[zaloguj się]
[pdf]

PRZEBACZAĆ (26) vb impf

e jasne; w inf oba a jasne; w pozostałych formach -bå- (18), -ba- (2) ProtBaz, też RejPs.

Fleksja
inf przebaczać
indicativus
praes
sg pl
1 przebåczåm przebåczåmy
3 przebåczå przebåczają
praet
sg pl
3 m przebåczåł m pers przebåczali
fut
sg
3 f przebaczać będzie
imperativus
sg
2 przebåczåj
conditionalis
pl
1 m pers bysmy przebåczali

inf przebaczać (3). ◊ praes 1 sg przebåczåm (8). ◊ 3 sg przebåczå (6). ◊ 1 pl przebåczåmy (1). ◊ 3 pl przebåczają (1). ◊ praet 3 sg m przebåczåł (2). ◊ 3 pl m pers przebåczali (1). ◊ fut 3 sg f przebaczać będzie (1). ◊ imp 2 sg przebåczåj (1). ◊ con 1 pl m pers bysmy przebåczali (1). ◊ part praes act przebåczając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w. (z Cn) s.v. przebaczyć.

1. Wybaczać, darowywać winę; conivere, indulgere, neglegere Modrz; concedere, condonare peccatum a. pecunias, facere gratiam criminis, ignoscere, parcere, pietati dare peccatum Cn (12):

przebaczać czego (4): Iáka ieſt ſproſność nyewyáry przećiw P. Bogu/ s ktorey ſrogie ſzemránie y bluźnirſtwo pochodzi. A wſzákoż pan tego miłośćiwie przebacżáiąc okázuye dobroć ſwoię. LubPs R6 marg, Sv marg; Przetoż żeś mym dziecięciem przebacżam wſzytkiego/ Niechcąc przed ſię bráć więcey wyſtępku żadnego. HistLan C4v, D2v.

przebaczać co (4): RejPs 116; Według twey ſpráwiedliwośći/ nie chćiey nas ſądźić ze złośći/ ále z Oycowſkiey miłośći/ przebacżay náſze krewkośći ArtKanc M19. Cf Zwroty.

przebaczać czego a. co [w tym: po przeczeniu (2)] (3): LubPs N3 marg; A ieſli to mamy zá słuſzną rzecż/ áby nam wyſtępki náſze odpuſzcżano/ cżemu my też ſámi nieprzebacżamy cudzych wyſtępkow? ModrzBaz 66, 65.

przebaczać komu (2): Iáko Pan wſzetecżnym á złym długo przebacża ich złośći/ á zda ſie yákoby im miał tego przemilcżeć. LubPs N3 marg; ModrzBaz 20.

Zwroty: »przebaczać grzechy« (1): tak że téſz [Pan Bóg] przebáczá grzéchy naſze poki iedno wiary ſzczéréi a niezmyſlonyi nieodpadámy MurzNT 3v.

»krzywdy przebaczać« (1): ludzie ná wielkich doſtoynośćiách będący wiele krzywd máią przebácżáć ModrzBaz 81v.

Szereg: »przebaczać a odpuszczać« (1): ieſlibyſmy wiele rzecży nieprzebacżáli/ á wyſtępkow ſobie zobopolnie nie odpuſzcżáli [ut nisi in multis conniveamus ac errata nobis mutuo condonemus]/ nie długoby to towárzyſtwo á złącżenie ludzkie trwáło. ModrzBaz 65.
2. Zaniedbywać, zapominać; nie przywiązywać wagi, pomijać, lekceważyć; przymykać oko na coś; conivere Modrz; deponere ex memoria, oblitterare, oblivisci Cn (7): Rádzęc [!]/ tylko z mądremi záſiáday w bieſiedźie. Bo ći wſzytko v ſiebie dobrze vważáią/ Choć ich czáſem dolega ſnádnie przebáczáią. ProtBaz E2.

przebaczać kogo (G) (1): oná [matka] ſpuſciwſſy ſie ná mámkę przebácżáć dzyecyęcyá będzye/ á mámka yáko nye o ſwem/ tudzyeſz będąc nayemnicką [!] nye przypiluye áni ſie ſtáráć będzye GliczKsiąż D3.

przebaczać kogo, [co] (2): [Summa siana: tego być liczba pewna nie może wypisana, iż kładą po rozmaitych miescach [...], ale bywa rozwożono przez gbury wedle rozkazania do inszych folwarków, przebaczając bydła i dobytku wszelakiego więtsze i potrzebniejsze wychowanie. LustrMalb I 74]. Cf przebaczać kogo, co w czym.

przebaczać kogo, co w czym (2): Y wyele inſſych hiſtoriy mogłby cżłowyek przywyesć/ yáko ſynowye vpadſſy/ ná rodzice ſwe nárzekáyą/ przeto iż one w wychowányu przebacżáli GliczKsiąż E6; W ktorych wſzytkich rzecżach [krzywoprzysięstwach, rozbojach]/ wiele muśi przebácżáć Hetman/ ieſli chce mieć powolne á posłuſzne żołnierze. ModrzBaz 107v.

przebaczać kogo (G a. A) [w tym: po przeczeniu (3)] (3): Iáko Pan nie przebacża wiernych czo ſie w nim kocháią. LubPs ff marg; [GrzegŻarnPos 1597 22 (Linde s.v. przebaczyć)]. Cf przebaczać kogo (po przeczeniu) czym, Zwrot.

przebaczać kogo (G a. A) (po przeczeniu) czym (1): Yakobowe żony Lia á Rachel zá wyelki to ſobye myáły ſkarb/ á vpominek gdy im pan Bog dał co młodego/ powyádáyąc/ yuż pewnye wyemy iż pan Bog ná nas łáſkaw/ gdy nas tym nye przebacża. GliczKsiąż C2v.

W przeciwstawieniach: »przebaczać ... [dobre oko mieć], miłościwie wysłuchać« (1): LubPs X3; [świát was odmietuie/ ále Pan prziymuie/ Swiát was przebacża/ ále Bog ná was dobre oko ma. GrzegŻarnPos 1597 22 (Lindes.v. przebaczyć)].

Zwrot: »nigdy nie przebaczać [kogo (G a. A) w czym]« (1): A oſobliwie nam tu [w Psalmie 102] záleca dobrotliwość Boſką/ iż on nas w ſmutkach/ w troſkách/ á w niedoſtáthkach náſzych nigdy nie przebacża/ owſzem nas záwżdy miłośćiwie wyſłucháć racży/ iáko Pan á Ociec náſz dobrotliwy. LubPs X3.
3. Rozpatrywać, rozważać; przyglądać się; lustrare, persentire Mącz; dirimere, perlustrare, perspicere, recensere, recognoscere Cn (3): Lustro, Oczyśćiam/ też oglądam/ przepátruyę/ przebaczam/ obchodzę. Mącz 200b, 383c.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): nie dla tego ſie rozmyſlał [Gedeon] áby co miał czynić przećiw roſkazániu Páńſkiemu/ ále roſthropnie przebaczał iákoby doſyć mogł vczynić woley iego/ áby też vſzedł niebeſpieczeńſtwá ktore baczył. BibRadz I 138c marg.

4. Przewidywać, przeczuwać; praesentire Mącz, Calep, Cn; praescire Mącz, Cn; praevidere Calep; praesagire, prospicere Cn (4): Praesentio, Naprzód álbo pierwey niż kto poczuwam/ przebaczam. Mącz 383c, 373b; Praevideo – Przebaczam. Calep 845a, 839a.

Synonimy: 1. darować, odpuszczać, przeględać; 2. »lekce sobie ważyć«, zamieszkiwać, zaniedbawać, zapominać; 3. oglądać, przepatrować, rozważać; 4. poczuwać, widzieć.

Formacje współrdzenne cf BACZYĆ.

Cf [PRZEBACZANIE]

MN