Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [DAROWAĆ SIĘ]

Następne hasło: DAROWANIE »

DAROWAN (99) part praet pass pf

darowan (24), darowany (19); darowan a. darowany (56); darowan LubPs (2), Leop, BibRadz (2), OrzRozm, BielSpr, WujNT; darowany Mymer², GroicPorz, WyprKr, KuczbKat, CzechEp, SarnStat (6); darowan: darowany BielKron (9 : 1), RejPos (3 : 1), CzechRozm (4 : 4), WujNT (1 : 1).

W formie złożonej oba a jasne, w formie nie złożonej pierwsze a jasne, drugie pochylone; o jasne.

Fleksja

sg
m	N	darowany, darowån	f	N	darowåna	n	N	darowan(e), darowåno
	G	darowan(e)go		G	darowan(e)j		G	darowan(e)go
	D	darowan(e)mu		D			D
	A	darowany, darown(e)go		A	darowaną		A	darowan(e)
	I	darowanym		I			I
	L	darowanym		L	darowanéj		L	darowanym

pl
N	m pers	darowani
N	subst	darowan(e), darowané
G		darowanych
I	m	darowanymi, darowan(e)mi
I	n	darowanymi

sg m N darowany (11), darowån (17); (attrib) darowany (2), (praed) darowany (9), darowån (17). ◊ G darowan(e)go (4). ◊ D darowan(e)mu (3). ◊ A darowany (1) KuczbKat, darown(e)go (1) CzechEp. ◊ I darowanym (1).◊ L darowanym (1). ◊ f N (praed) darowåna (7); darowåna (5), darowanå (1), darow(a)n(a) (1). ◊ G darowan(e)j (1). ◊ A darowaną (5). ◊ L darowanéj (3). ◊ n N darowan(e) (4), darowåno (2); (attrib) darowan(e) (1), (praed) darowan(e) (3), darowåno (2). ◊ G darowan(e)go (1). ◊ A darowan(e) (2). ◊ L darowanym (1). ◊ pl N m pers (praed) darowani (9). subst (attrib) darowan(e) (1), (praed) darowané (17); -é (11), -(e) (6). ◊ G darowanych (2). ◊ A subst darowan(e) (2). ◊ I m darowanymi (1) SkarŻyw, darowan(e)mi (1) MurzNT. n darowanymi (1).

Sł stp s.v. darować, Cn s.v. darowny, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Dany darmo, nieodpłatnie, ofiarowany (96)
- a. Obdarowany, obdarzony; nagrodzony (34)
2. Odpuszczony, przebaczony (3)

1. Dany darmo, nieodpłatnie, ofiarowany; donaticus Cn (96): A gdy niektorzy mowili okościele/ że ieſt pięknęmi kamięńmi i darowanemi kleinoty przyochędożon/ on powiedźiáł MurzNT Luc 21/5; GroicPorz ff 3v; WyprKr 50v, 50 [2 r.]; Bog mowię/ iż ich tym dla ich złośći pokarał/ że im źiemię dárowáną [...] z garśći wydarł CzechRozm 84v, 2v, 31v, 53, 61, 142v; (11) ModrzBaz 76; CzechEp 56; kśięgi dárowáne ku temuż pobudką były CzechEpPOrz *2v, **v [2 r.]; Báłwan ſoli dárowány Zupnik Krolowi ná liczbę po czemu kłáść ma. SarnStat 372 marg, 4, 416, 1086, 1253.

darowan komu (20): KromRozm III N8v; LubPs T2v; Tárſencżykowie z Málotámi trwogę á/ rozruch vcżynili/ przetho iż Antyochuſá/ Krolá gámrathce byli dárowáni [dono essent dati]. Leop 2.Mach 4/30 [przekład tego samego tekstu BudBib]; RejPos 15, 16 [2 r.] 281v; KuczbKat 85; BudBib 2.Mach 4/30; Mowi też ták Páweł o ſobie y o inſzych iż nam dárowáná ieſt łáſká/ przed cżáſy wiekuiſtymi CzechRozm 31v, 67, 174; ábowiem ſpodźiewam ſię iż przez modlitwy wáſze będę wam dárowan [donari me vobis]. WujNT Philem 22, s. 144, 809 marg; SarnStat 372, 416, 979, 1090, 1103, [2 r.]. Cf darowan komu w co.

darowan komu w co (1): Bo też choćiabyśćie chćieli nie możećie/ będąc z ziemie wam od Bogá w dziedzictwo dárowáney wygnánymi CzechRozm 82.

W połączeniach szeregowych (7): [list pergaminowy potwierdzenia przywileju] Ná vſtáwienié práwá naiwysſzégo Niemieckiégo ná Zamku náſzym Krákowſkim/ miáſto práwá Máydeburſkiégo wydány y pozwolony/ vczyniony y dárowány/ á pieczęćią Swiętégo Oycá náſzégo mnieyſzą ná ſznurku iedwabnym záwieſzoną zápieczętowány SarnStat 951; iż tákowé dobrá ich przez nas innym którymkolwiek oſobam do żywotá/ álbo do czáſu/ álbo ná wieki były záſtáwioné/ dárowáné/ álbo zápiſáné SarnStat 1102, 83, 91, 546, 936, 1213.

Wyrażenia: »przywileje darowane« (3): KromRozm III N8v; Troiákimi cżłeka P. Bog przywileymi obdárzył: przyrodzonymi/ dárowánymi/ y docżeſnymi świeckimi. SkarŻyw 259; przywileie [...] od Królów Káźimiérzá ſtárégo/ Lódwiká rć [...] ſłuſznie y práwnie wydáné/ pozwoloné dárowáné [będę strzegł] SarnStat 133.

»darowane wino« (1): Vinum honorari. Ehrwein. darowane wino Mymer¹ 41v.

Szeregi: »dany, (i) darowany« = datus et donatus JanPrzyw (2): [wszystkie prawa, wolności i swobody krolestwa] w któréykolwiek ſłuſznéy rzeczy dáné/ y dárowáné/ áby były mocné y vgruntowáné SarnStat 941, 942.

»kupiony albo darowany« (1): [tak przysięże] Iże dźiedźictwo o kthore ieſtem obwinion mam od tego N. kupione/ álbo dárowáne GroicPorz y4v.

»przedany, (i) darowany« = vendita aut (a. vel) donata JanStat (2): dobrá ich/ któré przed poczęćiem tego poſtánowienia nie ſą przedáné dárowáné innym/ máią im bydź wróconé. SarnStat 1103, 1103.

a. Obdarowany, obdarzony; nagrodzony (34): BibRadz Is 10 arg; BielKron 17v marg, 162, 191, 247, 413v (9); Kto mi głowę Eumeneſowę przynieſie/ będzie známienićie dárowan. BielSpr 46v; A przetoż y dźiśieyſzych cżáſow ludźie mężni/ máią być dárowáni/ y słowy vcżcżeni ModrzBaz 118v.

darowan za co (2): wſzyſcy dźiwowáli ſye miernośći iego/ y nádźiewáli ſye żeby miał być wielice od Krolá zá to być dárowan OrzRozm Rv; SarnStat 121.

darowan czym [w tym: za co (1)] (21): Oleyem łáſki twoyey będzye pomázaná/ A obfitośćyą dobr twych hoynye dárowaná. LubPs V2; nad to dárowáni od nich konchámi/ to ieſth máćicámi perłowymi BielKron 447v, 147v; á iż był mądrośćią Bożą/ y wiádomośćią ſerc ludzkich od Bogá dárowány/ á wżdy ſie w tym wſzyſtkim ták ſámego ſiebie záprzał/ że dobrowlnie nędzę ćierpiał CzechRozm 227v, A2v, 59v, 124v [2 r.], 213; Boácżmy [!] też Christuſá, od Bogá cżćią y chwałą koronowánego, y imieniem nád wſzytki imioná dárowánego znamy [...] wſzákże go [...] z iedynym Bogiem oycem nie mieſzamy CzechEp [402], 304; SarnStat 121. Cf »błogosławieństwem darowan«, »darowan dary«, »łaską darowan«, »wolnością darowan«.

W charakterystycznych połączeniach: darowan hojnie, słusznie, wielice, znamienicie (4).

Wyrażenia: »błogosławieństwem darowan« (2): wſzyſcy ludźie mieli być błogoſłáwieńſtwem dárowáni BibRadz Eccli 44/23 [przekład tego samego tekstu] BudBib Eccli 44/23.

»darowan dary« (1): otedy yuſz w uyelkyey ſlodkoſzczy byla napelnyona dzyeuycza marya y okraſſona wſzytkymy cznotamy y darouana wſzemy dary PatKaz II 77v.

»łaską darowan« (3): oſobnymy laſkamy od naychwalebnyeyſzey troycze ſzwyątey darouane PatKaz II 20v; myſmy też w nim y obráni/ y vmiłowáni/ y łáſką przed cżáſy wiekuiſtymi dárowáni CzechRozm 28v, 61.

»wolnością darowan« = libertate donatus JanStat, Vulg (3): Leop Lev 19/20; Ieſliby ktho zelżył niewiáſtę niewolną zmowioną za mąż/ ktoraby nie byłá okupioná/ áni wolnoſćią dárowaná/ tedy oboie máią być bićiem karáni/ á nie ná gárdle/ gdyż nie ieſt wolna. BibRadz Lev 19/20 [przekład tego samego tekstu Leop]; ſłudzy niewolni/ álbo dźiewki nie mogą z rąk pánów ſwych bydź wyſwobodzeni/ áżeby przez oné pány ſwé byli wypuſzczeni/ y wolnośćią dárowáni SarnStat 647.

2. Odpuszczony, przebaczony (3):

darowan komu (3): iż wam dárowano ieſt [donatum est] dla Chriſtuſá/ nie tylko ábyśćie weń wierzyli/ ále iżbyśćie też dla niego ćierpieli WujNT Philip 1/29; Winy ſądowné nie máią bydz nikomu dárowáné. SarnStat 160 [idem] 894 marg.

Cf DAROWAĆ