179, 358, 511, 593; MWilkHist E3; StryjKron 95, 330, 582, 652; NiemObr 86; ArtKanc H18,I4, L3, L5, M17v (7); ActReg 81, 82; Oycże náſz przez Syná twego/ Day to LatHar 63, 23, 434, 457, 614, 629 (7); WujNT Act 1/2, 1.Cor 15/57, 1.Thess 4/2, 2/16, s. 324 marg (6); WysKaz 48; SarnStat 459, 685, 1249, 1249, 1250; SiebRozmyśl C4, Kv, L2, M; SkarKaz 205b, 606b.

dać w kogo, w co (22): KromRozm II cv; Leop Ez 37/14, 2.Esdr 7/5, Apoc 17/17; BibRadz Ex 31/6, 1.Esdr 7/27; BielKron 77v, 78; Bogáctwá y pocżćiwośći dałeś w dom iego RejPos 3v, 141v; WujJud 165v; BudBib Iudith 9/9 [12]; SkarJedn 185; SkarŻyw 479; A zazdrość/ y złé przygody Nie miáły im w co dáć ſzkody. KochTr 17; ArtKanc H7; GrabowSet B2v, F4v; WujNT 1.Thess 4/8; O nie ogárniona miłośći ktorą nas P. Bog vczćił/ gdy nam dał Syná ſwego/ w ćiáło y náturę náſzę. SkarKaz 488b, )(3v, 417a.

dać za co (35): iedno wy żydowie niemiloſciwi/ za naukę zbawieniá/ dáycie trudné męki/ ij przykré ſlowa OpecŻyw 116; DiarDop 109; LubPs L marg; BielKron 20v, 27v; RejAp 59; RejPos 7, 110, 296v [2 r.]; BiałKat d2; GrzegŚm 12; BudBib Ier 45/5; PaprPan Ee; KochPs 176; CzechEp 26, 56; ReszPrz Av; ArtKanc H7v, K8; GrabowSet X3; Day mi zá grzechy moię ſerdecżny płácż y żáłowánie LatHar 238, 253, 269, 513 [2 r.], 567, 630 [4 r.]; WujNT 742, 765; PowodPr 31; Dał mi to Bog zá ráne wſtánie KlonWor 72.

dać za co [= jako] (15): GroicPorz aa2; PLeop Ier 15/20; BielKron 67, 203v; Mącz 481d; GórnDworz Ggv; RejPos 16; A coż wam było y po roznmie/ y po cnocie/ com ia wam zá oſobliwe klenoty dáłá? RejZwierc 67; BudBib Lev 6/17, Ier 45/5; Cnotę zá właſną mátkę dał Bog Tárłom práwie. PaprPan N; mu dał cudá wielkie wrękę iego/ zá piecżęć poſelſtwá ſwego SkarŻyw 479; GrabowSet Pv; PowodPr 27; CiekPotr 35.

dać czym (63): LibLeg 9/49v; RejPs 58v; SeklKat I4 Yv; KromRozm III I7v; GliczKsiąż E8, H3v; GroicPorz mm3; RejWiz 140v; Leop 1.Mach 5/38; BibRadz Gen 1/22; Byłá też boginia Mntá niema/ iż dáłá znáć Herkuleſowi ręką gdzie woły iemu vkrádzyone pognano. BielKron 24v, 193v, 309v, 369v; Mącz 39b, 255a, 284c, 391a, 404a; RejAp 179v; to wſzytko [natura] iemu byłá dáłá/ hoyną ręką. GórnDworz B7, Kk4; RejPos 239; KuczbKat 64; RejZwierc 196v; RejPosRozpr cv; BudNT Ii; A ponieważ wſzytko co ieſt oycowſkie dał rodzenim oćiec iednorodnemu ſynowi ſwemu SkarJedn 272, 88, 343; Oczko 26v; KochPs 215; SkarŻyw 86, 119, 285, 493, 597; StryjKron 622; CzechEp 12; ArtKanc D16v; Tryumph zwyćięſtwem dałeś nam vczćiwy ZawJeft 18; ActReg 63, 174; Phil D2v, F [2 r.], H3, M3, Q4v (8); LatHar 433; WujNT 266, 307, 353, 396, 417 [2 r.]; SarnStat 614, 621, 1076; KlonFlis C2.

dać czym [=jako co] (8): Leop Ier 9/2; GrzegŚm 16; WujJudConf 232v; á nie dam was więcey pośmiewiſkiem miedzy národy. BudBib Ioel 2/19, Ier 15/20, Ez 4/6, 22/4, 25/5; Iezuſá Chriſtuſá dał Bog lekárſtwem na zárázę ludzką. CzechRozm 4v.

dać za czym (16): LibLeg 11/136; Y dawáyą tego przyczynę: Abowim/ ſcy/ dał yą zá wyznánim boſtwá ſwego/ ktore Pyotr nye ſwym/ ále wſſech vcznyow imyenim uczynił KromRozm III N2; BibRadz 2.Esdr 2/8; BielKron 386v; RejPos 135; RejZwierc 189v; BudBib 2.Esdr 2/8; BudNT przedm bv; Zá iego wielką przycżyną/ day nam Iezu Chryſte vcżeśnictwo w cnotách iego SkarŻyw 601, 348, 598; day/ o namiłośćiwſzy Pánie/ zá zaſługámi nacżyſtſzey á nigdy niepokaláney Pánny mátki twoiey [...] onę świátłość twoię y prawdę twoię LatHar 155, 93, 433; SiebRozmyśl E4, Iv.

dać na kim, na czym (9): WróbŻołt 88/44; Obstrigillo, Sprzećiwiam/ nie dam nie ná kim. Obsoletum Mącz 421a; RejPos 150v, 335v; Ná kazániuć nie może nikt dáć grzechow odpuſzcżenia WujJud 86v; ModrzBaz 67; SkarJedn 14v; SkarKaz 384b, 611a.

dać po kim (3):rzecże do was Fáráon rzekąc: daićie po ſobie cudo. BudBib Ex 7/9; SkarŻyw 388; SkarKaz 6b.

dać w kim, w czym (76): bos ty mnie w tym náſwiętſſym żywocie ſlodkié przebywanijé dala OpecŻyw 185v, 19, 51v, 56v; A tho nam wſzythko oſznamy [...] czoſz by kolwyek czy gynego. albo thakowego wynſtructiey dano MetrKor 38/503; TarDuch E3v; FalZioł II 2b; GlabGad F3; WróbŻołt 118/49; RejKup h5; GliczKsiąż B4; LubPs I2, T; KrowObr 78v, 223; Leop Ps 118/49, Eccli 27/26, BBB3; BibRadz I *5v; BielKron 34v, 165v; SienLek a4v; RejPos 62,128v, 158, 262v, 267 (9); KwiatOpis C3; Iuż da Pan ſtrách w ocżoch twoich RejZwierc 264, 43, 262; WujJudConf 232; BudBib Ps 4/7; BudNT Ff6; CzechRozm 65, 94; SkarJedn A4v, 40; KochPs 99; SkarŻyw 172, 235, 358, 491, 531; iákom to y w pierwſzych kśiążkách dał znáć CzechEp 128, 25; ReszPrz 57; BielSjem 32; Ktoreś [zbawienie] w Synu ſwym ſpoſobił/ á w nimeś ie dáć záślubił ArtKanc T5, B12, L5, L12v, P9, S20v (7); Phil K, R4 [2 r.]; GrabowSet Bv, T2v; LatHar 366, 385; WujNT przedm 1, s. 140, 2.Cor 1/22; SarnStat 980, 1047; SkarKaz 43b, 206a, 277a; SkarKazSej 692b; SzarzRyt D2.

W połączeniach z okolicznikiem celu [w tym: dać do (13), dla (12), ku (70), na (29)] (124): LibLeg 11/186v; OpecŻyw 12v, 156v; GlabGad C4, D4v; RejPs 218v; SeklKat Fv; RejJóz A5, E2 [2r.], E5; SeklKat K2v; MurzHist O3; MurzNT Mar 13/22; KromRozm III H5v; GliczKsiąż D2v; LubPs X5v, bb marg, bb2v, gg4v; KrowObr 3v, 81; Leop Num 11/21; BibRadz I 9c marg, Ps 60/6, 2.Tim 2/25; gárdziſz dárem Bożym ktory Pan Bog ludzyem dał ku żywnośći BielKron 157, 296v, 306v, 307v, 397; Mącz 80b, 248b, 310d, 419b; Prot C3v; RejAp 33v; y wielkie podobieńſtwo/ iż [muzyka] ieſt pánu bogu wdzięcżna/ á iż ią on nam dał dla ochłody/ y nieiákiey vciechy w pracy/ á fráſunkach náſzych GórnDworz H3; Owo pierze v ptakow/ liſcie y roſzcżki ná drzewie/ co náturá dáłá oboigu themu/ ku potrzebie/ y záchowániu ſwoiey iſtnośći/ á wdy y to ma wielką cudność w ſobie. GórnDworz L16; HistRzym 54; on lepiey wie co wam dáć ma ku pocieſze wáſzey/ niżli wy ſámi prośić vmiecie. RejPos 133, 42v, 58, 201v, 337 [3 r.], 345v (14); BielSat Nv; HistLan B2, E2; KuczbKat 405; Dla rozważenia ſłow náturá nam vſzy y rozum dáłá. RejZwierc B [idem] 91, 111v, 169; WujJudConf 55v, 198v; BudBib Gen 28/20, 2.Par 1/12, Bar 2/28 [32], Ez 25/5; BudBibKaw A3v; BudNT 2.Cor 13/10, 2.Tkim 2/25; CzechRozm 76v, 104; ModrzBaz 53, 101v; SkarJedn 374, 381; rynſztok cudniéy v ludźi chowáią niż my tę wodę: którą BOG/ iáko ſkarb nieoſzácowány/ ludźiom do zdrowia dał. Oczko A4; Day Boże nam do pokuty z grzechow/ do Sákrámentow kośćielnych/ do dobrych vcżynkow/ [...] ták prętkie y chętliwe powſtánie. SkarŻyw 26; dał teſz ná morze rozne wiátry/ na iázdę y pływánia ludzkie SkarŻyw 259; y mięſa [...] tylko ná pokazánie mocy ſwey/ dał im Pan Bog bárzo wiele SkarŻyw 484, 134, 185, 262, 347, 453 (8); StryjKron 6, 622; CzechEp 297; BielSjem 37; Duchá Swiętego od Oycá im posłáć/ á ku ich vćieſzeniu im go dáć ArtKanc H17v, G13v, I3, T10v, T11, T12 (7); GórnRozm A3, G, N, Nv [2 r.]; WujNT Luc 1/77, Ioann 6/31, 2.Cor 10/8, 13/10, Eph 1/17 (8); SarnStat 408, 1047, 1087; SiebRozmyśl E4 [2 r.]; y wierzy temu wſzytkiemu/ y śrzodkom tym ktore P. Bog dał wiernym/ ná doſtąpienie zbáwienia/ y oddalenie gniewu iego. SkarKaz 347b, 310b, 316b, 418a, 633a; SkarKazSej 663b, 657b, 707b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikami: to (174), tego (2), tak (2), nie tylko (1); (a-, iż-, że-)by (710), iż(e), że (51), co (37), niech (9)] (830): Iáko nagle to mi Bog dał/ Cżegom ſie ia nie nádziewał BierEz A3v, L, N4v, O2v, P3v, S4; Kto mi to może datz ijżbych za cię vmarla/ twá ſmutná matka OpecŻyw 111, 30v, [34], 111, 117, 157 (15); PatKaz I 18; PatKaz II 46v; PatKaz III 94, 112; TarDuch A5; FalZioł II 2b; Dała natura każdemu zwierzęciu to czo ieſt iemu potrzebno GlabGad C, D2v; Niechay będą zeſromoceni á day aby vſtali ktorzy vwłacżaią duſzy moiey [Confundantur et deficiant detrahentes animae meae] WróbŻołt 70/13, E6v, 19/7, H8v, 34/4, 27 (26); LibLeg 7/98v; RejPs 107v, 151v, 167v, 186; SeklWyzn e4v; RejJóz E4v; SeklKat D2, Fv, S, T2v, T3v [2 r.]; RejKup Zv, ee6; MurzHist M2, O4v; MurzNT Luc 1/74, Ioann 17/4; dáy tym ktorzy ſą w wielkim vdręcżeniu/ By zápomnieli nędze BielKom C3; Dayże áby w vſtach moich ſłowá prawdy trwáły LubPs bb, I3, O3, R2v, aa6v, bb (15); day iſz w świetle twoim chodzę/ a w ćiemnośćiach niezbłądzę. SeklPieś 19v; KrowObr 5v, 170v, 172, 172v [2 r.], 175 (8); Wielka to Páńſka łáſká komu to ták dádzą/ Iż go ná właſną ſpráwę ſámegoſz wyſádzą RejWiz 80v, 143v; Othom ćie dał ábyś był świátłem Pogánom ábyś był zbáwieniem moim [ecce dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea] Leop Is 49/6, Ex 35/30, Num 11/4, 17, 2.Par 1 arg, Iob 19/23 (14); Chcą Miedź Srebrem fárbowáć/ by iey nie poználi/ A iżby nie brząkáłá/ tego iey nie dáli. RejZwierz 112v; BibRadz Gen 16/2, 1.Reg 1/27, Apoc 9/5; OrzRozm Iv; day mi to áby cżego ſie dotknę ciałem ſwym/ sſtáło ſie złotem BielKron 26, 26, 55v, 62v, 72v, 76 (8); KwiatKsiąż A4v, F2; Mącz 232b; á dano ieſth ſłońcu áby ludzi dręcżyło przez ogień. RejAp 134, 4, 76, 112, 116, 145v (9); GórnDworz D2v, Q6v, X6v, Kk4; HistRzym 132 [2 r.]; RejPos 17, 90 [2 r.], 132, 165, 203 (13); RejPosWiecz2 92v, 95v; KwiatOpis [C2]v; ábowiem mu [Krystusowi] dał Bog áby ożywiał vmárłe. GrzegŚm 8; KuczbKat 270, 295, 405, 410; RejZwierc 99, 169, 266; WujJud B3v; WujJudConf 19, 55v; Day im Iehowo co (maſz) dáć BudBib Os 9/14, 1.Esdr 2/27, Iob 14/13, Dan 1/9; MycPrz I 94; BiałKaz ktv, C4; BudNT Mar 10/37, Apoc 17/17; CzechEp 5v, 20, 20v, 62v, 202 [2 r.], 203v; ModrzBaz 134v; SkarJedn A7; Y ći/ pánie co zoſtáli/ Day/ áby tám nie mieſzkáli KochPs 191; On iáko pan dáł co trzebá KochPs 215, 29, 42, 54, 103, 110 (11); SkarŻyw 4, 227, 271, 398, 595; Wam dano ieſt w ſpráwie Chriſtuſowey/ nie tylko żebyśćie weń wierzyli: ále żebyśćie też y dla niego ćierpieli. CzechEp 25, 24, 243, 339, 375; NiemObr 37, 38; KochFr 45; WisznTr 30; BielSjem 29; PudłFr 39; ArtKanc C18 [2 r.], Gl4v, H2v, H7v, M19 (40); KmitaPsal A2v; PaprUp F3V; ActReg 29; Day to/ że [dzieci na okręcie] wiátry mogą mieć życżliwe GrochKal 10; Day z łáſki á dobroći/ mnie też pożytecżne Było/ coś ludu ſwemu dał/ zá ſkárby wiecżne. GrabowSet Pv; Day/ niech twa wola/ mnie weſeli wſzędźie GrabowSet Q2v, B2v, B4 [2 r.], Dv, D3, D4v (34); KochFrag 29; Dał to Pan Bog ziemſkiemu chlebowi/ że od śmierći (ácż do cżáſu tylko) broni LatHar 201, 95, 142, 143, 201, 207 (85); KołakCath C4; KołakSzczęśl B3; RybGęśli D2; WujNT Mar 10/37, Luc 1/74, Ioann 5/26, 36, Act 10/40 (15); WysKaz 48; Wielki to iest dar Boży [...] komu to Pan Bóg da: że, máiętnośći, ſławy ſwéy bez nienawiśći y zazdrośći ludzkiéy vżywáć może. SarnStat 862; SiebRozmyśl B2v, C2v, C4 [2 r.], D, E, Ev; WitosłLut A6v; SkarKaz 206a, 455a, 606b; CiekPotr 35, 86; SkarKazSej 694a; day by pychy tobie brzydkiey śiłá Do ſercá mego nigdy niewchodźiłá SzarzRyt A4, Av, B2v, B4. Cf »da to Bog, iże«, »dał to Bog, że« »o dał by to Pan Bog, aby«, »daj Panie Boże, aby«, »dajże to Panie Boże, aby«, »nie daj Boże, aby«.

W modlitwie „Ojcze nasz” i jej parafrazach (18): Chleba naſzego powſzedniego/ dai nam dzis SeklKat C, S3; Nie mowiemy theſz day mi chleba/ odpuść mi winy moię/ ále mowiemy Day nam chlebá/ odpuść nam winy náſze. KrowObr 214v, 149v; Day nam dziſia chlebá naſſego powſzedniego [panem nostrum cotidianum (quotidianum) da nobis hodie] Leop Luc 11/3; BibRadz Matth 6/11, Luc 11/3; BielKron 438; BiałKat 208v; KuczbKat 405; Rácż nam dáć chleb náſz powſzedni/ łákomſtwo od nas odeymi ArtKanc M17, M15v, M19, T10v; LatHar 5; WujNT Matth 6/11, Luc 11/3.

W charakterystycznych połączeniach: dać z dobroci (2), z łaski (za łaską) (55), z miłosierdzia (22), z miłości (4), z mocy.

Przysłowia: bibl. [Iob 1/21]: Pan Bog ktory dać może też mu wolno pobrać RejJóz B7; Pan dał Pan záſię odiął [Dominus dedit, Dominus abstulit Iob 1/21]/ iáko racży ták mię ſpráwuie/ bądź pochwalono iego imię ná wieki. BielKron 27v, 27v; RejPos 46, 265, 330v; RejZwierc 57; CzechRozm 229v; SkarŻyw 36, 141; LatHar 652 [ogółem 11 r.].

Ma Pan Bog ſkąd tobie da ieſzcze więcey. SkarKaz Sej 685b.

co Bog może dáć/ to Ceſarz niemoże RejZwierz 20.

Niekochay ſie w tey przymowce Da Bog ná piecu komu chce RejRozpr K2; RejPos 257; RejZwierc 231.

Dałlić Bog dáry/ Używay miáry. RejZwierc 238v.

Dźiekuy Bogu iżći dał koniá po twym plecu Prot A4v.

Fortuná co da/ to záśię wźiąć może KochPieś 35, 42.

Dáć wam taką Lacinę/ aż by wam ſzło wpięti. KochSat C2v.

cżegoć ſzcżęſcie niedało, tegoć nieodeymie. BielŻyw 146.

Szcżęſcie nam tego nie może dać czo przyrodzenie odeymie. BielŻyw 169.

co ſie raz rzecże álbo da/ nie godzi ſie thego bogu odmieniáć. BielKron 55v.

Dał pan Bóg wiele: da ieſzcze więcéy. GosłCast 7.

od káżdego ktoremu wiele dano/ wiele żądáć będą [cui commendaverunt multum, plus petent ab eo] WujNT Luc 12/48.

Komu da P. Bog żonę dobrą da mu wſzytko dobre. RejPos 42v marg.

Frazy: »da (Pan) Bog« = deo favente JanStat [szyk zrnienny] (95): LibLeg 11/14; tu zasię, da miły Pan Bog, w dobrym zdrowiu się nawrocisz Diar 90; KochZuz A3, A3v; BibRadz I *4v [2 r.]; Tam ſię i ti zdrugimi maſz poſpołu ſtawic/ I ręką/ da Bog/ ſławy oycowſkiey poprawić. KochSat Cv; SienLek 196 [2 r.]; RejAp AA4, BB5v; weyźrzy też na będące weſele/ w nimże Bog da rychło będźież. HistRzym 23; GrzegRóżn [67]; HistLan E2, E2v, E3; WujJud 135; zá pracę y za dobrodzieyſtwo takie/ ſzcżyrze (da Bog) podziękuie. BudBib C3; MycPrz I A2v [2 r.], II A4v; WierKróc B3; Ale o tem gdzie indzie da Bog ſzerzey. BudNT przedm c5, a6, b, bv, d3, k. Ff8v; Ią ſie boię bych nie był fałſzywym Prorokiem/ Wſzák co będzie vyrzymy da Bog właſnym okiem. StryjWjaz C4, B3; Nie mowię ia tego/ áni da Pan Bog będę CzechRozm 248v, A6v, 40, 121, 223v, 255v; PaprPan Ee3; KochOdpr A4v, B4; Wyſłucha ćię (da Bóg) pan czáſu trudnośći KochPs 28; Góry (da pan bóg) pokóy roſpłodzą/ A ſpráwiedliwość pagórki zrodzą KochPs 104, 22, 28, 33, 46, 49 (13); SkarŻyw 134; KochTr 5; CzechEp 10, 27, 66; 82, 88 (7); KochEpit A3v; BielSenJoach 4; KmitaPsal A4v; PaprUp F3v; ActReg 14; KochCzJan A3 [2 r.]; OrzJan 34, 67, 137; JanNKar B; Któré to ſpráwy nowo odeſłáné/ máią ſie záś zá przyiázdem da pan Bóg ſczęśliwym náſzym/ do wlaſnégo ſwégo trybu/ y forurm proprium wrócić. SarnStat 7, *4, [*7]v, 168, 864, 1084; VotSzl E2, E4, F; CiekPotr 11; ſpráwy moie poććiwe da Bog wſzędy tákie były/ iákich ſobie káżdy cny Polak zycżyć ma ſłuſznie. CzahTr A3, A4, K [2 r.], K2v; SkarKazSej 674a, 675b; SkorWinsz A3, A3v [2 r]; ZbylPrzyg ktv; zá Rzeczpoſpolitą Vpádnę ofiárą/ da Bog/ známienitą. SzarzRyt C2, C3.

»dali Pan (Bog)« = Deo favente, si Deus annuerit, Deo prosperante Cn (13): LibLeg 9/54v; będźiéć dobrze dáli pán Bóg/ gdyſz żałośc czuieſz i płaczeſz MurzHist I4; MurzNT A4; Diar 76; LubPs A5v; OrzRozm F2v; GrzepGeom B3v; Ołtarz twóy święty kołem rádośći Otoczę (dali pan bóg) KochPs 36; poki ſię też (dali mu to ieſzcże kiedy pan) nie vzna; nie náwroći CzechEp *3, 364; A ták my ſię dali panyBog ná tym nie omylimy NiemObr 112; CzahTr A3; SkarKazSej 682b.

»co Pan Bog da« [szyk zmienny] (2): Yutro/ yáko prośiſz/ o koſcyele/ co pan bog da z ſobą rozmáwyáć będźyewá. KromRozm II y3; CzechEp 14.

»co (Pan) Bog dał« [w tym: przestawać na tym co Bog da(ł) (9)] (23): BierEz N4v; RejKup r6; nye dokońcá dorbże [!] vżywamy tego co nam Bog dał. KromRozm I B; LubPs D2v; GroicPorz z4v; Nie leź pod ſieć w nádzyeię nábycia więtſzego/ Rádſzey vżyẃ w wolnośći coć Pan Bog dał ſwego. RejWiz 106, 55v, 66v, 81, 191; RejFig Aa; RejZwierz 107v, 134v, 140v; Malo, sortem meam, licet exiguam, sine invidia aliorium tueri quam cum invidia multorum, divitiis abundare, Wolę ná tym co mi Bóg dał zá prziyáźnią á záchowáńim wſzech przeſtáwáć/ niżli ſiełakomie se złą wolą ynych bogáćić.Mącz 403b; HistLan Bv, E2v [2 r.]; Bárzo rad ſłucháć będę mow tylko co Bog dał. CzechRozm 137; PudłFr 59; WujNT 108; SkarKaz 209b; Skromnie ſzcżeśćia vżywaymj/ Co Bog dał ná tjm przeſtaymj. CzahTr H4.

»jako Pan Bog dał« (3): I ktoſz ieſt Paweł? y ktoſz Appollo? iedno ſłudzy/ przes ktoreśćie vwierzyli/ iáko komu pan Bog dał. KrowObr 3; RejZwierz 65; HistRzym 132.

»(o)by to (Pan) Bog dał« [szyk zmienny] (2): Utinam Deus ita faxit, Pánie boże day to, oby to pan bog dał. Mącz 510a; Utinam — Bogbi todał Calep 1145a.

»Boże (Ojcze) (a. Synu Boży, a. Duchu święty) daj« [w tym: (tako) Boże daj [zamykające prośbę] (8), daj Boże [wtrącone] (3)] = deus faxit Calag [szyk zmienny] (11): Abyś nas od grzechu vchował/ y w łaſce twoiey zachował/ Boże Oicze day. SeklPieś 6v, 6v [3 r.]; Calag 253b; áby był P. Bog przy tey chwili/ gdy ſię duſzá z ćiáłem dźieli/ táko Boże day. ArtKanc H14v, H14v [2 r.], H15; WyprPl A4v; ále nam ieſzcże y wolnego ſeymowánia (Boże day ſkutecżnego) vżycża. PowodPr 76.

»co daj (Panie) Boże« [szyk zmienny] (10): Doznaż każdy ná ſobie wzdychánia ſerdecżnego/ drudzy płákánia hoynego/ drudzy (co day BOże mnie y każdemu) nie odwłocżne porwánie zgrzechu/ pocżuią. SkarŻyw A3v; CzechEp 11v; ActReg 164; OrzJan 137; áby iuż z tych Lábiryntow/ [...] Rzeczypoſpolita mogłá bydź wyprowádzoná. Co day Pánie Boże. SarnStat *8v, *8, 834, 1226; toby obroćili ná potrzeby woienne/ y temby ſię chełpić pocżęli/ co day Pánie Boże/ á nie temi teráznieyſzemi márnotrawnemi chwaſtámi. GrabPospR K4; PudłDydo B2v.

»nie daj Boże« = absit Vulg (3): Zakon tedy ieſt przećiwko obietnicam Bożym? Nie day Boże. WujNT Gal 3/21, Gal 2/17; SkarKazSej 669b.

»czego (Panie) Boże nie daj« = quod absit JanStat [szyk zmienny] (7): OpecŻyw [192]v; y tesz yeſt ym yeſcze wola czego boze nieday chczą ſye pokvſzycz na zyemie v k m. Corvni polſkiey LibLeg 11/56v, 6/79; BibRadz I *2v; BiałKat 381v; ále prżećię kiedyſz tedyſz Polacy z Turkiem walczyć muſzą/ ábo mu (czego nie day Boże) hołdowáć. GórnRozm M2; SarnStat 141.

»(o) daj(że) to (Panie) Boże« = osi, utinam, dii faxint a. faciant Mącz [szyk zmienny] (23): OpecŻyw [192]v; KlerPow 11; RejKup p7v; OrzRozm Iv, T4; O admirantis, o utinam, O by to ták było/ o boże day to. Mącz 256a, 83d, 271a, 510a [2 r.]; po którym Synie/ day abyś poćiechy wielkiéj doczekał [...] ORZECH. Pánie Boże day to. OrzQuin Aa5v, Y, Yv; RejAp 174; Rzekł iemu rybitw. Iutro podzieſz zemną á ia ćiebie dowiodę ná oſobliwe mieyſce. Rzekł iemu Grzegorz: Ieſtem temu bárzo rad Boże day to. HistRzym 37v; RejPos 237v; RejPosWiecz3 99v; Ten powiedział/ áby ták było iáko powiedaſz Boże day to. RejZwierc 49v; WujJud 8, 59v; CzechRozm 256; iżbyſmy po zamutku mieli rádowánie/ tam z Swiętemi Anioły, Amen day to Pánie. Amen. ArtKanc K, B20v.

»nie daj tego Boże, Panie, Niebieski« =absit, absit Domine Vulg [szyk zmienny] (18 : 2 : 1): RejWiz 170v; BibRadz Rom 3/4 [3]; korony nie wezmę/ ábowiem náſz odkupiciel thu ćirniową nośił/ á iabych miał (proch iego będąc) złotą nośić/ Boże tego nie day BielKron 178v; Prot B3; BudBib B3; MycPrz I C; SkarJedn 99; nie ma ſię do cżárow vćiekáć áni do Dyabłow żadnych: Boże tego nie day SkarŻyw 36, 3, 598; Y ma kto iny [...] ſpráwy oycá mégo ſobie przypiſowáć? Nie day tego niebieſki GórnTroas 20; COż tedy rzeczemy? Będźiemże w grzechu trwáć áby łáſká obfitowáłá? Nie day tego Boże. WujNT Rom 6/2, Matth 16/22, Luc 20/16, s. 333, Act 10/14, Rom 3/6 (10).

»da (Pan) Bog, iż(e) (a. że)« (8): LibLeg 11/57, 57v; Prot Cv, D2v; BielSat H2v; KołakSzczęśl B3v; Da Bog/ iże w Pogáńſkiey krwi/ Lách/ może brodźić. KlonKr A4v; Da Bog że oglądamy ktorzyć życżym tego/ Buyno ſię wzbijáiące ſzcżepy domu twego. SkorWinsz A3.

»dał to Bog, że« (1): Dáł to Bog ſzcżęśliwy Ze náſz Krol cnotliwy Węgierſkiem złotem/ nie ieſt nam kupiony KmitaPsal A4.

»(o) dałby to (Pan) Bog, (a-, że-)by« = deus faceret, utinam Modrz (27): LibLeg 11/42v; Aby mu miły Bog dał/ Na to lato. Aby ſie mu waliło/ Kopa na kopę. LudWieś A3; BibRadz Ruth 1/9; dał by to Bog z Nieba/ Aby w prawdźie był pokoy/ tego by nam trzebá Prot C2v; GórnDworz Ee6v; WujJud 157v; ModrzBaz 42v, 54v,64v; ModrzBazBud ¶5v; MWilkHist H3; NiemObr 143; Dałby mi to Pan Bog/ ábym teraz mógł przypáść do ćiáłá ś.Páwłá ReszList 180; Troiéy płáczeſz że zginęłá? Dałby to Bog/ żeby iuż wſzytká koniec wźięłá. GórnTroas 34, 41, 52, 61, 75; KochFrag 43; OrzJan 44, 47; PowodPr 4, 10; CiekPotr 46; GosłCast 46; Oby mi to był dał Bog/ byś ná mą poſtáwę/ Pátrzał teraz gdy piſzę/ y ná moię ſpráwę. PudłDydo [B5]; RybWit C2v.

»daj (Panie) Boże (a. Pan Bog), (a-, (i)że-)by« [w tym: „by” wprowadza zdanie dopełnieniowe (169),wprowadza równoważnik zdania stanowiący uzupełnienie zdania głównego (4)] = utinam Mącz, Modrz; fiat Vulg [szyk zmienny] (173): BierEz B3; Day boze byſmy thą tak dzywną koroną oglądaly amen Jeſus maria PatKaz III 132; Nie day miły panie aby ſie miał oddalić od ciebie lud vkorzony [Ne auertatur humilis factus confusus] WróbŻołt 73/21, C6, 70/13, 118/80; RejPs 166v; Oyczachmy ſwego ſtarego doma odiechali Day Bożebychmy go iedno tam zywo zaſtali RejJóz M3, B7v; SeklKat Fv; możem to rzecz (a dái Boże aby wſzyścy) chcemy pana Boga ſerdecznie miłować MurzHist K3v, V3; MurzNT 88; LubPs I3, aa5, gg, gg3, hhv; Ieſliże nie ſpráwiedliwie przyſyęgaż/ day Bog áby ná ćię ſpádłá śiárká/ ſmołá/ y ogień pałáiący GroicPorz aa2v, C2, aa2v; KrowObr 86v, 173v [5 r.], 174v [4 r.], 188, 217v [3 r.] (53); OrzList g4v; RejZwierz 11; pohámuie ludźi tych niepobożne wſzetecżeńſtwo/ ktorzy Pánie Boże day aby ſię vználi BibRadz I *5, I *5, Iob 6/8, 29/2; OrzRozm G3; Rzekł Ieremiaſz/ Amen/ to ieſt/ Boże day by to było BielKron 94v, 403v, 414; Utinam hoc tibi doleret itidem ut mihi dolet, Boże day ábyć ták tego żal było yáko mnie żal yeſt. Mącz 175d, 21d, 506a; OrzQuin C3v, H, N4v, Aa5; LeovPrzep D; RejAp 163v; HistRzym 130; RejPos 11, 14v, 48, 65v, 140 (10); BiałKat 236; KwiatOpis B, C, [C2], C4, Dv; HistLan C4v; KuczbKat 45, 385; RejZwierc [282], 177v, 266v; Day Pánie Boże wſzyſcy by pomnieli ná to/ Iákie zacne klenoty przypadáią zá to. RejZwiercTrzec Aaa2v; WujJud 10, 65, 65v, 151v; BudBibKaw A3; CzechRozm 19v; KarnNap A2; ModrzBaz lv, 12v, 89, 100v, 101 (9); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn 349, 375; KochOdpr B3; Day boże/ áby vſt moich śpiéwánié/ [...] Gmyśli twéy było KochPs 27, 179; Amen táko Bog day/ byſmy poſzli wſzyſcy w ray SkarŻyw 358, 4, 552; CzechEp 65; Boże day być ſię dobrze ná wſzytkim wodźiło KochFr 20; ReszList 148; WisznTr 7; PudłFr 8, 52 [2 r.]; ArtKanc T8v; GórnRozm H3v; ZawJeft 21, 47; ActReg 61; Phil D, F2; GrabowSet X2v; KochFrag 47, 50; KochFragJan 3; OrzJan 129; LatHar 22; RybGęśli C; SarnStat 941; Wybrány y koronowány roku 1588. ktory y teraz (day Boże áby długo ſczęśliwie) pánuie. KlonKr F4; PowodPr 47; VotSzl B2v; CiekPotr 77; CzahTr A4, G4v; SapEpit A4v, [B2]v; KlonWor **2v.

»(Panie). Boże daj(że) to, (a-, że)by« [w tym: „by” wprowadza zdanie dopełnieniowe (73), wprowadza równoważnik zdania stanowiący uzupełnienie zdania głównego (4)] = utinam Mącz, Modrz, Vulg [szyk zmienny] (77): Bárzoć mi ſie dobrze ſniło/ Day to Boże by ták było. BierEz A3v; TarDuch D2; KlerWes A2; WróbŻołt E6v, 118/5; RejPs 124v; Day to boze myli kxieże Byſmy wczem vlzyl tey nędze. RejKup h5, i3; KromRozm I B, C3, N3; Toc iego pieſnka/ to kázanié/ niá iemu ale nám (a dái to panie aby) pożyteczné MurzHist I, V3v; GliczKsiąż Q3v; LubPs D2; KrowObr 38, 54v, 66v, 158v, 163, 187v; Boże day tho áby wſſyſtek lud prorokował [Quis tribuat ut omnis populus prophetet] Leop Num 11/29; OrzList h; BibRadz 1.Cor 4/8; OrzRozm F2, O4v, V3v; Utinam ita dii faxint, Boże day to áby tak było. Mącz [114]a; Misere hoc esse cupio verum, O boże day to by to prawdá byłá Mącz 224b, 37b, 37c, 73d, 279c, 281b (12); OrzQuin A4v, Aa5; HistRzym 16v; RejPos 237v, 254; WujJud 32v; RejPosWstaw 22v, 42, 111; CzechRozm 6v, 256; ModrzBaz 24, 71v; SkarJedn 382; Aby nam do ták nagłych vćiecżek nie przyſzło. Day to boże KochOdpr D; KochPs 168; zá ty tákie nieznośne grzechy Pan BOG káráć będzie/ á Boże day to áby nie pogáńſką mocą SkarŻyw A4; CzechEp 46, 66, 99, 106; NiemObr 142, 178; ArtKanc A16v, F10v, L3v, T8v; KochWr 36 [3 r.]; PaprUp L; ZawJeft 9; LatHar 21, 22, 272, 454, 601; PaxLiz D4.

»nie daj Boże (a. Panie), (a)by« = absit Vulg (14): RejZwierz 46; RejPos 61 v; Nieday Boże ábyſmy ſię Bogá náſzego przeli/ dopierobyſmy práwie vmárli. SkarŻyw 305, 36, 271, 310, 504 [2 r.]; Ale nie day Boże/ áby ktory Chrześćijáńſki człowiek z Budnym wierzyć ábo y trzymáć miał. WujNT przedm 4, Gal 6/14, s. 821; SkarKaz 634b; SkarKazSej 658b, 701a.

»(o) nie daj tego (Panie) Boże (a. Bog, a. Bogowie), (a)by« = absit Vulg [szyk zmienny] (22): Nie day tego miły Bog aby to być miało RejJóz N5v, A7v; LibLeg 11/154v; RejZwierz 30v; Boże thego nieday abych miał ręce ſwoie brácką krwią pomázáć. BielKron 35lv, 173, 298, 355v, 402v, 418; Bogowie tego niedayćie/ bych ia chćiał temu źle vcżynić/ ktoż mi nic nie przewinił HistRzym 12, 101v, 105v, 106, 116; BiałKat 141; BudBib 1.Reg 12/23; SkarJedn 185; SkarŻyw A5v, 75, 443; ReszPrz 99.

»niech ci (Pan) Bog da dobrą noc, dobry dzień« [szyk zmienny] (5 : 3): A ták iuż teraz niechći Pan BOG da dobrą noc. CzechRozm 10v; Y tobie też niech da Pan dobrą noc/ idźże iuż w pokoiu/ á Pan niechay będzie z tobą. CzechRozm 10v; WItayże bráćie miły: Pan Bog ći niech da dobry dźień. CzechRozm 11, 40, 40v [2 r.], 66v, 256.

»Bog daj bych zdechł« (1): Moriar iurandi verbum quemadmodum dispeream, Bóg day bych zdechł. Mącz 232b.

»daj wam Pan Bog szczęsną drogę« (1): Kupiec yuż żegná Pawła s Kosmuſſem Day wąm Pan Bog ſcżeſną drogę RejKup T.

bibl »o co(kolwiek) prosić (a. żądać) będziecie (Ojca w imię moje, a. Boga) da wam, da (Pan Bog)o co (go) proszą (a. żądają) itp« [szyk zmienny] (39): BierRaj 18v; Bog był wdzięcżen iż go pocżćiła/ A rzekł iey dáć ocżby prośiła. BierEz L, I; bo więcéy dál [Jezus] lotrowi niżli proſil OpecŻyw 145, 67; BielŻyw 160; SeklWyzn e4v; SeklKat F4, Ov, P3, S, T2v [2 r.]; KrowObr 5v; vkazał ſie mu [Salomonowi] Pan Bog/ mowiąc: Ząday czego ehceſz odemnie/ żeć to dam [Postula quod vis ut dem tibi]. Leop 2.Par 1/7 [przekład tego samego tekstu BielKron 76], 2.Par 1 arg; BibRadz 1.Reg 1/27; BielKron 62v, 76, 98, 234; RejPos 132, Ooo; KwiatOpis [C2]v; KuczbKat 410; WujJudConf 55v; BiałKaz ktv, C4; CzechRozm 203v; CzechEp 288; ArtKanc H13v; Gdy o rátunek/ duſzá ma/ ſię wznośi/ Do ćiebie: ściągni rękę/ day ocż prośi. GrabowSet Q2v; KołakSzczęśl B3; Lecz y teraz wiem/ że ocokolwiek będźieſz Bogá prośił; dać to Bog [quia quaecumque poposceris a Deo dabit tibi Deus]. WujNT Ioann 11/22 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 67, RejPos Ooo, BiałKaz ktv, C4]; Ieſli o co prośić będźiećie Oycá w imię moię/ da wam [si quid petieritis Patrem, in nomine meo, dabit vobis]. WujNT Ioann 16/23 [przekład tego samego tekstu SeklWyzn e4v, SeklKat Ov, P3, S, KrowObr 5v, BielKron 98, 234, RejPos 132, WujJudConf 55], Ioann 15/16; SkarKaz 455a; Boże dayci to wſzyſtko czego ſobie życzyſz. CiekPotr 35, 86.

»(wszyscy) diabli [kogo] dali, dał [kogo] diabeł« [szyk zmienny] (3 : 2): Rzeċze drugy dałgo diabeł Bedzeli nas vczicz znowu RejKup o8v; Alboć mi tákie goście dyabli byli dáli. RejWiz 73v, 13, 41; MWilkHist D.

Zwroty: »dać (ab)szach« (3): Potym o Bábę dał ſzách Rycerz w bieli/ Tuſząe/ że mu iey obronić nie mieli. KochSz B3, B, B2v.

»audiencyją dać« (1): pierwey Audiencyą Posłowi Arcyxiązecemu P. Pstrokonskiemu anizeli nąm dać, wkole swym postanowieli ActReg 48.

»bitwę dać« = praelium facere, committere Cn [szyk zmienny] (11): ModrzBaz 63, 112v; SkarŻyw 559; [Wołodor] dał bitwę Boleſławowi ná vrociſezn wilichew rzeczonym StryjKron 209, 195; náſzy bitwę śmiele dáli KochProp 10; Przydzie mu ze dwu rzeczy iędnę vczynić albo bitwę dac albo do Sląska wciągac. ActReg 4v, 12, 87; KmitaSpit C; CzahTr H3.

»dać b(ł)ogosławieństwo (a. b(ł)ogosławienie), (prze-, po-)żegnanie, poświęcenie, dobrorzeczenie« = dare benedictionem, benedicere Vulg [szyk zmienny] (45 : 13 : 2 : 2): Ieſu kriſte raczmy nynye ij zawzdi dac ſwoye przezegnanye BierRaj 22; OpecŻyw 24v, 36, 88v [2 r.], 166v, 178v, 185; PatKaz III 115v; BielŻyw 149; Ty miły panie daſz bogoſlawieńſtwo roku żyżnoſci y płodnoſci twoiey [Benedicens eoronae anni benignitatis tuae] WróbŻołt 64/12, Vv; RejPs 170, 196v; KromRozm III N2v; MrowPieś A3; PAnie tyś ſam zyemi twey dał błogoſłáwienie LubPs T, B4v, S6v, dd2v, dd3v marg; KrowObr 87; RejWiz 184v; Dayći Pánie bogoſlawieńſtwo/ á niechay ćie ſtrzeże Leop Num 6/24, Num 6/27 [2 r.], Lev 25/21, Deut 2/7, 30/5 (11); BibRadz Gen 28/4; Ráno Lábán poćáłowawſzy cory ſwoie y ſyny ich tákież/ dawſzy im błogoſławieńſtwo odſzedł do domu. BielKron 15v, 14 [2 r.], 19, 165v, 318; RejPos 351; WujJudConf 215v; Płákał tedj ſtárſzj on nád młodzieńcem/ y dał mu ná drogę błogoſłáwieńſtwo. SkarŻyw 134, 51, 86, 270, 271, 346, 511; StryjKron 125; KochFr 112; ArtKanc H2, K8, K16, L3, N11; Nie puſzcżę ćię Pánie IEzu/ áż mi daſz nowe dniá dźiśieyſzego/ [...] twoie błogoſłáwieńſtwoLatHar 235; WujNT 412; SiebRozmyśl L2v [2 r.]; PowodPr 4.

»dać chleb (z nieba)« = dare panem de caelo PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (7): Nie Moiżeſz dał wam chleb z niebá/ ale oćiec moy da wam chleb z niebá prawdziwy [non Moyses dedit vobis panem de caelo, sed Pater meus dat vobis panem de eaelo verum]. BudNT Ioann 6/32 [przekład tego samego tekstu CzechEp 189, WujNT], Ioann 6/31; CzechEp 189; ArtKanc T11; WujNT Ioann 6/31, 32.

»dać chwałę (Bogu, Panu, imieniowi itp.)« = adorare, dare a. dicere gloriam Vulg [szyk zmienny] (171): a gdy go náydziecie/ powiedzcie mi abych iá też dál iemu chwálę ij moię dary. OpecŻyw 24, 11, 15, 16v, 17v, 20 (21); PatKaz I 18v; PatKaz II 58 [2 r.], 58v, 75v [2 r.], 86; PatKaz III 96v, 106; Iozef wſſedł do domu ſwego y ofyerowali mu dary dźyrżąc wręku ſwoich/ y dáli mu chwałę padwſſy ná źyem̀yę HistJóz Dv, Dv; WróbŻołt 28/9, 64/2, 94/6; wſſyſcy máią dáć wſſelyáką chwáłę imieniowi ſwiętemu iego. RejPs 218, 84v, 105, 144; HistAl L2; MurzNT Matth 28/17, Luc 4/6; LubPs G4, M4v, P3, P5v, P6 (10); KrowObr 14v, 69; RejWiz 157; pothym gdy damy chwałę [postquam adoraverimus]/ (Bogu)/ wroćiemy ſie do was. Leop Gen 22/5, Deut 30/17, Ios 7/19, 1.Reg 15/30, 3.Esdr 9/47, Ps 65/1 (18); BibRadz Gen 24/26, 3.Esdr 9/8, Matth 28/9, Lue 24/52, Rom 14/11, Apoc 16/9; BielKron 42v, 217v, 266v; Mącz 45b; SarnUzn C3v, H7; Boycie ſie Bogá á daycie iemu chwałę RejAp 120v, AA2v, 55, 94, 95, 95v (15); RejPos 19v [2 r.], 35V, 36 [2 r.], 36v, 66v (20); RejZwierc 205 [3 r.], 266v; CzechRozm 107v; KochPs 32, 97, 99, 143, 149 [3 r.] (10); SkarŻyw 358 [2 r.]; MWilkHist H4v; CzechEp 239, 270; NiemObr 119 [2 r.]; ArtKanc B4, D13v, E5, F14v, K5; ZawJeft 17; GostGosp 1; Polá/ y láſy chwałę Pánu dayćie GrabowSet X, L2v, O4, Q3, X3; LatHar 83, 402, 517; Zywę ia/ mowi Pan/ iż mi ſię wſzelkie koláno pokłoni: y wſzelki ięzyk da chwałę Bogu [omnis lingua confitebitur Deo]. WujNT Rom 14/11, Luc 17/18 [2 r.], Ioann 9/24, Act 12/23, 1.Petr 1/21, Apoc 9/13 (10); SiebRozmyśl F4v; KlonKr F4; SkarKaz 456a; CzahTr L; GosłCast 18.

»dać ciało« [szyk zmienny] (7): OpecŻyw 147; SeklKat N4; GliczKsiąż N7; Ale temu źwirzęciu co cżłowiekiem zową/ Iedno dał nágye ciáło/ ná nim włoſy z głową. RejWiz 120; GórnRozm A3; LatHar 26, 672.

»dać cuda« [w tym: cuda i znamiona (4)] = dare prodigium Vulg (5): MurzNT Mar 13/22; KrowObr 50; BudBib Ioel 2/30; Y dam cudá wniebie wyſoko y známioná ná ziemi niſko. krew y ogień/ y kurzáwę dymu. BudNT Act 2/19; WujNT Act 2/19.

»dać cześć (Bogu, Panu itp.)« [w tym: cześć i chwałę (30)] = dare honorem Vulg [szyk zmienny] (57): BierEz S2v; OpecŻyw 17v, 30, 37v, 38, [61]v, 64, 171v; PatKaz II 58 [2 r.], 75v; TarDuch C; KrowObr 14v; vderzył go Angioł Páńſki/ przeto iż nie dał ćći Bogu Leop Act 12/23, 1.Reg 15/30, 3.Esdr 9/47, Bar 2/17, Dan 3/15 (10); KochZuz A5; SarnUzn C3v, D7, H7; RejAp 55; RejPos 36, 36v, 110, 136, 215; RejZwierc 266v; Náwiedzę twé święté progi/ Y dam cześć Bogu nád bogi.KochPs 7, 32, 70 [2 r.], 156, 212, 213 (10); SkarŻyw 502; WisznTr 29; ArtKanc B4, F14v; ZawJeft 16; GostGosp 1; GrabowSet Fv, L2v; LatHar 83, 346, 385, 402, 425; ále pádni ná źiemię á day cześć Troycy ś. SkarKaz 277b, 61 1b.

»dać (za) dar, upominek (ludziom)« = dare donum Vulg [szyk zmienny] (31 : 2): Oná Bogá ięłá żądáć/ Aby iėy ten dar rácżył dáć: Iż kogoby vkąśiłá: By go duſzá opuśćiłá. BierEz L, L3; OpecŻyw 12, 96, 177; [Bóg] mu wſzitky dari zatznieyſze dał: Boiazń [...] Rozum/ męſtwo/ chciwoſtz ku ſprawedliwoſci [!]. KlerPow 2; SeklKat K2v; KromRozm III H, M5; Możeſz ty ſlubowáć y obiecowáć/ y tyſiąc kroć przyſięgáć/ ále ieſli thobie Pan Bog tego dáru nieda/ dármo obiecuieſz? KrowObr 148, 82, 148v, 175; BibRadz Eph 4/8; pan bog ſwobodę dał cżłowiekowi zá naiwiętſzy dar na ſwiecie GórnDworz Ggv; HistRzym 65, 79; RejPos 206v; HistLan D2v; RejZwierc 168v, 238v; StryjWjaz Av; prośiłá Páná Bogá/ áby dał iednemu Kápłanowi dar Duchá S. do kazániá/ na iey prośbę SkarŻyw 581, 260, 325; BielSjem 2; ArtKanc E14; LatHar 36, 484 marg; WujNT 80, Act 11/17, Eph 4/8, s. 673.

»dać deszcz« = dare pluviam PolAnt, Vulg [szyk zmienny ] (13): Leop 3.Reg 18/1; Y da Bog deſzcz naſieniu twoiemu gdzie iedno poſieieſz rolą BibRadz Is 30/23; BielKron 64, 85; BudBib 1.Reg 12/17, 18, 3.Reg 8/36, 17/14, 18/1, 2.Par 6/27, Zach 10/1; Y záśię modlił ſię/ á niebo dáło dożdż/ y ziemiá zrodziłá owoc ſwoy. BudNT Iac 5/18; ReszPrz 113.

»dać dobrego« = dokuczyć (1): Graviter me afflixit febricula, Vdręcziłá mie febrá á źimnicá Dáłá mi dobrego febra. Mącz 130b.

»dać (wsze) dobre (a. dobro), dobrodziejstwo, wiele (a. co, a. nie) dobrego (a. dobra)« = dare bonum Vulg [szyk zmienny] (10 : 2 : 7): Będę ſpiewał panu ktori mi dobro dał TarDuch E4; RejKup Sv; Y dałeś mi z łáſki ſwey tu wyele dobrego LubPs D, B3v, K2, Lv, P5, T, Y5; KrowObr 57; BielKron 13, 450v; dał Bog [Adamowi] niewymowne dobrá/ bo go vſtáwił pánem wſzytkiego ſtworzenia. HistRzym [89]v; RejZwierc 99v; BudNT Matth 7/11; SkarJedn 270; SkarŻyw 103; DAſz wiele dobrá/ gdy ſię nie ſpodźieię GrabowSet D4v; KołakSzczęśl B2v.

»dać dozwolenie« (2): LatHar 126; dał dozwolenie ſtáre kácerſtwá wznáwiáć y rozśiewáć. WujNT 860.

»wolną drogę [= wybor] dać« (1): Wolną drogę iemu [Bóg człowiekowi] na złe Y na dobre daċ raczył. RejKup B.

»dać (wolną) drogę [= przejście, szlak]« ‒ dare cursum, praebere iter Vulg [szyk zmienny] (6): LibLeg 10/63v; Leop Iob 38/25, Is 57/14; BielKron 32; Morze im vſtąpiło y ſuchą drogę dáło. SkarŻyw 481; LatHar 632.

»dać drogę [= sposób postępowania] [do czego]« = dare occasionem Modrz (7): BierEz F; RejZwierc 256v; BudBib Ier 32/39; prośił áby mu dano drogę do okázowánia męſtwá ModrzBaz 44; SkarŻyw 132; PaprUp A2; tám wódz záraz im popuśćiſz/ práwie Daſz drógę do roſpuſty GosłCast 66.

»dać Ducha świętego, Pocieszyciela« = dare Spiritum, dare Paraclitum Vulg [szyk zmienny] (34 : 7): OpecŻyw 96; MurzHist S; KromRozm III I, I5; KrowObr 9v, 203v; Pánie BOże dayże mu Duchá Swiętego/ á rácz vpor á złą rádę od niego odiąć OrzRozm F2; BielKron 142; GrzegRóżn M; Apoſtołom ſwym ſwiętym idącz iuż do Oycá ſwego weſtchnąwſzy ná nie dał im Duchá ſwego ſwiętego RejPos A6, 24v, 118v, 119, 121v 126 (13); RejPosRozpr b3v; BudNT Luc 11/13; CzechRozm 14v, 20; KarnNap C4; SkarJedn 279; CzechEp 125, 217; NiemObr 70; ArtKanc G13v; LatHar 120; A ią prośić będę Oycá: á innego poćieſzyćielá da wam/ áby z wámi mieſzkał na wieki WujNT Ioann 14/16 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 96, KrowObr 9v, GrzegRóżn M, CzechRozm 14v, 20, SkarJedn 279], s. 394, Act 15/8, 1.Thess 4/8; SiebRozmyśl L3v; SkarKaz 118a, 206b, 418a.

»dać ducha [jakiego (22), czego (13)]« [w tymi z zaimkiem dzierżawczym odnoszącym się do Bogα (13), ducha bez miary (nie pod miarą) (6), mądrości (rozumu, rozumnego) (5), prorockiego (wieszczego) (4), zadatek ducha (4)] = dare spiritum Vulg [szyk zmienny] (48): Iezu ienżes vbogiem ducha Ewangielijey przepowiedania dziwne dał. ſ. ſie nad nami. TarDuch B2v; KrowObr C4v; dam w was duchá mego/ á będziecie żywi Leop Ez 37/14, Num 11/29, Is 42/1, Luc 11/13; BibRadz 2.Cor 5/5; Day Pánie Boże nam tego Duchá y tę pokorę/ ábychmy od inych ludźi przykłády bráli OrzRozm T4; BielKron 34v, 51v, 84, 91v; Bog Páná náſzego Jezuſá Kryſtuſá Oćiec chwały niechay wam da Duchá mądrośći. GrzegRóżn Mv, M2 [2 r.]; OrzQuin G, Aa2; Prot C3v; RejZwierc L4; BudBib 2.Mach 7/22; HistHel D2; BudNT Rom 11/8; CzechRozm 9, 181v, 201; Po co mię prozno/ ſrogi Apollo trapiſz. Ktorey wieſzcżego duchá dawſzy/ niedałeś Wagi w ſłowiech KochOdpr D; SkarŻyw 559; CzechEp 347, 348; Bog cżłowiekowi temu pánu Iezuſowi/ ſynowi ſwemu miłemu/ [...] dał duchá bez miáry [non ad mensuram dat Deus spiritum Vulg Ioann 3/34] NiemObr 102 [przekład tego samego tekstu NiemObr 103, CzechRozm 9, 181v, CzechEp 347, 348], 86, 103; ArtKanc H17v, K13v, M, P15; KochWr 39; GórnTroas 10; LatHar 44; WujNT Luc 11/13, Rom 11/8, s. 563, 2.Cor 1/22, 5/5, Eph 1/17, 2.Tim 1/7; SkarKaz )(3v; áby nas wſzytkich wyſłuchawſzy/ dał Duchá rády dobrey ná pomoc wſzytkiemu ludowi Bożemu SkarKazSej 657b.

»dać duszę (rozumną, nieśmiertelną)« = dare animam Vulg (9): SeklKat N4; Dał nam rozumną duſzę/ dał ſmyſły obfite/ Dał ſpráwę y dał cżłonki dziwnie známienite. RejWiz 171, 129, 169v; BudBib Ier 45/5; SkarŻyw 259; Dałći ćiáło zupełne/ zdrowie dobre: dał y duſzę LatHar 672, 26; SkarKaz 278a.

praw. »dać dzierżenie« [w tym: dać wwiązanie i dzierżenie (6)] = dare possessionem JanStat (7): á dawſzy mu wwiązánie y ſpokoyné dzierżenié [...] będźie powinien onégo bronić SarnStat 1255; przerzeczony A. dał temu naiemnikowi álbo Arendarzowi D. iſtotné dźierżenié w przerzeczoné dobrá C. SarnStat 1257, 685, 829, 1249, 1250, 1254.

»dać dzięki (a. dziękę)« (5): Otwórzćie mi drzwi páńſkié: niech dam dźięki ſwemu Dobrodźieiowi wielkiemu. KochPs 178, 176; A iać/ w tym kośćiele/ dam z ofiárą dźięki GrabowSet R3, T, V2v.

»dać gorę« [w tym: nad kim (3)] (5): WujJud A4; Ty móy zły czás vprzédźiſz miłośierdźiém ſwoim/ Y nád nieprzyiaćielem daſz mi górę moim. KochPs 86; SkarŻyw 135; myślą ſię zániozſzy/ nie daſz gory ták łatwie duſznemu nieprzyiaćielowi/ nád duſzą twoią. LatHar 580, 614.

»dać hołd, pokłon« (1 : 1): ácż ſą tu gotowi/ Niektorzy dáć hołd Krolowi: Aleć ia tego nie rádzę BierEz F; day pokłon/ á tey ſię świątośći sſtań vcżeſtnikiem LatHar 198.

»informacyją dać« [szyk zmienny] (3): Otosz by nam potrzeba abys nam wm naszMPan rady swey vzyczyć y Informacyą dać raczył ActReg 54, 78, 95.

»instrukcyją dać« (2): MetrKor 38/500; Drugi iż był vrzędnik/ pocżął ſię vſmiecháć/ Mowiąc: iż bárzo dziwną inſtrukcią dano RejFig Aa2.

»dać klątwę [na kogo], przeklęctwo« [szyk zmienny] (8 : 5): Gniewa ſię welmi o Bałwophalſtwo pan y dał przeklęſtwo SeklKat Ev; GroicPorz aa2; BibRadz Thren 3/65; Papież Grzegorz po tym dał klątwę ná Céſárzá/ Gilbertá BielKron 177v, 167v, 182v, 322v, 368, 371, 374v; Tedy da Iehowá Bog twoy wſzytkie klątwy te ná nieprzyiaćioły twe [dabit Dominus tuus omnes maledictiones istus super inimicos tuos] BudBib Deut 30/7, Thren 3/64 [65]; Oczko 30.

»dać koniec (żywota), skonanie, dokonanie« [szyk zmienny] (3 : 3 : 1): BierRaj 22; dáy nám dobre ſkonanijé/ ij ſſcżęſné przebywanijé/ wiecżné radowanijé. OpecŻyw 17v; daj mnie ſludze twemu. N. tylki koniecz żywota telko aż do zamierzenia iżebych mogł moie grzechy opłakać TarDuch E4; HistHel D2v; ArtKanc P9, S18; LatHar 65.

praw. »konsens, konfirmacyją, zezwolenie dać«= praebere consensum JanStat [szyk zmienny] (3 :2 : 1): y posłał do Posłow Wdę Trockiego, y Marszałka Koronnego, perswaduiąc mu aby też Consens swoy do tego dali. ActReg 60, 8, 24; na co My Lodwik Miſtrz y Komendorowie náſzy dáliſmy y dáiemy zupełné zezwolenie. SarnStat 1096, 198, 1040.

praw. »dać kontumacyją« = skazać zaocznie (1): Abowiem gdy by powod nieſtánął ku wydániu Sentencyey/ ſtroná odporná da mu Contnmácyą GroicPorz aa3v.

»dać koronę (żywota)« = dare coronam vitae Vulg [szyk zmienny] (10): Bądz wierny aż do ſmierci/ a dám tobie koronę żywota. [bibl. Apoc 2/10] OpecŻyw 188 [przekład tego samego tekstu BibRadz, RejAp 21]; BibRadz Apoc 2/10; RejAp 21, 22, 23, 25; RejPos 346V; Lecż iż Cnotę Bog zlubił/ wziął go z nią do ſiebie/ Gdzie mu iuż Koronę dał/ záſłużoną w niebie. StryjWjaz A2; SkarŻyw 245, 264.

»krzest (święty) dać« (2): KuczbKat 135; odeſłał go do Hiláryoná/ ktory był kápłanem/ áby mu Chrzeſt święty dał. SkarŻyw 453.

»dać lekarstwo, remedyjum« [szyk zmienny] (5 : 1): ſie przybliżál cżas aby pán Iezus dáł ſwiatu lekarzſtwo przez mękę ſwą cięſſką OpecŻyw 70v; SeklKat K2v, K3v; KrowObr 95v; KarnNap C2; Widzę, że dał z łáſki ſwey świętey oyczyznie náſzey/ remedia, okázye/ y doſtátki VotSzl A2.

»dać lekcyją« (1): Bo mi dáłá lekcią á długo pámiętną/ A dziwnie mi cieſzyłá moię duſzę ſmętną RejWiz 67v.

»liczbę, rachunek dać« [w tym: z czego (23), za kogo, za co (11), czego (4), od czego (1); za się (6)] = reddere rationem Mącz, Vulg, Modrz; persolvere rationem Mącz [szyk zmienny] (38 : 3): SeklKat H2, Z2, Z3v; KromRozm III L2; czas być musi iż ze wszytkiego WKM Panu Bogu liczbę dać musisz, jako poddane swe nas sprawować raczysz Diar 89; DiarDop 109; RejWiz 178v; BibRadz Rom 14/12; BielKron 206; Persolvere rationem officii, Dáć rachunek z ſwego vrzędu. Mącz 401c, 347b, 419b; GórnDworz Gg5; káżdy powinien licżbę dáć z domku ſwego/ z dzyatek y s cżeladki ſwey RejPos 346v, 139, 228; Káżdy ſam zá śię da liczbę pánu Bogu [unusquisque nostrum pro se rαtionem reddet Deo Vulg Rom 14/12] BiałKat d2 [przekład tego samego tekstu GrzegŚm 12, CzechEp 26, 62, WujNT]; GrzegŚm 12; WujJud 15v; KarnNap ktv; Wy ztey powinnośći licżbę przed nawyżſzym ſędźią dáć maćie ModrzBaz 134, 69, 90, 135v; iáką da lidżbę nędznik z grzechow ſwoich Pánu Bogu? SkarŻyw 184, 58, 472; CzechEp 26, 56, 62; NiemObr 112; ReszPrz Av; KochWr 27; Ludu złoſny/ Ty z niey [ze śmierci niewinnego]/ Bogu/ daſz/ ráchunek żáłoſny. GrabowSet B3v; LatHar 374; A powiádam wam/ iż z każdego ſłowá prożnego ktoreby wyrzekli ludźie/ dádzą liczbę w dźień ſądny. WujNT Matth 12/36, s. 52, Rom 14/12, l.Petr 4/5, k. Bbbbbb2v, Bbbbbb3v.

»dać łaskę« = dare gratiam a. misericordiam Vulg; benignitatem concedure et largiri Modrz [szyk zmienny] (40): dáy nám laſkę twoię ninijé/ abyſmy oplakali tweé vmęcżenijé. OpecŻyw 141v, 2; PatKaz I 6, 18v, 73 [2 r.];PatKaz III 152; HistJóz A3v; WróbŻołt nn6v, tt2; Boże pomnoż ye ná ſwyecye/ á day im łáſkę a fortnnę we wſfytkich rzecżách. GliczKsiąż C, P4; LubPs Tv; SeklPieś 20; day nam ćieleſnego żywothá łáſkę/ y wietzney ſwiátłośći chwałę KrowObr 171v, 217; Leop 2.Esdr 1/11; BibRadz Tob 10/14; bo im był Pan Bog dał łáſkę przed ocżymá Egipcian iż im pożycżáli á wierzyli/ á ták złupili Egipciány. BielKron 30; O namileyſzy ſynu/ Boże dáy tobie łáſkę ſwą/ ábyś mu był miły. HistRzym 82v, 54; RejPos 114; A da Iehowá láſkę ludowi w ocżu Micráimian BudBib Ex 11/3, 1.Esdr 7/27, Tob 10/14; CzechRozm 19; ModrzBaz 144v; SkarŻyw 262; ArtKanc A11, F10v, I4, N18; LatHar 44; WujNT 417, Act 7/10, 11/17, s. 841; Pánie [...] day mi odrobinę łáſki á miłośierdźia ſwégo SiebRozmyśl E4v; SkarKaz 310b, 348b.

»dać mądrość« = dare sapientiam Vulg [szyk zmienny] (15): March1 A3; March3 T8v; Leop Ex 36/1, 2, 2.Par 1/10; RejZwierc 145v; Mądrość y vmieiętność dam tobie/ á ku temu damći bogáctwá y máiętnośći/ y sławę BudBib 2.Par 1/12, 2.Par 1/10, Sap 9/4; SkarŻyw 312; WujNT Luc 21/15, Act 7/10; day mądrość ná oddalenie tych niebeſpieczeńſtw ktore nád głowámi náſzymi záwiſły. SkarKazSej 663b, 663b [2 r.].

»dać met« [o grze w szachy] zmienny] (3): Owa iednego cżáſu/ grał ye [szachy] przed krolem Portugálſkim then ſláchćić [...] Máłpá vcżyniwſzy kilká ſcia/ bárzo miſternego/ [...] náoſtátek/ dáłá mu met. GórnDworz P6, P6 [2 r.].

»dać męstwo, śmiałość« = dare audaciam JanStat (4 : 2): Pan [...] da ſercze/ da ſmiáłość/ da wiádomość nieprzyiaciołom náſzym o káżdey ſpráwie náſzey RejZwierc 262; StryjKron Av; SkarŻyw 27; SarnStat 761; day męztwo zá twoią pomocą/ do vwiárowánia tego wſzyſtkiégo/ czym ſie ty brzydźiſz SiebRozmyśl E4; SkarKaz 316b.

»dać mies(t)ce, plac« = dare locum Vulg [szyk zmienny] (7 : 3): gdy Iezus mily z ijch rąk był wypchnion/ ſkala kamienná iemu wſobie mieſce dala iako woſk miękki OpecŻyw 51v; aby mu pan Bog dał na ten nowy rok/ ſzyrokie mieſtce v krola iego miłoſci LudWieś A2; BibRadz 2.Mach 14/44; BielKron 210; RejPos 225; BudBib 2.Mach 14/44; BudNT Luc 14/9; Przyzowie niebá/ y źiemie przyzowie/ [...] Dayćie plác (rzecze) wybránym moim. KochPs 74; ArtKanc B12; WujNT Luc 14/9.

»dać miejsce [= sposobność]« [w tym: do czego (2), ku czemu (1)] = dare defensionem Mącz (3): Dáć mieyſce ku ſpráwie áby ſie ſpráwił w czym yeſt obwinowan. Mącz 80b; Iádámowi dano mieyſce do pokáiánia/ á cżártu nie dano. SkarŻyw 262 marg.

»dać miłosierdzie« = dare misericordiam Vulg; misericordiam concedere et largiri Modrz [szyk zmienny] (4): prośmy páná Bogá/ áby [...] ſwoie miłoſierdźie y łáſkę nam dáć racżył: Amen. ModrzBaz 144v; ArtKanc 19v; WujNT 2.Tim 1/16; SiebRozmyśl Gv.

»dać miłość, miłowanie« = dare caritatem Vulg [szyk zmienny] (11 : 3): OpecŻyw 177v; Aby Pan Bog [...] zgodę/ miłość/ pokoy/ y przyiazń pánom y ſlugom Bożym dał KrowObr 62v; OBácżćie co nám zá miłość dał Oćiec/ żeby nas y názywano y żebyſmy byli ſynmi Bożemi. Leop 1.Ioann 3/1 [przekład tego samego tekstu BudNT, WujNT]; BudNT 1.Ioann 3/1; [Bóg] Dał [im] miłość v wſzech ludzi każdy z nich pocżćiwie/ Nie wydzyera cudzego ná ſwym miernie żywie. PaprPan O3v; KochEpit A4; KochFr 61; BielSen 16v; ArtKanc C14, H6, T15; KmitaPsal A5v; LatHar 292; WujNT 1.Ioann 3/1.

»dać moc, możność, mocność, siłę« [w tym: czego (25), cum inf (27), (a-, iż-)by (35), że, iż (6), nad kim, nad czym (12)] = dare potestatem Mącz, Vulg; facere potestatem Mącz; dare virtutem a. imperium Vulg [szyk zmienny] (209 : 5 : 2 : 7): A w tym ſlowie dál iemu ij iego námiaſtkom/ motz związaniá ij rozwiązaniá na ziemi. OpecŻyw 56v, 36v, 43v, [80], 86 [2 r.], 108v, 186; TarDuch B2v, D6v; BAran ieſt wodz trzody owiecz/ á przetho natura iemu moc dała nad inſze Owcze FalZioł IV 2d, *8, V 49; BielŻyw 12, 81, 200; WróbŻołt 28/11, I8, 85/16; LibLeg 10/148, 11/76v; Bo to ieſt ten bog/ ktory dał mnie moc pomſſczenia/ krzywd moich RejPs 26v, 119v, 218v; Nie mniemaycie ze by pan Bog dal tę moc kaplanom czinić czo chcą/ vczić czego chcą/ rozwięzac kogo chcą SeklKat X2; RejKup o6, p4; KromRozm I F; MurzHist Qv; MurzNT Matth 9/8, Luc 4/6, Ioann 17/2; KromRozm II f4v; KromRozm III D2v, D3v, M4; BielKom C2v; LubPs G4v, hh2v; GroicPorz a2, p2; KrowObr 17, 82, 86, 162, 206v, 241v; Bo dał moc Słońcu/ Gwiazdom/ y roznym Płánetom/ Zyołom/ drzewom / źwirzętom/ rozlicżnym kámykom. RejWiz 114v, 128v [2 r.], 137, 138v, 148; Ktho wam dał moc ábyśćie dom ten budowáli/ á te mury ábyśćie popráwiáli? Leop 1.Esdr 5/9, Ps 28/11, 85/16, 3.Mach 7/10, Matth 9/8 (12); UstPraw C; nie rátowałeś go w bitwie. (marg) To ieſt/ niedałeś mu mocy przećiw nieprzyiaćielowi. (‒) BibRadz Ps 88/44; Y dáłá mu tákową moc áby mógł wſzytko zwyćiężyć. BibRadz Sap 10/2, I 2a marg, Sap 10/14, Eccli 17/2; OrzRozm M3; A gdy potym ten Iowiſz sſtał ſie nawyzſzym bogiem/ zá ich dobrodzyeyſtwo dał tę moc Pcżołom/ iż bez złącżenia przyrodzonego nád ine płodzą ſie. BielKron 20v, 19, 42, 84, 69v, 108 (13); Damnatorium iudicium dare in aliquem Dáć moc ku skazániu kogo ná ſmierć. Mącz 77c, 193a, 430d [2 r.]; OrzQuin R3v; dał ſmok beſtiey oney moc ſwoię y ſtolicę ſwoię. RejAp 106v, 33v [2 r.], 105, 105v, 106v [2 r.], 144 (10); RejPos 117v marg, 136, 204v, 231v, 234 (10); BiałKat 296; GrzegŚm 7; KuczbKat 210 [2 r.]; Y dałći ktemu doſyć docżeſney możnośći/ Ktorać ták przypadáłá dla twoiey godnośći. RejZwierc A4v, 154v, 263v; WujJud 81v, 82, 83, 88v, 148v (8); WujJudConf 148v; day moc twoię słudze ſwemu/ á zbaw ſyná niewolnice twey. BudBib Ps 85/16, 67/34 [35], Iudith 9/9 [12], 2.Mach 4/24; BudNT Apoc, 13/2; CzechRozm 8v, 11v, 23, 123v, 143v; niechby dano moc ſędziam ná ſeymie obránym/ áby oni od tego cżáſu wedle ſwego zdania/ ná mieyſce zmárłych inſze obieráli y ſtáwili ModrzBaz 93; SkarJedn 48, 369; Oćiec wſzelką moc dał Synowi SkarŻyw 91, 57, 91, 152, 187, 225 (11); StryjKron 473; CzechEp 21, 74, [397], [411]; Chriſtus pan Piotrowi nigdy tey mocy nie dał/ áby ſtolice iákie fundowáć miał NiemObr 53, 14, 52, 66, 104, 107 (8); KochPieś 51; ArtKanc E14v, N15v; Tym źwierżętom ktorym dał moc/ á śiłę/ nie dał im czerſtwośći: á ktore dużośći mieć nie mogły/ tym záśię prędkość dał. GórnRozm N, K3v; KochWr 36; GrabowSet F4 [2 r.], Gv, Q2v; LatHar 106, 687; A Zezwawſzy dwánaśćie Apoſtołow dał im moc y władzą ná wſzytkie czárty/ y vzdrawiánie chorob. WujNT Luc 9/1, przedm 40, Matth 9/8, s. 38 [2 r.], 43 [2 r.], 76 (34); SarnStat 573, 1225; Dał wiernym moc áby ſię ſynmi Bożymi sſtawáli. SkarKaz 484b, 82b, 85b, 206b, 242a, 417a (11).

»dać modłę« = adorare Vulg [szyk zmienny] (7): PatKaz II 58v; WróbŻołt 94/6; KromRozm II h3v; Tedy wſzyſcy ludzie ſpołu pokwápiliſie y vpádli ná obłicże ná źiemię/ áby modłę dáli Pánu Bogu ſwemu Leop Eccli 50/19, Dan 3/15, Apoc 13/8, 22/9.

»dać myśl« [szyk zmienny] (18): Dayże nam tedy náſz wſzechmogący Pánie táką myſl y táką ſtátecżność w ſercach náſzych/ ábychmy [...] przy tobie wiernie ſtali RejPos 31, 24, 281v, 303, 307, 315 (14); SkarŻyw 172; Dobry to znák/ ieſli bóg dał wieſczą myśl komu/ Ze doſtátek/ y wieczné potomſtwo w tym domu. KochFr 77; GrabowSet D [2 r.].

»dać nadzieję« = facere spem Mącz; dare spem Vulq [szyk zmienny] (10): Pamietay na ſlowo ſludze twemu miły panie w ktorim dałes mi nadzieię. WróbŻołt 118/49 [przekład tego samego tekstu Leop ]; day mi moy pánie dobrą nádzieię oſobie ábych záſię mogł przydz ku poćieſſe ſwoiey RejPs 77; KrowObr 72v; Leop Ps 118/49; Stipendii spem propinquam facere, Dáć komu dobrą nádźieyę w rychle Iurgelt álbo myto otrzimáć Mącz 326c, 407c; SkarŻyw 262 [2 r.]; day nádźieię/ ábyſmy niewątpili y nie roſpaczáli o tym/ coś wierzącym w ćię obiecał SiebRozmyśl E3v, I2.

»dać naukę, nauczenie« [w tym: czego (4), około czego (4), o czym (2), aby (10), jako (7), iż, że (3)] = pouczyć; dare scientiam Vulg; dare informationem JanStat (52 : 1): Slubuiąc im náukę dáć/ Aby mogli gadki zgádáć BierEz F3; OpecŻyw 26; Ten to Demoſtenes iedney niewieſcie barzo chytre naucżenie dał BielŻyw 59; BierRozm 4; Ia wam othim navke mam dacz yako mayą czy karanie od nas miecz LibLeg 10/57, 10/68v, 70v, 11/26v, 44v, 45, 83v; SeklKat I, X; RejKup z2v; A tak by mi V. M. raczyli dacz navkę iako ssię mam sprawowacz miedzy jemi. ZapWar 1553 nr 2685; GliczKsiąż B4; KrowObr 121v; RejWiz 129; UstPraw F4; damći náukę iż doydzyeſz złotego runá bez ſzkody ſwey y towárzyſzow ſwych. BielKron 54v, 54v, 198v, 200, 206v, 231v; SienLek 12v, 144v; owa około wſzelákiego ochędoſthwá/ day nam w. m. ſwoię náukę GórnDworz L6, L6; RejPos A4v, 30, 40v, 62, 122v (9); RejPosWiecz2 93; BudBib 1.Esdr 8/17; Angioł dał náukę Ianowi Ewángeliśćie mowiąc. Bogá chwal. BiałKaz F3; PaprPan Cc2; SkarJedn 317; SkarŻyw 235, 492; ArtKanc C13v; náukę dał Zołnierzom/ áby w powadze mieli roſkazánie przełożonego. Phil E4; LatHar 161; WujNT Luc 1/77; SarnStat 31; SkarKaz 43b, 607b; Nágotuię dwá listy y zápieczętuię, Y poślęć go dawſzy mu náukę dokłádną. CiekPotr 62.

»obietnicę dać« [szyk zmienny] (8): WróbŻołt P5; BibRadz I 371a marg; GrzegRóżn E2v; zápewné go Pan Bóg wnet wſpomoże/ y obietnice ſwoie wiernie da BiałKat 383v; nam Pan dał ſłowy ſwemi pewną obietnicę ſwą o miłoſierdziu ſwoim RejZwierc 196v; WujJudConf 55v; ArtKanc A10, K2.

»dać obronę, obronienie« = patrocinium praestare JanStat [szyk zmienny] (5 : 1): KrowObr 72v; KochJez B; Obroć ſwe ocży ná nas/ y ná tę koronę/ A day nam niezwalcżoną ná wieki obronę. KmitaPsal Av; Rácż nas ſtrzedz ſwoie ſtworzenie/ Anyelſkie day obronienie. LatHar 62, JanNKarGórn G4v, SarnStat 408.

»dać odpocz(y)nienie, odpoczynek, wytchnienie« [w tym: wieczne (a. wiekuiste) (5)] = dare reguiem Vulg [szyk zmienny] (20 : 4 : 2): BierRaj 20v, 21; OpecŻyw 176; Tatarzy nie dawſzy ym wythchnienia, poruſzyli ſie nanie MiechGlab 3; Pan Bog wáż dał wam iuż odpoczynienie/ y tę wſſyſtkę źiemię. Leop Ios 1/13, Ex 8/15, Deut 25/19, Ios 1/15, Ps 131/5, Ier 16/13; BibRadz Ios 23/1, 3.Reg 8/56, 1.Par 23/25; ocżekawaycie páſterzá ſwego/ ktory wam ma dáć odpocżynienie wiecżne RejPos 149; BudBib I B2 [2 r.], Eccli 24/11 [15], 2.Par 15/15, 20/30; cżęſto w kośćiele y w zimná wielkie nocuiąc ná murze wſpártey głowie trochę odpocżynku dáłá SkarŻyw 581; GrabowSet C4v; LatHar 180, 657; będźiećie ſłużyć Bogom cudzym/ w źiemi nie wáſzey: y nie dádzą wam wytchnienia wednie y w nocy. [bibl. Ier 16/13] PowodPr 58; SkarKaz 6b, 551a.

»odpor, odsiek dać« = repellere Modrz [szyk zmienny] (28 : 1): ieſzcże zadnego odporu áni pomocy dano przećiw Turkom BielKron 207v; BudNT przedm bv; Bo im ći tho Sárniccy ná wſzem odpor dádzą PaprPan T2v, Bv [2 r.], Cv, F3v, X3v, Bb3 (9); łácnieybyſmy złącżywſzy ſię dáli ſpolnemu náſzemu nieprzyiaćielowi odpor ModrzBaz 125v; SkarJedn 284; Záſtaẃ ſye o mię: day odpór gwałtowi KochPs 48; SkarŻyw 317, 510; StryjKron 100, 330, 582, 742; GórnRozm M2; GrabowSet T4; SarnStat 298, 851; WitosłLut A6; PowodPr 37; CzahTr D3, D4v, H2v.

»dać odpowiedź, respons, odpowiedzenie; dać odpowiedzieć« [w tym: na co (19), przez kogo (6), o czym (2), czego (1); dać odpowiedź na pytanie (1), co za odpowiedź dać (5), nie dać żadnej odpowiedzi (12)] = respondere Mącz, Vulg; responsum reddere Mącz; dare a. proferre responsum Vulg [szyk zmienny] (119 : 6 : 1; 3): BierEz F3v; IEzus mily odpowiedzeniá mu niedál OpecŻyw 130v; On mv odpowyedz dal nyebarſzo przyemną y przyaczyelſką LibLeg 7/34, 10/153, 11/48v, 137; day łáſkáwą odpowiedź prozbam moiem RejPs 127, 39, 57v, 126v; ComCrac 11, 12; proſili go áby im prawdziwe odpowiedzi dał o Anekthánábie krolu ich HistAl A2; MurzHist P2; Diar 31, 32, 38, 56, 82; DiarDop 104, 118; GliczKsiąż M4; KrowObr 214, 236v; Leop 2.Reg 24/13, Eccli 5/13, Ioann 1/22, 19/9; Y dádzą Więc odpowiedź/ o co ich ſpytáią. RejZwierz 67, 30v, 71; BibRadz 1.Reg 11/9, 3.Reg 12/5, 6, 7, I 281a marg (13); Oycowie po rozmowie powiedzieli mu: iż mu żadney teras od powiedzy iſtey nie dadzą BielKron 235v, 67v, 81, 104, 144v, 311 (33); Non modo facta sed etiam dicta omnia praestantia nobis sunt, Nie tylko ná vcżynki ále też ná káżde naymnieyſze słowo muśimy odpowieć dáć. Mącz 419b, 122c, 284c, 304b, 410b, 419d, 433d; SarnUzn E6; GórnDworz T2, T8; HistRzym 99; Słuchayże co ten ſwięty Pan zá odpowiedź dał Janowi s. RejPos 9v, 73, 191v, 226v, 231v, 251, 310v; BielSpr 44v; BudBib Num 22/8, 2.Par 10/7, 9, 10, 13; PaprPan Q3; ModrzBaz 9v; wſzyſcy iednym ſercem przez Iuliáná odpowiedź dáli: iſz máią Páná innego ná niebie SkarŻyw 179, 511, 576; StryjKron 51, 612, 616, 652; godźi ſię naprzod ná I. M. X. K. piſánie o tym/ odpowiedźieć dáć CzechEp 323; CzechEpPOrz *2, *2v; ArtKanc A8v; GórnRozm G; PaprUp K; Napisanie wm dał doniego respons taki oiaki meś wm naraził od kładaiąc, na obietnice ActReg 128, 12, 32 [2 r.], 33, 58, 105 (9); Phil F; LatHar 733; WujNT Ioann 19/9; SiebRozmyśl F3.

»odprawę dać« [szyk zmienny] (5): LibLeg 9/49v; GórnDworz R4v; iáką odpráwę wſzytkim dał/ y iáko Anátholiuſzá zgromił/ z piſania y liſtow iego pozna kto chce. SkarŻyw 319; Bogowie [...] niemymi zoſtáli/ a odprawy w pytániu dáć niechcą SkarŻyw 531; SiebRozmyśl F3v.

»dać odpust, sto dni odpustu« [szyk zmienny] (3 : 1): to dalo wſzytkym vyernye ſpouyedayączym a pokutuyączym tego dnya na mſzy ſtho dny/ odpuſtu PatKaz I 3; tam potim może mu dać ſpowiednik albo iego paſterz odpuſti SeklKat X3; RejKup k2; LatHar 513.

»dać odpuszczenie« [w tym: dać grzechow (a. zgrzeszenia) odpuszczenie = dare remissionem peccatorum Vulg (19)] = dimittere Mącz [szyk zmienny] (26): BierRaj 16; BierEz M; Pomnoż tznotę ſprawiedliwym A dáy odpuſſcżenijé winnym. OpecŻyw [162], 116; TarDuch B4v; KrowObr A4v, 78v, 162v, 177, 217v; BibRadz Eccli 16/12; Mącz 59b; WujJud 52v, 86v; ſam Bog dać może grzechow odpuſzcżenie SkarJedn 22; rácż nam [Boże] dáć odpuſzcżenie zgrzeſzenia náſzego SkarŻyw 509; ArtKanc T11v; LatHar 28, 182, 631, 660 [2 r.]; WujNT Act 5/31, 414 marg; WysKaz 29; SiebRozmyśl M2v.

»dać ofiarę (Bogu a. bogom, a. Panu)« [szyk zmienny] (9): LubPs B3v; offere significat, Dáć ofiarę/ Ofiárować co pánu Bogu ku czći. Mącz 123d; RejPos 47, 225v; A gdy dáli ofiáry támże Bogu potym/ Włożył Brutus ná ołtarz kiy nátkány złotem. PaprPan Hhv, Gg3v; KochFr 97; GrabowSet F4; Dáć nie omieſzkam ofiáry ślubioney. SzarzRyt B.

»dać ogień« = zniszczyć; dare ignem Vulg (2): Spuſtoſzę też Pátros/ á dam ogień na Cohan/ y vcżynię ſądy w Alekſándrij. BudBib Ez 30/14, Ez 30/15.

»dać okazyją« [szyk zmienny] (2): znaczni też ludzie niektorzy szarpaniem koni okazyą dali z wieczora anazaiutrz rano co gorszego się stało ActReg 63; VotSzl A2.

»dać (dobrą) otuchę, potuchę« = facere spem Calag [szyk zmienny] (5 : 1): RejJóz E8; Dał potym dobrą potuchę Helizeuſz krolowi BielKron [852]v; iáko onemu nędznikowi dał otuchę o miłoſierdzyu ſwoim RejZwierc L2; Calag 284b; ArtKanc L5; GrabowSet G4.

»pamięć [= świadectwo] dać« (1): Przy lutniey rym śpiewáiąc/ Pámięć dam świátu temu/ Ze ſerce me vfáiąc/ Láſkę odnioſło/ k tobie przyſtawáiąc. GrabowSet Lv.

»pochwałę dać« = laudem tribuere Modrz (1): nie ſtáramy ſię ábyſmy powinną pochwałę dáli dobrze cżyniącym. ModrzBaz 144.

»dać pobudkę, chuć, pochop, ochotę, żadzę, potuchę« [w tym: aby, żeby (6), do czego (3), ku czemu (3), czym (1)] = impellere mentem Modrz (5 : 5 : 3 : 2 : 2 : 1): OpecŻyw 103; GliczKsiąż D7v; RejWiz 29v; BibRadz I 2b marg; Aperire fores, fenestram, ianuam, alicui rei idem, Być przicziną czego/ dáć pochop. Mącz 278d, 120c; BudBib Iudic 5/2; [Boga trzeba prosić] áby Biſkupom/ y tym ktorzi Zborow rząd w ſwey mocy máią/ dał tę chęć/ żeby ludźiom vcżonym do máiętnośći ich przichodźić dopuſzcżáli ModrzBaz 133v; Do cżego mi też oſobną dał ochotę/ y pobudkę Oświecony Pan Mikołay Chryſztof Rádziwił ná Ołyce SkarŻyw A2; Sćieſzki náſze/ przed tobą/ niech będą beſpiecżne/ A ku tobie ſkłonione day żądze ſerdecżne. GrabowSet P3; OrzJan 70; LatHar 617; WujNT 15; JanNKar D3; VotSzl A2, A4v; Nuż też do dyngowánia/ wnet że daſz potuchę PaxLiz Dv.

»dać pociechę, pocieszenie« = dare consolationem a. gaudium a. laetitiam, delectare Vulg [szyk zmienny] (27 : 6): Nieſzcżęſcia ſwego nie roſławiay iżby nieprzyacielom pociechy niedał. BielŻyw 19; naznamionowałes nas ſwiatłoſcią oblicża twego a (ſtąd) dałeſmi pociechę w ſerczu moim WróbŻołt 4/7, oo5v; RejRozpr F2; RejKup dd8; LubPs H, I3v; KrowObr 152; WYwyſſáć ćię będę Pánie ześ mię przyiął: á niedałeś poćiechy nieprzyiaćielom moim ze mnie. Leop Ps 29/2, 2.Par 20/27; BibRadz Ps 88/43; BielKron [852], 92v, 248v; RejPos 17 [2 r.], 20, 107v; Niebo/ Ziemiá/ Plánety przećiw mnie powſtáły/ Zadney mi w mey potrzebie poćiechy nie dáły. BielSat G3v; WujJud 2v; SkarJedn 336; KochPs 50; Rácż nam dáć ſwe poćieſzenie Przez twe święte zmartwychwſtánie. MWilkHist E3; BielSen 17; ArtKanc I16, K10; ActReg 51; LatHar 651; WujNT 2.Thess 2/16; SiebRozmyśl G4, K2; CiekPotr 64; CzahTr D4v.

»dać pogorszenie, zgorszenie, wzgorszenie« = offendere pias aures Mącz; dare scandalum Vulg [szyk zmienny] (4 : 2 : 1): A ktoby dał z ſiebie pogorſzenie [Qui autern scandalizaverit]/ iednemu z tych máłych dziatek [...] rácżey by mu vwiązano kámień młyńſki v iego ſſyie Leop Matth 18/6 [przekład tego samego tekstu RejPos 329], Eccli 27/26; Mącz 21b; RejPos 329; do ktoregokolwiek Kośćiołá przyidźiećie/ zwycżay iego chowaycie: ieſli niechcećie ábo z inſzych ſię zgorſzyć/ ábo inſzym wzgorſzenia dáć. LatHar 121; WujNT 72, 487.

»dać pokoj, zgodę« = dare pacem Modrz, Vulg; praebere pacem Vulg [szyk zmienny] (41 : 11): BierRaj 21; Racż datz zgodę milowanijé/ Oddál przeciwné gabanijé. OpecŻyw 177v; TarDuch E2v; RejKup f14; GliczKsiąż N8v; LubPs T, cc5; Aby Pan Bog [...] zgodę/ miłość/ pokoy/ y przyiazń pánom y ſlugom Bożym dał KrowObr 62v, 160; Y było w pokoiu Kroleſtwo Ioſáffátowe/ á dal mu Bog pokoy wkoło. Leop 2.Par 20/30, 2.Par 13 arg, 14/7, 2.Mach 1/4; BibRadz 2.Thess 3/16; Miał theż bitwę ſtráconą z Niemcy dwá kroć v Lelianá y Wáryany/ wſzakże potym Pan bog przezeń ſwiátu pokoy dał BielKron 131v, 56, 87, 190, 288v; OrzQuin G2, R3v; RejPos 114, 334; Swięty Duchu nádchni zwierzchne pány/ A day zgodę miedzy Krześćijány. BielSat G2v; BudBib Ios 21/44 [42], 1.Par 22/9; BudNT Luc 12/51; Nád to ieſzcże/ iáſnym głoſem pokoy y miłość iákoby na Teſtámenćie nam dał: Pokoy pri moy dawam wam/ Pokoy moy zoſtáwuię wam. [Vulg Ioann 14/27] ModrzBaz 67v; SkarJedn 167; SkarŻyw 115, 159; KochEpit A4; BielSen 16; ArtKanc H7, H16v, T15v; KmitaPsal A5v [2 r.]; LatHar 102 [2 r.], 177 [2 r.], 631; Dam pokoy ná gránice wáſze/ ſpáć będźiećie/ á niebędźie ktoby wam miał przeſzkodźić KołakSzczęśl B; WujNT 2.Thess 3/16, s. 841; SkarKaz 209b; SkarKazSej 666b [2 r.], 672b; PudłDydo B4v.

»dać pomoc« [w tym: przeciwko) komu (9), ku czemu (5), w czym (5), do czego (3), czym (4)] = auxiliari, ferre auxilium Vulg; dαre adiumentum Modrz [szyk zmienny] (86): LibLeg 6/116v, 11/186v; Nie dał mu żadney pomocy/ Choćia prośił we dnie w nocy. BierEz I; OpecŻyw 142; ma około tego baba praczować/ aby temu ſluſzną pomocz bez omieſzkania roſtropną/ á vżytecżną dać mogła. FalZioł V 25v, V 17d; BielŻyw 155, 164; GlabGad B2v; Odwroćiłes pomocż miecża iego á nie dałes iemu pomoci na walce [et non es auxiliatus ei in bello]. WróbŻołt 88/44, 88/22; RejPs 54; RejKup h5, p4; KrowObr 163; Leop Iudic 20/14; dał pomoc odpędzić nieprzyiacielá od Gdańſká BielKron 369v; wſzytcy duchowni dáli pomoc z dzieſięćin ſwych do cżterzech lat przećiw Litwie drapieżney. BielKron 375, 104, 124v, 179, 199, 209 (21); Praestari operam in re militari, Pomoc dáć ku walce/ ſtać przy kim. Mącz 419b, 244d, 248b, 409d; OrzQuin R3v; cnoty kthore w nas ſą s przyrodzenia/ żadną miárą ſkutku ſwego pokazáć nie mogą/ ieſli im ćwicżenie nie da pomocy. GórnDworz Ff3; RejPos 183v, 226v; BielSpr 59, 59v; PaprPan D2v, Lv, Hh5; ModrzBaz 101v; SkarJedn A7, 106, 343, 387 [2 r.]; Oczko 26v; prośi áby pomoc ſwymi S. modlitwámi chorey dáli. SkarŻyw 86, 172, 188, 235, 353, 445 (8); PudłFr 78; ArtKanc Al6v, N19v, S4v; GórnRozm N2; ActReg 5, 5v, 73; WujNT 837; WysKaz 12; SarnStat 258, 408, 1087; SkarKaz 310b [2 r.], 382b, 518a; bo Boża rzecz ieſt y pomoc dáć/ y do vćiekánia obroćić. SkarKazSej 685b, 688a, 692b, 707b.

»powod dać« [w tym: do czego (3), ku czemu (1), czego (1)] [szyk zmienny] (5): OpecŻyw 54; SeklKat I4; Y owſzem naſzym Tłumácżom ſwym przekłádem dał [Beza] do omylenia powod. BudNT Ii, przedm C; WujNT 396.

»dać poznanie« [w tym: czego (3)] = dare scientiam Vulg (5): LubPs X2v; BibRadz Sap 10/10; rácż pánie Boże/ oycże wſzego miłośierdźia/ dáć Antychriſtá poznánie CzechEp [416]; Potym chcąc nam Pan Bog dáć poznánie/ iákbyſmy mu mieli być poddani Przykazánie ſwe dał ArtKanc P6, H18v.

»dać przyczynę, kauzę« [w tym: do czego (44), czego (25), k(u) czemu (17), czemu (15), czym (4), cum inf (4), aby, iż (8); nie dać przyczyny (59), dać przyczynę z siebie (11)] = dare ansam a. causam a. materiam, praebere a. opponere causam Mącz [szyk zmienny] (131 : 1): Abi zadnemv prziczini nyedal yſz bi ſzye na yego Krom. ſlvſznye ſkarzicz myal. LibLeg 11/171, 11/139, 174, 182; ZapWar 1530 nr 2479; BierEz K2v; FalZioł V 66; ábych ſnadz nietylko ſkutkiem/ ále y ſlowem niedal przyczyny z ſiebie ku potwarzeniu memv RejPs 58v, 42v, 217; LibMal 1546/124; RejJóz A8v; SeklKat I2, Yv, Y2; KromRozm I K4v; KromRozm III I7v; Diar 85; DiarDop 115; GliczKsiąż O8v; GroicPorz n4v, z, 11, [112]v; RejWiz 124v; á iżby theż niedał o ſobie namnieyſzey przyczyny złego mniemánia. BibRadz I 141c marg; OrzRozm O4; BielKron 80, 104, 192, 199 [2 r.], 209 (9); Patefacere fenestram ad nequitiam, Otworzić okno ku niecnocie/ To yeſt dáć prziczinę. Mącz 283c, 10d, 42d, 74c, 91d, 120c (14); OrzQuin Aa4v; RejAp 179v; GórnDworz R6v, Dd4; RejPos 83v, 100v, 105v, 110, 236; BielSat G2; GrzegŚm A2v; nie dáy mu nigdy przycżyny złego przykłádu s ſiebie/ ták w gniewie iáko też w iákiey niedbáłośći RejZwierc 34v, 71v [2 r.], 79v, 138v, 274v; BielSpr 15v, 25v; KochMon 31; WujJud 91; RejPosWstaw [412]; BudBib Eccli 4/5; BudNT t8v marg; PaprPan H, L3, Xv; áby [żołnierze] ieſliby ſię długo przewlekli/ niedáli przycżyny nieprzyiacielowi vderzyc ná ſię [occasionem dent hosti se invadendi] ModrzBaz 411, 1, 29v, [41], 98, 128 (8); SkarJedn 133, 329, 335 [2 r.]; Oczko 9, 10; KochPs 9; CzechEp 15; NiemObr 151; BielSen 15; PudłFr 49; ArtKanc R17v, R18v; toprawda zes mu wm dovnizenia domu iego przyczyny nie dał ActReg 109, 10, 23, 31, 68, 149 (8); GrabowSet K3, S; WujNT 392, 396, 1.Cor 9/12; WysKaz 10; áni dał przyczynę [neque dedit occasionem JanStat 590] ku vczynieniu tákowému ſłudze. SarnStat 933, 507, 618 [3 r.], 619, 621, 648, 1174; PowodPr 30; SkarKaz 209a, 636b; GosłCast 29, 30, 63; SkarKazSej 686a; PudłDydo A2v, Bv, B4v.

»(przy)ganę dać« = arguere de falso JanStat [szyk zmienny] (17): PatKaz II 60v; BibRadz I *5, *5v; Nie możećie Przodkom ſwym dáć żadnéy przygany KochZg A4; Mącz 22a; WujJud 126v; PaprPan Iv, K3v, R, S2, X3v; SkarJedn 251; NiemObr 176; WerGośc 260; żadney przygány tey porádźie nie dał Iob święty LatHar 327; A ieſli on/ który ſkazániu Sędźiégo przygánę dał/ zechce tego co mowi dowodźić: tedy to ma vczynić z ſześćią świádkow SarnStat 796 [idem] 560.

»dać przykład, wzor« [w tym: aby, (i)żeby (17), czego (9), w czym (3), do czego (2); dać przykład z siebie (8); zły przykład (4), dobry (3)] = ponere exemplum, constituere documentum, exponere ad imitandum Mącz; esse exemplo alicui, exemplum relinquere Cn [szyk zmienny] (43 : 3): Dál tu nám zbawiciel przykład/ abyſmy ſje żarlotztwu przeciwili. OpecŻyw 37v, 19, [27]v, 92v; Marya panną matka naſcha nygdy przykladu złego s ſyebe nyedala PatKaz III 149; TarDuch Bv; WróbŻołt Y2v; RejPs 39; SeklKat T3v, X3v; RejKup ſ5; MurzNT Ioann 13/15; GliczKsiąż B4, D7v; GroicPorz aa4; KrowObr 52v; Leop Ioann 13/15; BibRadz Iudith 8/14, Ioann 13/15; BielKron 456v; Exponere vitam suam iuventuti ad imitandum, Dobry przikład dáć ku náśládowániu. Mącz 310d, 127a, 309c, 412d; ábym s ſiebie złego przykłádu ku niep oſłuſzeńſtwu niedał: powiem GórnDworz Ov, E4v; RejPos 20 [2 r.], 245; RejPosWiecz2 90v [2 r]; BielSpr 47; PaprPan Cc3; ModrzBaz 32; ReszPrz 112; GostGosp 26; WujNT 15, 129, 310, Ioann 13/15, 2.Thess 3/9, Zzzzz2; Chryſtus [...] ná ſobie dał wzor zmartwychwſtánia náſzego/ y ná ćiele ſwoim/ nam obiecał y nas vpewnił SkarKaz 384b, 43b [2 r.], 580b.

»przymierze dać« [szyk zmienny] (6): LibLeg 11/159v, 160, 181; wſzákem ia iedno ſześć dni przymierze dał/ Alem ią anocy żadnéy nigdy ie wſpominał. RejZwierz 37v; BielKron 221a; dawſzy przymierze Ceſárzowi Greckiemu/ y nárádźiwſzy ſie z nim/ zoſtáwił tam (iák Ruśpiſze) Scit ſwoy álbo Herb z Tarczą ná pámiątkę potomną. StryjKron 120.

»przysięgę dać« (1): A yeſly bėdzie wolia waſcha vedle naschego slowa, mi przisyegy nyedawſzi zadnim obiczayem niebedziem swamy walczicz. LibLeg 10/98v.

»raczyć dać« [w tym: to (a. co) racz dać, (a)by (a. że) [o Bogu] (75), jako Pan Bog raczy dać (2), ile Pan Bog raczył dać (1); oraz we frazach zamykających modlitwy: co (nam) racz dać ((Panie) Boże) (48), (Boże) racz to dać (5)] [szyk zmienny] (345): BierRaj 16, 19, 22 [2 r.]; PowUrb +2v, +4v; Miły Pánie rácż mi to dáć/ Bym w ſwym domu záwżdj mógł trwáć BierEz P3v, L, O2v; OpecŻyw 15, 36, 72v, 156v, 177 (6); PatKaz I 18v; PatKaz II 60; Ktorem wypiſac vmyſlił: iako pan Bog racżi dać. FalZioł IV 41a; WróbŻołt 118/34, 73, 125, 144, pp3 (7); LibMal 9/54v, 10/148, 148v, 11/11, 181 (8); ZapWar 1553 nr 2685; RejPs 111, 170, 177v; SeklWyzn Fv, Iv; RejJóz C7v; SeklKat S3v; MurzHist F2v; RejKup B, Fv; HistAl F5v; DiarDop 118; BielKom D4; GliczKsiąż C7v; LubPs A2, O5v, Q4, Tv, Y6v (11); ile Pan Bog raczył dáć z łáſki ſwey/ ile mi też czáſu od moich prac sſtawáło [ten porządek wypisałem] GroicPorz A3v; SeklKat 20; KrowObr 129, 149, 230v; RejWiz 143V; Leop *A3v, Iudith 6/18; Ale trudno vymowáć/ gdy co Bog racży dáć RejZwierz 58v; BibRadz I *3; BielKron 15, 56, 89v, 110v, 349 (6); RejAp 22, 32v, 116, 171; HistRzym 123, 128; RejPos 17, 140v, 173, 203, 296v (81); RejPosWiecz2 93v; BiałKat 161; RejZwierc 76, 112, 236v, 265, 266 (7); WujJud B3v, 52v, 111, 148; Co rácż dáć wſzechmogący Pánie w Troycy iedyny/ áby ſie to rozmnáżáć pocżęło WujJudConf 19, 55v; RejPosRozpr b4v, c4v; RejPosWstaw [1434]v; MycPrz I [A3]v, B4; Iż mi to Pan moy dáć racżył/ żem iuż z onego głębokiego morzá błędow Antychriſtowych wyſzedł CzechRozm 20v, 268v; KarnNap B3, G; SkarJedn 374, 404; SkarŻyw 252, 357, 445, 509, 567 (6); MWilkHist E3; CzechEp 11, 127, 260, 311, 427; NiemObr 151; PAnie/ co dobrze/ ráczy dáć z ſwéy ſtrony [...] A złé oddalay od człowieká wſzędźie KochFr 112, 112; ReszPrz 105; ReszList 163, 192; ArtKanc C17, E10v, F4v, I4, K2v (38); ActReg 32,