Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DARŃ

Następne hasło: [DAROWAĆ SIĘ] »

DAROWAĆ (415) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne [w tym pierwsze a 14 r. blędne znakowanie].

Fleksja

indicativus
inf	darować
fut
	sg	pl
1	daruję	daruj(e)my, daruj(e)m
2	darujesz
3	daruje	darują

praet
	sg		pl
1	m	darowåł(e)m, -m darowåł	m pers
2	m	darowåłeś	m pers
3	m	darowåł	m pers	darowali
3	f	darowała	m an

plusq
	sg
3	m	był darowåł, darowåł był

imperativus
	sg	pl
2	daruj	darujcie
3	niechåj daruje	niechåj darują

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym darowåł, bych darowåł	m pers
2	m	byś darowåł	m pers
3	m	by darowåł	m pers	by darowali
3	f	by darowała	m an

con praet
	sg
3	m	by był darowåł

impersonalis
		darowåno
con		by darowåno
participia
part praes act		darując
part praet act		darowåwszy
inne formy
praes a. fut sg 1 - daruję

inf darować (59). ◊ praes 1 sg daruję (22). ◊ 2 sg darujesz (3). ◊ 3 sg daruje (49). ◊ 1 pl daruj(e)my (5) BudBib, SarnStat (4), daruj(e)m (1) UstPraw. ◊ 3 pl darują (8). ◊ praes a. fut 1 sg daruję (2). ◊ praet 1 sg m darowåł(e)m (1) BielKron, -m darowåł (2) LibMal, CzechRozm. ◊ 2 sg m darowåłeś (1). ◊ 3 sg m darowåł (130). ◊ 3 sg f darowała (5). ◊ 3 pl m pers darowali (19). ◊ plusq 3 sg m był darowåł (2) RejPos, KochAp, darowåł był (1) SkarŻyw. ◊ fut 1 sg daruję (6). ◊ 2 sg darujesz (1). ◊ 3 sg daruje (12). ◊ 1 pl daruj(e)my (3). ◊ 2 pl darujecie (1). 3 pl darują (2). ◊ imp 2 sg daruj (10). ◊ 3 sg niechåj daruje (1). ◊ 2 pl darujcie (4). 3 pl niechåj darują (1).◊ con 1 sg m bym darowåł (2) OrzQuin, GrabowSet, bych darowåł (1) StryjKron. ◊ 2 sg m byś darowåł (2). ◊ 3 sg m by darowåł (16). ◊ 3 sg f by darowała (3). ◊ 3 pl m pers by darowali (2). ◊ con praet 3 sg m by był darowåł (1).◊ impers darowåno (8); -åno (6), -ano GroicPorz (1), -(a)no (1). ◊ impers con by darowåno (2). ◊ part praes act darując (11). ◊ part praet act darowåwszy (16).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Dać na własność, ofiarować, wręczyć w darze (398)
- a. Obdarować (180)
2. Przebaczyć, odpuścić (17)
- a. Zrzec się należności (4)

1. Dać na własność, ofiarować, wręczyć w darze; donare Mącz, Calag, Calep; dono dare Mącz, Calep; munerare Mącz; datare Calep (398): Leop 4.Esdr 7/68; On mu kámień vkazał/ mnimaſz by dárowáć RejFig Aa2v; Mącz 91d; Calag 411b; Pożycza człowiek zły/ á nieoddáie/ Dobry dáruie/ á przećię mu sſtaie KochPs 53; Ieden mu iábłek pięknych dárowáć przynioſł/ ſpodziewáiąc ſię zá nie pieniędzy iákich od niego. SkarŻyw 413; KochSz C3; Calep 337b, 340b; GrabowSet Mv; SarnStat 95, 136.

darować co (149): BierEz F4; ZapWar 1522 nr 2268; BielŻyw 14; KlerWes A2; LibLeg 10/62v, 11/58v; LibMal 1543/67, 1545/ 101v, 1554/184; RejKup n7v; MurzNT Mar 15/45; Diar 70; LubPs L, S6v, Z3v, ff2; KrowObr 30v, 133v, 162, 166v, 214 (6); Ieden woz dárowáli dwoie Kśiążąt/ á káżdy po iednym wołu á offiárowáli ie przed Przybytkiem. Leop Num 7/3, 2.Mach 4/32; BibRadz I *2v, Rom 8/32: BielKron 52, 126, 137v, 234v, 373 (12); KochSat B; OrzQuin P marg, P [2 r.]; GórnDworz S5; GrzepGeom L; HistRzym 4, 107; RejPos 158v; HistLan F4; KuczbKat 420; BielSpr 48; WujJud 75v; Cokolwiek dáruieſz/ tedy to cżyń z weſołą twarzą/ á z rádośćią dzieſięćiny oddaway. BudBib Eccli 35/9, 1.Mach 10/89, 15/8; HistHel D; Bowiem ten wſzytki ſkárby/ y złotá dáruie/ Kto chęć/ ſzcżyrość vprzeymość/ s ſobą ofiáruie. StryjWjaz A2v; CzechRozm 8v, 65, 97, 111v (10); PaprPan Ffv; ModrzBaz 47v, 100, 123, 126v, 138v; SkarŻyw 119, 162, 251, 334, 527 (10); StryjKron 452, 467, 532; CzechEp ktv, *3, 55, 369; KochMRot A2, A3; ReszList 187; WerGośc 238; PudłFr 78; ArtKanc B3, F10v, M14, N8; GórnRozm N2; PaprUp E4; ten vczciwy Iadam: darowal pol placza Gruntem leſzączy ZapKościer 1587/70, 1583/54v, 1586/69; ActReg 60; GostGospPon 169; WyprPl B2v [2 r.]; LatHar 330, 714; Bog zá ſmutkiem poćiechy dáruie. KołakCath C; WujNT Mar 15/45, 1.Cor 2/12, Philipp 2/9, 2.Petr 1/3, 4 (7); JanNKar A4; SarnStat 988, 1166, 1209; SiebRozmyśl G; KlonKr E3; SkarKaz 41b, 279b, 280b, 310b, 454b (6); CzahTr F4, PaxLiz D4; SkarKazSej 661a, 668b, 677b, 705b; KlonFlis H4; PudłDydo B4. Cf darować co do czego; co na co; co dla czego; komu, Zwroty.

darować komu [w tym: komu co (122)] (164): BierEz F4; parly y zapony y szrebro [...] szyestrze szwey agneczye daroual ZapWar 1522 nr 2268; BielŻyw 14; KlerWes A2; LibLeg 10/62v, 11/58v; LibMal 1543/67, 1545/101v, 1554/184; RejKup n 7v; MurzNT Mar 15/45; Diar 70; GliczKsiąż 147v; LubPs D, L, S6v, Z3v, ff2; GroicPorz ee; KrowObr 30v, 133v, 162, 166V, Vv; Leop 4.Esdr 7/68, 2.Mach 4/32; BibRadz I*2v, Gen 21/27, Rom 8/32; BielKron 52, 137v, 452 (9); KochSat B; Iágełło dárował Litwę Polſzce. OrzQuin P marg, P [2 r.]; GórnDworz S5; GrzepGeom L; HistRzym 4, 107; RejPos 158v; HistLan F4; KuczbKat 420; WujJud 75v; RejPosRozpr b4; BudBib 1.Mach 10/89, 15/8; CzechRozm 8v, 65, 97, 109, 173 (9); PaprPan Ffv; KlonKr E3; KarnNap C3; ModrzBaz 47v, 100, 123, 126v, 138v; á ná znák wiecżney przyiázni znim/ darował mu [król] Glaſzkonią/ y wśi okolicżne/ y imiona bogáte SkarŻyw 508, 119, 162, 251, 334, 527 (11); StryjKron 452, 467, 502, 532; CzechEp kt, x3, 369; KochMRot A2, A3; ReszList 187; WerGośc 238; Támże téż Przeorowi dáruycie móy Bukał/ By mię [...] po śmierći nie zfukal. PudłFr 78; ArtKanc B3, F10v, M14 [2 r.], M17, N8; GórnRozm N2; PaprUp E4; ActReg 60; GostGospPon 169; WyprPl B2v [2 r.]; LatHar 330, 714; WujNT Mar 15/45, 1.Cor 1/12, Gal 3/18, Philipp 2/9, 2.Petr 1/3 (9); JanNKar A4; SarnStat 963, 965, 1148, 1166, 1209, 1253, 1275; SiebRozmyśl G; [Otto cesarz] koronę Krolewſką Boleſłáwowi dárował. SkarKaz 41b, 279b, 280b, 310b, 454b, 610a; CzahTr F4, G; PaxLiz D4; SkarKazSej 661a, 668b, 677b, 705b; A Zochnie dáruy Gdańſki pás pukláſty KlonFlis H4; PudłDydo B4. Cf darować kogo komu; kogo komu za co, W połączeniach szeregowych.

darować kogo komu, czemu (26): A przeto niechcecieli go puſcitz iako niewinnégo/ daruycie go ale ſwiętu/ iuż ku ſmierci oſądzonégo. OpecŻyw 124; MiechGlab 68; Leop Act 27/24; BielKron [85²], 108v; RejAp D; Tedy Pan twoy dáruie cie koſciołowi onemu ſwemu wiernemu/ iż nie zginieſz RejPos 236v, 90, 157v, 172, 236v, 304v; BielSat C4v; RejPosRozpr b4; BudNT Act 3/14, 27/24; CzechRozm 210; SkarŻyw 583; BielRozm 22; Báránczuch Tátárzyn/ którégo był pan iego w Rzymie Kárdynałowi iednému dárował [...] powiedźiał. KochAp 9; WujNT Act 3/14, 25/11, 27/24, s. 505.

darować kogo komu za co (2): Y tobie zá Kolędę Odmieńcá dáruię. Prot Av; RejAp BB8v.

darować co dla czego (1): Bo możonoby iym Biſkupſtwá y Opátſtwá niedáć/ áżby drzewiey przyrzekli/ że to dla Rzecżypoſpołitey dáruią. ModrzBaz 93.

darować co do czego (1): I máłoſz ieſzcze dobrodźieyſtwo vcżynił wam Rycerſkim ludźiem? Ze cżwarta [!] cżęść dochodow wſzyſtkich/ do ſkárbu poſpolitego Coronnego dárował BiałKaz K4v.

darować co na co (2): BielKron 288v; [Adalgerus] gdy vmierał/ imienie ſwoie dárował ná ołtarz świętego Marćiná. SkarŻyw 519.

darować komu na co (2): przerzeczonemu Ianowi parobku na koſchulyą darowawſchi, aby dwu grziwyen yey poziczil onego yeſth proſchila LibMal 1551/163; BielKron 288v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (4): y ſzcżodry ieſt/ ábowiemći chce dárowáć ile komu potrzebá Leop 4.Esdr 7/65; ArtKanc E20v, M14; COkolwiek mam przy ſobie chętliwie dáruię PaxLiz C3.

W połączeniach szeregowych (7) : GroicPorz ee; UstPraw A; Niemieſzkáiąc Abráhám/ dom ſwoy y role/ y ſtátek/ ábo przedáł iáko mogł naprętcey/ ábo zoſtáwił ábo dárował nic o to co widział niedbáiąc SkarŻyw [282]; ZapKościer 1590/86v [2 r.]; y będą mieć moc oné [majętności] przedáć/ zámienić/ oddalić/ dárowáć/ y ku ſwym pożytkóm obrácáć. SarnStat 988, 593.

W charakterystycznych połączeniach: darować chętliwie, łacno, miłościwie, obficie, rad, wiele (więcej) (2); z chęcią, z dobroci, z łaski (3) z miłosierdzia.

Zwroty: »dar darować« (1): Te wierſzyki kroćiucżkie ten ći dar dáruię CzahTr G.

»darować darmo« [szyk zmienny] (2): LubPs D marg; A tego [Chrystusa] Bog Ociec dárowáć dármo á z miłoſierdzia ſwego nam nędznemu ſtworzeniu ſwemu racżył RejPos 172.

»dobrowolnie darować« [szyk zmienny] (3): Diar 70; A tegoż to báránká ten dobrotliwy Ociec nam [...] dobrowolnie dárowáć raczył RejPos 158v, 304v.

»gardła darować« = ułaskawić (1): Tym ktorym oni gárdłá dárowáli á náwroćic ich do Páná Bogá/ ábo nákoniec wygubić niechćieli/ dawał ie w moc y Cięſzką niewolą ich SkarŻyw 558.

»wolność darować« (2): BielKron 126; [Gerwazyjusz i Protazyjusz] dom y oycżyznę ſwoię y imienie przedawſzy/ y niewolney cżeládzi wolność dárowawſzy: wſzytko vbogim rozdali SkarŻyw 566.

»żywot darować« = ułaskawić (1): Tedybych rad y teraz tym żywot dárował/ Ktorych zá ich przyczyną Mars krwáwy zmordował. StryjKron 532.

»żywot wiecżny darować« = zbawić (3): LubPs D marg; CzechRozm 109; Bo dla tego Pan Chriſtus ná świát przyſzedł [...] áby grzeſzne do pokuty wzywał/ á żywot im wiecżny dárował. KarnNap C3.

Szeregi: »(od)dać (i) darować« [szyk 7 : 2] (9): GliczKsiąż M7v; Mącz 94c, 237c; CzechRozm A2v; Zaczem onemu będzie wolno iako wlaſnosć iego dać darować i na ſwoi pożytek obroćić etc ZapKościer 1580/13, 1586/66; á iego [Widimonta] máiętnośći y wſzyſtki imioná w Zmodźi y w Litwie oddał Iágeło y dárował Moniwidowi StryjKron 467; SarnStat 963, 1253.

»pożyczyć abo darować« (1): Pożyczćie wy nam/ bośćie bárzo bogáći/ ábo rácżey dáruýcie/ gdyſz my cżym oddáć niemamy. SkarŻyw 595.

»(ani) darować i (ani, a(l)bo) przedać« [szyk 2 : 2] (4): Gdy łotrowie drapieżni przywiedli dzyewkę Izráelſką do Syryey/ dárowáli ią álbo przedáli żenie Náámowey. BielKron [85²]; A niepożytecżnemu ſzołtyſowi niechay będzie wolno dárowáć/ ábo zá słuſzną cenę przedáć máiętność ſwą ModrzBaz 100; ZapKościer 1588/77v; SarnStat 979.

»(nie) darować i (ani, albo) zapis(ow)ać« [szyk 2 : 2] (4): ſługá pánu, zakonnik y inni tym podobni nie máią mocy zgołá co dárowáć áni zápiſowáć. SarnStat 1275, 83, 1148, 1209.

W przen (1):

darować co z czego (1): Páná thedy ſłuchaymy/ y co on dáruye s ſłow twoich. RejPosRozpr cv.

a. Obdarować [w tym: kogo (154)] (180): Y kazał mu liſty piſáć/ Y znamienićie dárować. BierEz F2v,G3; Trzey go też krolowie darowali lezącego miedzy bydlem w vbogiey ſtayni placżącego dla wielkie zimnoſci. OpecŻyw [27v], 117, 142v, 166; BielŻyw 20; LudWieś A3; BielKom A3v, E2v; Oná im też wdzyęczną twarz ná wſzem okazáłá/ A po pyſznym pierścieniu wſzytki dárowáłá. RejWiz 26v, 50v, 121v; Leop 3.Reg 13/7; RejFig B; RejZwierz 3, 3v, 7, 12v, 19v, 20v; Ceſarz záſię dárował obu krolu po złotogłowie niepoſpolitym ná śrebrze BielKron 414v, Potym niewiáſty dwie do náſzych vćiekły/ ktore Kolumbus kázał vbráć w chędogie ſzáty y dárowáć/ potym ie wolno puśćił do ſwoich BielKron 441v, 83, 88v, 106v, 169, 243v (24); Mącz 237b, c, d; RejAp 168v; RejPos 146v; Hetmáni widząc onę ſtałość dziwną ich kazáli obudwu dárowawſzy wolno wypuśćić. RejZwierc 93, 101v, 177v; RejPosWstaw 44; áby one dni obchodzili [Iudczykowie] z bieſiádámi y z weſelem/ śląc ieden drugiemu vpominki/ y dáruiąc vboſtwo. BudBib Esth 9/22; CzechRozm 214v [2 r.]; CzechEp 350; ReszList 173; nic nie wſkurali Ná tych Bożkách/ co ie ták ſczodro dárowáli. PudłFr 49; ArtKanc A14v, Cv, N9v, T11v; Dáruy pierwey Piſárká kiedy pędziſz Woły/ Przeto się wzgorę wſpina wyſtawſzy ze ſzkoły. BielRozm 11; SkarKaz 280b; PaxLiz E2v; PudłDydo A2v.

darować czym (85) kim (7) : BierEz A2; OpecŻyw 48; KlerWes A2; LibLeg 10/62, 62v [2 r.]; MiechGlab 18; Darowała nas pani Goſpodyni ſzeſcią złotych na kraſną wiecżerzą LudWieś A3v; BielKom F3v; LubPs V5; A thá nierozmierzona łáſká á dobrotá Páńſka/ ktorą nas wſzytki hoynie opátruie/ Ze nas y tym y przyſzłym kroleſtwem dáruie. RejWiz 122; UstPraw G4v; RejFig Aa2, Aa7v; Dáruię ćię gruntem tym/ y iáſkinią [...] pogrzebże tám vmárłego ſwego. BibRadz Gen 23/11, Act 27/24; Potym Ceſarz dárował Krolá Polſkiego dwiemá końmi w ládrowániu BielKron 414v; [książę Budomel] dárował go [Alojzyjusa] Murzynką dźiewką bárzo cudną. BielKron 450v, 115, 257v, 375v, 441 (16); Mącz 94c, 149a, 269c; Prot Av; RejAp 39, 39v; RejPos 88v, 89, 148, 236, 331; GrzegŚm 20; CzechRozm 4v, 36v, 123v, 214, 214v (8); KochPs 176, 185; CzechEp 188; CzechEpPOrz **4; Y rzecze kniemu: ia śmierć bliſką czuię/ A ták ćię témi xięgámi dáruię KochFr 63, 93; KochSz A2; ReszHoz 126, 129; ArtKanc D18, L9, O16v; GórnRozm G4; PaprUp E4v; GrochKal 14; KochFrag 54; LatHar 326; á Zupnik będźie powinien dárowáć Królá ſtem czerwonych złotych SarnStat 376, 373 [2 r.], 375; CzahTr D2, G3v; SapEpit [B3] [2 r.]; ZbylPrzyg A4. Cf darować czym w kim, Zwroty.

darować czym w kim (1): A to wſzyſtko/ ku chwale ſławney dobrotliwośći iego/ ktorą nas dárował w onym namileyſzym: w ktorym też mamy odkupienie przez kreẃ iego CzechRozm 214v.

darować za co (4): proſzę cie bárzo áby ſemną przed oblicżnoſć mátki moiey iechał/ áby zá tę cżeſć ktorąs mi wyrządził ciebie dárowáłá. HistAl L6; BielKron 55; SkarŻyw 390; a tym spoſzobem tho darowal syna swego ſza yego dobrocz ZapKościer 1586/69.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: tym (6), tak (3); (a)by (4), iż (by) (2), co (3), inne wskaźniki (2), bez wskaźnika (1)] (12): LudWieś A3, A3v; BielKron 55v, 207v, 301, 391v; RejZwierc 154v; CzechRozm 64v; ModrzBaz 118; chytra liſzká/ vkázánim onego teſtámentu/ to nánim wytárgować chćiáłá: áby go zá tę poſługę tym dárował/ áby Arryáńſkiey náuki náśládowcą y obrońcą zoſtał. SkarŻyw 390; CzechEpPOrz *4; w Egipćie o krżywoprżyśięſtwo gárdłem káráno/ á w Polſcze dáruią ieſcze kto krżywoprżyśięże. GórnRozm H2.

W charakterystycznych połączeniach: darować bogacie, dobrze (2), hojnie (6), obficie, pysznie, szczodro, znamienicie (7).

Zwroty: »darować dary« [szyk zmienny] (4): BielŻyw 114; Iż Pan Bog ſpráwyedliwy dáruie nas wiecżnymi dary LubPs V2v marg; Dárował ie tákież Kolumbus proſtymi dáry/ ktorych ini żądośćiwi byli. BielKron 443, 124.

»wolnością darować« (2): BielSpr 46; Wſzytki kośćioły od ćiężárow poſpolitych woiennych y podatkowych wyzwolił: y wiecżną wolnośćią darował. SkarŻyw 357.

»wzrokiem darować« = donare visum Vulg (2): Mieciſlaw Sin Zemomiſlow/ ktori ſie bel ſlepo vrodzil/ tego Pan Bog wzrokiem darował PaprUp Bv; WujNT Luc 7/21.

»żywotem (wiecznym) darować« = zbawić (5): nie iedno że mv onę winę [Pan Bóg] odpvſcza żywotem darvie/ ale go teſz ſobie wezmie z a Syna ſwego przywłaſzcżonego/ y vcżyni go dziedziczem imienia ſwego na wieki. SeklWyzn b3; LubPs Z2; CzechRozm 74v, 214; Páná Bogá tedy proſzę/ áby nas zápalił ſpráwiedliwą miłośćią cnoty [...] á ná potym áby nas żywotem wiecżnym przez IEZVSA Chriſtá dárował. ModrzBaz 137.

Szeregi: »czcić i darować« [szyk 2 : 1] (3): RejRozpr D2: ten wykład nieieſt náprzećiwko piſmu ſwiętemu/ iż offiárował Melchiſedek chleb y wino/ ábo dárował y ććił Abrámá kiedy z drogi w dom do niego przyiechał. KrowObr 180; RejAp 143.

»karać, (a) darować« [szyk 1 : 1] (2): RejZwierz 4v; wyſtępne [Cyrus] karał á dobre dárował czym mogł. BielKron 112v.

»ważyć i darować« (1): Iechał [Balaam] thedy s poſły onymi/ przećiw ktoremu wyſzedł krol Báláách z wielką cżcią/ ważąc go y dáruiąc známienicie. BielKron 42v.

2. Przebaczyć, odpuścić; donare Vulg [komu, czemu co] (17): CzechRozm 219v, 223v; CzechEp 271; WujNT Rom 8/32, s. 500 marg; Ták wy ſámi iáko też wáſzy potomkowie/ Niechay to dziś dáruią biedney moiey głowie. PudłDydo B5v.

Zwroty: »gar(d)łem darować« = ułaskawić; vita donare Modrz (4): kiedy złodzieiá trácić wiodą/ ieſli wſzetecżnicá iáwna prośi go ſobie zá mężá/ gárłem tákiego dáruią. GórnDworz R6; Calag 328a; ModrzBaz 48; SkarŻyw 503.

»zdrowim darować« = ułaskawić (1): Ledig laſſen. Wypuśćić. Gárlęm Zdrowim dárowáć. Dimittere Calag 328a.

»żywotem darować« = ułaskawić; vitam concedere Mącz [szyk zmienny] (2): Vitae necisque potestatem habere. Mieć moc zábić y żywotem dárowáć kogo. Mącz 243d, 45b.

Szereg: »darować i odpuścić« (1): tenże ieſt záś nadobrotliwſzym Oycem/ ktory mogąc nam wſzyſtko dárowáć y odpuśćić/ nietylko pokazał iż thego prágnie áby nam odpuśćił/ ále też pobudza ludźie áby od niego odpuſzcżenia prośili KuczbKat 415.

a. Zrzec się należności; donare Vulg [co komu] (4): KłosAlg G2; A gdy nie mieli ſkądby mu byli zápłáćili/ dárował to obiemá Leop Luc 7/42; PaprUp E4v.

Szereg: »darować i odpuścić« (1): winowáycá ktory ſłuſznie w cżym obwiniony/ zá wyſtępki ſwe/ ſam część iednę płáći y nágradza [...] ábo mu ią też on ktoremu był zádźiałał dáruie y odpuſzcża CzechRozm 219.

Synonimy: 1. dać, ofiarować, wiązać 2. odpuszczać, przebaczać.

Formacje pochodne: darować się, obdarować, oddarować, podarować, przedarować, udarować; darzyć, nadarzyć, obdarzyć, podarzyć, pozdarzyć, pozdarzyć się, zdarzyć; nadarzać, obdarzać, podarzać, podarzać się, pozdarzać się; darznąć; podarowywać.

Cf DAROWAN, DAROWANIE