« Poprzednie hasło: LEKARZSTWO | Następne hasło: LEKCEZBROJNY » |
LEKCE (440) av
lekce (293), lekko (102), lekcze (12), lehko (4), leko (2), lekce a. lekko (27); lekce WróbŻółt, RejRozm, MurzHist (9), DiarDop (2), MrowPieś (2), GliczKsiąż, LubPs (6), KrowObr (2), Leop (3), BibRadz (15), SarnUzn, RejAp (9), BiałKat (3), BielSat, GrzegŚm, BielSpr (3), WujJudConf (5), RejPosRozpr (2), HistHel, MycPrz (4), Strum, WierKróc, CzechRozm (5), PaprPan, KarnNap, SkarJedn, KochPs (2), KochTr (2), CzechEp (12), CzechEpPOrz, KochJez, NiemObr (5), WerGośc (2), ArtKanc (2), GórnRozm (3), KochWr (2), PaprUp (3), ZawJeft, KochPij, GrabowSet (2), WujNT (21), WysKaz, KmitaSpit, PowodPr (5), VotSzl, CiekPotr (3), SkarKazSej, KlonWor, PudłDydo; lekko BierEz (7), LibLeg, LudWieś, HistAl (2), KromRozm I, SienLek (17), ActReg, GostGosp (4), WitosłLut, GrabPospR (3), GosłCast (2), KlonFlis; lekcze BielŻyw (3), RejRozpr (3), KochOdpr; lekce : lekko FalZioł (1:22), RejKup (8:2), RejWiz (6:2), RejZwierz (6:1), BielKron (6:4), Mącz (6:6), GórnDworz (4:1), RejPos (25:1), RejZwierc (12:1), RejPosWstaw (2:1), BudBib (4:1), ModrzBaz (17:3), SkarŻyw (3:1), StryjKron (2:2), WisznTr (2:1), OrzJan (4:2), LatHar (4:2), SarnStat (1:1), SkarKaz (1:2), CzahTr (6:1); lekce : lekcze RejPs (2:2), HistLan (6:1); lekce : lekko : lekcze RejJóz (6:1:2); lekce : lekko : lehko : leko Calep (3:3:4:2).
[Za wątpliwą postać hasła uznano przykłady w formie comp i sup pochodzące z tekstów, w których nie wystąpiła forma posit lub wystąpiły dwie i więcej różnych form].lek- (377), leg- (2).
comp i sup (57+3) (nå)lżéj (56), lekc(e)j (3), lżyj (1) MurzHist; lekc(e)j HistRzym, StryjKron; lżéj : lekc(e)j BielŻyw (1:1); ~ -éj (9), -ęj (1), -(e)j (46).
Oba e oraz o jasne.
Składnia comp: zawsze: lżej niż(li) co, jaki, komu, kiedy itp.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.
- 1. Nieciężko, nie odczuwając ciężaru
(6)
- a. O uzbrojeniu wojska (1)
- b. O stanie fizjologicznym (1)
- c. Samotnie, bez świty (2)
- 2. Nie naciskając silnie, nieznacznie, słabo, ostrożnie, bez zbytecznego ruchu (29)
- 3. Niedokuczliwe, łagodnie, łatwo do zniesienia
(42)
- a. O wypowiedziach (5)
- 4. Łatwo, bez wysiłku, bez trudu (40)
- 5. Powoli, leniwie (12)
- 6. Lekceważąco, lekkomyślnie, niedbale, niepoważnie; pogardliwie (306)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (5)
lżej komu (1): Będą drugie [ostrogi] ledwe ie przy piętach znáć/ á przedſię cżyſcie/ lżey mi ták/ y Boże vchoway koniá odbyć tedy mi w trawie nie záwádzą RejZwierc 58.
W przeciwstawieniu: »ciężko ... lekko« (1): aby mu pan Bog dał na ten nowy rok/ [...] cięſzko wmiechu/ legko na wątrobie. LudWieś A2.
W przeciwstawieniu: »ze wszystkim dworem ... lekko« (1): A Pan ma dáć znáć/ ieſli ze wſzyſtkim dworem iedźie/ álbo lekko. GostGosp 24.
W przeciwstawieniach: »barzo, ciężki ... lekko« (2): trzeć ćiáło áni bárzo áni lekko/ ále miernie: bo mierne tárćie/ ćiáło twierdźi SienLek 34, 23v.
W charakterystycznych połączeniach: lekko bić, ciągnąć (wycięgać) (2), głaskać (pogłaskować) (2), męczon, niesiony, podłapować, położyć (2), poruszyć, ściskać, trzeć, uderzyć, ustawować nogi, wiać, wschodzić, wyczyścić, wywabić.
»lekko a łagodnie« (2): á wſzedſzy do koniá/ nácżął go [Aleksander] lekko á łágodnie po grzbiecie głaskáć HistAl B.
W przeciwstawieniu: »mocnie a barzo ...lekko« (2): boć mocne lekárſtwo/ mocnie á bárzo pomaga: á lekkie lżey. SienLek 46.
W charakterystycznych połączeniach: lekko czyścić (przeczyści(a)ć) (4), pomagać, przepuścić (przepuszczać) (4).
lżej komu, czemu (18): Oćiec [...] Poniewoli corkę zgwałćił. Oná tego żáłowáłá/ Płácżąc oycu wymawiáłá [...] Lżęyby mi zgrzeſzyć z innych ſtem/ Niżli z tobą z iednym oycem. BierEz Hv, L2; MurzNT Matth 10/15; KrowObr 237v; BibRadz Matth 10/15; BielKron 65v; RejAp 43; HistRzym 15v; Tákże też nie lżey było ſtronie drugiey (iáko Helwetom z Zwingliuſzem) ktorym też zádawano/ żeby tylko gołe znáki á proſty chleb y wino ná Wiecżerzy Páńſkiey/ iákoby ná iákiey kołácyey bráć miano. WujJudConf 249v; GórnTroas 57; WujNT Matth 10/15, 11/22, s. 144 marg, Luc 10/12, 14, s. 236; SkarKaz 312b [2 r.].
W przeciwstawieniach: »lekko ... ciężki, ciężko, w srogości gniewu« (3): Cięſzka pracza ieſt gdzie żadnego ziſku niemaſz á lżey robić gdzie ieſt nadzieia zapłaty. BielŻyw 52; RejPos 258v; widzimy [...]: że iedni lżey/ á drudzy ćiężey bywaią karáni WujNT 43.
W charakterystycznych połączeniach: lżej deptać, karać (karan(y)) (8), obchodzić się, patrzeć, przyjmować, schodzic z żywota, wisieć.
»lekko a powoli« (2): Bo chocia tu ſchodzimy lekko á powoli s thych omylnych żywotow náſzych/ á nie w oney ſrogośći gniewu iego/ ktory ſwiáthu nieomylnie opowiedzyeć racżył/ iáka ſie ma dzyać przy ſwiętym przyśćiu iego. RejPos 258v.
lekko komu, czemu (5): RejRozpr C; ći miaſto ciebie niechay ſądzą lud poſpolity káżdy cżás/ á gdzye ſie tráfi wielką rzecż/ ná cię to máią puſzcżáć/ á ſámi będą mnieyſze ſpráwowáć/ lżeyći będzye. BielKron 32; SarnStat 199; Wypráwá tá nie może wiele koſztowáć/ y lekko káżdemu przyidźie. GrabPospR Kv [idem] N4.
W połączeniu szeregowym (1): ábych w niey wſzytkę vczynkową y powinną ſpráwiedliwość zakonu twego y woley twoiey/ oſtro y lekko/ doſkonále y ſerdecznie wypełnić mógł SkarKaz 316b.
W przeciwstawieniach: »lekko ... ciężko, z ciężkością, wielki« (3): FalZioł V 17b; Tákże też mądry á dobry pan im nalżey może rány á krzywdy poddánych ſwych vſpokoić [...] tym więtſzą v nich ſobie miłość á życżliwość ziednáć może. RejZwierc 44v; iednemu lekko/ przychodźi pożywienie/ drugiemu ćiężey/ łacwiey iednemu niż drugiemu. KlonFlis A4.
W porównaniu (1): Nie taki grzeſznici owoc dawaią, ale będą odrzuceni od oblicza bozego tak lekce iako proch (abo plewy) ktore wiatr barzo richło rozwiewa/ od ziemie. WróbŻołt B2.
W charakterystycznych połączeniach: lekko czynić (przywodzic) stolce (3), odbywać, odchodzić, odrzucony, opatrzony, przychodzić ku rodzeniu, przyść (przychodzić) (3), sprawić, uczynić, uleczony, uspokoić, wyciągnąć, wypądzać, wypełnić, wyprostować drogę, wyrastać, wyniść, złożyć ciężar, znieść jajca.
»lekko (po)rodzić, rodzenie« (5:1): Pani aby lekko porodziła. FalZioł *e; Siedmaſte przenagabanie lekko rodzenia/ bolenie w ciele mathcżynym na wirzchnich cżłonkoch FalZioł V 18b, I 11a, IV 34c; SienLek 59v, 113v.
»lekko rzec« = niedokładnie, w przybliżeniu (1): ktorzy wſzyścy/ iż lekko rzekę/ przed tyśiącem lat żyli LatHar +6v.
»lekko, bez ciężkości« (1): [trzaskę z rany] wyćiągnieſz lekko bes wſzelkiey ćięſzkośći. SienLek 150v.
»lżej i łacniej« (1): Szoſte á poſpolite: iż zawſze dziewka z więtſzą cięſzkoſcią przychodzi khu rodzeniu. A ſyn zawżdy lżey y łaczniey. FalZioł V 17b. [Ponadto w różnych członach zdania złożonego 1 r.].
»snadnie i lekko« (1): TO wſzyſtko [...] y owſzem bárzo ſnádnie y lekko mogliby Ich mość pánowie Polacy Litwá vczynić/ y do ſkutku przywieść/ bez vrázy ſwey GrabPospR Nv.
W charakterystycznych połączeniach: lekko ciągnąć, iść (3), mowić, pobieżeć, pochodzić, postępować, spotykać się.
W przeciwstawieniu: »w skok ... lekko« (2): Godźiłoby ſię [...] iáko ſię znieprzyiaćielem cżołem przećiw cżołu ſpotykáć/ bądź wſkok/ bądź lekko [vel lento vel concitatiore cursu]/ vkázowáć ModrzBaz 111.
W połączeniu szeregowym (2): Gdyż tu P. Chriſtus mowi/ tylko o przyśiędze/ która ſię lekce/ nierozmyślnie/ bez potrzeby/ bez ſłuſzney przyczyny/ ábo z popędliwośći iákiey/ ábo ze złego zwyczáiu dzieie. WujNT 22.
»lekce (sobie) poczytać, poczytany« = lekceważyć, gardzić (2:2): Od tych ktore ſobie lekce pocżytał [qui apud se reputati fuerant infimi esse Vulg]/ ſtrapion ieſth BibRadz 2.Mach 8/35; PowodPr 67.
»lekce (a. lekko) (sobie, u siebie) pokładać (a. kłaść); lekce pokładan; lekko kładzienie« = lekceważyć, gardzić; diminuere PolAnt; leve existimari ModrzBaz [szyk zmienny] (20;1;1): BierEz H2v; Lékko ſobie kladzies zdrowie. RejKup i8; Bo iż oni Páná Bogá ſobie zá nic máią/ Więc nas niebożątká ſobie lekce pokłádáią. LubPs gg5v; BibRadz I 2a marg, 2.Esdr 9/32; BielKron 245, 311; GórnDworz Gg7v; BudBib 2.Esdr 9/32; MycPrz I [C]2v; Strum A2; ModrzBaz 28v; KochWr 19; Zadnego z tych grzechow lekko ſobie pokłádáć nie potrzebá. LatHar 119, 122, 252, 285; CzahTr I3; PudłDydo A3.
»za nic nie ważyć, lekce sobie kłaść« (1): Zborowſci tilko ſami Krole obieraia/ á podawaia ye Koronie/ dla tego mowia ſami/ ze ſobie was zanic niewaza/ lekce was ſobie klada PaprUp F2v.
»nie wzgardzać ani sobie lekce pokładać« (2): A ſtáray ſie ábyś ni w cżym nie wzgárdzał áni ſobie lekce pokłádał ſwiętey náuki Miſtrzá ſwoiego. LubPs A5v. ~
»lekce puszczać mimo się« = lekceważyć, znosić bez protestu (2): áby tá źiemia nam przywroconá byłá/ nam nigdy nie ſtrzymáli co to wielkie zelżenie nieſie temu świętemu zebrániu páńſtwá Rzeſkiego że to ták lekce puſzcżamy mimo ſie. BielKron [3322].
»lekce (sobie) rozumieć« = lekceważyć, gardzić (2): RejZwierc [782]v; Przetom lekce rozumiał o wzgárdzonym koniu: Co go páſą Dźiewánną y piaſkiem ná błoniu KlonWor 19.
»lekce (sobie) sądzić (a. posądzać)« = lekkomyślnie oceniać (3): LubPs gg5; Nie trzebá lekce poſądzáć ſług Bożych. WujNT 1.Cor 4 arg.
»lekce, lekko (sobie) szacować« = lekceważyć, gardzić; tenuiter aestimare Mącz (5:2): Mącz 449a; KochPs 15; W doſtátku będąc vbóſztwo chwalemy/ W roſkoſzy żáłość lekce ſzácuiemy KochTr 16; WisznTr 25; To Syrus ſrogi wſzetecznie pánuiąc/ Smiéch známi broił/ lekce nas ſzácuiąc. ZawJeft 18; KochPij C3v; Ná kámieniu drogim y perle máłey nie zna ſię iedno biegły około tego kupiec/ á głupi lekko ią ſobie ſzácuie. SkarKaz 84a.
»lekce, lekko, lżej (sobie, u siebie) ważyć (a. poważyć, a. poważać, a. uważyć, a. uważać); lekce, lżej, lekko (po)ważon(y); lekce ważenie« = despicere Vulg, ModrzBaz, Calep, Cn; parvipendere Vulg, Mącz, JanStat; contemnere Vulg, ModrzBaz, Cn; spernere PolAnt, Vulg, Cn; pro nihilo habere PolAnt, Cn; despectare ModrzBaz, Cn; nauci facere Calep, Cn; ad increpandum cogitare PolAnt; parvifacere, postputare, risui habere Mącz; contemnendum putare, parvi ducere, tantulum facere, extenuatio ModrzBaz; postponere Calep; abicere, aspernari, despicatui habere, despuere, fastidire, floccifacere, negligere, unius assis a. nulli aestimare, nullo loco habere a. numerare, pro nihilo ducere a. putare, repudiare, respuere Cn [szyk typu: lekce ważyć (165), lekce ... ważyć (84), ważyć ... lekce (9), ważyć lekce (7)] (236:16:2;6:2:1;2): BierEz H3, L3v; żadny ſie nie ma ſromać ieſtliże go dla vboſtwa lekcże ważą. BielŻyw 93; RejPs 54, 91, 159v, 176v; RejRozpr I; RejJóz D5v [3 r.], E3v, E7v, F8v, H8v, O [2 r.]; RejRozm 393; RejKup b3v, c2, e5v, i2v, K (9); KromRozm I O2v; MurzHist G, H, Hv, H2v, Iv, L4, M4; KromRozm II gv; KromRozm III Hv; DiarDop 101, 112; MIeyćieſz chwałę wſſythcy tácy wy ktorzy wnim trwaćie/ Ponieważ vſtáwy Boſkiey lekce nieważyćie MrowPieś A4v; GliczKsiąż M5; LubPs Fv, bb3v, eev; KrowObr 50v; RejWiz 62v, 69v, 102, 161v, 165v, 168v, 173; Leop Lev 20/4, 2.Par 26/18, 3.Esdr 2/20; Vbogyego ſobye lekce nie waż. RejZwierz bb4, 69v, 113v, 120v [2 r.], 128; A wſzákoż nie máią być lekce poważone [apokryfa]/ gdyż w ſobie zámykáią zacne y pożythecżne náuki BibRadz I 481, Iob 6/26, Ps 27 arg, 74/18, 76 arg, 4.Esdr 6/56 (9); vpominał też ſyná/ áby ſobie nielekce wáżył ledá nieprzyiaćielá BielKron 251, 199v, 223, 358v, 417; Aucupari sibi famam obtrectatione alienae scientiae, Ynſze gániąc á lekko waząć ſwey chwały ſzukáć. Mącz 19c; Hoc non in postremis ducendum est. To owſzeki nie lekce ma być ważono. Mącz 314d; Vilis vobis honor meus, Lekce ſobie ważycie moyę poczćiwość. Mącz 496b, 13c, 282b, 333c, 356a; SarnUzn G6v; RejAp 15v, 61, 98, 120, 195v; GórnDworz L4, M4, M5v, X; RejPos 5v, 7, 13 marg, 33 [3 r.], 37v (23); BiałKat 91, 226, 378v; BielSat G3v; GrzegŚm 28; HistLan A2, Bv, Dv, F2, F2v [2 r.], F3v; RejZwierc 5v, 21v, 22, 38v, 138 (11); BielSpr 30v, 40v; WujJudConf 10v, 109; RejPosRozpr b3, b4; RejPosWstaw [412], [412]v, 42; Tom wſzytko przed tobą przypominał pánie/ gdy żeś ty dla nas świát ſtworzył/ á záſię ine narody ktore poſzly zAdámá ták lekce ważyſz práwie iáko ſlinę BudBib 4.Esdr 6/56, Iob 6/26, 4.Esdr 8/55 [56]; HistHeł B; MycPrz I B4, C3v, II C; WierKróc A3v; CzechRozm 116, 187 [2 r.], 260v, **; PaprPan G3v; KarnNap F2v; Záiſte prawdźiwa myśli ſpániáłość/ więcey należy ná lekce ważeniu niż ná pomſzcżeniu krzywd [in contemnendis magis quam persequendis iniuriis consistit] ModrzBaz 62; Pożytek też ktoryby zcżyńſzu ſzedł/ ieſt też záprawdę táki że go nietrzebá lekce ważyć [certe est minime contemnendum] ModrzBaz 121, 43v, 55v, 57v [5 r.], 60, 62v (15); SkarJedn 287; KochOdpr D2v; KochPs 100; SkarŻyw 114, 346, 442, 571; StryjKron 240 [3 r.], 472; CzechEp 16, 74 [2 r.], 112 [2 r.], 120, 126 (12); CzechEpPOrz **4v; KochJez A3; NiemObr 34, 45, 64, 171, 178; WerGośc 210, 256; WisznTr 35; ArtKanc N12; GórnRozm C2 marg, F4; KochWr 28; PaprUp G2v, K4v; ActReg 117; Calep 690a, 827a; GrabowSet K4, X; OrzJan 34, 35, 46, 47, 70, 82; LatHar 132; WujNT 385, 425, Rom 14/3, 10, 1.Cor 4 arg (10); WysKaz 18; SarnStat 515, 785; KmitaSpit B3v; PowodPr 11, 42, 72 [2 r.]; SkarKaz 85b; VotSzl Fv; CiekPotr 39, 48, 49; CzahTr F3v, I3, I3v [2 r.], 14; SkarKazSej 706b.
»wzgardzić (a. gardzić), (i, a, albo) lekce (sobie) ważyć« = contemnere aut parvi ducere Modrz [szyk 4:1] (5): Będzye winien/ iż wzgárdził y lekce ſobie ważył/ ciáło y kreẃ Páná Kryſtuſowę. RejPos 95, 197v; ModrzBaz 58; GórnRozm E3v; Calep 312b. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych lub w różnych członach zdania złożonego 14 r.]. ~
Synonimy: 2. leniwie, łagodnie; 3. łacno, łagodnie; 4. łacno, snadnie; 5. leniwie, powoli; 6. niedbale, płocho.
Cf 2. LEKKI, 2. LEKKIE, NIELEKCE
MM