[zaloguj się]
[pdf]

DAWAĆ (5185) vb impf

W inf daw- (484), dåw- (135); daw- OpecŻyw (7), RejPs (2), RejRozpr, KromRozm I (4), MurzHist, KromRozm II (3), KromRozm III (2), BielKom (2), GliczKsiąż (2), GroicPorz (4), KrowObr (8), UstPraw (6), OrzRozm (4), OrzQuin (6), Prot (3), SienLek (13), HistRzym (3), BiałKat (2), BielSat (3), BielSpr (3), WujJud (12),WujJudConf, CzechRozm (5), KochPs (3), NiemObr (2), KochFr (2), GórnRozm (3), ReszPrz, BielSjem (2), ArtKanc, BielRozm, ZawJeft (2), GrabowSet (2), LatHar (7), WujNT (22), SiebRozmyśl, KlonKr (2), SkarKaz (7), VolSzl (4), SkarKazSej (5); dåw- HistAl (2), RejWiz (2), RejZwierz (4), SarnUzn, RejPosRozpr, KochOdpr, Phil (3), KochPij, PowodPr (2), CzahTr (2); daw-: dåw- BierEz (2 : 1), MurzNT (2 : 1), LubPs (3 : 2), Leop (11 : 2), BibRadz (6 : 1), BielKron (56 : 16), Mącz (26 : 4), RejAp (11 : 10), GórnDworz (5 : 2), RejPos (18 : 14), KuczbKat (1 : 1), RejZwierc (4 : 5), BudBib (9 : 2), MycPrz (1 : 1), BudNT (5 : 2), ModrzBaz (32 : 3), SkarJedn (2 : 2), Oczko (6 : 1), SkarŻyw (8 : 4), StryjKron (1 : 2), CzechEp (3 : 4), GostGosp (5 : 14), SarnStat (103 : 22); drugie a jasne. ◊ W pozostałych formach: temat daj- a zawsze jasne, temat daw- a pochylone. Drugie a w formach tematu daw- pochylone, z wyjątkiem inf, 3 pl praes, part praes act, 3 sg f, 3 sg n, pl praet i con. ◊ W formach tematów praes daj- (1828), dåw- (1329); daj- ListRzeź, PowUrb (2), RejKupSekl, KochZuz, BielKronCies, KochZg, SarnUzn (11), LeovPrzepSamb, HistLan (5), HistHel, SkarJedn (40), KochOdpr, CzechEpPOrz (2), KlonŻal, KochDz, KochPhaen (4), KochMRot (3), WerGośc (2), WerKaz (2), WisznTr (2), KmitaPsal, KochWr (3), ZawJeft (11), KochAp, OrzJan (2), OstrEpit, WyprPl, KołakCath (3), KołakSzczęśl (4), WysKaz (5), JanNKarGórn, WitosłLut (5), KmitaSpit (2), SkarKaz (87), CiekPotr (10), PaxLiz (6), SkarKazSej (34), SapEpit (3), PudłDydo, RybWit (2), ZbylPrzyg (2); dåw- OpecŻywPrzedm, OpecŻywSandP, ForCnR (3), HistJóz (2), BielŻyw (4), MiechGlab (2), KlerWes, SeklWyzn (6), ZapWar, HistAl (9), KromRozm I (8), MurzNTSekl, MurzOrt, LeszczRzecz, LeovPrzep, GrzepGeom, RejPosWiecz2 (6), GrzegRóżn (9), StryjWjaz (2), KarnNap (7), MWilkHist (3), ReszList (8), PaprUp (4), Phil (3), KochPij, PowodPr (10), VotSzl, GosłCast (5); daj- : dåw- LibLeg (55 : 36), MetrKor (9 : 4), March1 (1 : 2), BierEz (10 : 8), OpecŻyw (17 : 20), PatKaz II (6 : 1), PatKaz III (2 : 1), FalZioł (66 : 39), GlabGad (4 : 33), BierRozm (1 : 1), KłosAłg (5 : 1), March3 (1 : 2, WróbŻołt (5 : 4), RejPs (4 : 18), LibMal (3 : 3), RejRozpr (2 : 1), RejJóz (4 : 5), SeklKat (8 : 27), RejKup (11 : 6), MurzHist (1 : 5), MurzNT (2 : 9), KromRozm II (2 : 21), KromRozm III (2 : 18), Diar (5 : 1), DiarDop (1 : 1). BielKom (8 : 11). GliczKsiąż (17 : 7), LubPs (14 : 18), GroicPorz (17 : 2), KrowObr (65 : 19), RejWiz (13 :15), Leop (22 : 25), OrzList (1 : 1), UstPr (1 : 1), RejFig (4 : 1), RejZwierz (11 : 8), BibRadz (11 : 85), OrzRozm (19 : 10), BielKron (60 : 64), KwiatKsiąż (3 : 1), Mącz (85 : 45), OrzQuin (20 : 1), Prot (3 : 4), SienLek (13 : 5), RejAp (7 : 51), GórnDworz (39 : 3), HistRzym (9 : 15), RejPos (13 : 100), RejPosWiecz3 (2 : 3), BiałKat (12 : 7), BielSat (4 : 3), GrzegŚm (10 : 1), KuczbKat (6 : 20), RejZwierc (8 : 31), BielSpr (13 : 7), WujJud (40 : 14), WujJudConf (4 : 6), RejPosRozpr (3 : 1), RejPosWstaw (7 : 5), BudBib (27 : 12), MycPrz (2 : 1), WierKróc (3 : 1), BiałKaz (5 : 5), BudNT (9 : 6), CzechRozm (37 : 2), PaprPan (8 : 8), ModrzBaz (7 : 75), Oczko (3 : 16), KochPs (20 : 11), SkarŻyw (137 : 1), ZapKościer (12 : 2), StryjKron (2 : 7), CzechEp (48 : 16), NiemObr (5 : 17), KochFr (3 : 3), ReszHoz (1 : 13), ReszPrz (1 : 2), BielSenJoach (1 : 1), BielSjem (3 : 3), KochPam (1 : 1), KochPieś (6 : 6), PudłFr (14 : 5), ArtKanc (9 : 20), GórnRozm (7 : 2), ActReg (5 : 3), Calep (49 : 2), GostGosp (5 : 5), GórnTroas (11 : 3), GrabowSet (13 : 42), KochFrag (4 : 3), LatHar (39 : 1), RybGęśli (2 : 2), WujNT (145 : 45), SarnStat (88 : 16), SiebRozmyśl (4 : 2), GrabPospR (3 : 1), CiekPotrSzym (2 : 1), CzahTr (11 : 4), KlonFlis (2 : 2), KlonWor (12 : 1), SzarzRyt (3 : 1).

Fleksja
inf dawać
indicativus
praes
sg pl
1 daję, dåwåm dajemy, dajem, dåwåmy
2 dåwåsz, dajesz dajecie, dåwåcie
3 daje, dåwå dają, dåwają
praet
sg pl
1 m dåwåł(e)m, -em -m dåwåł m pers -smy dåwali, -śmy dåwali
f -m dåwała m an
2 m dåwåłeś, -eś -ś dåwåł m pers -ście dåwali
f -ś dåwała m an
3 m dåwåł m pers dåwali
f dåwała m an dåwali
n dåwało subst dåwały
fut
sg pl
1 m będę dåwåł, dawać będę m pers będziemy dawać, dawać będziemy, będziem dawać, dawać będziem
f dawać będę m an
2 m będziesz dåwåł m pers będziecie dawać, dawać będziecie
3 m będzie dåwåł, dawać będzie, będzie dawać m pers będą dawać, dawać będą, będą dåwali
f będzie dawać, będzie dåwała m an
n będzie dåwało subst będą dawać, dawać będą
imperativus
sg pl
1 niech dåwåm dåwåjmy
2 dåwåj dåwåjcie
3 niech(åj) dåwå, niech(åj) daje niech(åj) dają, niech(åj) dåwają
conditionalis
sg pl
1 m bych dåwåł, bym dåwåł m pers bysmy dåwali, bychmy dåwali
2 m byś dåwåł, by dåwåł m pers byście dåwali
3 m by dåwåł, dåwåłby m pers by dåwali, dåwaliby
f by dåwała m an
n by dåwało subst by dåwały, by dåwali
con praet
pl
3 m pers by byli dåwali
impersonalis
ma być dåwåno
praes daje się
praet dåwåno, dåwåno było, dåwało się
fut będzie dåwåno
imp niech będzie dåwåno
con by dåwåno, by się dåwało
participia
part praes act dając, dajęcy, dåwając, dåwajęcy

inf dawać (749). ◊ praes 1 sg daję (170) [w tym: -e (15)], dåwåm (150); -åm (133) [w tym 2 r. błędne znakowanie], -ąm (1), (a)m (16); -åm : -ąm BielKron (6 : 1; 169v). ◊ 2 sg dåwåsz (55), dajesz (54) [w tym: -ż (1) Leop Ps 144/15 przed spółgłoską bezdźwięczną]. ◊ 3 sg daje (739), dåwå (597). ◊ 1 pl dajemy (65), dajem (36), dåwåmy (53); -emy BierEz, GroicPorz (3), KrowObr (4), RejZwierz, BibRadz, OrzQuin, SarnUzn, RejZwierc, CzechEp, GórnRozm, GrabowSet, WujNT (3), SarnStat (32), SiebRozmyśl; -em DiarDop, BielKron, Oczko, SkarŻyw (5), Calep, LatHar, SkarKaz (4), SkarKazSej; -ęmy : -em LibLeg (12 : 7), Skarjedn (1 : 4); ~ -em(y) (35), -ęmy (1) BierEz B; -(e)m(y) (65); -åmy (37), -(a)my (16). ◊ 2 pl dajecie (25), dåwåcie (20). ◊ 3 pl dają (370), dåwają (240). ◊ praet 1 sg m dåwåł(e)m, -em -m dåwåł, (21). f -m dåwała (2). ◊ 2 sg m dåwåłeś, -eś -ś dåwåł (14). f -ś dåwała (2). ◊ 3 sg m dåwåł (340). f dåwała (42). n dåwało (12). ◊ 1 pl m pers -smy dåwali (3) LibLeg, OrzRozm, SarnStat, -śmy dåwali (1) Diar 37. ◊ 2 pl m pers -ście dåwali (1). ◊ 3 pl m pers dåwali (207). subst dåwały (18). m an dåwali (1). ◊ fut 1 sg m będę dåwåł (7) LubPs, KrowObr, Leop, BibRadz, RejPos, KołakSzczęśl, SarnStat, dawać będę (3) BielKron, CzechEp, NiemObr. f dawać będę (1). ◊ 2 sg m będziesz dåwåł (4). ◊ 3 sg m będzie dåwåł (9), dawać będzie (7), będzie dawać (1); będzie dåwåł LibLeg, RejPs, LubPs, GroicPorz, Leop, ModrzBaz, KochPs, KochTr, KołakSzczęśl; dawać będzie Diar, OrzRozm, BudNT, SkarKaz; dawać będzie : będzie dawać BudBib (3 : 1). f będzie dawać (5), będzie dåwała (3); będzie dawać BielSat, BielSjem, SarnStat (2); będzie dåwała KochPieś; będzie dawać : będzie dåwała BielKron (1 : 2). n będzie dåwało (1). ◊ 1 pl m pers będziemy dawać (12), dawać będziemy (6), będziem dawać (3), dawać będziem (3); dawać będziemy ComCrac, ModrzBaz; dawać będziem SkarJedn; będziemy dawać : dawać będziemy : będziem dawać : dawać będziem UstPr (– : – : 2 : 1), SarnStat (12 : 4 : 1 : 1). ◊ 2 pl m pers będziecie dawać (4) HistJóz, RejPos, BudBib (2), dawać będziecie (1) BiałKat. ◊ 3 pl m pers będą dawać (14) KromRozm III, LubPs (2), RejWiz, Leop (3), BibRadz, BielKron, RejAp (3), SarnStat (2), dawać będą (9), LibLeg (3), KromRozm II, Diar, OrzQuin, Prot, RejPos, BudBib, będą dåwali (1) MurzNT. subst będą dawać (3) WróbŻołt, Leop, BielKron, dawać będą (1), ModrzBaz. ◊ imp 1 sg niech dåwåm (1) KochPs. ◊ 2 sg dåwåj (119). ◊ 3 sg niech(åj) dåwå (12), niech(åj) daje (6). ◊ 1 pl dåwåjmy (8). ◊ 2 pl dåwåjcie (41). ◊ 3 pl niech(åj) dają (15), niech(åj) dåwają (5). ◊ con 1 sg m bych dåwåł (3) LubPs, RejZwierz, ArtKanc, bym dåwåł (1) GroicPorz. ◊ 2 sg m byś dåwåł (12) FalZioł, BibRadz, RejAp, RejPos (2), BudBib, SkarJedn, SkarŻyw, KochJez, ArtKanc, KochCn (2), by dåwåł (1) BielŻyw 44. ◊ 3 sg m by dåwåł, dåwåłby (70). f by dåwała (13). n by dåwało (5). ◊ 1 pl m pers bysmy dåwali (7), bychmy dåwali (6); bysmy SeklKat, BielKron, ArtKanc, SarnStat (2), SkarKaz; bychmy RejWiz, RejAp, RejPos (3); bysmy : bychmy ModrzBaz (1 : 1). subst bysmy dåwały (1). ◊ 2 pl m pers byście dåwali (6). ◊ 3 pl m pers by dåwali, dåwaliby (85). subst by dåwały (12), by dåwali (1); by dåwały: by dåwali SarnStat (1 : 1; 972). ◊ con praet 3 pl m pers by byli dåwali (1). ◊ impers ma być dåwåno (2) FalZioł, SarnStat. ◊ praes daje się (4) SkarŻyw (2), SarnStat, SkarKazSej; dåwå się (1) KuczbKat [cf DAWAĆ SIĘ praes 3 sg], bywa dåwåno (1) Calep. ◊ praet dåwåno (80), dåwåno było (1), dåwało się (1); dåwało się CzechEp dåwåno : dåwåno było Diar (3 : 1); - åno (63) [w tym 2 r. błędne znakowanie], -ąno (1), -(a)no (17); -åno : -ąno ActReg (3 : 1). ◊ fut będzie dåwåno (1) ZapKościer. ◊ imp niech będzie dåwåno (1) SarnStat. ◊ con by dåwåno (33), by się dåwało (2) GostGosp, PowodPr; ~ -åno (30), -ąno (1) ConPiotr, -(a)no (2). ◊ part praes act dając (343), dajęcy (1), dåwając (194), dåwajęcy (1); dając : dajęcy BielKom (4 : 1), dając : dåwając : dåwajęcy WujNT (12 : 9 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
I. W znaczeniu właściwym: ‘dare’ (1777):
1. Przekazywać co na zawsze lub na pewien czas (986):
a. Ofiarowywać, darowywać; dare Mącz, Calep, Modrz, Vulg, Cn; largiri, Mącz, Modrz, Vulg, Cn; donare Mącz, Vulg, Cn; tribuere Calep, Vulg, Cn; praebere Calep, Modrz, Cn; offerre Vulg, Modrz; dotare Calep (426): ſprawiedliwy wzruſſony miłoſierdziem dobrowolnie będzie dármo dawał RejPs 55v; LibLeg 11/58v; Bo co o tym ſpráwę máią Podobnoć ſámi mniey dáią RejRozpr E; RejKup k2; Bo ięli kążdy ſwemu vmarłęmu ſłużyć/ [...] ięmu Mſzé zakupować/ w jmię iego ná raczyi dáwáć/ do niégo śię modlić MurzNT 82v; DiarDop 107; Będzieſſli miał wiele/ hoynie daway [abundanter tribue]: ieſli máło będzieſz miał/ też máło ſchućią vdziełáy. Leop Tob 4/9, Prov 21/27; Bo tym Rzymſcy pánowie záwżdy powſtawáli/ Kiedy chcieli wiele wziąć/ potroſze dawáli. RejZwierz 29v; OrzRozm N4v [2 r.], R3; Mącz 91c, 92a, 94c; Abyś dawał iáko on też hoynie káżdemu dawáć racży RejPos 171; BudBib Ps 36/21; Rozmnoży Pan Bog tákowe iáłmużny: y dawáiącym/ że im záwżdy będźie doſtawáło zkądby dawáli ModrzBaz [38]v, [38], [38]v; nie przeſtánę dáwáć aſz teſz ſam zoſtanę vbogim/ y iednjm z onych namnieyſzych. SkarŻyw 98, 140 [2 r.], 384, 496; KochFr 18; Gdy tedy iáłmużnę dawáią/ ták dawáią żeby lewicá nie wiedźiáłá co cżyni práwicá ReszHoz 124; PudłFr 63; ActReg 131; Calep 337a, 337b [2 r.], 828b, 1083b; KochCn B3v; LatHar 650; WujNT 213; SkarKaz 279a [2 r.]; VotSzl D3v, Ev; ZbylPrzyg B.

dawać komu ([w tym: komu, za co (7), na co (4), z czego (4)] (217): March1 A4v; Xánt ſłyſząc/ Krolá ieſt ſie bał/ Poł ſkárbu Ezopowi dawał BierEz E3; Mnodzy iey wiele dawáli/ Iż ią bárzo miłowáli: Oná ſie ze wſzyſtkich śmiáłá/ Ośiełki ie ſwymi zwáłá. BierEz R, I2v, Nv; OpecŻyw 5, 94v; HistJóz E3v; BielŻyw 49, 89; March3 V6v; LibLeg 10/147v, 151v, 155 [2 r.]; RejRozpr B2v, B4v, LibMal 1546/116, 1551/160v, 161; SeklKat M; RejKup i6, 16v, 17, 17v; MurzNT Matth 7/11; A ſam ſſáffárzá myał/ ktory myał worki/ á nośił pyenyądze/ ktore mu dawano/ z kąd [...] vbogim dawał KromRozm II y; Diar 26 [2 r.]; DiarDop 113; GliczKsiąż E8v; Daway Nawyſzſſemu według dátku iego [da Altissimo secundum datum eius] Leop Eccli 35/12, 1.Par 18/2, Luc 4/6, 11/13, Act 3/6, Apoc 18/6 (14); RejWiz 32; KochZuz ktv; RejFig Cc8v; RejZwierz 29v; BibRadz I 458d marg, II 135c marg; przyſtoyniey było Krolowi ode mnie niebráć/ ániżli mnie iemu niedáwáć OrzRozm S2, O, 03 [3 r.], P2, R3; Y poſługował Sámuel w kościele Bożym kápłanom/ [...] á mátká mu dawáłá káżdy rok ſuknią. BielKron 62v, 260v [2 r.], 261v, 433v, 447, 462; Ná toć wáſzy cnotliwi Przodkowie pátrzáli/ Kiedy ſwé máiętnośći Kośćiołom dawáli. KochZg A4v; Mącz 6b, 19a, 63b, 94c, 186a (13); OrzQuin C2v; Niektorzy záſię dáią thym/ ktorym by dawáć nie mieli/ á owych w nędzy zániechywáią/ ktorym byli dáwáć powinni. GórnDworz Ii5, Cc2, Ii4, Ii4v, R4; Towárzyſzu miły/ ten wſzyſtek ſkarb dawam tobie/ iedno miecż ten wezmę ſobie. HistRzym 78v, 23v, 29, 62, 73v, 123v; RejPos 82v, 124, 144, 146v, 171 (9); Y łeż ſie ſzyrzy gdy pochlebcy dawaſz. Bo zły przewodnik ieſth pochlebcá káżdy RejZwierc 216v, 38, 97, 98, 98v, 275 (10); WujJud 161v, 180v; BudBib Num 18/12, 3.Reg 8/32, Tob 4/17, Eccli 14/13; Strum H4v; BudNT Matth 7/11, Luc 11/13; CzechRozm A2v; PaprPan A2v; KarnNap Dv; ModrzBaz 74v, 123v [2 r.], 139v; KochOdpr B2; SkarŻyw 143, 161, 162, 182, 224 (19); ZapKościer 1581/23v, 1585/57, 1586/66; KochJez A3; ReszHoz 128; ReszList 164, 172 [2 r.]; PudłFr 12, 15; ZawJeft 35; ActReg 44, 45, 82, 131 [3 r.]; Lautia ‒ Podarki ktore rzimianie obczim posłom dawali. Calep 587a, 324a; Phil S [2 r.]; KochCn B3v; LatHar 140; RybGęśli B4; WujNT 68, Luc 4/6, 11/13, Act 3/6, Yyyyy2 (9); WysKaz 7; SarnStat 191, 408, 986; Mnieś to dawał/ mnieś to odźiewał/ karmił/ bronił/ leczył: weźmiſz zá to dobią miárę/ wnidź do kroleſtwá mego. SkarKaz 279a, 80b, 350a, 351b, 520b, 609b (10); CiekPotr 23, 86; KlonWor ded ** 3v, PudłDydo B; SzarzRyt D3v. Cf dawać komu po czym, »dawać ubogim«.

dawać czego (3): LibMal 1544/92; á vbogim ludkóm zwłaſzczá tym kthórzy łowią á vźiębną/ Płoćiczek daway: á nie biy vbogiégo chłopká kijem Strum H4v; SkarŻyw 99.

dawać co [w tym: co komu (150), co na co (10), z czego (9), za co (9), za co [= jako co] (2), po kim (2)] (215): March1 A4v; BierEz E3, Nv; OpecŻyw 62, 94v; HistJóz E3v; Máłego dáru/ ktoryć dawa vbogi przyiaćiel/ nigdy niegardz. March3 V6v; LibLeg 10/151v, 155; SeklWyzn a2; RejKup k8, 17v; przerzeczonemu Hannuſſevi 10 thalyerow czaſſu yednego opywſchi ſzyą dawall LibMal 1551/160v, 1546/116, 1551/161; MurzNT 26 marg; KromRozm II y [2 r.]; Diar 26; GliczKsiąż E8v; RejWiz 19; Leop Iudic 5/30, Tob 4/12, Luc 4/6, 19/9; RejFig Cc8v; Ceſárſki ſyn/ choć máły/ może dawáć złoto. RejZwierz 29v [2 r.]; OrzRozm O3, P2; dochodow żadnych Kápłani nie máią/ tylko co im w kośćiele z łaſki dáią zá duſze zmárłych. BielKron 462, 62v, 129v, 359, 447; KochZg A4v; Mącz 63b, 186a, 227c, 252c, 410d (11); RejAp 8v; dáry/ ktore kto miłey ſwey dáie/ nie thák lubą miłość cżynią GórnDworz Cc2, R4, Ff8v [2 r.], Ii5v; Thám ogień z wodą przedáią á to v nich dármo dáią. HistRzym 24v, 23v, 24v, 29, 62 (7); RejPos 124, 146v; wiem że mi to nie s chući dawaſz/ ále nádziewaſz ſie ábychći to ſowito oddał. RejZwierc 98v, 38, 98v; WujJud 161v, 180v; BudBib Num 18/12, 4.Reg 12/7, Prov 6/35, 3.Esdr 4/52, Tob 4/12 (7); CzechRozm A2v; ModrzBaz 19, 88; KochOdpr B2; SkarŻyw 100, 107, 143, 413, 453 (23); StryjKron 46; ReszList 167, 172; BielSjem 23, 24; Iż to wiém pewnie/ że nie ieſt ſromotá/ Gdy dawa iábłká/ ten/ co nie ma złotá PudłFr 15, 12, 15, 74; ZawJeft 35; ActReg 44; Calep 587a; Phil S [2 r.]; LatHar 650; RybGęśli B4; WujNT 68, Luc 4/6, 19/8, s. 274, 281; SarnStat 191, 986; PowodPr 10; SkarKaz 350a, 520b, 609b; VotSzl D2; CiekPotr 23, 86; PudłDydo B. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

dawać czego (po przeczeniu) (8): Iádowiteć ſą twoie dáry/ Nie dawaſz ich z práwey wiáry BierEz Nv; ComCrac 14v; Diar 42; BudBib Tob 4/9; ZapKościer 1581/23v; SarnStat 408; áby nie mowiono [...] że ociec zoſtáwił iey przy tobie poſag; Y, [...] że go nie dáieſz ſpełná CiekPotr 57; SzarzRyt D3v.

dawać czym (1) : A gdy bacżył iſz nam P. Bog dobrá przjmnaża/ pocżął y tálermi dawáć y zbożem. SkarŻyw 100.

dawać do czego (3): A nieſluchay proſtych wolow Daway przetſię do koſczyolow. RejKup i6, Ccv; VotSzl D2.

dawać z czego (14): LibLeg 10/147v; Leop Tob 4/7; BudBib Tob 4/9, 17; ModrzBaz 123v [2 r.]; SkarŻyw 141; Iako ych oczyecz dawal pyerwſzyem czorkom tak Iako soyczyſtego Iako smaczerziſtego. ZapKościer 1585/57; Co dáiemy z ſwego/ to ieſt iáłmużná/ y doſyć vczynienie zá grzechy WujNT 274, 227, 281 [2 r.]; SarnStat 1180; SkarKaz 315b.

dawać na co (20): OpecŻyw 94v; ſſterzy tzęćý dawam wam na naſinie y ko[!] pożywieniu ſlugam HistJóz E3; SeklKat Q3v; Pleban karze kupcza/ a na miłoſierne vczinky kaze dawac. RejKup 13, k8; dali na thą kolaczia po 5 groſchi A Pyothr dawal na wyno LibMal 1552/172; KrowObr 61v; BielKron 129v; Libum, Kuch álbo kołacz z ſzczyrey mąki miodu a z oliwy który ſtárzy dawáli ná ofiárę. Mącz 192b; BudBib 4.Reg 12/7, Ez 45/15; SkarŻyw 308; ZawJeft 35; Miłość ku Bogu pokázuie kto ná iego cześć dáie. SkarKaz 456b; KlonWor 49. Cf Zwroty.

dawać za co (9): BierEz Pv; dworcze zwolwarku myeyſkyego pywo ſpywnycze dawali za tho yſch ym ſyrky [...] y gomolky woſſylą LibMal 1546/116; BielKron 462; Mącz 19a, 186b; RejAp 8v; zá tho dobrodzieyſtwo ktoreś nam vcżynił/ dawam tobie tento kubek. HistRzym 29; SkarŻyw 284; ZapKościer 1586/66.

dawać za co [= jako co] (4): kto okrutniki gubi/ [...] cżegoś więtſzego godzien ieſt/ niż tego/ czo ludziom ſmiertelnym/ ludzie zá nagrodę dáią. GórnDworz Ii4; CzechRozm A2v; Papieſz [...] vcżynił go Biſkupem bez intraty. zá dochody mu prace one y beśpiecżeńſtwá miedzy pogáńſtwem dáiąc SkarŻyw 517; PudłFr 74.

dawać po kim [= za kogo] (2): Po Sláchćiance z iedney wśi ſto złotych [posagu] dawano. [...] Trzy ſtá złotych dawano też po Káſztelankách. BielSjem 23.

dawać komu po czym [= po ile\ (2): Tak yako ych oczyecz dawal starſzyem corkam po 2 stu m. liczbi pruſzki ZapKościer 1585/61v; po ſześći báłwánów ſoli dáwáć im pozwalamy ná káżdy rok. SarnStat 1180.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem to (12); co (17)] (18): BierEz I2v; BielŻyw 49; RejKup g8, 14v; Srebrá áni Złotá nie mam: ále to co mam toć dawam [quod autem habeo hoc tibi do]. Leop Act 3/6 [idem WujNT Act 3/6, s. 407, 408], 2.Reg 16/4; OrzRozm O; RejPos 337v; RejZwierc 97; SkarŻyw 98, 141; Ty wiédz naprzód/ iże ia nie to co chcę dáię/ Lecz co mogę/ to z chęćią tobie dźiś podáię. PudłFr 60; WujNT Act 3/6, s. 407, 408; SarnStat 191; SkarKaz 351b, 454b.

Ze zdaniem celowym [aby] (4): za Namową thegoſch Valtina kthoremu 10 Thalyerow dawal abi Vlianą yego zoną vwyodl, Thąſch Vlianna [...] przyąll y ſnya [...] czudzolozil LibMal 1551/161, 1552/172; IEden był ſtá dukatow v kupcá pożycżył/ Potym do iego żony/ [...] Poſłał bábę dáiąc iey/ áby k niemu przyſzłá RejFig Dd5v; RejZwierz 32v.

W charakterystycznych połączeniach: dawać z chuci(ą) (3), darmo (6), darem, dobrowolnie, hojnie (4), hojną ręką (2), z łaski (2), do sytości; dawać mało (2), potrosze, wiele (4).

Przysłowia: Gdyć co dáią pátrzay ktoć da/ A cżego od ćiebie żąda. BierEz Nv.

Dáwaycie wſſák wam też dáią RejRozpr B4v.

Bo temu kto ma wiele/ káżdy przedſię dáie KochZuz ktv.

Gdy dáwáć nie maſz woley/ nie po obietnicy Prot D3v.

Zle gdźie názbyt/ tám gorzey gdźie dawáią máło. Prot D3.

bibl. błogoſláwyeńſſa rzecz yeſt dáwáć/ niżli bráć [beatius est magis dare quam accipere Act 20/35]. KromRozm II d4; BudNT Act 20/36 [35]; WujNT Act 20/35, s. 483, Yyyyy2 [ogółem 5 r.].

bibl.MurzNT Matth 10/8; BibRadz Matth 10/8; dármośćie wźięli/ dármo dawayćie [gratis accepistis gratis date] WujNT Matth 10/8.

bibl. SeklKat K; RejPos 170, 170v; Dawayćie/ á będźie wam dano [date et dabitur vobis], WujNT Luc 6/38 [ogółem 4 r.].

bibl. SeklKat L4v; Ktho dawa vbogiemu/ niebędzie mu niedoſtawáło [qui dat pauperi non indigebit] Leop Prov 28/27.

Zwroty: »dar, datek, podarze dawać« = donum donare Mącz, Vulg; datum a. munus dare, munus appendere, munus largiri, munus offerre, munusculum largiri Vulg [szyk zmienny] (20 : 2 : 1): MurzNT Matth 7/11; MurzOrt Bv; Rozeſſli ſie tedy wſſyſtcy ieść y pić/ y vżywáć/ y dáwáć dáry/ onym ktorzy niemieli Leop 3.Esdr 9/55, 1.Par 18/2, 2.Par 26/8, Esth 9/22, Ez 16/33, Luc 11/13; RejZwierz 15; BibRadz I 458d marg; BielKron 260v; Mącz 94c; RejAp 8v; BudBib Prov 6/35; BudNT Matth 7/11, Luc 11/13; Stąd rozumiey Mieleckie ná wſzytek ſwiát znáią/ Gdyż áż z gor Nemoreyſkich dáry im dáwáią. PaprPan A2v; SkarŻyw 115, 457; KochJez A3; KochFr 64; WujNT Matth 7/11, Luc 11/13.

»jałmużnę, na jałmużnę dawać« = elemosynam praestare Modrz; elemosynam facere Vulg [szyk zmienny] (38 : 3): Toć zá duſzę mężá mego/ Dawam iáłmużnę pierwſzego BierEz Pv; OpecŻyw 5; BielŻyw 87, 89; SeklKat G2; KrowObr 62v; Z máiętnośći twey daway iálmużnę [fac elemosynam] Leop Tob 4/7, Is 58 arg; BielKron 97, 212, 394v; niżli ſie ono dziećię było národźiło/ on Rycerz wielkie iáłmużny dawał HistRzym 29v, 51, 82, 117v, 123v; BiałKat 171, 356; KuczbKat 500; WujJud 234; BudBib Tob 4/9, 17; BiałKaz B3v; KarnNap Dv; ModrzBaz 59; Bo nie tjlo ty pieniądze y tá máiętność ktorą dáiem ná iáłmużny wniebo idzie SkarŻyw 131, 100, 141, 308, 324, 413, 527; ReszHoz 116, 124; ReszList 172, 176; WujNT 281, 435; WysKaz 13; KlonKr C; SkarKaz 350a.

»nic nie dawać« [szyk zmienny] (11): RejKup i6; OrzRozm N4v [2 r.]; BielKron 35v, 433v; Bo teraz dármo nic ku iádłu y napoiu iedni drugim nie dáią/ ále ſie káżdy o ſie ſtáráć muśi. CzechRozm 231; ModrzBaz 123v; SkarŻyw 508; ActReg 82; Miłuie dobryſyn oycá/ y w ten cżás/ kiedy mu nic nie dáie LatHar [140]; SkarKaz 315b.

»pieniądze, pieniędzy dawać« = pecuniam offerre Modrz [szyk zmienny] (4 : 1): KrowObr 61v; ModrzBaz 139v; Y dawałem mu pieniędzy ále ich niechćiał SkarŻyw 99, 103; Iudaſzowi śrebrne pieniądze dawáią KlonWor ded **3v.

»posag dawać« = dotare Calep (4): GliczKsiąż Q; ReszHoz 128; ludźie iáko záchwyceni dobrodźieyſtwá Páńſkie rozmyſláią/ [...] iáłmużny nie máłe ſkładáią/ z ktorych pánienkom vbogim zá mąż idącym poſági dawáią ReszList 164; Calep 341b.

»dawać bez prace« (1): Acż nie dawam beż prace/ lecż komu pot z cżołá Cżęſty płynął w me cżáſy/ błoga mu ſtodołá RybGęśli B4.

»prze bog dawać« [szyk zmienny] (4): pożywienijé rękoma wlaſnyma wyrábiala/ s tegoż ij prze bog dáwala. OpecŻyw 13; SeklKat M; RejWiz 19; Ia práwi znam to żem ieſt grzeſzny/ ále poſzcżę rad/ y rad przebog dáię GórnDworz Q3v.

»dawać ubogim (ludziom, ludkom), na ubogie« = inopibus a. egentibus dare Modrz; dare pauperibus Vulg [szyk zmienny] (19 : 2): OpecŻyw 62; SeklKat G2, L4v; KromRozm II y; Leop Prov 28/27, Esth 9/22, Luc 19/9; Wiele o iey świętobliwośći kronikarze piſali/ iáko wiele pośćiła/ vbogim dawáłá BielKron 383; HistRzym 82; KuczbKat 50; Strum H4v; Ktemu też/ y Biſkupow máiętnośći ſtárodawni ludźie ták dźielili/ że cżwartą cżęść dawáli ná vbogie [partem quartam dent egentis]. ModrzBaz [38], 19; záprawdę wiele nam pomagáią ony pięć pięniędzy/ ktoremći vkradáć z máiętnośći mey y dáwáć vbogim roſkazał SkarŻyw 100, 13, 98, 100, 101, 452, 496; WujNT Luc 19/8, Cccccc2v; SkarKaz 457b.

»upominek, za upominek dawać« = largiri, munerare Mącz [szyk zmienny] (11 : 2): BibRadz II 135c marg; Gdy go záſię do domu wiodą/ ludzie mu záſthępuią á vpominki dáią/ złoto/ ſrebro/ kámienie BielKron 260v; Mącz 6b, 19a, 184c [2 r.], 186b, 237c; RejPos 181, 306v; RejZwierc A2v; CzechRozm A2v; choćia był vbogi/ Rychléy vſzedł niżli pan: dáiąc złotorogi Ieléń zá vpominek/ áby go ważono. PudłFr 74.

»dawać wszystko« [szyk zmienny] (4): Tobie dawam wſſyſtko [Tua sint omnia] co było Mifibozetowego. Leop 2.Reg 16/4; RejPos 218v, 337v; [Pan Bóg] ſprawił ták ſercá wſzytkich Egipcyánow/ iſz rádzi wſzytko dawáli. SkarŻyw 480.

Szeregi:»(nie) dawać, (a, albo, ale, i) brać« [szyk 4 : 3] (7): o to [się] ſtáramy/ ábyſmy Krolá ſzczodrobliwego mieli/ ná ktorego wołamy áby nie dawał/ ále brał OrzRozm N4v, O; Tu nie ſłyſzyſz nic w téy Definicyéy o brániu: tedy bráć álbo dáwáć OrzQuin F3, B; ModrzBaz 125; SkarŻyw 36, 320.

»dawać, (i) darować« (3): CzechRozm A2v; to czo bych myal dacz opczemu: to yemu dayę y daruyę ſwy dobry woli za yego poslugi ZapKościer 1586/66; SarnStat 963.

»szafować a dawać« (1) : myſmy ſzafarze iego abyſmy. ſzafowaly dobrze a dawaly tam gdzie iego wola ieſt. SeklKat S3v.

»dawać, użyczać« = tribuere, communicare Vulg (1): áby [...] [wierni] rádźi dawáli/ vżyczáli/ áby ſkárbili ſobie grunt dobry ná przyſzły czás WujNT 1.Tim 6/18.

W przen [komu, co] (5): Gdyż cie zowie gáłąſką być s ſzcżepu onego/ Swoiey winney máćice gdyż cie ták wyznawał/ Chce byś też wdzyęcżne gronká iemu ku cżći dawał RejPos 156v, 211; Bo ią thobie dawam rzecży nieſmiertelne/ kthore cie y ku ſławie/ [...] przywodzić będą RejZwierc 38; LatHar 244.
Zwrot: »nic nie dawać« (1): NIe mam ſczęśćia przecz winić/ że mi nic nie dáie: Bo ſáméy Cnoćie ſłużę/ ſczęśćié mam zá iáie. PudłFr 29.
α. Poświęcać, składać w ofierze; dare Vulg [kogo, co] (32):

dawać komu (3): BiałKat 168v; Którym práwem rodźice dźiatki zábiiáią/ Y oné zá ofiárę Bogu ślubną dáią? ZawJeft 33; WujNT 566.

dawać za kogo (16): oni męcżeńnicy przedziwni/ ktorzy w wzgárdzie świátá y właſnego zdrowia ſwego/ dáiąc ie zá ſwego krolá [...] miłość nieoſzácowáną ku Bogu [...] pokazáć chćieli. SkarŻyw 407; WujNT 116, 286 [3 r.]. Cf Zwroty.

Zwroty: »ciało swe dawać za (na) ofiarę« (3): Kto ćiáło ſwe dáie zá ofiárę żywą. WujNT 566 marg, 566, Aaaaaa3.

»duszę dawać« [w tym: za kogo (2), za ofiarę (1)] = animam dare Vulg (3): Dobry páſterz duſſę ſwoię dawá zá owce ſwoie. Leop AAA4v [idem WujNT: dáie]; BiałKat 168v; WujNT Ioann 10/11.

»gardło dawać« [w tym: dla kogo, dla czego (7), za kogo, za co (2)] (12): Dobryć miod pcżołom bywa kiedy gi zbieráią/ A wżdy widziſz dla niego iż gárdłá dawáią. RejWiz 48, 15, 56v; Nie máią gárdłá dáwáć ſynowie zá oyce/ áni oycowie zá fyny BielKron 44v, 106, 140v; Ano przodkowie náſzy co ſławy ſtrzegáli/ Dla Rzecżypoſpolitey y gárdłá dawáli. RejZwierc 246v, 45, 103v, 222v; ReszPrz 98; KlonWor 27.

»dawać za ofiarę, na ofiarę, za obiatę« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): [Żydzi] duſze ſwé ſzátánowi zá obiátę dáią BiałKat 168v; ZawJeft 33; WujNT 566 [2 r.], Aaaaaa3.

»zdrowie dawać« [w tym: dla kogo (1), za kogo, za co (2)] = animarn ponere PolAnt (3): BibRadz Ioann 10/11; Dziś Páná ſwego oglądamy/ z oną zapłátą/ ktorą nam obiecał: á my teraz miłość ku niemu/ daiąc zdrowie to krotkie dla niego/ pokaſzmy. SkarŻyw 520; SkarKazSej 669a.

»żywot [za kogo] dawać« [szyk zmienny] (4): Paſtyrz dobry dáwá żywot ſwóy za owiecżki ſweé [animam suam dat pro ovibus suis Vulg Ioann 10/11] OpecŻyw 57v [idem] GrzegRóżn D2v; SkarJedn 5; SkarŻyw 92.

W przen (1): Dobrodźiey moy y tworcá moy/ [...] ręce mię iego okupiły/ drogie pieniądze krwie właſney zá mię dáiąc. SkarKaz 209b.
b. Uiszczać zobowiązania materialne lub należne świadczenia; płacić; zwracać; numerare Mącz, Modrz, JanStat, Vulg; solvere Modrz, Vulg; praestare, reddere Vulg; conferre Mącz; contribuere Modrz (386): OpecŻyw 74v; podatek nie jest w Polscze nowiną, bo i często dawano za krola starego Diar 27, 64, 77; od kupiey máią dáć cło tákie iáko Mieſzczánie dawáią z onego Miáſtá UstPraw K; a iemu [aby] trybut poſłał pięć ſeth grzywien ſrebrá do ſkarbu iego/ iáko inne kſiążętá dáią. BielKron 355v, 11v; Bo chociay cżęſto dáiemy [podatek]/ Gdzie ſie podziewa nie wiemy. RejZwierc 234a; iedni [...] powiedáli/ [...] áby wedle przemożenia máiętnośći wſzytcy dawáli ácż nie záwżdy iednáką licżbę/[...] áby ztąd żołnierzom płácono. ModrzBaz 120, 122, 139; PaprUp G2v; ZapKościer 1588/77; SarnStat 359, 364.

dawać czego [w tym: czego po ile (5), komu (2), od czego (1)] (11): KrowObr B3; pul oſmy grziwny od ktorich wizy przerzeczoni faurek ma rinty dawacz poky ſzie nie zgodzą ſzami miedzi sobą ZapKościer 1582/87v, 1582/87v, 1585/56, 57v, 1589/87v, 1595/88v; we Srzemie máią dawáć cłá po cztérzy pieniądze/ od káżdégo koniá SarnStat 976, 336 [2 r.], 1274.

dawać komu [w tym: komu co (117), czego po przeczeniu (17), za co (8), od czego (4), po czym [= po ile] (4), czego (2), z czego (2), przez co (2), na co (1)] (156): MetrKor 46/46v, 47, 118; BierEz F3 [2 r.]; OpecŻyw 74v, 75, 108, 112, 118v; HistJóz E3; KłosAlg Gv [2 r.]; Aby on mogl lathwyey slvzycz y dany thą kthorą powynyen Vaſzey C. M. dawacz. LibLeg 7/8v, 41v, 99v, 11/10, 14, 22v (11); ComCrac 12v, 19v; ConPiotr 32; LibMal 1544/92, 1546/12, 121v; RejKup z5v; cżyńſz też ktory zwykł dawáć Dariuſowi áby gi mu bez żádnego odwłocżenia wydał HistAl B7v, G7v; KrowObr B2v, B3, 228; RejWiz 30v, 50 [2 r.], 156v, Cc6v; Leop 4.Reg 17/3, 4, 1.Par 18/6, 16/33, Matth 22/17, Luc 23/2; RejFig Ddv; RejZwierz 16, 78v; BibRadz 1.Par 18/2, 3.Esdr 4/6, 6/29; [Pan Bóg] kożdemu pokoleniu Zydowſkiemu przykazał dźieśiąty ſnop dáwáć Kápłanowi/ oſtháwiwſzy domá kożdemu po dźiewiąći ſnopow OrzRozm Hv, G4v, Rv; Iwan Moſkiewſki kniáź wielki [...] Ten dobrą pámiątkę Moſkwi vcżynił/ co on Tátarom dawał/ to iemu Tátárowie/ ktore mocą zhołdował. BielKron 404, 124v, 197v, 265v, 310v, 391v (38); OrzQuin G3 [2 r.]; RejPos 144; BiałKat 63v; RejZwierc 99v; BudBib 1.Reg 8/15; MycPrz I Cv, C3v, II B4v; WierKróc A3v; Ieſli ktory rok od podatku ieſt wolny/ [...] przedśię pod zasłoną woienney wypráwy/ muſzą ſwoim Pánom cżęſto dáwáć ModrzBaz 124, 74v, 93, 122, 122v, 134 (11); SkarŻyw 558; ZapKościer 1582/35v, 40v, 87v, 1587/69v, 1588/77 (6); GórnRozm E4v; PaprUp Bv, I2; Bo we Włoſzech/ kędy zmierzono wſzyſtko y ſpráwiedliwośći przeſtrzegáią/ poddáni Pánu dawáią wſzyſtkiego połowicę. GostGosp 150; WyprPl B4v; LatHar 128, 722; WujNT 93, Luc 23/2, Gal 4/6; SarnStat 174, 209, 389, 418, 894 (14); GrabPospR L4v, Mv, M2; PowodPr 21; SkarKaz 422a; VotSzl Cv; CiekPotr 46; KlonFlis G4v, H2v; SapEpit A4v; KlonWor 78.

dawać co [w tym: za co (12), na co (10), z czego (7), za co [= jako co] (3)], (271): piątą tzęść [zboża] krolowi będzýecye dawać HistJóz E3; Ziemia tą kxiędzu Moſkiewſkiemu ieſt poddana, ktoremu za dany dawaią ſkory Sobole, Popielicze [,..] bowiem niemaſz tam czoby inſzego mieli dawać. MiechGlab 62; KłosAlg Gv; LibLeg 7/8v, 9/50, 52v, 10/71; ConPiotr 31v; SeklKat L3; HistAl B3v, B7v; Diar 72; DiarDop 114; GroicPorz rv; OrzRozm Hv, R2; Gdáńſkie mieſzcżany dárowano tym co pierwey dawáli/ to ieſt/ ſiedḿ ſet grzywien z mieyſkiego dochodu/ y wſzytki młyny mieyſkie BielKron 391v; ieſliby woyny było potrzebá/ miał dáwáć kmieć z łanu xij. groſzy według ſthárey vffały BielKron 405, 114v, 350, 377v, 391v, 443v (20); Mącz 47c, 66b, 151b, 493a; RejZwierc 233v, 245; BudBib 1.Reg 8/15, Ez 45/13; MycPrz II Dv; ModrzBaz 121, 121v, 122v, 123, 123v (8); Hans Wierzbięta dnia 9. Grudnia polozel ieſt marc. dzieſięć liczby pruſkiey a oſtatek ma dawać do wyplacenia ZapKościer 1580/17, 1580/16v, 1581/23v, 1582/35v; StryjKron 627; PudłFr 36; Bo koń mam/ zá ktory dawano mi śiedm ſet czerwonych złotych GórnRozm E4v; ActReg 25; Calep 589a, 1007a, 1121a; WyprPl B4v; Prowizia Pánny do ſzćia zá mąż/ [,..] cále zoſtáwáć ma/ którą wſzyſcy poſseſsorowie dóbr onych dawáć máią SarnStat 637, 104, 287, 342, 361, 1299 (21); GrabPospR L4v, Mv, M2 [2 r.]; PowodPr 21; VotSzl Dv. Cf dawać co miasto czego; W połączeniu z nazwą obowiązującego świadczenia; Zwroty.

dawać czego (po przeczeniu) (41): BierEz Cv; LibLeg 7/69v; ConPiotr 32; KromRozm I A3v; Diar 37; Leop 4.Reg 17/4; UstPraw Gv [2 r.]; COż miłośćiwy pánie dáley cżynić mamy/ Podymnego nie dáią/ o ciążą niedbamy. RejZwierz 101; BielKron 91, 94v, 140, 165v, 215v (10); OrzQuin G3; Prot B2; BiałKat 63v; BielSpr 51; ModrzBaz 120; GórnRozm Bv; ActReg 80; Troiákie tedy práwo łamie/ kto powinnych dźieśięćin nie dáie LatHar 128, 722; Miſtrz wáſz nie dáie podatku? [Magister vester non solvit didrachma?] WujNT 17/24, Luc 23/2; POdymnégo [...] ludźi wiele nie dawáło: máiąc zá to/ iż go nie byli powinni dáwáć SarnStat 354, 107, 174, 354, 976, 988 (9); PowodPr 24; Drudzy dźieśięćinę od nich ſobie biorą/ á plebanowi iey nie dáią SkarKaz 422a.

dawać czym (2): Drugi Artykuł/ niedáwáć ſnopem dzieſięciny iedno gołym zbożym. BielKron 203; ModrzBaz 121.

dawać od kogo, od czego [w tym: od czego po ile (5)] (15): KrowObr 228; pieniądz od káżdey perſony dáwáć do Rzymá co zową Swiętopietrze BielKron 346v, 305v; Mącz 151b; RejPos 144; możeſz dáć robotnikowi po 6 złotych. [...] kiedy będźieſz chćiał miéć Groblą ná 6 łokći wzwyſz: tedy więcéy nie daway od ſztuki Strum E; ZapKościer 1584/47v, 1587/69v; O Oświęcimian zeby cła ktore od drew [...] zwykli dawac były im zniesione ActReg 25; Stips ‒ Dan pienięzna, ktorą od kazdei oſſobi dauaią. Calep 1007a, 1121a; SarnStat 389, 977, 1274; VotSzl D3.

dawać co miasto czego (3): GroicPorz q4v; BielKron 427; [kmiecie] nie ſáme role/ ále pożytki z nich przychodzące/ ábo pieniądze miáſto nich dawáią ModrzBaz 122v.

dawać z czego (11): Dáią Krześćiáni [...] cżwarte cżęśći ták z roley iáko z rzemioſł BielKron 261v, 391v, 405; RejZwierc 233v; MycPrz I Cv; To niech będźie doſyć o pieniądzách ktore duchowni z beneficiy dáwáć máią [haec de pecunia ex sacerdotum bonis contribuendo] ModrzBaz 139v, 124; StryjKron 627; GostGosp 150; SarnStat 103, 972.

dawać na kogo, na co (11): BibRadz 3.Ezdr 6/29; BielKron 360, 405; Y kazáli cżwartą cżęść dáwáć ná obronę RejZwierc 245; ModrzBaz 122v; StryjKron 627; Legativum – Nakład ktori na legata daiem. Calep 598a; SarnStat 101, 103, 910 marg, 972; VotSzl B4.

dawać za co (17): LibLeg 10/71; LibMal 1544/92; RejJóz C; Nierazem ia za ſwe wini Zakupowal triceſimi, Zrzymam też czaſem doſtawal A niemalom za to dawal. RejKup g5v, z5v; OrzRozm R2; zá ieden dzwonek dawáli nam pięć ſeth Pereł iako groch wielkie. BielKron 447v, 183, 443v; HistRzym 74; BudBib Lev 25/24; ModrzBaz 122; PudłFr 36; GórnRozm E4v; SarnStat 378, 926; SapEpit A4v.

dawać za co [= jako co] (3): MiechGlab 62; Kuny y inne ſkorki Kſiędzu wielkiemu dáią zá Trybut. BielKron 434; Mącz 493a.

dawać po czym [= po ile] (19): MetrKor 57/118, 59/277v; KłosAlg Gv; a sa dwe leczyę ma począncz dawacz po pol stu ot Gromnycz do Gromnycz aſz do wyplaczenya ZapKościer 1585/61, 1584/47v, 1589/87; tedy máią dáwáć od káżdégo koniá po pułgroſzku á od bydlęćiá po ſześći pieniędzy. SarnStat 977, 389, 926, 972; VotSzl D3. Cf »na rok dawać«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (2); co (6)] (6): SeklKat L3; [nie]ktorzy dla tego iżeby nyedáwáć co czyye yeſt/ álbo y cudze bráć/ od wyáry [...] odſtępuyą. KromRozm I A3v, D; KrowObr B2v; com z tobą zmowił toć dáię. OrzRozm Rv; LatHar 128.

Ze zdaniem celowym [aby] (2): [fant] Dłużnik dáie áby mu pieniędzy wierzono GroicPorz rv; ZapKościer 1582/ 35v.

Przysłowie: bibl. SeklKat L3; KrowObr B2v; LatHar 128; Dawayćie Ceſárzowi co ieſt Ceſárſkiego/ á Bogu co ieſt Bożego. WujNT 93; PowodPr 21. [Ogółem 5 r.].

W połączeniu z nazwą obowiązującego świadczenia [w tym: cło (2), czynsz (11), dań (49), dziesięcinę (24), foldrunk (2), (h)ołd (10), (j)urgielt (9), kontrybucyją (2), kwartę (5), pamiętne (2), płat (12), pobor (12), podatek (15), podymne (3), pogłowie (2), poradlne (2), rentę (9), szos (2), trybut (13)] (198): Lepiey było nam dań dawáć/ Niżli w domu zboycę chowáć. BierEz N, F3 [2 r.], Q; OpecŻyw 74v, 75, 108, 112, 118v; MetrKor 46/46v, 47, 118; MiechGlab **2; Valaſki Voyevoda y Multhanyſky Voyewoda [...] szą od dawnego czaſzv naſſy poddany y nam dany dayą. LibLeg 7/41v, 7/69v, 10/123v, 147v, 148, 11/14 (8); ComCrac 12v, 19v; LibMal 1546/121, 121v; Przed tym theż to było/ [...] iż Macedonowie dawáli cżyńſz Indom HistAl G7v; KromRozm I A3v; MurzNT Matth 23/23, Luc 18/12; Diar 37, 41, 79, 83; DiarDop 114; KrowObr B3, 228; RejWiz 30v, 50, 156v, 162, Cc6v (7); Leop 4.Reg 17/3, 4, l.Par 18/6, Matth 22/17, Luc 23/2, (8); UstPraw Gv [2 r.]; RejFig Ddv; RejZwierz 16, 78v, 101; BibRadz 1.Par 18/2, I 308c marg, 3.Esdr 4/6, 6/29, Luc 18/12; Dáiąć iáki Iurgelt Kśięża? OrzRozm G4v; á gdy ſie wrocę/ dzyeſięćiny dáwáć y ofiáry cżynić będę ze wſzego dobrá ſwego BielKron 14v, 3, 14v, 18v, 70v, 88 (47); Stipem conferre, Dań/ pobór dáwáć. Mącz 416c, 477a; OrzQuin G3 [2 r.]; Prot B2; RejPos 144, 199v, 200v; BiałKat 141; BielSat L4; BielSpr 51; BudBib Lev 25/24; MycPrz I Cv, C3v, II B4v, Dv; WierKróc A3v; CzechRozm 192; ModrzBaz 105v, 122, 122v, 124, 125, 125v; SkarŻyw 558; StryjKron 46; ZapKościer 1582/26v, 31, 40v, 87v, 1585/56 (12); NAſzy kmiećie dawáli nieznośne pobory BielSjem 27; GórnRozm Bv; PaprUp Bv, 12; ActReg 80; Calep 1031b; GostGosp 32, 150; LatHar 128 [3 r.], 722; WujNT Matth 17/24, 23/23, Luc 11/42, 18/12, Rom 13/6 (7); Podymne ſámi kmiećie máią dáwáć. SarnStat 350; Koc od Grodzkiégo ſądu téż dáią, 36. gro. teraz dáią. SarnStat 1299, 138, 184, 191, 277, 856 (22); PowodPr 23, 24; VotSzl B4, Cv, D2v, D3v; Wſzák teraz więcey ná rok mytá praczkom dáią. CiekPotr 46; KlonFlis G4v, H2v; KlonWor 78.

Zwroty: »dawać na dług, w długu« (1 : 1): UstPraw C4; marcas Pięćdzieśiąth licżby Pruskiey bes grosży czterechnaſćie, ktore daie na dlug iako na Sto zlotich Polskich ktore iest albo bel winięn ZapKościer 1581/23v.

»lichwę dawać« (1): cżęſto pożycżáłá y lichwę dawáłá/ áby ſię nikomu iáłmużny proſzącemu/ nie wymowiłá. SkarŻyw 140.

»nic nie dawać« = nihil numerare Modrz (2): Są też ći ktorzi zwierzchnemu Pánu/ ábo Krolowi nic niedawáią ModrzBaz 74v, 124.

»pieniądze, pieniędzy dawać« = numerare pecuniam Modrz [szyk zmienny] (13 : 5): A bierz ſobie coć potrzebá/ Pięniędzyć dáwáć nie trzebá. BierEz Cv; ConPiotr 32; LibMal 1544/92; RejJóz C; BielKron 305v, 346v; HistRzym 74; wielki wyſtępek/ ieſliby kto tárgownym obycżáiem pieniądze dawał ModrzBaz 6v, 93, 120, 122v; SarnStat 336 [2 r.], 418. Cf »nazad pieniądze dawać«.

»nazad pieniądze dawać« (4); Lopaczniskiego takze pulgroſcha y sto tolp soli, a nazad thez pyenyądze dayą gdy znakladem ydą MetrKor 59/272, 57/115 [2 r.], 59/271v.

»dawać na raty« (1): [pieniądze] ma dawać na rathy iako na wielkąnoc roku ktorego piſac będą ZapKościer 1580/16v.

»dawać na (a. co) (każdy) rok, połroka, dźień, miesiąc itp.« [w tym: po czym [= po ile] (8)] (47): Odłożyłem 5 1/2 mrδ. na 20. robotnikow/ daiącz im po 1/2. gf. na dzień/ iako ie długo mogę chować za ty pienądze. KłosAlg Gv, Gv; LibLeg 9/50, 52v; ConPiotr 31v; Leop 4.Reg 17/4, 1.Mach 8/4; o onych [dworzanach] mowię/ ktorzy nic nieczynią/ [...] ktorym zá wſzytkę ich dźielność/ dźieśięć złotych tylko ná kwártał dawam. OrzRozm R2; S tego wſzytkiego iedno mieli dáwáć Gdańſzcżánie dwá tyſiącá złotych káżdy rok/ cżterzy dni chowáć Krolá ze wſzytkim dworem BielKron 391v, 168v, 197v, 316v, 360, 377v (14); Ná káżdy rok dawáią y Pánom y Plebanom [quotannis dominis numerare, presbyteris decimare]. ModrzBaz 124, 93, 122v, 123, 123v, 124v (9); ZapKościer 1582/40v, 1584/43v, 1585/57v, 1587/69v, 71 (8); SarnStat 209, 376, 378, 972; GrabPospR Mv, M2; VotSzl D2v; CiekPotr 46.

»dawać winę« = płacić dług (1): gráiącz [w karty] [...] kártę przedáł/ y záwdy ſam naylepſzą zrzucáiąc/ ieſzcże muſiał dawáć niemáłą pieniężną winę GórnDworz P7v.

»dawać zapłatę« = dare mercedem Vułg [szyk zmienny] (6): Leop Ez 16/33, 34; BielKron 374; BiałKat 63v; ále iáko kto vcżąc vrzędowi ſwemu doſyć będźie cżyni!/ tákf mu też mnieyſzą ábo wietſzą zapłátę niech dawáią. ModrzBaz 134; SapEpit A4v.

Szereg: »dawać i płacić« (1): [podymnego] po dwá groſzá monéty y liczby/ [...] Nam y potomkom náſzym będą dáwáć y płáćić: wedle zwyczáiu Ziemie Lwowſkiéy SarnStat 1055.
c. Wymieniać, sprzedawać; vendere Mącz; adaerare Calep; dare JanStat [w tym: co (30)] (35): Kwartę Winá śiedm groſzy dawáli ſzynkowie. BielSat B4v; Szle/ Puſzliſzká/ [...] ták przedáwáć/ Iákoſmy vſtáwili/ inacżey nie dáwáć. BielSat C2; ZapKościer 1583/34v; BielRozm 15, 17.

dawać komu (6): PaprPan Ee2; ActReg 45; álbo kiedy Vrzędnik dáie Kmiećiowi Páńſką rolą: [...] to iuż zdrádá. GostGosp 34, 40; SarnStat 375, 432.

dawać za kogo, za co (9): Potym Xántus ſzedł do kupcá/ Zacż dawaſz tegoto Gędźcá BierEz B2; Niemaſz miedzi nimi rzemiąſl ani pieniędzi żadnych, telko towar za towar dawaią. MiechGlab 23; KłosAlg G2v; LibMal 1546/116; Bákkar tedy orzechow Muſzkátowych dawáią w Kálekućie zá pułpiętá ſtá fawow pieniędzy BielKron 454v, 18, 120; Mącz 338a; O lud też moy rzucáli los/ y dawáli dziećię zá wſzetecżnicę/ á dziewecżkę przedawáli zá wino BudBib Ioel 3/3.

dawać za co [= jako co] (1): A on [...] páznogćie ſwoie y włoſy/ zá reliquie dawał. SkarŻyw 518.

dawać po czym [= po ile] (4); KłosAlg G; kazał [...] iść po pſzenicę/ á kazał korzec dáwáć po ośmi miedźiánych pieniędzy HistRzym 11; SarnStat 375, 389.

Zwroty: »na borg dawać« = fidem argenti alicui habere, dare a. vendere pecunia non praesenti, credere ementi a. mutuintuuli Cn (2): Kmiotkowie pácholikom dworſkim/[...] nie máią nic pożycżáć áni borgowáć/ y ná borg piwá [...] nie dawáć GostGosp 40, 134.

»drogo dawać« (4): BierEz B2; drudzy go pytáli/ Po cżemu tám ná tárgu zboże przedawáli. Ten rzekł iż oziminę nie drogo dawano RejFig Bb3v; Mącz 479c; SarnStat 375.

»dawać w odmianę, na zamianę« [szyk zmienny] (1 : 1): MiechGlab 75; proſtych knechtow Polacy y Czechowie po dwá złote ná okup przedawáli/ álbo ná zamiánę dawáli. StryjKron 577.

»dawać tanie« (3): Niedawayćie theż tanie Axámitu Włoſzy/ Wſzák was o to żadny Pan s Polſki nie wypłoſzy. BielSat B3; PaprPan Ee2; BielRozm 12.

»targiem dawać« (1): żywność zá pieniądze ſłuſzné poddáni ſzlácheccy y duchownych máią im tárgiem dáwáć SarnStat 432.

»dawać na (wy)kup« = adaerare Calep [szyk zmienny] (2): Gdi by poſmierczy duſſe dawano na wykup niebył by zaden bogati potępion SeklKat Y4; Calep 21a.

d. Wydawać na zastaw, pożyczać; dare Mącz (34):

dawać komu (8): RejFig Dd4; BibRadz Deut 23/20; Mącz 63a; BudBib Ier 15/10; Pieniędzy w lichwę nikomu niedawa/ Nie bierze dárów przećiw niewinnému KochPs 19; SkarŻyw 101 marg; Długi wſzyſtki od Kmieći ná dźień ś. Micháłá wybráć/ coby ſie im iedno dawáło przedtym. GostGosp 42; SarnStat 260.

dawać co (2): Brátu twemu nie dáy pieniędzy ná lichwę/ áni pożywienia/ áni żadney rzeczy kthorą ná lichwę dawáią. BibRadz Deut 23/19; GostGosp 42.

Ze zdaniem celowym [aby] (1): Do tibi ea conditione ut reddas, Dawamćy tym obyczáyem ábyś wróćył. Mącz 63a.

Zwroty: »na lichwę, w lichwę dawać« = fenerari Mącz, Calep; ad usuram dare Vulg [szyk zmienny] (12 : 1): SeklKat Y3v; Ten też co pyenyędzy ſwych ná lichwę nye dawa/ A od nyewinnych ludzi dárow nye doſtawa [Ps 15/5] LubPs D2v [przekład tego samego tekstu RejZwierz 123v, KochPs 19]; RejZwierz 123v; BibRadz Deut 23/19, I 113c marg, Deut 23/20, Ez 18/13; Mącz 133b; BudBib Ier 15/10, Ez 18/13; KochPs 19; SkarŻyw 101; Calep 427b.

»na list, na zastawę, na majętność itp. dawać« = super literas dare JanStat [szyk zmienny] (14): Hypothecarius ‒ Ten ktori na zaſtawę daie. Calep 495b; Zydowie ná liſty niech nie dáią. iedno na zaſtáwę. SarnStat 259, 107, 260, 974, 1254, 1273 (13).

»pieniędzy (nie) dawać« = pecuniam dare JanStat [szyk zmienny'] (9): LubPs D2v; bogáty [wspommał] Dawidá/ Co mu dawał pieniędzy/ ná vlicy żydá. RejFig Dd4; RejZwierz 123v; RejZwierc 108v; KochPs 19; á wſzákże oni ná to niedbáiąc/ nie przeſtawáią dáwáć pieniędzy ná liſty y ná zapiſy SarnStat 260, 260 [2 r.], 1274.

»na rękojemstwo [kogo] nie dawać« (3): Sędźia złoczyńce ná rękoiemſtwo niema dáwáć. GroicPorz nnv, c4v [2 r.].

Szereg: »nie pożyczać ani dawać« = praestare ani mutuere JanStat (1): áby żaden Zyd więcéy żadnému Krześćiáninowi [..,] pieniędzy ſwych ná liſty zaſtáwné nie pożyczał/ áni dawał SarnStat 260.
e. Dostarczać, zaopatrywać kogo w co; dare Mącz, Vulg, Cn; praebere, praestare Modrz, Vulg; solvere Cn [w tym: komu (72), co (88)] (105): A tak ze gdi ssolyą ydą. A nad tho dwieſczye soli dayą Trziſczianyecz pana Poznanskiego [...] y stho Tholp soly Starzicz MetrKor 59/280, 57/119; LibLeg 10/122, 11/154; Leop 4.Reg 25/30; Sukniey żadney oni nie ſzyią lniánymi nićiámi/ tylko konopnymi/ przeto ſwe nići Kráwcom dawáią. BielKron 464v, 358v, 387v, 402; Mącz 158a, 452a; BudBib 4.Reg 12/14; ModrzBaz 124; ArtKanc N14v; a ten pán Marczyn Ma dawacz oyczewy swemu na koſzdi rok po trzi czwyertnyę rzy ZapKościer 1588/80v; Armo ‒ W zbroię vbierąm, Riſztunek daie. Calep 96b, 303a; Z polá nic nie młoćić: á w dworze w nowe żyto ma bydź/ co ludźiom dawáć/ á tym záśię śiać. GostGosp 78, 74, 152.

dawać czego (5): Item zeznal yſch yemu y Zyanem dawali the dzyewky pyenyedzi gdi ym yedno onye rzekli LibMal 1546/114v; Nomádowie proſili Iudaſzá/ áby im dał ſwą práwicę/ obiecuiąc mu bydłá dáwáć BibRadz 2.Mach 12/11 [idem BudBib]; BielKron 73; BudBib 2.Mach 12/11; GostGosp 134.

dawać czego (po przeczeniu) (13): przykazał aby im żadnych poſcieli ku leganiu nie dawano. BielŻyw 27, 6; SeklKat H3; BibRadz Ex 5/16, II 67a marg; żadną miárą nie dawaycie im plew do cegły/ ále niechay zbieráią po źdzyebłku ſłomy/ á przedſię áby káżdy ſwą ſztukę wyrobił iáko im ieſt wymierzono. BielKron 29; SkarŻyw 593 [2 r.]; GostGosp 16, 120; wáruiemy y poſtánáwiamy [...] áby Rotmiſtrze ludźie ośiedli [...] równo prziymowáni byli/ [...] żadnému więcéy nád ſto koni niedáiąc. SarnStat 434, 372 [2 r.].

dawać do kogo, do czego (8): to był bárzo wielki á nie znośny grzech/ [...] pieniądze ſobie ſchowáć/ nie dáwáiąc ich do ſpołecżnoſći. BibRadz II 67a marg; BielKron 29, 289v; BudBib Is 29/12; Kokoſzy dańne do iednego folwárku rządnego dawáć GostGosp 106, 62; SarnStat 973; KlonWor 17.

dawać z czego (1): z poborowych pieniędzy dawano na strawę posłom DiarDop 112.

dawać na co (10): dawala theſz tha zophia kurczątha yaycza na byeſzyady, kthore zdworzani myewala bo ſzyą ſnymy barzo ſwyaczi LibMal 1544/92v; DiarDop 112; ſam też Ceſarz dawał pieniądze ná lud ſłuzebny BielKron 225v; Száfarz Lithewſki dawał im w Poznániu pieniądze ná ſtrawę BielKron 400; Chorążowie ſzáffowáli ná co było ſłuſznego/ ná tho im dawáli BielSpr 15; BudBib 3.Esdr 4/51; ZapKościer 1582/26v; Lotrom chłopom ták zboże ná naśienie dawáć GostGosp 106, 134; KlonWor 71.

dawać pod kogo (1): A poſpolićie tákié [konie] pod żołniérze dáią. WyprPl B3.

Zwroty: »podwody dawać« (6): iedné miáſtá/ miáſteczká/ y wśi [...] częſté á gęſté podwody dawáiąc/ iuż dáléy wytrwáć nie mogli. SarnStat 971, 971 [3 r.], 974, 975.

»dawać potrzeby, dostatek, (za)opatrzenie« = suppeditare Modrz, Calep; necessaria ministrare JanStal [szyk zmienny] (19 : 5 : 3): Cżeladź ſwą dobrze opatrzay/ Potrzeby iey rządne daway BierEz F4v, P3v; gdyby ktory ſin rodziczow niechował á potrzeb im nie dawał potrzebuiącim, ten aby za nieſlachetnego mian był. BielŻyw 6; DiarDop 117, 118; Gdy to vſłyſzał od nas/ przyiaćielſkie s námi nákłádano/ y doſtátek wſzytek nam dawano od Goſpod. BielKron 435v, 76v, 375v, 402, 408v, 434v; SienLek 32; BiałKat 363v; BudBib 2.Mach 9/16; ModrzBaz 37v; Cżemu chorym doſtátku niedáieſz/ á niedbále twoy vrząd ſpráwuieſz? SkarŻyw 593, 298, 333, 593; Calep 1034b; WujNT Zzzzz3; SarnStat 372 [2 r.], 374, 376; pánowie ſługom Duchowieńſtwá záopátrzenie dawáią PowodPr 76.

»dawać żywność, obrok, pożywienie« = cibum dare a. praebere Vulg; alimentum praebere Modrz [szyk zmienny] (19 : 4 : 3): y żywił ye y wſzytek dom oyca ſwego dawaiąc im pożywyenie á bowiem powſzytkym ſwiecye głod był HistJóz E2v, E3; Ieden ieſt duch żiwota ktori ciału żiwnoſć dawa, tego pocżątek ieſt w wątrobie. GlabGad E, E2; SeklKat Hv, H3; ták żonam iáko y dziećiom ich oboigá pogłowiá/ wiernie z tych rzeczy ktore poświęczone byli obrok dawáno. Leop 2. Par 31/18; krol [...] piſał do ſwych vrzędnikow zá rzekę/ áby nie przekażáli Zydom do końcá budowáć kościołá y miáſtá/ á dawáli im pod miárą żywnośći ku ofierze z dochodow krolewſkich BielKron 116, 73, 181, 340v, 355; BiałKat 363v [2 r.]; BielSat L4; HistLan B2v; Drugim też do wśi obroki daway RejZwierc 31; BudBib 2.Esdr 12/47 [46], 3.Esdr 8/77 [80], 8/78 [81]; BudNT Matth 24/45; ModrzBaz 42v; SkarŻyw 458; ZapKościer 1585/62v; BielSjem 27; WujNT 221.

2. Podawać, wręczać; praebere Mącz, Cn; dare Vulg, Cn; distribuere Vulg; donare Modrz (496): Praebeo, Dawam/ podawam Mącz 316c; Oczko 2; Otóż ia obie ręce dawam pánu mému/ Dawam: niechże mię karze/ wſzák to wolno iemu. GosłCast 20.

dawać komu [w tym: komu co (52), od kogo (1)] (58): Owaćiem wąż rozgę vrwał/ W zębiech dzierżąc lwowi dawał BierEz M; OpecŻyw 177v; FalZioł V 33v; Tedy ziemia wezdrżała á niebioſa deſzcż ſpuſciły [...] wſzytko to było gdy pan bog dawał przykazanie Moyſeſzowi na gorze Synai. WróbŻołt V7v; SeklWyzn g3; GliczKsiąż H8; ten ktory przedawał imienie/ z zuwał bot álbo trzewik z nogi ſwoiey/ y dawał go kupuiącemu. GroicPorz 13v, 12 v; Ták y inſze náſze koſſtowne vbiory/ y mietz iemu dáiemy KrowObr 27, 123, 124, 125, 129, 129v, 190, 197; RejWiz 27; wnętrznośći twoie będą nápełnione thych kxiąg/ ktore ia dawam tobie. Leop Ez 3/3, Ruth 4/8, Dan 14/31; [Niemiec] ſłyſzał że Polacy komu ſklankę dáią/ Po polſku náley brácie/ zá káżdym wołáią. RejFig Cc7v; BibRadz 3.Reg 22/7, Ez 1/14; OrzRozm F3v [2 r.]; BielKron 388, 403v, 414, 429v; Corona muralis, Złoty wieniec który temu dawano/ który naprzód ná nieprziyacielskie mury wſtąpił. Mącz 66a, 55a, 66a [2 r.], 481c; SienLek 53v; RejAp 132v; KuczbKat 245; BudBib Is 29/11, 1.Mach 10/89; StryjWjaz C, D5; CzechRozm 260, 266v; ModrzBaz 124v, 125; SkarJedn 261; Oczko 22; SkarŻyw 309; CzechEp 127, 173; Pierſćięń mi/ Hánno/ dáieſz: iuż y ſerce przemięń. KochFr 70; ReszHoz 120; KochPieś kt; WujNT Mar 14/23; SarnStat 121; CiekPotr 86; GosłCast 20; PaxLiz D4.

dawać co (70): BierEz M; WróbŻołt V7v; A gdi then tho vrządnik konya namyenyonego dawali thedi mv thak yeſtha mowyl [...] LibMal 1544/90v, 1551/163v; SeklWyzn g3; GroicPorz 12v, 13v; iáko tho ſam Pan Kryſtus kielich dawáiąc powiedział. KrowObr 200, 27, 83, 123, 124, 125 (10); RejWiz 27; Leop Ruth 4/8, Ez 3/3, Dan 14/31; RejFig Cc7v; OrzRozm F3v [2 r.]; BibRadz Ez 1/14; BielKron 388; Mącz 55a, 66a [3 r.]; RejAp 132v; RejPos 2v, 149, 339v; KuczbKat 245; BudBib 4.Reg 12/11, Is 29/11, 1.Mach 10/89; StryjWjaz C, D5; Ztądże były ony wieńce/ [...] ktore dawano/ gdy kto mieſzcżániná obronił ModrzBaz 118v, 123v, 124v, 125; SkarJedn 261; SkarŻyw 309; CzechEp 173, 288; KochFr 70; ReszHoz 120; ReszList 169; KochPieś kt; Ten co klucż naydźie/ áby ſobie nie odmykał/ opátrzyć: klucży przez ręce nie dawáć GostGosp 58; LatHar + 8v, [+ 12]; WujNT 412; SarnStat 121; PaxLiz D4. Cf dawać co od kogo, Zwroty.

dawać co od kogo (2): daię tobie od ſyna twégo to żalobné odzienijé w ktoré ſie oblecżeſſ OpecŻyw 177v; GostGosp 54.

cum inf (6): FalZioł V 33v; przypráwić mu kichánie: dáwáć iemu woniáć miętki SienLek 53v. Cf »całować dawać«.

W charakterystycznych połączeniach: dawać kielich (3), klucz (3), księgi (3), kubek (4), kwit (2), miecz (2), pierścień (3), wieniec (4).

Fraza: »dawaj dawaj« (1): Przecziągną powroz przes wodę [...] Prziwiązą kota v koncza Zdrugą ſtronę drugi goncza Daway daway zawolaią Za powroz wſſitczi chwitaią RejRozm 398.
Zwroty: »całować dawać« (4): KrowObr 197; Kośći ſwiętych Krolowi cáłowáć dawano. StryjWjaz C; po kázániu/ [...] ręke im całowáć dáwał/ á chore krzyżem S. lecżjł SkarŻyw 309; CzechEp 127.

»w rękę, do rąk.(a. ręku), na rękę, przez ręce dawać« = dare in manum PotAnt [szyk zmienny] (10 : 6 : 1 : 1): GroicPorz 12v; Izali Pan Kryſtus im iákie kije ſrebrne w ręce dawał? KrowObr 129v, 83, 123, 124, 125, 129; BibRadz 3.Reg 22/7; Krolu Polſki/ tym Mieczem ktoryć dáię w ręce/ [...] broń tego Kośćiołá OrzRozm F3v; Tyć to Ezdraſz Prorok widzyał w widzeniu ſwoim/ áno Syn Boży wkłáda korony ná głowy ich/ á dawa pálmy zwycięſtwá ich do ręku ich. RejPos 339v, 2v, 149; BudBib 4.Reg 12/11; CzechEp 173; GostGosp 58; LatHar [+12]; WujNT 412; SarnStat 121.

praw. »do wiernej ręki, k wiernej ręce dawać« = składać w depozyt; sequestrare, ad sequestrum deponere Mącz (1 : 1): Mącz 384c; Depositor ‒ Ten ktori do wiernei reki daie. Calep 308a.

»dawać rękę [komu]« = zwyczaj witania się lub żegnania [szyk zmienny] (5): GliczKsiąż H8; Krol [...] dawał ſtoiącym przy ſobie rękę każdemu/ iakoby ná daleką drogę ſzedł. BielKron 403v; Bo gdy poſłom Ceſárſkim/ Krolewſkim álbo Papieſkim dawa ręce ná przywitániu/ tákież ná odieżdzániu/ wneth mu potym wody dádzą vmyć ſie BielKron 429v, 414; GosłCast 20.

»dawać [komu na co] rękę« = gwarantować, ślubować; convenire in manum Mącz (2): Mącz 481c; Przyrzekam, y zárázem dáięć ná to rękę. CiekPotr 86.

Szereg: »dawać i brać« (1): Przy odbierániu pieniędzy do ſkárbu y przy ſzáfowániu/ dawáliby y bráli cyrográfy. ModrzBaz 123v.
W przen [co; w tym: komu (9)] (10): tzemuſz tedy onego znáku krwie Kryſtuſowey ludziom proſthym niedáiećie kielichá KrowObr 199v; BiałKat 268v; A śiedmi ániołom/ máiącym śiedm plag oſtátecznych/ dáią śiedm czaſz pełnych gniewu Bożego. WujNT 873.
Zwroty: »dawać chorągiew« (2): A tym záſię ktorzy wpoczćiwoſći máią imię twoie dáwaſz chorągiew wręce ich RejPs 88; KochPs 87.

»miecz dawać« (3): CzechRozm 248v, 254v; Młode ludzie wnet z posłuſzeńſtwá [rodzice niedbali] wyimuią/ miecż im wręce/ to ieſt/ doſkátki [!] świeckie dáią SkarŻyw 136.

»do ręki, w ręce dawać« [szyk zmienny'] (3: 2): RejPs 88; vrząd ieſt od Bogá ku obronie dobrych á ku kárániu złych/ y nie dármo miecż nośi/ ktory mu BOG ſam do ręku dáie. CzechRozm 246, 248v, 254v; SkarŻyw 136.

»ręki rękom nie dawać« (1): á mnie pytaſz cżemu ręki tey [...] twym niecżyſtym rękom niedáię? SkarŻyw 510.

a. O pokarmach i lekach (404): Máło Potym Xántus rzecze/ Daway więcey maſzli ieſzcże: A Ezop miſę z ięzyki/ Poſtáwił przed godowniki. BierEz D, C2; Coż bogacż wygrał iż ná ſześć mis dáią/ Trzey ręcżnik dzierżą á dwá przedeń kráią. RejZwierc 226v; Oczko 22; [do karmienia wołów ma być rządna czeladź] bo ná tym ieſt wſzyſtko/ áby vmiał dawáć GostGosp 80, 136.

dawać czego [w tym: czego komu (19), ku czemu (2), w czym (1)] (25): March1 A4; Tákże ięzyki poſtáwił/ Ktore był z cżoſnkiem przypráwił. A rzecże ieden z śiedzących/ Dawayże nam ięzykow tych BierEz D; á pothym dawać mu w tydzień raz prochu Senes z apteki FalZioł V 76v, I 45d, 50b, 62c, 76b, II 3a, III 21d; March2 V3v; dawali theſch thego vyna za wyadomoſzczya Juraſchką LibMal 1544/92, 1552/172; Pascit equum foeno, Dáye koniowi śiáná. Mącz 282c; SienLek 190; od thego cżáſu áż dothąd/ iednom im chlebá á wody dawáłá. HistRzym 108, 108; Przedſię Gąſki nie dbáią gdy im owſá dáią. RejZwierc 246v; BudBib Ez 18/16, Dan 1/12; BudNT Ioann 6/34; ModrzBaz 52v; Oczko 19v; ReszHoz 130; ReszList 168; CzahTr L4.

dawać komu [w tym: komu co (167), w czym (8), ku czemu (6), z czym (6)] (221); March1 A4; BierEz D, D4v, L2, M2v, Qv, R2; OpecŻyw [34]; ForCnR A2, D2; PatKaz III 143; HistJóz A4; TarDuch B7; zdziałay piłuły tak wielkie iako groch. Potym daway choremu á będzie ſpał. FalZioł V 99, III 7d, 40d, V 42v, 76v, 84 (63); GlabGad H2v; March2 V3v; LibMal 1544/92, 1552/172; SeklWyzn e2; RejJóz 18; RejKup q7v [2 r.]; RejKupSekl a3v; HistAl F6; a on rád by był napełniał brzuch ſwoi młótem ktoré iadły śfinie/ ale mu nigd niédáwáł. MurzNT Luc 15/16 [przekład tego samego tekstu WerGośc 222], Matth 7/6; BielKom E7v; KrowObr 122, 200, 203; RejWiz 27v, 191 [2 r.]; y kazał iey thám mieſſkáć/ y roſkazał á náznácżył co iey miano dáwáć z iego ſtołu. Leop Iudith 12/1, Iudith 12/2, Ez 2/8, Ier 37/20; RejZwierz 31v; BibRadz 2.Reg 19/42, 3.Reg 22/27; BielKron 63, 185, 214v, 322, 458 (10); Mącz 65c, 222b [2 r.], 262c, 264c, 282c; SienLek 46, 53, 54, 166v, 192 (31); HistRzym 108 [2 r.], 124v; RejPos 182v, 266v; BiałKat 281; HistLan F3v; RejZwierc 231v, 246v; BielSpr 45; WujJud 190; BudBib Ion 3/7, Tob 4/17, Ez 18/16, Dan 1/10, 12; BudNT Matth 7/6, Ioann 6/34, 21/13; ModrzBaz 36v, 52v; SkarJedn 232; Oczko 15, 16; SkarŻyw 35, 47, 312, 460, 497, (8); StryjKron 567; KochFr 31; KochMRot C2v; ReszHoz 121, 130; ReszList 168; WerGośc 222; KochPieś 21; WSzytko mówiſz nádemną/ á nic mi nie dáieſz/ Moiá fébrá nie lubi/ kiedy nád nią báieſz. Day mi ráczéy pigułki PudłFr 46, 29, 44; GórnRozm F3; Dworká ma mieć z látá źiołá ná lekárſtwo dla owiec/ od powietrza. A tego cżáſu gdy powietrze ná nie przychodźi/ dáwáć im wcżás ieſzcże przed tym GostGosp 104, 74; KochAp 9; LatHar 712, 713; Chcąc być náſycon z odrobin/ ktore pádáły z ſtołu bogaczowego: (marg) á żaden mu nie dawał. NL. (‒) ále y pśi przychodząc lizáli wrzody iego. WujNT Luc 16/21, s. 28, 30, 60, Mar 2/26, 6/41, 8/6 (17); Bo nie ćieleſny nam pokarm y napoy dáie/ iáko tám dawał/ ále dufzny. SkarKaz 159b; Zle ſię ten żebrakowi záchowuie, ktory Tyle mu dáie co zié y wypiie rázem CiekPotr 23; CzahTr L4; Cf co komu w co; komu za co.

dawać co [w tym: co w czym (15), ku czemu (5), przed kogo (1), z czym (12)] (198): BierEz C2v, D, D4, M2v; zdá ſie ijm jżby karmie nieſmacżne [karczmarz] dáwáł a gorzkie piwo ForCnR A2; PatKaz III 143; HistJóz D2; FalZioł I 62d, 110d, 121b, V 35v, 67v (38); Cżemu poſpolicie ſer dawaią po obiedzie. GlabGad K7v; Za dzyſyejſſego żiwota Ieſt wliudziech taka proſtota Iż czo jm dają to piją RejKup q7v [2 r.]; RejKupSekl a3v; BielKom E7v; RejWiz 14v; Leop Tob 4/18, Iudith 12/1, 2, Ier 37/20, Ez 2/8; RejFig Aa3, Bb2v; BibRadz 3.Reg 22/27; BielKron 135, 214v, 375v, 445, 458 (7); Potiono, Nápawam/ dáyę liekárski trunek. Mącz 316b, 24a, 262c, 264c, 284a, 378a; SienLek 38, 49v, 59, 170, 189 (7); HistRzym 124v; RejPos 266v; BiałKat 281; WujJud 190; BudBib Dan 1/10, Tob 4/17; BudNT Ioann 21/13; Przyſtraiáią przeto vcżty/ pokármy y napoie dawaią wydworne: Iedzą tám y piią [...] do obżárſtwá y pijáńſtwá. ModrzBaz 54, 36v; Oczko 19, 22, 35 [2 r.], 36; SkarŻyw 153, 497, 571, 575 [2 r.]; Boś dawno bywał przy tákiéy bieśiedźie/ Gdźie śmiéchu więcéy niż potraw dawáią KochFr 8, 22; KochPieś 15, 21; Calep 1076b; GostGosp 48; Káżdy człowiek pierwey dawa wino dobre WujNT Ioann 2/10, Matth 14/19, loann 21/13, s. 861; SkarKaz 159b, 161a; CzahTr H4. Cf dawać co komu w co, Zwroty.

dawać czego (po przeczeniu) (17): BierEz D; Iezu ktorys ſwiethego dawać pſom y pereł przedwieprze kłaſć zabraniał [Matth 7/6] TarDuch B7 [przekład tego samego tekstu MurzNT Matth 7/6, BudNT Matth 7/6, WujNT 28, 30 [2 r.], Matth 7/6]; FalZioł III 30b, V 36; MurzNT Matth 7/6; RejWiz 27v; BiałKat 268v; BudNT Matth 7/6; Oczko 22; SkarŻyw 29, 35; Ale w mym domu takim nie dawáią chlebá. KochFr 31; KochAp 9; WujNT 28, 30 [2 r.], Matth 7/6.

dawać w czym (19): Wąthrobkę z niey vſuſzywſzy zetrzeć dobrze/ á w piciu dawaiącz ku wielkiey niemocy ieſt lekarzſtwo FalZioł IV 22d, I 42c, II 3a, III 42a, V 70, 111v (13); Mącz 65c; SienLek 38, 59, 103v, 151v, 152.

dawać ku czemu (9): á to potim dawaj ku pożywaniu w zielu FalZioł I 62c, II 3a; dawala yey theſch podczaſſem wyna y ynſchich rzeczy ku yedlu LibMal 1544/92; BielKron [842]; SienLek 49v; Y któryż páſtérz owcóm ſwoim człónki ſwé dawał ku pokármu? BiałKat 281, 268v; SkarŻyw 29; WujNT 861.

dawać przed kogo (2): ale ſie temu bárzo dźywowąli tzęſcýam [jedzenia] ktorę dawano przed nýe/ iż atzkolwýe przed każdego doſyć barzo dawano a wſſakże wýętſſa tzęſć przychodzýła na Beniamina HistJóz D2 [2 r.]

dawać z czym (17): mocznemu żołądkhowi czałe ziarna dawać/ á mdłemu roſtarte dawać s czynamonem. FalZioł I 62d, III 31b, 42d, V63, 70, 76 (11); SienLek 41, 59v, 62v, 131v, 166v; SkarJedn 232.

dawać komu za co (1): Izaż nam zá to dawa ieſć Krol? BibRadz 2.Reg 19/42.

dawać co komu w co (1): Zacy więc nam powiádáią Co im tám w garnki dawáią RejRozpr G3.

Ze zdaniem celowym [aby] (4): A wzyąwſzy onych ſiedḿ chlebow/ vcżyniwſzy dzyęki/ łamał/ y dawał zwolennikom ſwoim áby kłádli: y kłádli przed thłuſzcże ony RejPos 182v; WujNT Mar 6/41, 8/6, Luc 9/16.

W charakterystycznych połączeniach: dawać ku jedłu (2), ku jedzeniu (3), ku pokarmu, ku pożywaniu; dawać chleba (chleba) (15), wodę (wody) (10), pokarm (8), potrawę (4), wino (wina) (7).

Przysłowie: Kto cudzemu pſu chlebá dawa żadney zapłáty nie vznawa. March1 A4 [idem] March2 V3v.
Zwroty: »dawać jeść, pożywać« [w tym: co (17)] = pascere Mącz [szyk zmienny] (35 : 2): Zle tám było nędznikowi: Bo mu máło ieſć dawano/ Y kijem go przyglądano. BierEz L2, R2; OpecŻyw [34]; Też chłopi daią owczam Iemioło ieſć [...] iżby płodu nie potraciły. FalZioł I 155b, 113c, 149a, III 42a, 42d, V 36v (13); RejWiz 191 [2 r.]; BibRadz 2.Reg 19/42; Borzywoiowi ná źiemi oſobno kazał przykryć y ieść dáwáć BielKron 322; Mącz 65c, 282c; SienLek 52v, 53, 54, 62v, 166v (7); áby tym okrutnieyſzy byli [psy]: dawano im ieść ćiáłá vmárłych álbo ſtárych ludzi BielSpr 45; BudBib Ion 3/7; w Ruſkim piśmie wylicżáią inne tákie Láćinſkie/ iáko oni mowią/ Ierezie. [...] Iż dziećiom w poſt zmlecżnem ieść dáią. SkarJedn 232; Oczko 31v; SkarŻyw 35; StryjKron 567; PudłFr 29, 44.

»lekarstwo, lekarstwa, lektwarz dawać« [szyk zmienny] (8 : 5 : 4): Lekárſtwám iey mnogie dawał: Ale żadne pomoc niechce BierEz Qv; ForCnR D2v; A gdy odnich pytano ktore by lekarſtwa dawali w piciu ludziem chorym/ powiadali iże mleko Soſnki z oleykiem Zyzaninowym FalZioł I 42c, I 9d, 50b, III 15c, V 39v (7); HistAl F6; lekárze/ Pirwey cżłeká wyſuſzą/ dáiąc mu lektwarze. A Potym mu kreẃ puſzcżą RejZwierz 31v; SienLek 46; Oczko 2, 16; SkarŻyw 460; ReszHoz 121; GórnRozm F3.

»picie dawać« [szyk zmienny] (3): ForCnR D2; A iam zrącz dzierżał kufflik krolewski niemały [...] A Potym ſwemu panu piciem z niego dawał RejJóz 18; RejWiz 25.

»dawać pić (a. napijać się, a. wypi(ja)ć)« [w tym: co (48), czego (8)] = ministrare poculum Mącz [szyk zmienny] (89); OpecŻyw [34]; wytziſkałem iagody weń ý dawałem Faraonowi pitz HistJóz A4; Galienus [...] piſze iſz ma włoſnoſć dziwną naprzeciwko vkhąſzeniu pſa wſciekłego/ daiącz ſie napijać tego ziela vwarzywſzy w wodzie FalZioł I 78a, I 29a, 149a, 155b, II 2d, 18b (35); GlabGad H2v; SeklWyzn e2; KrowObr 122, 200, 203; tym drzewem lekárze ludźi lecżą dáiąc ie pić. BielKron 448v, 63, 185, 214v, 260v; Mącz 222b [2 r.], c; álbo im kłádź kośći pśié w pićié/ ktore im pić dáieſz. SienLek 192, 37v, 38, 41, 53, 59 (26); BudBib Ion 3/7; ieſli tho Catarrhus co z głowy ſpadáiąc piérśi obćiąża/ tedy ná głowę ducie puśćić/ á dawáiąc mu iéy [siarki]/ [...] pewną miárkę wypić/ pómniąc ná to/ że dycháwicznym śiárká wielką pómoc dawa Oczko 15, 19, 19v, [43v]; KochMRot C2v; V Saduś vmieiętny/ á ochotny domá/ Dawaſz ieść/ pić/gośćiowi obiémá rękomá. PudłFr 29, 44; LatHar 712, 713; WujNT Matth 27/48, Mar 15/23, s. 603.

»dawać ssać« = lactare, rumare Calep [szyk zmienny](5) : Ty rzecży [...] zmieſzay z ſyropkiem rożanym/ dowayże [!] tego poranu dziecięciu z ſać. FalZioł V 42v, V 36; wilcżęciu owemu/ Ktore z gniazdá przynioſzſzy owcę mu ſáć dáią/ Aż go práwie niemáłym przy niey vchowáią. HistLan F3v; Calep 575b, 932a.

»na stoł dawać [co]« [szyk zmienny] (6): Ezop gdy wſzyſtko zgotował/ A iuż nogi ná ſtoł dawał. Pięć ich ná miſę wyłożył BierEz C2v; Patinarius, Co ná miſę wykłádáyą/ Co ná miſie ná ſtół dawáyą. Mącz 284a, 24a; A wſzákby ſię tákiego ſtrzegł bárzo/ ktoryby co dźień na twoy ſtoł/ trućiznę dawał SkarŻyw 153; KochPieś 15; SkarKaz 161a.

»wieczerzą dawać« (1): A s pániámi rozmawia goſpodyni náſzá. Ieſliby chciáły prętko/ niż wiecżerzą dáią/ Owych krupek co ie więc iáycy zácieráią. RejFig Bb3.

W przen [co] (11):

dawać komu, czemu (7): Pleban dawa trank choremu ziego dobrich vczynkow. RejKup k7v; KochSat [C2]; Coż wżdy cżyniſz żołtobrzuchu? Márnie ożárły páduchu/ Ná pięć mis ći wrzody dáią/ Fráncą z wirzchu potrząſáią. RejZwierc 231v; SkarŻyw 47, 312; ArtKanc H5v; ZawJeft 20.

Zwroty. »lekarstwo dawać« [w tym: na co (1)] [szyk zmienny ] (4): żeś Boży dar dobrze wiemy/ thy lekárſtwo dáieſz duſzam ArtKanc H6; Mądrze té ſłowá wyſzły z vczónych vſt twoich: Lecz im gotowſzé dáieſz mnie lekárſtwo twoié: Tym głębſzą ránę czuią truchłé pierśi moié. ZawJeft 20; DLA vwiárowánia ſie tego wyſtępku, dwoie lékárſtwo dáie ná to práwo SarnStat 754; PowodPr 66.

»dawać obrok, pokarm« [szyk zmienny] (2 : 1): s panny cżyſté ſie narodzil zbawiciel wſſytkiego pierſiami panieńſkiemi dáwá pokárm niebieſki/ od wiekow dáwnemu. OpecŻyw 17; Piſmo S. mowi S. Auguſtyn/ trudnośćią/ z pyſznych ſię (Heretykow) śmieie: [...] y wielce vcżone karmi: łágodnośćią/ y proſtym obrok ſwoy dáie. SkarŻyw 47, 312.

»słodkie picie dawać« (1): a tzo náwięcey chronićz ſie Burgmiſtrza Dozwoły/ chociáćz prze ſweé goſcie ſłodkie picié dáwá/ a mnoſtwo goſćij miewá: abowiém z oney ćiżby trudno kto má tzało wynidź. ForCnR E2v.

»przysmaki [ku czemu] dawać« = ukazywać korzyści (1): Takie prziſmaki ſtarzec on ku cnocie dawał Wnukowi/ a iam/ ucha nakładaiąc/ ſtawał KochSat [C2].

α. O Eucharystii [co] (72): SeklKat Y3v; KromRozm I F2v; Izaſz tám ná tey wietzerzy/ nietylko wino Pan kryſtus dawał? KrowObr 122, 186, 202; Páńſką wiecżerzą pod dwiemá oſobomá dáią BielKron 201v; RejAp 17; BiałKat 268v [3 r.], 346; Pierwey vcżył Chriſtus vcżnie ſwe o pożywániu duchownym ćiáłá ſwego/ Potym záś chleb y wino dawał. CzechRozm **4v, 266 [4 r.], 266v, 267v; SkarJedn 241; LatHar 189 [2 r.]; Pan dawał Sákráment pod iedną oſobą. WujNT 297 marg, 332, 334, Bbbbbb4.

dawać komu (47): OpecŻyw 93; SeklWyzn Ev; SeklKat C2, Y3v; Vkaſz teſz ieſztze gdzie Kryſtus roſkazał/ proſtym ludziom máły opłátek dáwáć? KrowObr 184, 190, 201, 202, 206v [2 r.], 207v; Vſtáwił też áby Mánicheom odſzcżepieńcom nie dawano Bożego ciáłá/ chybá w oſtátni cżás. BielKron 158, 283, 462 [2 r.]; RejAp 16v, 17; RejPos 89, 89v; RejPosWiecz3 96, 96v, 97; Przypátrzże ſye ſłowom Páńſkim/ iż to ćiáło dawał: ktore zá nie miáło być wydáné: dawał y tę kreẃ Apoſtołóm/ kthóra zá nié miáłá być przelaná. BiałKat 268v; Cżemuż dźiatkam nierozumnym tego Sákrámentu nie dáiećie/ ieſli wſzyſcy pić máią? WujJud 178, 247, 247v; WujJudConf 255, 261; BudNT Mar 14/22; CzechRozm 263; SkarJedn 241; Y pożegna [Jezus] chleb niemowiąc nic/ y rozłamie gi ná cżęśći/ á będźie im dawał/ mowiąc. MWilkHist K2v; NiemObr 149; grzechow odpuſzcżenie ſpráwił/ niewinne BOgu ſtáwił/ o tym wſzyſtkim nas vpewnia/ gdy nam Ciáło y Krew dawa. ArtKanc N9; LatHar 203, 244; WujNT 30, 154, 281, 286, 297 (8); Nie sſtępuie ćiáło iego z niebá áni wſtępuie z źiemie ná niebo/ gdy ie nam w Sákrámenćie dáie SkarKaz 243b. Cf dawać komu ku czemu.

dawać komu ku czemu (2): BiałKat 273v; Pan Chriſtus ćiáło ſwoie święte ná ten czás Bogu ofiárował/ kiedy ie vczniom ku iedzeniu dawał. WujNT 286.

W charakterystycznych połączeniach: dawać chleb (21), ciało (Boże, Pańskie) (10), krew (6), opłatek (2), sakrament (10), wieczerzą pańską, wino (6); dawać pod (jedną) osobą (chleba) (10), pod dwiema osobami (4).

3. Umieszczać, kłaść, przenosić; collocare Mącz [w tym: co (3)] (5): Kłádę/ Dáyę Mącz 196d.

dawać na co (2): StryjWjaz C3; Niech ſzpálery koſztowne dáią wſkok ná śćiány/ Niechay złotym obićiem/ będzie mur odźiany SapEpit B3. Cf dawać na co po czym.

dawać pod co (1): s tego ćiáſtá gáłeczek nátocz ile wielogroch/ ktore [...] pod ięzyk daway SienLek 82v.

dawać na co po czym [= po ile] (1): Krol ſzedł ku ołtarzowi z ofiárą gotową. S chlebem z winem/ ná ołtarz dawał po iednemu StryjWjaz C3.

dawać dokąd (1): poſłał do Papieżá proſząc/ áby korony nie dawał do Litwy StryjKron 562.

4. Przeznaczać, kierować do czego; powierzać; dare Vulg; deferre JanStat; addicere Cn [w tym: kogo, co (136)] (148): nie dáię ia [do kościoła]/ dla vboſtwá/ dziećięćiá ſwego KrowObr 149v.

dawać komu (46): BierEz A4v; OpecŻyw 7; SeklWyzn a4v; BielKom C4; GliczKsiąż L5v, N3v; bierzemy go [N.] z rąk nieprzyiaćioł iego/ y dáiemy go przyiaćielom iego. GroicPorz o2, C2v; RejWiz 134; Leop Ios 24/15, 2.Reg 24/12; Co ſąſiádowi páchołká dawał. RejFig Cc3v; RejZwierz 15v; Sárai niepłodna dawa Agár Abrámowi. BibRadz Gen 16 arg, 2.Esdr 13/25, Tob 10/14; BielKron 52v, 61v, 105; OrzQuin Aa5; HistRzym 40, 85; BiałKat C3v, 281; HistLan A2; RejZwierc 272; BielSpr 1, 48v; BudBib Tob 10/14; BiałKaz L; SkarJedn 66, 72; Oczko 38; Syny ſwe Rzymiánie zacni dawáli S. Benediktowi. SkarŻyw 250 marg, 82, 250, 291, 574; BielSjem 19, 21, 22; WujNT 570; SarnStat 906, 988; SkarKaz 607b; SapEpit A2v.

dawać do czego (11): O ktorym cżáſye rodzicy ſyná do ſzkoły ná náuki máyą dáwáć. GliczKsiąż I4v, 14, Lv, M, M3; Dzieći ktorym śiedḿ lat minęły/ nie do miáſtá ale ná wieś do roley dáwáć kazał BielKron 272v, 164v [2 r.]; Przecż pirworodne dzyatki dawano do koſciołá. RejPos 55v marg; [dzieweczki] do klaſztorow/ dla dobrego á pobożnego wychowánia dawáią ReszHoz 129, 120.

dawać do kogo (1): byli y poſadzáni w Pradze niektorzy/ ták iż muſieli chłopie dziewki poymowáć z miaſtá/ á ſwoie też do nich dáwáć. BielKron 326.

dawać ku czemu (8): dziathki ku navcze daway FalZioł V 53, V 49v; Dobrze ieſth [...] dzyeći ku nauce dawać. Goski *3v, A4 [3 r.]; HistRzym 40; Wiele máthek po porodzéniu dźiatki ſwé dawáią mámkóm ku chowániu BiałKat 281.

dawać na co (12): FalZioł V 50, 54; gdy ná rzemyęſlo ktho dáye ſyná/ poleca go dobremu á byegłemu rzemyęsnikowi. GliczKsiąż L5v, H5, I4v, I6, L2, 05v; BielKron 288; RZymiánie [...] dawáli ná ćwicżenie młode ludźi thym Miſtrzom/ ktorzy tę ſpráwę vmieli BielSpr 1; ReszHoz 119; GostGosp 72; ſrogą im [dzieciom] nieprzyiaźń pokázuią: gdy ie domá przy ſobie/ [...] trzymáią: á ná dobre wychowánie mogąc nie dáią. SkarKaz 420b.

dawać w co (16): Ták też oni niechay nye záraz młodego ſyná dáią wſlużbę/ áliżby ſie godził y vſtał. GliczKsiąż I4v. Cf Zwroty.

dawać za kogo (13): A przetoſz teras nie będziećie bráć w towárzyſtwo corek ich ſynom wáſzym/ áni będziećie dawáć corek wáſzich zá ſyny ich. BudBib 3.Esdr 8/82 [85]. Cf Zwroty.

Ze zdaniem celowym [w tym: z zapowiednikiem: dla tego (1); aby (3)] (3): Oneycij daię ſyna niego iedinego/ aby iemu matką byla OpecŻyw 7; dáię [dziecię do kościoła] dla tego/ áby ſię tám náutzyło tzego dobrego KrowObr 149v; SkarŻyw 250.

W charakterystycznych połączeniach: dawać na ćwiczenie (2), na kapłaństwo, na naukę (nauki) (6), na rzemiosło, na służbę (2), na wychowanie; dawać do klasztora, do kościoła, do szkoł(y) (7); dawać ku nauce (6), ku (wy)chowaniu (2).

Zwroty: »dawać w małżeństwo, w małżeński stan« [szyk zmienny] (3 : 1): dwie corce Krol Ferdynánd dawał w małżeńſki ſtan BielKron 226v, 52v; OrzQuin Aa5; A córki/ y śioſtry [,..] Pánowie y Szláchtá Ziem Litewſkich/ będą mogli w Małżenſtwo dáwáć mężom tylko powſzechnéy wiáry SarnStat 988.

»dawać za mąż« = maritare, locare Calep; nuptui tradere, matrimonio iungere Vulg [szyk zmienny] (11): młodſzey imo ſtárſzą nie godzi ſie dáwáć zá mąż BielKron 15, 272v; RejZwierc 31; Kto dáie zá mąż dźiewkę ſwoię/ dobrze ożyni/ á kto nie dáie/ lepiey cżyni. WujJud 143v [przekład tego samego tekstu WujNT 1.Cor 7/38]; Calep 611a, 640a; GórnTroas 18; WujNT Matth 24/38, 1.Cor 7/38 [2 r.].

»dawać w moc« [szyk zmienny] (5): Wſzytko to wam dawam w moc iedno ſzcżęſcia prożno BielKom C4; BielKron 105; SkarŻyw 291; Dawamy to Pániey w moc iák ſwemu Krolowi: By grunty ſzáfowáłá/ my dochody bráły BielSjem 19, 21.

»dawać w opiekę« [szyk zmienny] (2): RejZwierz 15v; Slicżną Kśiężnę Boginie w opiekę mu dáią/ Zdomu cnych Rádźiwiłow Kśiężnę mu zlecáią. SapEpit A2v.

»dawać w posłuszeństwo« (1) ábyś [...] opánował iáko práwy pan á dzyedzic to wſzytko/ co ia iuż dawam od tego cżáſu w poſłuſzeńſtwo twoie. RejPos 337v.

»w ręce dawać« [szyk zmienny] (4): A już wſwieté roce twoye Dáwám nędzną duſſe moye RejKup n7v; Otoż wtem ocyec kożdy ma myeć pilne ocży áby tákyemu w ręce nye dawał náucżycyelowi ſyná ſwego GliczKsiąż L5v, N3v; BielKron 124.

»dawać w szafunek« [szyk zmienny] (3): Byli też w tym cechu Pepuzyani/ którzy z niewiaſt Kápłany czynili/ daiąc im w ſzáfunek Słowo Bożé BiałKat c3v marg; Iák dzieciom pomagáć máią ku dobremu mieniu. Nie dáiąc nie w ich ſzáfunek zá ſwego żywotá/ Chcąli vżyć wcżáſu ſwego á nie mieć kłopotá. HistLan A2; Oczko 38.

»dawać na wolą, na rozsądek, na łaskę« [szyk zmienny] (12 : 3 : 1): Ná twąć to wolą dáięmy/ A co chceſz toć zoſtáwimy. BierEz B; SeklWyzn a4v; GroicPorz C2v; RejWiz 134; dáię wam ná wolą [optio vobis datur]: o bierzćie ſobie dziſia co ſie wam podoba Leop Ios 24/15, 2.Reg 24/12; Przyſtoyniey mi iuż [...] Sądy Páńſkie á ſpráwy dziwne rozeznawáć/ A ſwe wſzytki poſtępki ná łáſkę mu dáwáć. RejZwierc [272]; BielSpr 48v; wam to ná rozſądek dawam/ ieſliśćie mu záto dźiękowáć niepowinni BiałKaz L; SkarJedn 66, 72; SkarŻyw 82; CzechEp 11; NiemObr 25; WujNT 570; SarnStat 906.

»dawać za żonę« (1): A wſzákoſz iáko ćie bárzo miłuię/ ábyś nie vmárł dawamći ią zá żonę HistRzym 85.

a. Wydawać, skazywać; condamnare, damnare Cn; dare Vulg [w tym: kogo, co (50)] (53):

dawać komu (23): OpecŻyw 1v; LubPs bb5; GroicPorz n2, n4v; RejWiz 83; Leop Eccli 6/4; ták mowi Pan Bog/ Oto ia Nábuchodonozorowi Krolowi Bábilońſkiemu dawam źiemię Egiptſką/ y zábierze wiele ludu iey/ y wſzytki máiętnoſći złupi BibRadz Ez 29/19; BielKron 11v, 59v, 298, 439v; RejAp 38; RejZwierc 204, 258; ModrzBaz 78; Sinogárlice ſwoiéy beſtióm nie daway KochPs 110; SkarŻyw 271, 560; ArtKanc K4; GrabowSet E; LatHar 152. Cf dawać komu ku czemu.

dawać do czego (11): RejWiz 38v; Iehowá dał ćię offiárnikiem [...] ábyśćie byli vrzędnikámi (w) domu Iehowy/ nád káżdym mężem ſzalonym prorokuiącym/ ábyś dawał tákiego/ do kłody BudBib Ier 29/26; SkarKaz 279a. Cf »dawać do więzienia«.

dawać z czego (2): Oto dáię z ſzkoły ſzátáńſkiey/ co ſię powiedáią być Iudámi/ [...] ále kłámaią. Oto vcżynię to/ że przyidą y pokłonią ſię przed nogámi twemi BudNT Apoc 3/9 [przekład tego samego tekstu] WujNT Apoc 3/9.

dawać komu ku czemu (2): Ma żon Krol Kálekucki trzy ſtá/ ktore kápłanom dawa ku wolney krotofili/ máiąc tho ſobie zá wielki odpuſt BielKron 459, 98.

dawać na co (8): A czos wzdy ſtem tak działaią Is tak Swiat naroſpuſt daią. RejKup o5; O Mátki/ mátki. Co ſwoie dziatki dáiećie/ ná tákowe bluznierſtwá/ y poſlugi Dijabelſkie KrowObr 149; BielKron 249, 439v; RejZwierc 258; V nas we Włoſzech o kradźieſz nie záwżdy wiezſzą/ dáią więc drugie ná galery GórnRozm E3v; Nie daway ná wzgárdę cżłowieká lekkiego GrabowSet B2; SkarKaz 421a.

dawać w co (24): Leop Eccli 6/4; GrzegRóżn I3v; Słychałem też y o [...] mężach/ kthorzy żony ſwe/ nád ich wolą/ dla dárow/ [...] dawáli w poháńbienie. GórnDworz Bb4v; SkarŻyw 560. Cf Zwroty.

Zwroty: »dawać w moc, pod moc« = mancipare Calep [szyk zmienny 1 (10 : 1): dáiemy go w moc nieprzyiaćiołom iego/ do tąd poki ku ſwemu práwu nieprzyydźie. GroicPorz n2 [idem] n4v; A w tym cżáſu też Antenor/ Eneás [...] poſłáli táiemnie Polidamá do Agámemnoná Greckiego krolá/ dáiąc mu w moc miáſto ze wſzytkim ludem BielKron 59v, 11v, 217, 298; SkarŻyw 271, 558. ArtKanc K4; Calep 643a; GrabowSet E.

»w niewolą dawać« [szyk zmienny] (4): KrowObr 63; ModrzBaz 78; SkarŻyw 558; Pátrzćie iáko P. Bog kroleſtwá karał y w niewolą ie pogáńſką dawał SkarKazSej 688a.

»dawać w ręce, do rąk, w garść« = alienare JanStat [szyk zmienny] (5 : 1 : 1): cżemu dáwaſż wręce zlym wrogom ſtworzenie twoie OpecŻyw 1v; LubPs bb5; RejZwierc 204; Oto ia dáię miáſto to do rąk Cháſzdymow/ y do rąk Newuchád-recará krolá Bawelſkiego/ ktory ie wezmie. BudBib Ier 31/28; SkarŻyw 558; komu mię w garść dáieſz/ o Boże moy? LatHar 152; SarnStat 1054.

»dawać do więzienia, do ciemnicy, w ciemnicę, do kłody, za więźnie« = concludere in carcerem, tradere in cusiodium Vulg [szyk zmienny] (5 : 3 : 1 : 1 : 1): A kto ſie kędy wymknął to ſrodze łápáli/ A oney okrutnicy zá więźnie dawáli. RejWiz 83; Pánie/ wiedząć tho oni/ źemći ia dawał do ćiemnice/ [...] te ktorzy wćie wierzyli. Leop Act 22/19, 8/3, 22/4; BibRadz Ier arg; HistRzym 47v; BudBib Ier 29/26; CzechRozm 229; CzechEp 21; GórnRozm B4; WujNT 412.

5. Określenie eufemiczne na oznaczenie obcowania seksualnego (3): KochFr 55; Miłúię tę co dáie: ſkąpą ſye nie brzydzę: Lecz ty nie daſz/ ani też wnet odmowiſz/ widzę. PudłFr 57.

dawać czego (2): DAy czegoć nieubędźie/ byś nawięcéy dáłá/ Day czego próżno dáwáć po tym będźieſz chćiáłá KochFr 55. Cf Zwrot.

Zwrot: »dawać żywota« (1): Niewiáſtá ciáłá tłuſtego/ rádá dawá żywotá ſwoiego. March1 A3.
6. Wydawać z siebie, wydzielać, rodzić [w tym: co (137)] (139): Zioła ktore w ſobie wiele wodnoſci maią wiele wodki dawaią FalZioł II 2b, I 86d, 89c; GlabGad H8v, 14, Lv; Nigdy ptzołá vmárła niedáie miodu. March2 V6v; LubPs P2v; Boś roſkazał cżłonkom/ to ieſt pierſiam/ áby dawáły mleko Leop 4.Esdr 8/11; BielKron 267, 455 [3 r.]; Lanosus, Co wiele wełny dáye. Mącz 183c, 143a, 286c; RejPos 60v; BielSat L3; tóż o ówém dźiwnym ieźiorze rzeczém/ co ná Podolu zá Dnieprem ſoli tám tém kráióm doſyć dawa Oczko 9; WisznTr 11; Wino/ Ieśień/ y iábłká rozmáité dawa KochPieś 72, 1; Poki źiemne ſkáły/ Kruſzcżá nie dawáły/ Niebyło zdrády/ áni były woyny KmitaPsal A4; Emico – Głanc daie, łſnę ſie. Calep 359b, 877b; Kácżki máią bydź w folwárcech/ ktore dáią iáiec wielkie mnoſtwo: y dobre też do kuchniey. GostGosp 110; Poruſzyły ſie láſy/ á wyſokié gáie/ Dáły ſie ſłyſzéć trzaſkiem/ iáki piorun dáie GórnTroas 17; GrabowSet Gv; KochFrag 18; CiekPotrSzym )?( 4; KlonWor 76 [2 r.].

dawać komu, czemu (16): PatKaz II 82v; FalZioł I 23a, 89c; GlabGad D6v, Lv; I Bóg się pożali, że umarła ta mać, Która nam mogła takie syny dawać: Boże jej zapłać! RejŁas w. 41; RejWiz 50, 56; Leop Lev 25/19; żywioły miedzy niebem á źiemią/ tho ieſt wodá/ wiátr/ á ogień/ ludziem y innemu wſzelkiemu żywemu ſthworzeniu/ przyrodzoną zywność dáią BielKron 263; StryjKron 279; Acz mi miodu Podolſkié páśieki nie dáią KochPieś 37; KochSob 70; A nabożné kádźidłá/ niechay zápałáią/ Wónné źiołá/ co łąki Arábſkié nam dáią. PudłFr 71; GrabowSet Yv; KochFrag 29.

Przysłowie: drzewo złe owoc zły dáie. SarnUzn G8v.
Zwroty: »dawać cień« = umbram facere PolAnt [szyk zmienny] (3): BibRadz Dan 4/9; Mącz 147b; Iéy gwóli piękné drzewá/ dáią ciéń ſowity KochFrag 26.

»dech dawać« (2): Mącz 408d; Aspiro ‒ Nadijmąm, dech daię, dmę. Calep 104a.

»dźwięk dawać« = sonare, stridere Mącz; sonum dare Vulg [szyk zmienny] (6): Mącz 402a, 420d; gdy zákołáceſz w prożną kuffę/ wielki dzwięk dáie/ á pełna nic GórnDworz F6, Hv; Bębny y trąby głośne dźwięk dawáią huczno StryjKron 622; WujNT 1.Cor 14/7.

»głos dawać« (5): Cżemu pcżoły, oſi, muchy, y inſze robacztwa ta[k]owy głos [d]aią chocia ſą bez płuc GlabGad D; nie podobna rzecż áby táki cudny głos źwierzęca ſkorá dawáłá. BielKron 451; Mącz 264a; LeovPrzepSamb b4v; GórnTroas 13.

»nasienie dawać« = sementare, semen producere Mącz; semen facere Vulg (2): Niechay wypuśći z ſiebie ziemiá trawę zieloną/ kthoraby z ſiebie naſienie dawáłá Leop Gen 1/11; Mącz 381c.

»owoc dawać« [szyk zmienny] (23): FalZioł I 1c [2 r.], III 20b; HistAl K7; Drzewá ſie roſkwitáią w piękney zyelonośći/ Dawáiąc wdzyęcżny owoc ku ludzkiey żywności. RejWiz 3, 50; RejZwierz 138v; BibRadz I 1c marg, 423d marg; RejAp 64, 188; HistRzym 50v; RejPos 59v, 60; Nie ták ogrod polewány owoc dáie: iáko kośćioł gdy ſię męcżeńſką krwią pokrapia. SkarŻyw 130; Nie ſobie Iábłoń wdzięczny owoc dawa StryjKron 279; ArtKanc I17, N13v, P5, P14v; GórnTroas 40; GrabowSet Yv; przeto wſzelkie drzewo ktore nie dáie owocu dobrego będźie wyćięte WujNT 10.

»dawać pożytek, użytek« [szyk zmienny] (7 : 2): RejPs 79; Azaſz nie hoynie zyemiá nam dawa pożytki RejWiz 56; chcećiełi by wam źiemiá dawáłá vżytki ſwoie [gignat vobis humus fructus suos]/ ktorych byśćie vżywáli do woley Leop Lev 25/19; BielKron 136v, 294v; Słońce dawa ten pożytek ſwiecąc nam ná niebie PaprPan V3; Iéźioro iedno czwór rózny pożytek przez rok dáie Oczko [41]v; KochPieś 33; GrabowSet F4v.

»dawać z siebie« [szyk zmienny'] (22): PatKaz II 82v; Daią z ſiebie dobrą wilkoſć ciału/ żołądkowi ſą wdzięcżne FalZioł III 23a, III 15b, 29c; RejPs 79; SeklWyzn g2; RejWiz 3, 50, 177; Leop Gen 1/11, Deut 29/23; Zemicá Albeńska [...] nie dawa z ſiebie iedno owies á ięcżmień y tho z cięſzką pracą BielKron 287; Expirare auras dicitur amnis, Wiátr z ſiebie dawać/ wiać. Mącz 409a, 133a, 475c; RejAp 64, 188; RejPos 59v, 60; RejZwierc 51v; GórnTroas 40; WitosłLut A3v.

»na świat dawać« (1): nie przygodnie/ áni s trefunku/ tákowe iákie ſą białegłowy oná [natura] ná ſwiát dáie GórnDworz X6v.

»światło(ść), ogień, jasność, płomień dawać« = flammare, flammigerare, lumen praebere Mącz [szyk zmienny'] (7 : 3 : 2 : 4): PatKaz II 82v; SeklWyzn g2; Tákże gwiazdy tęż moc máią/ Chociay mnieyſzą ſwiátłość dáią. RejWiz A2 [2 r.]; Mącz 129c [2 r.], 361d; KarnNap E4; KochPs 26; KochPhaen 9; ZawJeft 31; kiedy záchodźi/ milſzą iáſność dawa Słóńce GórnRozm 73; GrabowSet Q2v.

»dawać wonność, woń, smak« = fragαre, olere, redolere Mącz; respirare Calep [szyk zmienny] (6 : 4 : 3): Owoce przedſię ſlicżne miedzy kwiatki máiąc/ A rozlicżne wonności zewſzech ſtron dawáiąc. RejWiz 179v, 3, 177; Mącz 131c, 246d, 260b, 261c, 262c; RejZwierc 51v; KlonŻal C4v; Calep 917a; Dźiś iáſna wodá/ y żołądź nie dáie Smáku GrabowSet H2; WitosłLut A3v.

W przen (14):
Zwroty: »[komu] lichwę dawać« (1): Bez zbytku Polak/ bez gwałtownych zyſkow/ [...] Doſyć mu dobrą lichwę źiemiá dáie/ Gumná iák gáie. KlonFlis D3.

»owoc dawać« [w tym: owoce i pożytki (1), komu (1), z siebie (2)] [szyk zmienny'] (13): BierEz L4v; Nie taki grzeſznici owoc dawaią, ale będą odrzuceni od oblicza bożego WróbŻołt B2; KromRozm II c; KromRozm III C8, O3v; A Ma thá potrzebá [modlitwa] bárzo roſkoſzny pożytek/ ktora dawa z śiebie owoce obfite KuczbKat 355; Azaſz niewierzyſz/ że bárzo wiele tych ktorzy okrzcżeni ſą/ [...] ieſliże owocu dobrych vcżynkow z śiebie nie dawáią/ że będą wyćięći y w ogień wiecżny wrzuceni? WujJud 68; ArtKanc K18, P5; WujNT 13; SarnStat 1004 [2 r.]; ábyſmy tobie y kośćiołowi twemu bez nowych cudow wierzyli: á owoce wiáry náſzey dawáli SkarKaz 423b.

II. W znaczeniu: ‘czynić; facere’ (3403):
1. Czynić, sprawiać, powodować, zsyłać, obdarzać (o Bogu i naturze), udzielać; dare Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; facere Mącz, Modrz, Cn; praebere Modrz, Vulg, Cn; tribuere Mącz, Vulg, Cn; largiri, perhibere Vulg, Cn; praestare JanStat, Cn; concedere, deferre, perhibere, pertribuere Cn; addere Modrz; reddere Vulg [w tym: kogo, co (1915), komu, czemu (1412)] (2403): Bacż cnotę y obycżáie/ Ktorać dobry vmyſł dáie. BierEz B3; Dwanáſtá korona ieſt motzárſkiégo roſkazowaniá/ [...] ktorą daie buóg ſynom ij ſwym wybranym OpecŻyw 189v, 19v, 60v, 62, 132, 188v; OpecŻywPrzedm C4; ForCnR D3; PatKaz II 86; PatKaz III 120v; Z Winnych ſkorek woda albo z liſcia, gdi ią pije w gorącżkach/ chęć ku iedzeniu dawa FalZioł II 13a; Cżarney cżemierzycze korzenie w vſzy włożone [...] daie oſtroſć ſluchu/ á głuchoſć lecży. FalZioł V 79v, I 39b, II 5d, III 28d, IV 47d, V 83 (42); BielŻyw 89; GlabGad C4v, D4, F4v, H7; KłosAlg E4v, F3; Wykład przykazania twego oſwiecza/ á rozum dáie malutkim [intellectum dat parvulis]. WróbŻołt 118/130, B6; ſlowá roſkazánia twego moy pánie nieinákſſą mi iáſnoſć dawáią iáko iáka pochodnia wćiemną noc przed nogámi memi RejPs 183, 150, 203; powie poſſel nasch ze ma mocz ktorą yemv mi dawami LibLeg 10/71, 11/27v; SeklWyzn d3v; SeklKat N4, P4v, S3v, S4, Y4; Az pan Czart też zwemy foſky [...] Dzywnie mię zewſąd nagrawał Prawie my met zawzdy dawał. RejKup h5v; Coż tedy zá pożytek dawa złoto HistAl K5; MurzNT 33, Matth 21/41, Luc 4/6; KromRozm II b2; KromRozm III B3v, K8v, L, M3v; Kto zdrádliwie co cżyni/ vbogim ſie sſtawa/ Ale wiernemu dzyelcy/ wiele Pan Bog dawa. BielKom B6v; On dáie śnieg iák báwełnę práwie w właſney białośći LubPs ff3, B3v, Ev marg, L2 marg, bb5v, hh4v; A nie wierzącym záſię/ dáie ſmierć wietzną/ piekło y potępione[!]. KrowObr 43, 47, 55v, 88, 168, 171v (13); RejWiz 50v, 82v, 117v, 119, 149v; Leop 4.Esdr 8 arg, Is 42/5, 66/9, 1.Cor 15/38; BibRadz I *3, Ps 118/130, 2.Tim 2/7; Pan Bog onym hrubym żołnierzom táki dowćip dawał. OrzRozm M2v, T3v; BielKron 24v, 25, 79v, 253, 385v (8); GrzegRóżn N; Mącz 407d [2 r.], 457b, 491d; Acz Wiárá ieſt dar Boży/ ktorą Duch ſzáffuie/ Y dawa tym ktore Bog od wieká miłuie. Prot Cv, Cv; SarnUzn H4, H5; LeovPrzep F3v; SienLek 12; RejAp 17 [2 r.], 51v; kogo nie vcieſzyło nigdy piſmo/ áni zna tego ſmáku/ ktory hiſtorie/ ábo y ine rzecży w kſięgach dáią GórnDworz G4v, B5, K3v, N8, O2v, Q6 (8); HistRzym 65, 91v; á ten ſláchetny klenot ſyná ſwego miłego/ nam dobiowolnie dawa RejPos 147v, 85, 146v, 238v, 283v, 334 (29); RejPosWiecz3 96v; BiałKat 28v, 241, 250v; BielSat N4v; GrzegŚm 13, 20 [2 r.], 28, 40; Przy Krzeſney ſtudnicy/ dawa Duch S. zupełność/ áby cżłowiek był niewinnym KuczbKat 150, 90, 220, 355 [3 r.], 405; Vboſthwá áni bogáctwá nie daway mi moy miły Pánie/ thylko opátrz poććiwie potrzeby moie. RejZwierc 145v, 43, 95, 120, 132v [4 r.]; Máło przyrodzenie dawa s śiebie mężow dobrych BielSpr 36, 72v; P.Bog śiłá rzecży bez przycżyny Swiętich nam nie dáie. WujJud 55v marg, 56, 94, 108v, 111 [2 r.], 249, 258; WujJudConf 112v; RejPosRozpr b4v [4 r.]; RejPosWstaw [412]v, [413]v; BudBib 2.Esdr 9/27, Eccli 24/21 [25], 40/6; WierKróc A4v; BudNT Ioann 6/37, 2.Thess 1/8, Iac 1/5; CzechRozm 2v, 14, 88, 175; Owa ſie cieſzcie s tego zacne Ruſkye kráye/ Ze wam Bog na wſzem bácżne ſam tu ludzi dáie. PaprPan G4; ModrzBaz 19v, 111v, 129v [4 r.]; SkarJedn 347 [2 r.], 378; Oczko 21v; Ale/ komu pan ieſt miłośćiwy/ Dáie mu ſen oczom pożądliwy KochPs 191, 22, 89, 142, 172, 191; Nie widzę śioſtro áby nam co dawał ten Bog Chrześćiáńſki: á iuſz zle o nas/ niemáſz ſię cżyni żywyć. SkarŻyw 101, 25, 113, 208, 284, 393 (25); Triumphy po triumphách dawa Bog áż miło StryjKron 537, 160; piſmá ś. Bożego wyrozumienia/ nie dáią ludźie vcżeni: nie dáie náuká CzechEp 123, 123, 124, 125 [2 r.], 303, 383, 393 [2 r.], 412; NiemObr 8, 74, 166; KochFr 35, 66, 96; KochDz 107; KochPhaen 13; KochMRot A3, Bv, B2v; ReszList 187; WisznTr 22; BielSenJoach 3; KochPieś 24; Wolność lepſza nád złoto: tá dobrą myśl dáie PudłFr 72; ArtKanc A 15, B2v, B12v, E6, H15v; GórnRozm I4v; ZawJeft 14; ActReg 5v, 16, 73; Calep 420a, 430a, 534a, 723b, 928a (8); GostGosp 98; O cżym też y one wirſze Pogáńſkie ſwiádſzą y przeſtrogę dawáią Phil H3, S3; Dobréy mátce to mężné miłość ſerce dáie GórnTroas 43, 22, 23; KochPij C2; GrabowSet C4, M2, M3v, N3, V4, X3v (17); KochFrag 22; OrzJan 92; OstrEpit A3; W to twe nowe národzenie/ Nowe dáiem z chwałą pienie. LatHar 401, 140, 204, 328, 452; KołakSzczęśl B4; WujNT przedm 38, s. 80, 84, 556, 795 (14); Tóż ſie ma rozumieć, gdy przećiw Práwu opiekę Król dáie. SarnStat 158, 210, 549, 634, 648, 862 (10); WitosłLut A2; Oboiá rzecz ieſt w Pánie náſzym: y modli ſię iáko człowiek/ y dáie y ſobie y wſzytkim proſzącym/ iáko Bog. SkarKaz 608b, 44b, 155a, 157a, 206b, 315b (19); CzahTr G2; Ieſli kto z was potrzebuie mądrośći/ niech iey prośi od Páná Bogá: ktory wſzytkim hoynie dáie/ á nie wymawia SkarKazSej 657, 663b, 665a, 693a, 698b, 702b (13); ZbylPrzyg ktv; SzarzRyt B, Cv.

dawać czym (67): RejPs 70; MurzHist M4; BibRadz I 66b marg, 1.Mach 4/40, 6/52; BielKron 251v; GrzegRóżn N2; Mącz 249a, 255a; SienLek 1v; RejAp 11; KuczbKat 40; Lecż my nietylko opowiádamy rozgrzeſzenie: ále ie prawdźiwie mocą Páńſką dawamy WujJud 224, B3, 259v; RejPosWstaw [212]; Ktory głoſem ſwym dáie zgráię wod ná niebieſiech BudBib Ier 10/13; CzechRozm 40, 80, 91, 105v, 139v (9); ModrzBaz 48, 65v, 81v, 86, 111v; SkarŻyw 487, 557; CzechEp 187, 302, 343, [393]; NiemObr 33, 102, 103, 129, 146 (7); WerGośc 213; WisznTr 10; KochPieś 6; Nie ſtrzyżenim Bogu chwały dáią/ Ale ſercem vſty wyznawáią BielKom G4; Phil R4; GórnTroas 75; RybGęśli B3; WujNT 237, 270, 387, 560, 828; SarnStat 8, 889; A iż P. Bog wſzytko czyni z łágodnośćią y porządkiem; nie gwałtem to vſpráwiedliwienie dáie: ále zá wolą wolną ludzką. SkarKaz 347a, 275a, 315b, 606a; GrabowSet Xv; PaxLiz B2; KlonWor 27; RybWit Cv; SzarzRyt B3v. Cf »dawać znać«.

dawać w czym (6): Y wnet tám hoynye Mánná yáko deſſcż pádáłá/ Ktora im ták wdzyęcżny ſmák w vſcyech ich dawáłá LubPs R6v; wſſtorncy pobići/ y pádáiący od miecżá/ ktorzy niegdy dawáli ſtrách ſwoy w źiemi żywiących. Leop Ez 32/23; KuczbKat 150; Bog (ieſt) Ktory [...] dawa w zádátek duchá w ſercách náſzych. BudNT 2.Cor 1/22; SkarŻyw 117; GrabowSet V2.

dawać do czego (3): záwżdy Pan Bog opuſzczał ie/ á dawał ſtrách do oczu ich. RejZwierc 257v; IEſzcże Bog ma w bacżeniu zacne Ruſkie kráie/ Iż ták zacne á ſwięte ludzye do nich dáie PaprPan L4v; SkarŻyw 371; wiárę nam Pan Bog dáie do rzeczy duchownych/ ktora ieſt w duchowieńſtwie rozumem náſzym SkarKaz 45b.

dawać z czego (8): ludowi ſwemu/ okázawſſy miłoſierdzie ſwe gdy było potrzebá dáwałeś z ſuchey ſkáły wodę RejPs 109; Rozum y ine dáry tymi nie ſzáfuie/ Bog z nátury to dáie gotowe przijmuie. BielKom D7v; ktorą oſiadłosć pan Bog z rámyenyá ſwego dáye/ [...] yáko y pirwey cżłowieká ſtworzył. GliczKsiąż C6; Pan Bog wiáry w ſercá ludzkie niedáie s pátrzenia/ ále tylko s ſluchánia ſlowá ſwego. KrowObr 113v; RejAp 110v; [dziewka] rozumiáłá ſzcżebiothánie ptáſze/ á z tego wrożenie pániey ſwey dawáłá. HistRzym 109; SkarKaz 205b; Z Philemoná Plautus bierze, Cieklińſkiemu w teyże mierze Dáie z ſwego, y ták płáći Co wziął, á ſam nic nie tráći. CiekPotrSzym )?( 3v.

dawać na kogo, na co (2): Bo by nam to miał [Bóg] dawać na ludzkie lekkoſći Snadź by iakos vkroćił ſwey ſprawiedliwoſći RejJóz E2; ſtánie oćiec on á ſędzia duchowny ná grzeſzniká ſkazń dáwáć. SkarŻyw 165.

dawać przez kogo, przez co (65): LibLeg 11/18, 19, 58v, 62v, 66v (12); OpecŻyw 183v; PatKaz II 49v; HistAl C7v; KromRozm II 1v, 12v; KromRozm III 15; GroicPorz aa4; KrowObr A4; Iuż vcho/ oko/ ręká/ chociay ſmyſły máią/ Ale im prze ſubtylność doſtátku nie dáią. RejWiz 119; Leop Ez 37/18; BibRadz I *3v, 478c marg, Mal 1/3; BielKron 98, 133, 467; bo wſzytko dawa nam Oćiec przez Syná GrzegRóżn H4v; Bóg nie zdrowégo áni zbáwiénnégo ludźióm nie dáie/ iedno przez kápłaná. OrzQuin Gv marg, L3v, N3, X4 [2 r.]; RejAp 55; GórnDworz L17; RejPos 146v, 147v; BiałKat 46; BielSpr 42 [2 r.], 67; WujJud 111v, 163, L1v; RejPosWiecz2 90v; BudNT przedm cv; CzechRozm 64v, 83v; KochPs 186; SkarŻyw 249, 407, 463; CzechEp 294; NiemObr 165; WujNT 387 marg, 489, 522, Hebr 9/8, Yyyyy4; SarnStat 896, 1123; [Bóg] nam táką wodę dotykánim ćiáłá ſwego poświęćił: iż przez nię tákie nam ſynowſtwo/ y dźiedźictwo/ [...] dáie. SkarKaz 516b, 348b; PaxLiz Cv.

dawać w co (7): obieczuie go [Ducha św.] żeſlać nie przes panne marią/ ale ſam przeſ ſię/ ydawa go w ſercża naſzę/ y ten oſwiecza ſercza naſzę SeklKat P3v; KrowObr 113v; niemożemy lepſzey rády náleść nád tę ktorą nam Duch Swięty w piśmie Swiętym iáwnie w ręce dáie OrzRozm T3; BiałKat 16; GrzegŚm 31; KochPs 26; SkarŻyw 213.

dawać za co (21): Chćiwość to cżyni łákomſtwá/ Dawa ſzkodę zá bogáctwá. BierEz I2v; czoz ym zato obieczuie pan Bog/ albo daie. SeklKat F4; BierRozm 4; RejPs 146v; LubPs F2v, S4, ff2; RejAp 54, 55, 162, 171; RejPos 19v, 184v, 288v; RejZwierc 199v; GrabowSet S4; CzahTr B3; WujNT 105, 529; GosłCast 69; P. Bog dobrych vczynkow nie płáći/ áni zá nie kroleſtwá wiecznego dáie. SkarKazSej 686b.

dawać za co [= jako co] (4): Vpadki y niepráwośći przeſzłe/ przedziwną mocą ſwą w lepſze twoie obroćił/ [...] dáiąc ie zá iednę w rozlicżnych duchownych niebeſpiecżeńſtwách przeſtrogę. LatHar 676; WujNT 641, Ddddddv; SkarKaz 349a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: to (11), tego (2); (a)by (2), co (8), czego (4), iż (4)] (19): Natura dawa to każdemu czo iemu potrzebno, zbytek odeymuiąc. GlabGad C4; Chwálebne dzyękowánie Pánu bogu/ ktory dawa możnym krolom/ iż w pokoiu lud iego ſpráwuią LubPs ee5v marg; RejZwierz 134v; BibRadz 3.Reg 8/43, Mar 7/37, 2.Tim 1/18; BielKronCies Mmmmm3; Mącz 419a; RejPosWiecz3 96v; WujJud 122v; BudBib Eccli 39/37 [39]; Niechcieycie mi tego proſzę dawáć/ cżegoby ich wiele zayrzeć miáło Phil Q2; GórnTroas 50, 52; Więc ćierpliwego Licżyſz zá ſwego/ Y dawaſz/ By myślił o tym Ze z nim nápotym przeſtawaſz. GrabowSet C2; KochFrag 42; cżęſto P. Bog iedney godźiny dáie/ cżego/ [...] przez niemáły cżás nie dáie. LatHar 140, 575; WysKaz 7.

Ze zdaniem celowym i z okolicznikiem celu [w tym: aby (6)] (14): Przeto lekarze w niektorich niemoczach dawaią kichawkę aby ſie mozg cżyſcił. GlabGad B8; Ewangelicy [zakazują] pokarmow/ ktore pan Bog daie abyſmy ich zdzieką pozywaly SeklKat M2v; [rozum] Pan ná to dáie/ áby ſłuſzne rzecży/ [...] miał káżdy ná piecży. RejWiz 139; BibRadz 2.Reg 9 arg; Asymbolus, Nieskłádny/ Nietowárziski któri nic ku towárziskim bieſiadóm nie dáie. Mącz 436c; Rozum/ vrodę/ [...] ná chwałę ſwą Pan dáwáć racży. RejPos 201v; ModrzBaz 111v; SkarŻyw 80, 132, 259, 496; ArtKanc T11v; LatHar 674; od tego P. Bog [dzieciom] rodźice dáie/ áby z nich ſkłonnośći złe iáko z roley nieczyſtey chwaſty wykorzeniáli SkarKaz 420a.

W charakterystycznych połączeniach: dawać darmo (3), dobrowolnie (4), hojnie (w hojności) (3), obficie (w obfitości) (5); gwałtem, mocą (2); z daru, z łaski (swej, bożej) (8), z (podług) miłosierdzia (2), z miłości, z szczodrobliwości, z władzy; dawαć chęć (ku czemu) (10), mądrość (5), nadzieję (3), nieśmiertelność, pomstę (2), potępienie, przyganę (5), rozum (9), sprαwiedliwość (3), usprawiedliwienie (3), wiarę (9), (wy-, z-)rozumienie (10).

Zwroty: »bitwę dawać« = praelium conficere a. facere Cn; pugnam facere Modrz (1): Bo z temi ktorzi niekocháiąc ſię w vćiekániu/ nie vrywcżą ále wſtępną bitwę dawáią/ inácżey ſię trzebá obchodźić/ niżli z Turki y z Tátáry ModrzBaz 112v.

»dawać błogosławieństwo« [szyk zmienny] (31): Ián glowkę ſklanial/ a Iezus iemu blogoſlawieńſtwo dáwál. OpecŻyw 27; SeklKat G4, I; BielKom B3; LubPs aa4; KrowObr 97, 160 [2 r.], 161; BibRadz Ps 107 arg; [kapłani] ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá w potráwach y w inych rzecżach BielKron 6v, 14, 14v, 45v; RejAp 49, 53v, 128v, 192; A pádáiąc ná twarzy ſwoie/ dawáli wiecżne błogoſłáwieńſtwo iemu. RejPos 345v; Mátká Polska mowi: dáiąc błogoſłáwieńſtwo corkam ſwym. BielSat H2v; SkarJedn 4; SkarŻyw 131, 284, 349, 472; CzechEp 364, [382]; NiemObr 166; ActReg 55; KołakSzczęśl Cv; Swięći w dom w ktory wchodzą błogoſłáwieńſtwo dáią SkarKaz Occc2d.

peryfr. »błogosławieństwo maczugą dawać« = bić (1): Znáć będzye obiáwienie twoie [nędzniku] od ktorego ie bogá miewaſz po guziech twoich/ [...] y ktho cie ſtrzeże/ y ktoć błogoſłáwieńſtwo mácżugą dawa. RejAp 11.

»bytność, istność dawać« [szyk zmienny] (5 : 2): GórnDworz Mm5v; RejPosWiecz2 91v, 95; oćiec/ ieſt ſam prawdziwy Bog/ ktory z ſiebie ſyná rodzi/ y duchowi bytność dáie. CzechRozm 19v; [wszelkie ciało albo drzewo] bierze pośiłek z wody/ z dobrégo wiátru/ y z ogniá ónégo Niebieſkiégo/ ktory iſtność rzeczam wſzyſtkim dawa Oczko 5; CzechEp 253, 273.

»chwałę, chwalenie dawać« [w tym: cześć a (i) chwałę = dare gloriam et honorem Vulg (71); prze co (3), za co (3)] = adorare, confiteri, hymnum dicere, laudem dare, obsecrare Vulg [szyk zmienny] (237 : 1): BierEz G2v; Stary Zachariaſs ij panny drugié na to patrzyly/ s cżego bogu dziękowaly ij chwálę dáwaly. OpecŻyw 12, 24 [2 r.], 162, 166v, 174; PatKaz II 23v, 50v, 51v, 52, 58v, 70; WróbŻołt 64/14; czáſem y opoł nocy wſtawſſy dáwam chwałę tobie zá ták ſláchetne ſpráwy twoie RejPs 180, 88, 142, 146, 159, 208 (10); KromRozm I N4v; MurzNT Luc 4/8; KromRozm III B4; BielKom G4; LubPs D, F2v, G4v, H, Hv (21); KrowObr 80v, 92, 121; RejWiz 52; Narodowie z dáleká do ćiebie będą przychodzić/ á dáry przynoſſąc/ będą cżeść á chwałę dáwáć Pánu w thobie [adorabunt in te Dominum]. Leop Tob 13/14, 4.Reg 21/3, Ps 64/14, 87/11, Dan 6/11, 14/24 (7); OrzList gv; BibRadz I *2, 5, Eccli 51/23, Bar 5 arg, Apoc 22/9; BielKron 43, 44, 95v, 111, 133 (7); GrzegRóżn Ov; OrzQuin O3v, X4v; SarnUzn H4v; Pan roſkázuie ábyś nikogo inego nie chwalił iedno iednego Bogá/ á żadnemu inemu ſtworzeniu ábyś chwały nie dawał RejAp 110v, 88, 107, 107v, 108, 109 (76); RejPos 9, 18, 21, 25v, 72 (30); RejZwierc 190v, 199v, 200, 205 [2 r.]; WujJud 58v, L17v; RejPosWstaw [1103]; HistHel [A2]; BiałKaz G [2 r.J, Gv, G2v; A ty więc/ moiá lutni/ pomni chwałę dáwáć/ Y páńſką łáſkę wiecznie wyznáwáć. KochPs 101, 39, 96 [2 r.], 123, 139, 186 (8); SkarŻyw 58, 285, 583; ArtKanc F4, L10v, M3v, O15v; ZawJeft 14; GrabowSet I, N2v, N4, S4, Xv; LatHar 280 [2 r.], 281 [2 r.], 385, 574, 746; WujNT Luc 18/43, s. 294, 343, 448, 520 (6); SiebRozmyśl G [2 r.] H4, I, K4v, L; CiekPotr 62; CzahTr C3.

»cześć dawać« = adorare, dare gloriam et honorern Vulg (107): BierEz F4; OpecŻyw 24, 71v, 162, 166v; yuſz yey anyely dayą czeſzcz y chwalą yako mathcze bozey PatKaz II 70, 23v, 50v, 51v, 75v; FalZioł IV 51b, V 51; RejPs 146v; RejKup o7; KromRozm I N4v; BielKom A3; LubPs D, F2v [2 r.], H, gg4v; KrowObr 80v, 94v, 121; RejWiz 165; Leop 4.Reg 21/3, Tob 13/14, Bar 2/18, Dan 6/11, 14/24; BibRadz I* 2, 5, Ps 116/1; BielKron 43, 44, 51v, 133; OrzQuin O3v; RejAp 9, 49, 49v, 52v, 53v (33); ieſth ſám przed páłacem ieden cżłowiek/ kthoremu ſie wſzyſcy kłániáią y cżeść dawáią HistRzym 46; RejPos 19v, 150, 213, 233, 299 (8); RejZwierc 199v; WujJud 153v; (Iáko) kto záwięzuie kámień w purpurę (ták) kto dáie głupiemu cżeść. BudBib Prov 26/8; BiałKaz G2v; SkarJedn 117; Zalić proch cześć będźie dawał/ Albo twą dobroć wyznawał? KochPs 41, 37, 101, 146; Zácżym y gorom/ y láſom/ y innemu ſtworzeniu/ cżeść Boską dáiećie. SkarŻyw 76, 88, 189, 241, 462; ArtKanc F4; Sam żywym będąc/ cześć dawáł mártwému ZawJeft 18, 19; Nie gwiazdam Boże/ lecż dawam cżeść tobie GrabowSet E, F4, P3, Xv, X3; LatHar 574; WujNT 470, Apoc 4/9; SiebRozmyśl G; KlonKr B4v.

»dawać dank [komu]« = dare primas a. principatum, primas concedere, deferre a. tribuere palmam Cn [szyk zmienny] (7): RejAp 107v; A ſnadź ſie Potym ći naydą/ kthorzy náſzemu wieku dánk dáiąc zaźrzeć nam thákowych ludzi będą GórnDworz V4v, Yv; WujJud 15; Mężnym ſławá dank dawa/ háńbę zniewieſciáłym. StryjKron 732; Wierſzámi Krole sławni wierſzam dánck dawáią/ Choćia świetnych klenotow hoyność w ſkarbiech máią. RybGęśli B3; CzahTr D2.

»dar dawać« [w tym: dar i dobrodziejstwo (2); przez kogo, co (3)] [szyk zmienny] (31): Ienżes rzecżon pocieſſyciél/ Darów boſkich nadarzyciél/ [...] Siedmiorakié dary dáwáſs/ Ręką boſką ty ſám wládáſs OpecŻyw 177; PatKaz II 49v; KlerWes A2; SeklKat P2v, P3, P4v; ten dar niekthorym ludziam tylko Pan Bog dáie/ á niektorym niedáie. KrowObr 148v, 68v, 175v; miły Boże cżemuſz nie iednákie dáry dawaſz ludźiom na ſwiećie zwłaſzcżá w vrodźie BielKron 458v; Przez Kápłaná Bog ludźiom dáry ſwé dáie. OrzQuin X4 marg, N3, X4; RejPos 184v; WujJud 39v, 210; WujJudConf 251v; MycPrz I A4v; BudNT Kk3; CzechRozm 14; [Bóg] mu dar ſercá ſkruſzonego dawał. SkarŻyw 384, 312, 325 [2 r.]; ArtKanc K7v, K8v, N9v; ZawJeft 19, 31; WujNT 40, 425.

»dawać deszcz« = dare pluviam Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (9): KrowObr 53; [Bóg] rowno wſzytkim dáwa deſzcz/ rowno wſzytkim kazał ſłońcu y mieſiącowi ſwiećić RejZwierc 97v; BudBib Bar 6/50; BudNT Act 14/17 [16]; ArtKanc T11v; KołakSzczęśl B, B3; WujNT Act 14/16; Y zátym vkaże ſię Pan Iezus ná powietrzu w obłokách/ nie tych co deſzcz dáią y ćmią nam świátłość ſłoneczną/ ále w onych złotych y farb niepomyśloney wdźięcznośći. SkarKaz 6a.

»dobrodziejstwo, wszystko dobre (a. dobro), wiele dobrego dawać« [szyk zmienny] (6 : 5 : 2): SeklKat N4v; LubPs Z2v; BibRadz I *2; Bog ty ludźie więcey miłuie niżli nas [...] bo im wiele dobrego dáie BielKron 450; RejPos 318v; RejZwierc 95; WujJudConf 251v; Stąd tedy obacżyć możemy/ iákie dobrodzyeyſtwo Pan nam obiecuie y dáie RejPosWstaw [1432]v; BudBib Tob 4/20; Bo kędy zgodá święta przemieſzkawa/ Tám pan niebieſki wſzytko dobré dawa KochPs 197; ArtKanc T10v; WujNT 208, 425.

»dawać drogę [= sposób postępowania]« [w tym: czcgo (1), do czego (1), w czym (1)] = dare viam PolAnt (5): OpecŻyw 52v; Pan Bog duchá ſpráwuie/ dawa drogi iſte. BielKom B8v; BudBib 3.Reg 8/32; zazdrość dawa iym do roſtyrkow drogę. ModrzBaz 65; CzahTr F3v.

»dawać ducha (świętego, prorockiego itp.)« = dare spiritum Vulg [szyk zmienny] (26): KromRozm III I5; vkaſz teſz/ iż Oley okrztzony/ duchowne tzyni pomázánie/ to ieſt/ Ducha ſwiętego dáie KrowObr 81v, 43; BibRadz I * 6v; [moc słowa Bożego] hnet nagle odmienia Krolá w Człowieká inego/ dáie mu Duchá Krolewſkiego OrzRozm B4v; BielKron 132; GrzegRóżn Mv; RejPos 2, 126, 152; RejPosRozpr c; RejPosWstaw [1432], [1432]v; BudNT 2.Cor 1/22; CzechRozm 40; KarnNap C4; SkarJedn 279; Pan Bog wraca ſercá ſtárych oycow w ſyny oſpáłe/ y duchá gorącośći ku ſłuſzbie ſwey dáie. SkarŻyw 463, 119, 300; Iáko literá ſtárego teſtámentu nie dobrze rozumiána/ y nie ná Chriſtuſá obrocona/ roſkázuięcy/ á łáſki y Duchá ku wypełnieniu tego co roſkázuie nie dawáięcy/ zábija cieleſne Zydy WujNT 629, Ioann 3/34, 383, 394 marg, 430, 477.

»dzięki, dziękowanie dawać [komu]« = dare beneditionem Vulg [szyk zmienny] (14 : 1): O boże wſſechmotzny niewymowné dáwam dzięki twé miloſci albo dobrocij/ ijżeſmi twégo ſyna dál OpecŻyw 15; BierRozm 4; RejPs 26v, 143v, 159; HistAl M7; RejPos 184v, 220v, 288v, 298, 306v; GrabowSet S4; WujNT Apoc 4/9; Znałem ia wielkie dobrodźieyſtwá twoie/ [...] Zá ktorem dźiękow ia nie dawał tobie/ Przycżytáiąc to mieć od ſzcżeśćia ſobie. CzahTr B3; GosłCast 20.

»dawać godło [= znak]« = exclamare signum PolAnt [szyk zmienny] (2): BibRadz 1.Mach 4/40; Tą brodą ten Propornik potrząſa fałſzerzom/ Dáiąc godło złodźieiom y wſzytkim ſzálbierzom. KlonWor 28.

»dawać hasło [= znak]« = tesseram dare Modrz [szyk zrnienny] (2): A przeto ná Hetmáná należy/ [...] hásło dáwáć dla rozeznawánia ludu ſwego á nieprzyiaćielſkiego ModrzBaz 115; KlonWor 27.

»hołd dawać« (4): PaprPan Dd3, Ee2; themuſz Krolowi Woloſki Hoſpodar chorągiew podnogi kladl/ Hold dawał y ſluzel na kazde rozkazanie PaprUp C2v; KlonKr Av.

»lekką [czemu] dawać wagę« = lekceważyć (1): Bo tá długość zátrudnia rżecz bárźiey/ niżli ią obiaśnia/ á nię iedno zátrudnia/ ále y lekką mu dáie wagę GórnRozm K3.

»liczbę dawać« [w tym: z czego (3)] = rationes referre Modrz [szyk zmienny] (5): Każdy według ſtanu ſwego Winien dawać liczbę ſtego. RejKup b2v; Diar 86; BibRadz I*3; ModrzBaz 22; GrabowSet M4.

»łaskę dawać« = dare gratiam Vulg [szyk zrnienny] (41): iedno przez cię bog daie laſkę ij miloſierdzié wſſytkim. OpecŻyw 183v; PatKaz II 49v; PatKaz III 126; Nędznym á pokornym pan dawa łáſkę ſwą/ á ſercá podnieſionego. RejPs Ff7; KromRozm II p2v; KrowObr 25; Leop Iac 4/6 [2 r.], 1.Petr 5/5; SarnUzn 7v; HistRzym 100v [2 r.]; RejPos 47v; wiárá w modlithwę y w oléy ſye śćiągáiąca łáſkę Bożą dáie y vpraſza BiałKat 383v; KuczbKat 155 [2 r.]; WujJud 26, 94v, 219; CzechRozm 211v; Robić kazał/ a śiły/ y łáſki/ do roboty nie dawał. SkarŻyw 3; ArtKanc J4v; WujNT 309, 313, 323, 556, 747 (16); SarnStat 989; SkarKaz 310b; ZbylPrzyg B4v.

»miejsce [komu] dawać« [w tym: plac z miejscem (1)] = ustępować; cedere Mącz (3): Mącz 43b; Obeſłáli ſię wſzyſcy mieyſce ſobie dáiąc CzahTr D4v, Hv.

»dawać moc, mocność, możność« [w tym: komu (65); czego (20), na kogo, na co (10), ku czemu (3), cum inf (10), aby (13), nad kim (1)] = copiam facere Mącz; dare potestatem Vulg [szyk zmienny] (70 : 1 : 1): FalZioł II 10d, IV 38a; Cżemu mięſo miąſfze á kruchkie lepiey ſie trawi, y więtſzą moc dawa niżſ ſubtilne. GlabGad H3v, E8, F5v; MetrKor 59/77; Przodkiem wam dawami Mocz abisczie na miesczv naschim yako Commisarze naschi czinily pylne a swiebodne viwiedzenie LibLeg 11/8, 11/82v; A ták wedluh woley yego Dawám mu mocz nakáżdeho RejKup z2; ſpráwił wrotá wielkie miedziáne/ á nád tho zmocnił ie Aſsurym/ co ſie wykłáda iákoby dawáiąc mocnoſć murowi HistAl M4; MurzNT Luc 10/19; KromRozm II k3v; Bo nye ſpráwowánye vrzędu/ ále wſtáwyenye/ ktore władzą y moc ſpráwowánya dawa/ vrzędniká cżyni KromRozm III L2, L8v; BielKom Cv; Woyt dáie Woźnemu Ziemſkiemu przyſyęgłemu moc ku pozywániu tákim liſtownym pozwem GroicPorz p2, p2; Nád to Papieżá obieráć Rzymſkiemu zebrániu moc dáiemy KrowObr 31, 154; Bog ći Izráelſki ieſt kthory dawa moc y ſiły ludowi BibRadz Ps 67/36, 1.Mach 11/58; Wzyąwſzy s koſzá praſny chleb/ to wſzytko dał Aaronowi w ręce (dáiąc mu moc ná kápłáńſtwo) BielKron 37v, 115v, 142v; Mącz 81b, 113c; HistRzym 100v; RejPosWiecz2 91 v; KuczbKat 245; RejZwierc 260; WujJud 153v, 163, 256v; BudBib Ps 67/35 [36]; ModrzBaz 89; Potym im moc dáie ná cżynienie ſynodu. SkarJedn 120, 31, 54; dáię moc Pátryárſze Hierozolimſkiemu/ aby ćię rozgrzeſzył SkarŻyw 166, 36, 152, 171, 490, 558; CzechEp 397 [2 r.]; NiemObr 43; ZapKościer 1589/85; GrabowSet Qv, X; LatHar 380; Oto dałem (marg) dáię. G. (‒) wam moc deptáć po wężách y niedźwiadkách WujNT Luc 10/19 [idem MurzNT : dáwám], 40, 69, 77, 322, 581 (10); SarnStat 184, 440, 902, 904, 946 (7); SkarKaz 203b, 206b, 241a, 516a.

»modłę dawać [komu]« = adorare Vulg [szyk zmienny] (12): dawaycie panu bogu modłę w przybytku ſwięthym iego [adorate dominum in atrio sancto]. WróbŻołt 28/2, 85/9; KromRozm I N4v; KromRozm II h3; KromRozm III B4, E2; Leop 2.Par 7/19, Is 2/8, Ier 16/11, Soph 1/5, Matth 9/18; zá tho dobrodzieiſtwo ſwiát niemal wſzytek/ [...] Herkuleſowi [...] iáko Bogu modły dawał/ y ofiáry cżynił. GórnDworz Ii3v.

»naukę dawać« [w tym: czego (1), do czego (1), o czym (3), aby (8)] = praecipere, praemoderari Calep [szyk zmienny] (42): Prawdę Euripides piſał/ Ien niewieśćią złość dobrze znał: Vporność ich vkázuiąc/ A náukę innym dáiąc. BierEz B4v; OpecŻyw 43, 74; Mowi to o ſobie pan Ieſus daiącz nam naukę skromnego cirpienia. WróbŻołt Nv, B; LibLeg 11/81; MurzNT 21; BielKom nlb 4; Kthoremi ſlowy Páweł S. rodzicom náukę dawa/ co zá obycżay w doglądániu á vkarániu dzieci ſwych trzymáćby myeli. GliczKsiąż G, B7, N5v; LubPs E2v; Leop Tob 4 arg, Prov 6 arg; SienLek 194; RejPos 27v, 85v, 142, 183v, 184v (11); BiałKat 46; BielSpr 28v; o inſzych rzecżách do woyny potrzebnych/ piſáć ábo náukę dáwáć nie ieſt moiá rzecż [ad conficiendum bellum necessariis praecipere non est meum]. ModrzBaz 113, 62; SkarŻyw 213, 319, 518; ArtKanc G12; PaprUp E; Calep 830a, 835b; WujNT Aaaaaa2; SarnStat 1271; SiebRozmyśl K3; SkarKaz 635b.

»odpor dawać« [w tym: komu (15)] = confutare, refellere Calep; propulsare, repulsare Modrz [szyk zmienny] (20): Przećiw ktorym przypráwam zgotowáli też oni drugie ktoremi przez wiele dni im odpor dawali. BibRadz 1.Mach 6/52; CzechRozm 198v; Ták mężnie káżdemu ten záwſze odpor dáie/ By ty był y Sámſonem ſtoiſz mu zá iáie. PaprPan Bb4, I3v, S, Bb2v, Ee2; ModrzBaz 30v, 61, 101v, 116, 128; SkarJedn 21, 34; Calep 240b, 903a; Pierwſzy [sposób]: dáwáć prędki á potężny odpor káżdey myśli/ zakonowi Páńſkiemu y woley Bożey przećiwney LatHar 579, [+10], 251; SkarKazSej 703b.

»odpowiedź dawać« [w tym: komu (18); na co (4), z czego (2), o czym (1)] = respondere Mącz; praecipere Vulg [szyk zmienny] (29): LibMal 1548/144v, 1554/187v; Cżłowiek ſwe ſerce ſpráwia/ pan odpowiedź dawa BielKom C; Leop Ex 25/22; BibRadz Os 4/13; A było tákich niewiaſt pirwey wiele v pogan/ ktore też dawáły odpowiedzi/ niektore cżártowſką ſpráwą BielKron 132, 9, 20v, 25, 87v, 98, 132 (11); Mącz 410b, 452c; RejAp 166; RejPos 239v, 300v, 324; Mátká Polſka dáie odpowiedź. BielSat [I4]v; RejZwierc 168v; PaprPan Z2v; KochFr 52; ReszPrz 51; BielSjem 14; SarnStat 322.

»ofiarę dawać« [w tym: komu (7)] [szyk zmienny] (9): RejPos 43, 56; A ia tobie chętliwie niech ofiárę dawam KochPs 80; A któż ofiárę táką dáwáć rádźi? ZawJeft 27, 19, 32; GrabowSet M4v; Iáko Bogu ofiárę kádźidłá dáią: iáko krolowi złoto przynoſzą SkarKaz 520a, 315b marg.

»płod, dziatki, potomstwo dawać« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (2 : 2 : 1): ſam pan Bog/ ktory yeſt nye ſtworzenim yako bábá yeſt/ ále ſtworzycielem/ tenći płod dáie/ ten cżłowyeká tworzy y ná ſwyát wypuſſcża. GliczKsiąż C4, C5v; KochPs 22, 97; LatHar 334.

»dawać pobudkę« [w tym: komu (6), do czego (2), aby (1)] = stimulare, stimulos addere Modrz [szyk zmienny] (7): KuczbKat 385; ModrzBaz 10v, 108; Przepuśći cżárownicę y z iey cżártem ktory iey służy/ ábo ná karánie náſze zá grzechy/ [...] ábo do iákiey cnoty pobudkę nam dáiąc. SkarŻyw 36; NiemObr 23; Dáią vczniom ſwym pobudkę/ áby ſię z nich przed ſprzećiwniki chlubili. WujNT 631; SarnStat *3v.

»dawać (po)całowanie« [w tym: komu (1)] (2): ſtąd był vroſł obycżay v onych narodow/ áby białe głowy dawáły ná przywitániu pocáłowánie mężcżyznom ſobie krewnym WerGośc 264; KlonWor 28.

»pociechę, pocieszenie dawać« [w tym: komu (11)] [szyk zmienny] (11 : 2): czo mi zapoczyechą dayeſch gdy ya yvſeh the godzyny muſcha vmrzecz. PowUrb +, +; Bo to ieſt twego Boſtwa ſwięte przyrodzenie Kazdemu kogo karzeſz dawaſz pocieſzenie RejJóz P6; RejAp BBv, 61v; RejPos 27v, 110, 193; BiałKat 156; WujJudConf 199v; Przydź Pánie nieomieſzkaway Poćiechy złemu nie daway. MWilkHist E2v; GrabowSet G3v; SiebRozmyśl B.

»dawać pokarm (niebieski), żywność, chleb(a), pożywienie, potrawę« [przeważnie z przekładu psałterza] = escam dare, dare panem de coelo Vulg [szyk zmienny] (11 : 6 : 4 : 2 : 1): WróbŻołt 145/7; Abowiem ći to ieſt on pan ktory mſći krzywdy niewinnego/ wyzwáláiąc go zwięzienia y zinych vćiſkow dáiąc pokármy łácznącem [Vulg Ps 145/7] RejPs 215 [przekład tego samego tekstu: WróbŻołt 145/7, LubPs ff2, Leop Ps 145/7, GrabowSet D2]; Dawa nam Bog doſyć z niebá/ Trunkow mięſa ryb y chlebá BielKom E7v; LubPs ff2; Leop Ps 144/15, 145/7, 146/9; RejPos 217; BiałKat 73v; KuczbKat 165; BudBib Ps 135/24; KochPs 200, 211, 213; SkarŻyw 483; CzechEp 189; ArtKanc C4, T10v [2 r.]; GrabowSet D2; Oćiec moy dáie wam chleb z niebá prawdźiwy. WujNT Ioann 6/32 [idem CzechEp 189]; SarnStat 986; CzahTr L; ſtworzenia pátrzą ná ćię Pánie/ á ty im dáieſz pokarm ich czáſow ſwoich [Vulg Ps 144/15] SkarKazSej 665a [przekład tego samego tekstu: Leop Ps 144/15, KochPs 211].

»pokoj dawać« [w tym: komu (24)] = pacem dare, Vulg, Cn; pacem largiri Vulg; missum facere Cn [szyk zmienny] (33): Pokoy zoſtawiám wám/ pokoy moy dáwám wám [Vulg Ioann 14/27] OpecŻyw 96v [przekład tego samego tekstu: RejPos 143v, 333v, ModrzBaz 67v, MWilkHist L, NiemObr 8, WujNT 366, Ioann 14/27, SkarKaz 209a, SkarKazSej 664a], 17v; RejKup z5v; KrowObr 160 [2 r.]; Leop 2.Par 14/6; BibRadz II 7b marg; OrzQuin X4v; RejPos 143v, 333v, 334 [3 r.], 334v; RejZwierc 132v [5 r.]; BielSpr 41; ModrzBaz 67v; MWilkHist L; NiemObr 8; LatHar 211; WujNT 44, Luc 12/51, s. 249, 366, Ioann 14/27; Ziemię rodzáyną y świecki pokoy y dobre mienie docześne obiecował im P. Bog y dawał gdy mu dobrze ſłużyli SkarKaz 637a, 209a; SkarKazSej 664a, 666b.

»pomoc, podpomożenie (a. wspomożenie), na pomoc dawać« [w tym: komu (46), (na)przeciw(ko) czemu (15), ku czemu (7), do czego (2), na kogo, co (2), w czym (1), przy czym (1), aby (1)] = adminiculari, suggerere Calep; facultatem vivendi praestare JanStat [szyk zmienny] (69 : 6 : 1): Zaſię mleka cżęſte pożiwanie, daie pomoc ku zdrowiu barzo wielką. FalZioł V 76v, I 46d, 151a, II 9b, V 34v, 76v (20); GlabGad D2v, E6, Hv, H2, Kv (6); LibLeg 10/64v, 11/181v; KrowObr 42; Acżkolwiek był Iágiełło miał dáwáć pomocy wſzelkie Keyſtutowi/ wſzákże nie dał BielKron 380, 70v, 84, 107, 197v, 221 (22); W potrzebie przyiaćielá poſpolićie znáią/ Synowie ſwym rodźicom pomoc więc dawáiá [!]. Prot Dv; BiałKat 53v; BielSpr 52v; StryjWjaz Av; Oczko 10, 15, 28v; To co bliżniemu dáiem ná pomoc: to ſobie chowamy ná zapłátę/ y indziey bárzo cżęſto. SkarŻyw 320, 445; Calep 25a, 1027b; SarnStat 194, 439, 989, 1079 marg, 1230 (7); PowodPr 82; SkarKaz 310b, 454b, 634b; SkarKazSej 683a, 699a, 701a.

»posilenie, siłę, posiłek dawać« [w tym: komu (12), w czym (2), czego (1), ku czemu (1)] = dare fortitudinem a. potentiam PolAnt [szyk zmienny] (11 : 9 : 1): Lekthwarz vczyniony ieſth ſmacżnieyſzy y żołądkowi poſilenie więtſze daie. FalZioł III 13d, I 153d, 101b; pokarm gdy iuż będzie ſtrawion więtſzą ſiłę dawa cżłowieku GlabGad H2, F5v,H4, Lv; SeklKat P2v; BibRadz Ps 67/36; BielKron 115v; Ieden Duch Swiety ktory pośilenie dawa GrzegRóżn O2v, N2; GórnDworz L12; WujJud 257v; BudBib Deut 8/18; Oczko 6, 27v; KochPs 40; SkarŻyw 3, 407; wiárá Chriſtuſowá dáie śiły człowiekowi/ áby mogł zakon wypełnić. WujNT 559.

»(p)otuchę dawać« [w tym: komu (15), o kim, o czym (5)] = fovere spem Mącz; spem inicere Modrz [szyk zmienny] (17): A niemáłą ſobie otuchę dawam o tobie moy pánie RejPs 107v; RejKup Pv; RejKupSekl a5; GliczKsiąż E3; LubPs aa3; KwiatKsiąż C2; Mącz 135b; Tu Pan dawáć racży łáſkáwą á miłośćiwą otuchę káżdemu thu ná tym ſwiecie vćiſnionemu RejAp 195, 15v; RejPos 59, 82, 256v, 279v, 309v, 317; coż inſzego cżyniſz/ iedno dawaſz potuchę żywym ModrzBaz 61v, 140.

»dawać przyczynę, powod« [w tym: komu (16), do czego (13), czego (12), czemu (8), ku czemu (4), -by (4)] = być przyczyną, powodem; occasionem dare Modrz, Vulg; architectari, ponere pro causa Mącz; causαrn a. occasionem praebere Modrz [szyk zmienny] (44 : 2): FalZioł V 30v; RejJóz F2v; ſſam s ſzyebye prziczini obrazenya prziyaſzny y przimyerza, nykomv nyedawa. LibLeg 11/171v, 11/139v, 157v; SeklKat H3; A ſnadź my ducho wni ſámi do tego przyczynę dawamy. KromRozm II m; Ku zátráceniu krolow/ nie daway przycżyny. BielKom C2v, D4v; RejWiz 102v; RejZwierz 40v, 67v, 117; BibRadz 2.Cor 5/12; BielKron 101; Mącz 14d, 68d, 199b; SienLek 1v; KuczbKat 385, 425; RejZwierc 78v; Krolowie/ Kſiążętá pobożni/ niemáią z ſiebie dáwáć przycżyny walce/ tylko zá muſzenim podeymowáć to brzemię BielSpr 36v; WujJud A8v; ModrzBaz 7v, 10, 30v, 37v, 104v (7); Oczko 18v; gdy [...] pytał P. Iezus [uczniów] co by onim trzymali? Piotr [...] drugich ſię nierádząc/ y owſzem wſzytkim do tákiego wyznánia powod dáiąc/ [...] puśćił on ſławny głos y wyznánie/ ná ktorjm kośćioł wſzyćiek zbudowány ſtoi SkarŻyw 597, 82, 487; WujNT 242, 2.Cor 5/12, s. 655, 1.Tim 5/14; SarnStat 16, 481, 709, 1174 [2 r.]; PowodPr 17, 48.

»dawać przykład (dobry, zły itp.)« [w tym: komu (18), z siebie (13)] = exemplum praebere Modrz, Cn; exemplum esse a. facere a. prodere a. relinquere Cn [szyk zmienny] (33): bacż iaki przyklád daie to dóſtoyné dziecię ián ſwięty OpecŻyw 31, 94; RejPs 170v; Grzeſſą przełozeny/ [...] gdi nie uczą zbawienney nauki poddanich ſwoich. Gdi ym daią zły przyklat ſwemy zlemy vczinki/ y zycym. SeklKat H3; KromRozm I Bv; KromRozm III M6v; DiarDop 117; BielKom E4; LubPs R5 marg; RejZwierz 43v, 130v, 131; BielKron 201; KochZg B; Mącz 195c; SarnUzn E6; HistRzym 39; RejPos 45v, 71v, 114v; RejZwierc 23v, 34v; Biſkupi záśię żeby nie pánowáli nád kápłany: ále przykład dobry z śiebie dáiąc/ wſzyſtkie dobrze ſprawowáli WujJud 155; PaprPan O3v; ModrzBaz 17v; SkarŻyw 117; ArtKanc B2v, O16v; KochWr 31; Phil D4; WujNT 217; SarnStat 1277; Słuſzna/ cnémi poſtępki áby pobudzáli Rodźicy ſwé dźiatki/ do cnót przykład dawáli GosłCast 35.

»radę (dobrą), poradzenie dawać« [w tym: na co (2), ku czemu (1), o czym (1), -by (5)] = consiliare Calep [szyk zmienny] (47 : 1): [starzy ludzie] młodym barzo ſnadnie vmieią poradzenie dawać. BielŻyw nlb 14; WróbŻołt B, 106/11; RejPs 107v; LibMal 1546/122v; kto zdrowy ieſt łacno niemocnému radę dawá a ſám lekarza potrzéby niemá MurzHist P3; Nie wiem co mam s ſobą dzyáłáć/ A coż komu rádę dáwáć BielKom G4v; KrowObr 225v; Leop Ier 38 arg, 1.Cor 7/25; RejZwierz 25v; Potwirdził go Izáiaſz/ y dawał mu dobrą radę. BielKron 88v; Consultor, Ráycá/ ten który rádę dawa. Mącz 63d, 294a, 315c; GórnDworz T3; HistRzym 103v; RejPos 183v, 211, 224, 232v, 309 (7); BiałKat 371; RejZwierc 99v, 215; RejPosWstaw [1103]v; SkarŻyw 332; CzechEp 116; PaprUp K; ZawJeft 28; Calep 246b; GrabowSet E4v; WujNT 1.Cor 7/25, s. 595 [2 r.], 2.Cor 8/10, Zzzzzv; SarnStat 171 [2 r.], 324, 489, 562, 853, 888; SkarKaz X2v; CzahTr I3v.

»ratun(e)k dawać« [w tym komu (8)] = opitulari, sucurrere Modrz [szyk zmienny] (10): náwſſem dáwaſz rátunk wedle potrzeby vpádłego káżdemu boże náſz. RejPs 97v; RejWiz A2; BielKron 228, 460; ModrzBaz [38]v, 68v; KochPs 69; PudłFr 17; Z zamurza ták więc wſzyſcy nieprzyiaćielowi/ Záſtáwiáią dáiąc w tym rátunek zamkowi. CzahTr H2, F4v.

»rozgrzeszenie, odpuszczenie (grzechow) dawać« [w tym: komu (11)] = exauctorare Calep; veniam dare Vulg [szyk zmienny] (12 : 2): SeklKat Y3; O Floryánie Swięty/ przesćię Bog konie vzdrawia y dáie vpádłym odpuſztzenie grzechow KrowObr 172v, 176, 217, 218v [2 r.]; Leop Sap 12/11; WujJud 83; WujJudConf 86v; A Romualdus go ćieſząc y rozgrzeſzenie dáiąc/ mile go pożegnał/ y vmárł. SkarŻyw 574; ReszList 151; ArtKanc M12v; Calep 382a; LatHar 659.

»dawać rozkazanie« [w tym: komu (5)] [szyk zmienny] (6): BibRadz Ex 6/13; SkarŻyw 153, 349; Abowiem y Chriſtus ma pod ſobą Anioły/ ktorym przyśćia y odeſzćia dawa roſkazánie. CzechEp 243, 249; NiemObr 47.

»rozsądek dawać« [w tym: o czym (12), czemu (1)] =iudicare Modrz [szyk zmienny] (15): Trudno náleść ze wſzytkim cżłowieká/ [...] Coby káżdey rzecży wyrozumiał/ A rozſądek rzecży dáwáć vmiał. BielKom Av; RejZwierz 67v; KwiatKsiąż E4, G2, I, M3v; Prot C4v; ModrzBaz 25v, 59 [2 r.], 87, 130, 131v; Ták był ná on czás właſny vrząd Piotrow/ iáko y teraz potomkow iego/ dáwáć rozſądek o náuce wiáry. WujNT 654; GosłCast 68.

»sławę [komu] dawać« = benedicere Mącz; ponere gloriam Vulg [szyk zmienny] (5): BielŻyw 92; BielKom E6; Leop Is 42/12; Benedicere alieui, Dobrą sławę komu dáwáć/ to yeſt/ chwalić. Mącz 87a; [Bóg] tu ná źiemi nieśmiertelną ſławę dáie tym/ ktorzy dla bráćiey y dobrá poſpolitego vćierpieli. SkarKazSej 670a.

»sprawę dawać« [w tym: komu (13), o kim, o czym (29), czego (2), z czego (1), że, iż (4); o sobie (17)] = causam dicere, sumptum facere Modrz [szyk zmienny] (41): DiarDop 99, 101; GliczKsiąż N5v; BibRadz II 141 a marg; BielSpr 28v; BudNT przedm a6v; Kto niewinnie będąc poyman/ muśi o ſobie ſpráwę dáwáć/ niech to odpuśći Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 85v, 5, 72, 83; KochOdpr Bv; Oczko 25v; SkarŻyw 518; CzechEp *4v, 9, 54 [2 r.], 324 [3 r.], [390]; CzechEpPOrz **2v, **4v; NiemObr 116; WerKaz 279; Tákże téż o Woźnikách dawa ſpráwę Szymek. PudłFr 8; ActReg 67, 121; LatHar 317, 326; Rzecz Páwłowá do Zydow/ ktorą dáie ſpráwę wiáry y náwrocenia ſwego. WujNT 487, 334, 498, 506, 514; DAwáć ſpráwę máią Poſłowie z káżdégo Séymu przyiáchawſzy/ to co ſpráwili ná przeſzłym Séymie SarnStat 44; SiebRozmyśl H3; SkarKaz 155a; Iáko mi ſpráwę dáieſz miły Dobrochowſki, Widzę że to nie może być żadnym ſpoſobem CiekPotr 57, 87; CzahTr K2.

»szczęście dawać« [to tym: komu (2)] = fortunare Calep [szyk zmienny] (4): przeto mu Pan Bog dawał wielkie ſzcżęśćie na káżde ſpráwy BielKron 345v; POnieważ Bóg/ y ſczęśćié/ y nieſczęśćié dáie/ Przećiwko Bogu mówi Ian/ co ſczęśćiu łáie. PudłFr 11; Calep 431b; ZbylPrzyg B4v.

»ślub, święcenie, krzest, bierzmowanie, sakrament itp. dawać« [szyk zmienny] (15): KromRozm I I3; przetho Kárdynał ktory vmiał Niemieckie y Polſkie ślub dawał BielKron 391, 150, 187; to záchowano było/ áby Krztu nikomu niedawano/ áżby pierwey był ſpytan/ ieſliby śie chćiał krzćić. KuczbKat 135, 230; WujJud 211v [2 r.], Mm4v; SkarJedn 347; W Polu bierzmowanie nowym Chrześćiánom dawáć chćiał. SkarŻyw 519 marg; bogoboyni kápłani v chorych przy łożu ſiedząc [...] Sákrámentá święte im dawáią ReszHoz 118; WujNT 475 marg, Xxxxx2v, Aaaaaa3v.

»świadectwo dawać« [w tym: o kim, o czym (63), komu, czemu [=o kim, o czym] (31), w czym (6), czego (4), na kogo (1), iż, że (13)] = testimonium perhibere a. reddere Vulg [szyk zmienny] (111): a to ſie napelnilo cżaſu męki iego/ kdy opoki ſie padaly/ daiątz ſwiadetztwo o iego ſwiątoſci. OpecŻyw 73v, 65, 66, 113v; WróbŻołt oo6; RejPs 153v; ſami o ſobie ſwiadecztwo dawacie RejJóz N; KromRozm II kv; KromRozm III G7 [2 r.], Kv; LubPs bb; Leop Ioann 5/39; LeszczRzecz A2; BibRadz I *7, Act 23/11; vkazał im Gránwellanus kſięgi [...] dáiąc o nich świádectwo/ yż w nich niemáſz nic obłędliwego BielKron 218v, 193v, 196v, 329, 467v; KwiatKsiąż G2; Prot A2; SarnUzn E8; RejAp 10v, 61, 109, 177v, 196; GórnDworz Yv, Gg4v; RejPos 36v, 63, 89v, 107 [2 r.], 120v (16); RejPosWiecz2 93v; BiałKat 11, 313v, 346; HistLan A2v; KuczbKat 215, 265, 315; RejZwierc 177v; WujJud 39, 149v; RejPosWstaw 44; BiałKaz G2, G3v; A iż go Iezus potym Eliaſzem názywa/ dáiąc mu w tym świádectwo/ tedy ſie oney iego odpowiedźi nie ſprzećiwia CzechRozm 147v, 93v, 105v, 108, 210v; Y ná innych mieyſcách wielkie świádeſtwo dáie Rzymſkiemu kośćiołowi. SkarJedn 109, 113; SkarŻyw 27, 306; ZapKościer 1580/14; CzechEp 71, 74, 93, 124, 190 (15); NiemObr 67; KochFr 65; ReszPrz 9; LatHar 75, 285, 366, 648; WujNT przedm 34, s. 199, Luc 4/22, s. 311, 319 (17); SkarKazSej 696b.

»wiadomość, wieść [o czym] dawać« (2 : 1): ModrzBaz 103v; ArtKanc A18; o ſrogiey á ſromotney śmierći ſwoiey wiádomość im dawał. SkarKaz 548a.

»dawać [komu] wiedzieć, wiedzenie« = oznajmiać, podawać do wiadomości [szyk zmienny] (10 : 8): Drvgye theſch dawami wyedzyecz waſchey Kro. mczi yſch Czar Tureczky poſlal Czavſza do Czarza Thatarſkyego y do wſzitkych hord Tatarſkych. LibLeg 11/184, 11/47, 59v, 140v, 166, 168v (15); BielKron 134v; Tobie to wiedzieć dawam/ iże twey corki żądam. HistRzym 9v; A w ten cżás też puſtoſzył/ Sámáriyſką zyemyę/ Sámemu Achábowi/ dáiąc to wiedzenie HistHel C4v.

»władzę dawać [komu]« = auctoritatem dare JanStat [szyk zmienny] (9): KromRozm III H6v, I6v; Rycérſtwo Polſkié Królá obiéra ná Króleſtwo/ ále mu władzéy Królewſkiéy/ [...] nie dáie OrzQuin S3v; GórnDworz Ff6v; WujJud 34, 153v; SkarŻyw 171; wierni Krześćiánie/ dla prawdy vćierpieć muſzą/ [...] náturę złą hámuiąc/ á władzey iey nie dáiąc ArtKanc L19; tym władzą dáiemy karáć wyſtępné/ y którzy vpornie ſzkody ludźióm czynią SarnStat 301.

»dawać wolność, wolą, swąwolą, swowolność [komu]« = facultatem a. vacationem dare, praebere licentiam Modrz [szyk zmienny] (11 : 3 : 2 : 1): to wino/ ieſt dobre pierſiam twierdzącz ie, j woluoſć [!] oddychania daiącz FalZioł I 44c; GliczKsiąż G3; Ktorzy tu iáko bydło ſwowolnie mieſzkáią/ A ſwąwolą márnemu przyrodzeniu dáią. RejWiz 189v; Nicżemny Krol nicżemnym ludziem wolność dáie BielKron 262; SienLek lv; OrzQuin X4v; RejPos 300; Przeto im potym dáie wolność/ áby w iátkách ſobie kupowáli co chcą WujJud 197v; ZapKościer 1580/10v; niechcą żadnego tákiego śláchectwá mieć/ ktoreby dawáło komu ſwowolność grzeſzenia [praebeat peccandi licentiam] ModrzBaz 141, 36, 128v; SkarJedn 295; SkarŻyw 408; CzechEp [397]; Y dźiećięćiu Wolnośći nie dáiemy/ bo go chćiwośći ſpráwuią GórnRozm B; SkarKaz 420a.

»dawać wszystko (w obfitości), wsz(ystki)ego dość [komu]« = dare omnia Vulg [szyk zmienny] (8 : 3): LubPs cc6 marg; [Bóg] wſzythko ſtworzył przez Syná/ y nas odkupił/y wſzytko nam dawa. GrzegRóżn J4, H4v; RejPos 81v, 82; GrzegŚm 3, 51; CzechEp 274; GrabowSet B2 [2 r.]; WujNT Act 17/25; SkarKaz 245b.

»wychowanie dawać [komu]« [szyk zmienny] (4): Po śmierći Mátki ſwey Bernárdyn/ wychowanie miał v ćiotki ſwey Dyany/ [...] ktora mu święte wychowánie dawałá SkarŻyw 458; KochTarn 73; SarnStat 590, 635.

»[o czym] wyroki dawać« (1): A gdy oſądźi biſkup y kápłan Boży/ nawyżſza ná źiemi bozka ſtolicá/ [...] która o ſumnieniu nawyżſzych ſtanow wyroki dáie SkarKazSej 700b.

»zapłatę, za zapłatę, odpłatę dawać« [w tym: komu (12), za co (6)] [szyk zmienny] (17 : 2 : 2): A takowe dobre vcżynki /ſą owoczem/ prawdziwei/ nas vſprawiedliwiaiączei wiary/ y dawa pan bog za nie dwoiaką zapłatę tv y na onym ſwiecie. SeklWyzn b4; SeklKat D3v, G4, H4, K, L4v [2 r.], M3v (9); RejAp 110v; WujJud 112v, 113v, 114, 234v; WujJudConf 112; kto żá dobre ſpráwy odpłátę dawa [qui sit ... remunerator bonorum]. ModrzBaz 11v; Zywot wieczny ieſt y dar/ y zapłátá [...] Dáią gi zá zapłátę. WujNT Ddddddv, 641; SkarKaz 3b, 205b.

»dawać zbawienie, wybawienie [komu]« = salutem dare, tribuere Vulg [szyk zmienny] (11 : 3): LubPs ee5v; Izaſz Słonina álbo Swiniá dawa zbáwienie rodzáiowi ludzkiemu? KrowObr 98v, 74 [2 r.], 94v, 160 [2 r.], 218; Leop Prov 21/31; BibRadz Ps 143/10; WujJud 162v [2 r.]; on ſam táki ieſt (iáko mowi Pſal. 144, v 10.) ktory dawa wybáwienie krolom [Qui das salutem regibus] y ktory też Dawidá wykupił od miecżá złego CzechEp 162 [przekład tego samego tekstu BibRadz Ps 143/10;] WujNT Act 7/25.

»dawać zdrowie« [szyk zmienny] (10): HistAl K5; A ktoſz was tedy tego náutzył/ iż ziele vtzárowáne/ dáie zdrowie duſzne y zbáwienne? KrowObr 95, 94v, 95, 95v, 148v, 149; Sospitalis, et hoc sospitale, Co zdrowie dáye/ też wybáwiciel/ Obróńcá. Mącz 403d; GrabowSet P4v; ZbylPrzyg B4v.

»zgodę dawać« [szyk zmienny] (3): Ten Zbor ſam Chryſtus pálcem ſwoim nápiſał/ dáiąc oycom S. táką zgodę y duchá iednośći. SkarŻyw 300; SkarKazSej 675b [2 r.].

»zgorszenie (a. pogorszenie) dawać« [w tym: komu (6)] = dare offensionem, ponere offendiculum vel scandalum Vulg [szyk zmienny] (9): Miernoſć też taką miał że po wſzitki dni żywota ſwego żadnego pogorſzenia nigdy po ſobie nikomu niedawał BielŻyw 46; KrowObr 187; Leop Matth 18 arg, 2.Cor 6/3; BielKron 201; SkarŻyw 99; Zá tym/ y żądza náſtępuie ſproſna/ [...] Ktora tym ciężſza/ iż zgorſzenie dawa GrabowSet M3; WujNT 520, Rom 14/13, 2.Cor 6/3.

»dawać znać« [w tym: komu (133), o czym (59), co (55), w czym (16), po czym (10); ze zdaniem dopełnieniowym (248): iż (144), że (58), -by (39)] = oznajmiać, okazywać; significare Mącz, Modrz, JanStat, Vulg; praeseferre Mącz, Modrz; innuere Mącz, Vulg; adnuere, designare, facere certionem, notificare, nuntiare, aperte ostendere, praeferre, reddere certionem Mącz; avisare, insinuare JanStat; declarare Modrz; signum facere Cn [szyk zmienny] (452): [żona męża] płákáłá/ Iż go bárzo miłowáłá. A tę mu miłość znáć dáiąc/ Krzycżáłá śmierći wzywáiąc. BierEz P2v, Cv, S2v; OpecŻyw 22v; WZroſt czałego cżłowieka wiele o nim dawa znać. GlabGad M2v, D4v, M2v, O7, O7v, P3v; Dźień ieden dawa znáć podobieńſtwo o drugiem á noc takież iedná cżyni nam ſprawę o drugiey RejPs 27, 70, 98v, 145; Z bozej moczi Czessarz Thureczky y ynnich wiele panſtw przyaczielowy memv Krolowy Polſkiemv Sigmvnthv Oznaymvyem y dayemi wam znacz przes ten nasch lyſt o voyewodzie Valaſkym Pyetrze yz on prziſſilal do nas LibLeg 11/66v; Ia o wſzitkym tim v.k.m. daye znacz yzbi v.k.m. raczil otim wyedziecz LibLeg 11/108v, 10/69v, 123, 11/21v, 93, 96 (58); RejJóz A6v, F3v; RejKup e5v; HistAl C7v, H3, I8; KromRozm I E3, H2; MurzHist G, H3v, M4, S3, S3v; MurzNT 78v, 91, 96; KromRozm II hv, lv, 12, 12v [2 r.], t3; KromRozm III G7, H, H4v, K4v, K6v (7); Diar 20, 34, 37; GliczKsiąż E4; LubPs B, G4 marg, Z4, hhv; GroicPorz B4v, n3v, aa4; Vbiory y poſtáwy to w nich znáć dawáią RejWiz 181, 32v, 42v; A więc nam nieukażeſz/ co ty przez to znáć dáieſz [quid in his tibi velis]? Leop Ez 37/18, Apoc arg; RejZwierz 65v, 104, 111; Tu nam dawa znáć iáką miłość przećiw bliźniem ſwem záchowywáć mamy. BibRadz I 68c marg, 463c marg, 468c marg, 471b marg, 478c marg, II 59d marg (51); Teſſaloni w Grecyey chwalili Bociąná iż im dawał znáć żyzny rok álbo głodny BielKron 24, 55v, 66, 91v, 124, 129v (15); Mącz 55b, 62a, 92b, 121c, 123d (33): SarnUzn B5, G5, H2; RejAp AA8, 35, 147v [2 r.], 188; vbior dáie niepomáłu znáć/ czo w kim wre/ ácż tho cżáſem omyla GórnDworz L8v, C3v, C6, E7v, G2v, K8v (11); HistRzym 8v, 67v, 102v; RejPos 13, 24, 56, 67, 81 (8); RejPosWiecz2 90v; BiałKat 136; KuczbKat 40, 70, 100, 150, 386, 411; RejZwierc 192; BielSpr 26v, 56; WujJud 15v, 120, 161, 169v, 259v, 261; RejPosWstaw 21v, [213]; BudBib I B2v, Cv; BudNT przedm b5v, cv, s. GG3, Ii; Ktorymi ſłowy to znácżnie znáć dáie/ iż nic nigdy ná wierne/ z żadney ſtrony/ przypáść nie może/ bes woley y dopuſzcżenia Bożego. CzechRozm 229v, 104v, 105v, 130v, 179, 180v (18); KarnNap A4v, B3v, Cv, E4; ModrzBaz 14, 37, 48, 64, 95v (17); SkarJedn 7, 59, 64, 66, 75 (10); Brátu ſwemu Moyżeſzowi w krolewſkich páłacách wychowánemu/ wielką był pomocą: taiemnie mu o rodzicách iego prawdziwych dáiąc znáć. SkarŻyw 489, 13, 15, 114, 249, 557 (23); StryjKron 772; CzechEp 156, 157, 182, 187, 231 (13); NiemObr 13, 33, 35, 46, 54, 62 (17); Byli przyięći iáko inſzy pielgrzymowie ze wſzeláką ludzkośćią/ [...] odchodząc zoſtáwiáli około [...] cżterech ſet złotych iáłmużny/ nie dawáiąc znáć co zacż byli. ReszHoz 126; ReszList 147; WerGośc 213; WisznTr 10; Bez trudnośći nie będźiem/ wczás wam to znáć dawam KochPam 86; KochPieś 5; KochSob 62; KochWr 32; ActReg 141; A ći Dźieśiątnicy [...] máią dáwáć znáć/ gdy około Páńſkiego dobrá/ [...] ſzkody ſie dźieią GostGosp 40; Phil R4; KochPij Cv; GrabowSet C2 [2 r.], E3; KochAp 9; KochFrag 49; OrzJan 122; LatHar 12, 167 marg, 194, 731; WujNT 39, 68, 114, 187, 211 (19); SarnStat 8, 9, 10, 44, 111 (9); SiebRozmyśl F4v, G; PowodPr 40; SkarKaz 80b, 242b, 274b, 315b, 416b (10); Gwiazdárze znáć dáią/ Co z pilney induſtriey oni poznawáią. PaxLiz Cv, B4, C2, C3v, C4v; SkarKazSej 670a, 677b, 704b, 706b; KlonFlis D4; RybWit Cv; SzarzRyt B3v.

»dawać znak, znamię, na znaku, za znamię« [w tym: czego (7)]: = okazywać; innuere Vulg; signum prodere Modrz [szyk zmienny] (27 : 6 : 1 : 1): OpecŻyw 84v; PatKaz III 105v; FalZioł IV 21d, V 10v; Włoſi też na ręku, więlkie znamię dawaią obycżaiow ludzkich GlabGad P2v, E4, O7v; To zły znak że nad tobą ptaſzkowie lataią A iſcie wiedz iż ći ten pewny znak dawaią Nizli przydzię trzeći dzeń na gałęzi będzieſz RejJóz I8v; BielKom D3; Kryſtus dawáiąc widome znáki/ chleb y wino/ oddał theſz nam ćiáło y krew ſwoię KrowObr 47v; RejWiz 88; Leop Luc 1/22; DArius mu Perſki Krol poſłał miſę máku/ Iż ma ták wiele ludzi/ dawáiąc ná znáku. RejZwierz 5v; S. Florian nie daleko ich leżąc śćiągnął rękę/ dáiąc znák iż chce do Polſki BielKron 357, 96, 305, 309v, 332; RejPos 103; KuczbKat 110; ſą iedny trąby kthore znák dawáią gdy ſie pothykáć/ drugie kiedy przeſtáć BielSpr 16, 12v [2 r.], 42 [2 r.], 67v; A dawáią te znáki cżáſem słowy/ cżáſem trąbieniem ModrzBaz 111v, 115; KochPhaen 12; ArtKanc B3; GórnTroas 75; A ten wam dáię znák [hoc vobis signum]: Znaydźiećie niemowiątko vwinione w pieluſzki WujNT Luc 2/12; WitosłLut A2v; iednák w młodośći znáki tego dawał/ ná co ſię był vrodźił SkarKaz 42a; PaxLiz B2.

»dawać zwycięstwo [komu]« [szyk zmienny] (8): A gdy gi kto w vſciech trzyma/ pragnienie vſmierza, walcżączemu dawa zwycięſtwo/ pragnienie y truciny gaſi. FalZioł IV 47c; SeklWyzn 3v; iedno tákim Krolom dawa Pan Bog zwycięſtwo/ ktorzy ſie go boią á wedle woley iego chodzą LubPs O5 marg; BibRadz I 96b marg; RejZwierc 124v, 265; WujNT 619 marg; SkarKazSej 686a.

»dawać żywot, życie« [w tym: żywot wieczny a. wiekuisty (20); komu (33)] = dare vitam (aeternam) Vulg [szyk zmienny] (51 : 1): ony mie naſladuią a iá ijm daię żywot wiekuiſty/ że niezginą nawieki. OpecŻyw 65v, 102v; WróbŻołt H3, oo; SeklKat R3v [2 r.]; MurzNT Ioann 10/28; LubPs Z2; KrowObr A4; on ſam dawa wſſyſtkim żywot/ y oddychánie/ y wſſyſtkie rzecży Leop Act 17/25 [przekład tego samego tekstu GrzegŚm 3, 51, CzechEp 274, WujNT Act 17/25]; BibRadz Prov 3 arg, Ioann 10/28; BielKron 80v; GrzegRóżn D2v; SarnUzn H3; piſánie [jest] tá rzecż/ ktora dáie żywot ſłowom GórnDworz F3; HistRzym 8v; RejPosWiecz3 97v; GrzegŚm 3, 5, 28 marg, 43, 51; WujJud 80, 111; WujJudConf 124v, 130v, 256v; BiałKaz E2 [2 r.]; BudNT Ioann 6/33; ModrzBaz 143; SkarJedn 4; SkarŻyw A3, 203; CzechEp 231, 274; GrabowSet K4, N4v, O3v; LatHar 622; Aſz do namnieyſzych rzecży ktore duſzę máią/ [...] Wſzyſtkiemu temu życie dáie Pan Bog z ſiebie/ Przezeń ſię ruſza wſzyſtko ná źiemi ná Niebie. KołakCath B3v; Pan Bog ták rownie dáie żywot wieczny y nieśmiertelną chwałę ludziom zá ich vczynki dobre; iáko ie potępia zá złe ich vczynki. WujNT 529, 271 marg, Ioann 6/33, s. 327 marg, Ioann 10/28, Act 17/25 (8); SkarKaz 381a, 387b; PaxLiz Cv.

Szeregi: »dawać albo brać« (1): A przeto gdy kápłáńſkim vrzędem záklina/ rozgrzeſſa/ śwyęcenye dawa álbo byerze/ [...] wtym wſſyſtkim cżyni mocą tego ſlowá KromRozm I I3.

»dać i dawać« = praetere et praetere JanStat (5): OpecŻyw 64; GroicPorz p2; KarnNap C4; SarnStat 1096; nowy [zakon] przez Chryſtuſá [postawiony]/ ktory łáſkę y pomoc do wypełnienia dáć mogł y dáie/ wnieśiony ieſt. SkarKaz 310b.

»dawać a ofiarować« [szyk 2 : 1] (3): vlitowawſzy ſie nędznego vpadku iego [grzesznika]/ dawa á ofiáruie mu [Bóg] ſynacżká ſwoiego. RejPos 147v, 146, 147.

»sprawować (czynić) i dawać« (2): KrowObr 53v; SAM Pan Bog wſzytko dobre ſpráwuie/ cżyni/ y dáie ludźiam ná świećie. BibRadz I *2.

»dawać a szafować« (1): to wſzytko im pożegnawa y dawa dzyęki zá nie Bogu Oycu ſwemu/ czo im z łáſki ſwey dáwáć á ſzáfowáć racży RejPos 184v.

»dawać i udzielać« (1): pan Kryſtus [...] powyádał [o słowie bożym] iż go Bog dawa y vdźyela KromRozm I M.

»dawać i użyczać« (1): Y thák Náturá/ [...] dáie/ y vżycża nam ſmiertelnym/ nieſmiertelnośći. GórnDworz X7v.

W przen (3): thám ieſt [...] Kryſtus/ ktory dáie Miłośćiwe láto/ to ieſt grzechom odpuſztzenie KrowObr 79.
Zwroty: »dawać plac« (1): wſzędy Prawdźie dáią plác błędy KochPs 146.

»pocałowanie dawać« (1): Iáko tu ſobie w drogę záchodzą miłośierdźie y prawdá? iáko ſobie ſpráwiedliwość y pokoy pocáłowánie dáią? WysKaz 22.

[Większość zwrotów z dopełnieniem bliższym można zastąpićczasownikiem utworzonym od tematu tego dopełnienia.]
2. Pozwalać, dopuszczać; dare, facere Vulg; tribuere Mącz; pati Modrz; largiri Calep [w tym: cum inf (137)] (140): ListRzeź w. 9; Kroleſtwo ſtraczane y inſze poſtronne nabyć dawa. FalZioł IV 47d, I 76c, V 36v; Wyspać sie prawie nie dają. BierRozm 9; Albo było nie zwodzić bitwy/ álbo ſie bić/ A żywo ſie iuż było nie dawáć vłápić. RejZwierz 40; [królowa] vyrzáłá Węgry tárgaiąc ſie ná ſłużebniki Przedborá z Brzezya/ kthorzy nie dawali gwałtem bráć ſiáná BielKron 377v; [koń] nierad ſye dáie dobrowolnie w vzdę poimáć. SienLek 186v; ludzie ſwięći dawáli roźlewáć kreẃ ſwoię RejPos 39; BiałKat 201; Wierni ſą pánu ſwemu/ [...] Nie dáią ſie przenáiąć/ zá żadne Monety BielSat M4; WierKróc Av [2 r.]; BudNT Mar 10/40; SkarŻyw 535, 581; BielSjem 34; Calep 582b; GostGosp 104; WujNT 699 marg, Iac 3/7; Egiptcżyey dla wężow boćianow wzywáią/ Y zábiiać żadnego nigdy tám nie dáią. KmitaSpit A3v; poki rożczká młoda/ dáie ſię náchylić y náwieść gdźie potrzebá/ á vroſłą trudno ciągnąć. SkarKaz 420a, X3; CiekPotrSzym )?( 4.

dawać komu, czemu (86): Niektory kmieć wężá chował/ Y z ſtołu mu iádáć dawał BierEz N2v; OpecŻyw 175v; Ale niedawać wodcze wiele idz iedno czoby rozumiał iżeby doſyć było FalZioł II 2b, IV 48a, V 37; Ktori daie mieſzkać [habitare facit] niepłodney w domu ſwoim matce ſynow weſołey. WróbŻołt 112/9; á tak niedaway ſie tem záwſtydáwáć ktorzy ćierpliwie oczekawáią rátunku twego RejPs 100, 53v, 132, 203v; RejJóz Q2v; KromRozm I Cv; KromRozm III G6; BielKom B4v; GliczKsiąż D4v; LubPs P2v; Lecż gdzye pocżćiwy rozum dawa ſobie rádzić/ Temu żadna przygodá nie może záwádzić. RejWiz 8v, 148; RejZwierz 74v; BibRadz 2.Reg 24 arg; BielKron 390v, 450; Mącz 136c, 463d [2 r.]; Każdego ćieſz czym możeſz/ nie daway nikomu Od ćiebie z ſmutnym ſercem odchodźić do domu. Prot D3v, B3v; SienLek 189; GórnDworz Ee5; RejPos 53, 56, 65v, 140, 140v (10); RejPosWiecz2 91; BiałKat 31; KuczbKat 290; RejZwierc 266v; BielSpr 56; WujJud 2, 131; RejPosWstaw [412] [2 r.]; BudBib 2.Par 16/1; BudNT Matth 5/45; CzechRozm 185v; Tákći powiem á pewnie że ći mołoycowie/ Nie dawáią przewodzić mężnieyſzym ná ſobie. PaprPan Z4, T3, Ee2; Niech ſię niedawa Krol/ [...] tym herbom/ [...] oſzukáć ModrzBaz 41, 130; Oczko 3; SkarŻyw 328, 440, 559; StryjKron 612; CzechEp 26; KochFr 19; ReszHoz 126; WerKaz 281; BielRozm 8; GórnRozm E3; KochWr 36; GórnTroas 19; GrabowSet Dv; KołakCath B3, B3v; KołakSzczęśl A4, B4v; RybGęśli C4; WujNT Act 2/4, s. 582; WitosłLut A3; KmitaSpit A2v; SkarKaz 519a; CzahTr A3v, A4v, Dv, E3; SkarKazSej 703a; KlonWor 78.

Przysłowie: [niektórzy] ſobie nie dáią gráć ná gębie/ y kołow ćioſáć ná ſzyiách CzechEp 26.
Zwroty: »dawać się czuć« = resipere Mącz [szyk zmienny] (3): Celerius ista ad nasum veniunt. Prętko przichodzą do noſá/ to yeſt/ wnet ſie dáyą czuć. Mącz 480b, 368a; GórnTroas 33.

»dawać doczekać« (1): [Panie Boże] nie daway doczekáć onych złych dniów/ któré náſtáną po śmierći Królá OrzQuin Zv.

»dawać z łaski dzierżeć« (2): dawał też z łaſki dzyerżeć bráćiey niekthore zamki w Ruśi BielKron 390v [idem] StryjKron 612.

»dawać się namawiać« (1): wykłádáią to iż ſie pánny rády dawáią zá złoto námawiáć. BielKron 21.

»dawać (po-, u-)zna(wa)ć (się)« = prae se ferre Mącz [szyk zmienny] (23): Yáko Cyrus ktorego Suká żywiłá nyepráwym cżłowiekyem dawał ſie znáć GliczKsiąż D4, D6v; LubPs X4; Co y ty látoroſłki/ co z nich wyraſtáią/ Sláchetnym ſie owocem/ káżdemu znáć dáią. RejZwierz 74v; BielKron 13v, 450; Mącz 121c; RejPos 202v, 312; Stworzenié tedy bożé [...] ma przywodźić ku vznániu páná Bogá/ w tych rzeczách: któré ſye nam dáią vznáwáć wnim. BiałKat 31; HistLan B4; WujJud 131; CzechRozm 185v; Tátárom y Wołochom też ſie ten znáć dawał/ Acż ie y ſam potężne y mężne poznawał. PaprPan Ee2; ReszHoz 126; GórnRozm E3; GórnTroas 19, 40; SkarKaz 275a; CzahTr E3; SAmá ſie rzecż dáie znáć PaxLiz D4; KlonWor 78; SzarzRyt D3.

»dawać się długo prosić« (1): Pátrzayże thu záſię dziwnych ſpraw Páná tego/ iż on o rownieyſze rzecży dawał ſie długo cżáſem prośić/ niżli miał okázáć dziw Boſtwá ſwoiego. RejPos 221v.

»słowa rzec nie dawać« (1): Y ná okázowánie ſłowá rzecz nie dáieſz/ Choć o ſwoiey godnosći známienićie báieſz. Prot C3.

»krzywdy (u)czynić nie dawać« (2): Tu nieiáka Bogini przed láty mięſzkáłá/ Ktora krzywdy nikomu czynić nie dawáłá. Prot B3v; Papr T3.

»czasowi upływać nie dawać« (3): Więc żem prozno cżáſowi vpływáć nie dawał/ Y tegom y owegom nie rad omieſzkawał. CzahTr [D]v, A3v, A4v.

»dawać (się) słyszeć« = audire facere PolAnt (3): RejPs 132; bo mistrz ten [...] daje się słyszeć, iż się kusić chce o pruskie ziemie Diar 23; BudBib Ier 50/2.

»dawać uwodzić się, zwieść się, przywodzić, odwodzić itp.« [szyk zmienny] (17): KromRozm III C6, G6; Iż iedno ći ſzáleią/ co ſie im vwieść dáią RejWiz 148; RejAp 22v, 82v; GórnDworz Ee5; A to wſzytko ná ty przymowká/ kthorzy [...] dáią ſie vwodzić i ſłowom y myſlam fáłecżnym. RejPos 65v, 259v, 265; wſzakże do tego przywodźić śie dáwa lekkim y z dáleka przywiedźionym domyſłom KuczbKat 290; RejZwierc 266v; WujJud 2; RejPosWstaw [413]; SkarŻyw 100, 559; BielRozm 8; A my ládá wiátrom y ſtráchom od ſzukánia ſię zbáwienia odwodźić dáiem SkarKaz 519a.

»dawać uży(wa)ć (się)« (3): á też tym obfićiey dáwaſz vżywáć dobrotliwoſći ſwoiey ktorzy vznawáią ćiebie RejPs 53v; RejJóz Q2v; SkarKazSej 695b.

»dawać (się) widzieć« [szyk zmienny] (4): CzechRozm 185v; Oczko 3; [proces prawny] iest troiáki, iáko ná téy figurce położonéy dáie ſie widźieć. SarnStat 716; ile rázow złote Słońce wſtáie/ Napierwęy ſię w ſwey drogiey ſzáćie widźieć dáie. WitosłLut A3.

»dawać (wy-, z-) rozumieć (się)« [szyk zmienny] (12): Ale kyedy mowyę/ znośnyeyſſe to niż ono/ toć yuż dawam rozumyeć/ iż oboye złe KromRozm I Cv; KromRozm III C; BielKom B4v; RejPos 53, 140, 153v; BielSpr 31; CzechRozm 185v; SkarŻyw 317; WerKaz 281; Tu maſz Duchá świętego pełne poćiech ſłowá/ A łatwieć ie z rozumieć dáie polſka mowá. KołakSzczęśl B4v; WujNT 582.

»zwyciężyć (się) dawać« [szyk zmienny] (4): FalZioł IV 48a; KuczbKat 140; walcżąc z nieprzyiaćielem y zwyćiężyć ſię nieſzcżeśćiu tego światá niedáiąc: doſtąpił niebieſkiey zapłáty. SkarŻyw 328, 440.

»żyć, być dawać« [szyk zmienny] (3 : 1): LubPs P2v; Niechay w tobie cżeść iego/ nigdy nie vſtawa/ Ktory tu ſwym do cżáſu/ tám wiecżnie żyć dawa. GrabowSet Dv; A bez niego iák świecá bez ogniá vſtáie/ W ćień ſie mieni Boſtwo nam być y vſtáć dáie. KołakCath B3v, B3.

3. Polecać, kazać; dare Cn [cum inf] (31): Iſch powyedzial yſch Thalierzse paniczewſkie. kthore gineli Zyanem wolkyem nagradzal panſkimy, skthorich herbi ſzczieracz dawali. LibMal 1549/149v; KromRozm I D4; ktemu ten co dáie ſpiſowáć/ zwłaſzczá ná ktorego by było iákie domniemánie/ áby pierwey przyſyągł Vrzędowi/ iáko ſpráwiedliwie wſzythki rzeczy dáie popiſowáć. GroicPorz ee4, o2; BielKron 208, 208v; Oculo, Exoculo, Oſlepiam/ wykalam/ álbo dáyę wyłupić oczy. Mącz 259c, 9b, 329b, 375c; GórnDworz E5v; ludźie poſpolićie ná tákowé Pręty zwykli náymowáć/ kiedy co kopáć dawáią. GrzepGeom I3v; Poydźieſzli do Kuſznierzá/ dáwáć podſzyć ſzubkę/ Muſiſz dzieſięć złotych dáć BielSat C2; BielSpr 49; Vrząd ſkupuie go [żyta] bárzo wiele/ y do mieyſkich śpichlerzow dawa chowáć [in publica promptuaria reconditur] ModrzBaz 33v; SkarŻyw 261; ReszHoz 118, 126; á kto chćiał ſię ſam oczyſczáć/ dawał ſię nieść do ſądu choro. GórnRozm H4; PaprUp I4; SarnStat 1303.

dawać komu (3): A ieſliby było wątpienie iákie iżby nie miał trądu/ kapłánom tákie dawano vznáwáć/ iżby obacżyli ieſli godzyen miedzy ludźmi być BielKron 36v; RejAp 85v; Król Zygmunt miał ten obyczay/ że záwżdy vmywáiąc ſie/ dawał pierśćienié z palców trzymáć tym czáſem/ którémukolwiek dworzáninowi KochAp 9.

Zwrot: »dawać uczyć, ćwiczyć, chować« [szyk zmienny] (4 : 2 : 1): Przeto oni ſtarzy á mądrzi ludzie dziatki ſwe y tej nauce naprzod vcżyć dawali KłosAlg A4; GliczKsiąż I7, L3v; [cesarz] ſtárſze takież grube [niewolniki] [...] do roley obráca/ młode dawáiąc vcżyć według vrody lat BielKron 261v; [Turcy] biorą młodzieńcżyki w trybućie/ [...] dáią ie chowáć/ ćwicżyć ná rycerſkie rzecży BielSpr 3v, 28v.
4. Przydzielać, wyznaczać, przyznawać; przypisywać co czemu; dare, tribuere Mącz, Cn; concedere Modrz [w tym: komu (117), co (125)] (130): Ia thylko onemu piſmu/ boiazń y vććiwość dawam/ ktore ſwiętym ieſt rzetzono. KrowObr 14; przecżby niemyeły być w koſciele krześćiáńſkim obrázy/ tylko ich żydom bog zákázował. iż im wſzytkę moc dawáli BielKron 200v, 246; OrzQuin O3; A to co w. m. powiadaſz/ iż wſtyd/ [...] trzyma białegłowy ná wodzy/ to miáſto iedney cnoty/ dwie im w. m. dáieſz/ bo ie cżyniſz y wſtydliwe/ y niewyſtępne. GórnDworz Aa2v, X5; Cżárći zá ſkarb ludziom ſmierć dawáli. RejZwierc 168v [idem] B2v; PaprPan F2; CzechEp 230; GórnRozm H4; Trydentſkie Concilium zá heretyki przeklęte oſądziło one/ ktorzy tęż moc dáią krztowi Ianowemu/ ktorą y Chriſtuſowemu. WujNT 13, 322, 559, Apoc 13/15; Nie chwalim tych ktorzy tym Mędrcom krolewſkiey zacnośći nie dáią: ſámemi ie tylo Mędrcámi zowiąc. SkarKaz 516b, 350b.

dawać na kogo (1): A gdyż wáſzy Sędźiowie nie pytáią ſię ná ſądźie/ iáko kto żyie/ [...] ná podobieńſtwá nie pátrzą/ ná świádki nic nie dáią/ ale wſzyſtko puſczáią ná ſumnienie obwinionego GórnRozm G2.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Dawamy też to Niemczom/ iż w kolcżey/ nikt lepiey nád nie/ ták dużym ſiedzeniem/ iáko y fortylmi [...] nieda w tym naprzod żadnemu GórnDworz E3.

Zwroty: »(pierwsze) miejsce dawać« [w tym: po kim, po czym (2)] = przyznawać pierwszeństwo; primum locum concedere Modrz [szyk zmienny] (10): Pocżyna ſie Komedia Oyczá s ſynem y s corką/ dáiąc mieyſcze napirwey vcżciwey Stárośći/ á iey miſtrzowi Mądrośći. BielKom B, kt; Wnet gi páni przyięłá á z nadobną ochotą/ Dáiąc mu pirwſze mieyſce miedzy oną rotą. RejWiz 26v; Mącz 378b; OrzQuin R4; zwyczay ieſt poczćiwſzey rzeczy/ pierwſze mieyſce dáwáć SienLek 197; BielSpr 67; ModrzBaz 82; SkarJedn 261; LatHar 512.

»miejsce dawać« = umieszczać [szyk zmienny] (5): byałegłowy [...] były w zgárdzenyu y nye práwye im myeyſcá dawano myedzy inſſemi. Dzyelono ye od inſſych [...] yáko cżynyą myedzy bydłem w oborze GliczKsiąż C5; RejPos 314; Káżdey mieyſce dawamy/ choć s proſtego rodu/ Ktora ná chłopie wygra/ hárcuiąc zawodu BielSat L4 [idem] BielSjem 27; Iże teraz mieyſce Kárdynałom dáią, iáko Kárdynałóm w Senaćie: Ale przedśię Arcybiſkup piérwéy wotuie. SarnStat 172.

»do najęcia dawać« (1) : Locator ‒ Ten ktori do naieczią daie, naimacz. Calep 611a.

»pewne za niepewne dawać« = rezygnować z tego, co się posiada, na rzecz tego, czego się jeszcze nie posiada (1): Bo kto tráći co w ręku ma/ A niepewne rzecży duma: Tákiemuć zmyſłu nie sſtawa/ Pewne zá niepewne dawa. BierEz H3.

»przodek dawać« [w tym: w czym (4)] = przyznawać pierwszeństwo; primas tribuere Mącz [szyk zmienny] (10): áczkolwyek wſſyſtkye ápoſtoły pan yednoſtáynye wybrał/ [...] yednák między nimi wſſędy Pyotrowi ſwyętemu przodek dawał/ y drugim go przełożył. KromRozm III M3; Náſzych Polakow naiemnych/ ktorym przodek w męſtwie dawano przybyło pułtorá tyſiącá BielKron 306; Mącz 463d; WujJud 117v; PaprPan Q4v; záwżdy wſzyſcy Grekowie y ſtárzy oycowie S. przodek y zwierzchność ſtolicy Rzymſkiey Piotrá S. dawáli SkarJedn 160; ReszPrz 76; KochPieś 20; SarnStat 1218; Piękną Rádźiwiłownę/ ktorey obycżáie Y głádkość żadney przodku Bogini nie dáie. WitosłLut A5.

»stacyją, leże, mieszkanie itp. dawać« = hospitium praebere JanStat [szyk zmienny] (11): A miſzmi go dobrowolnye przepuſczyly y ſthacziyą kazdemv poſlowy dayemi kthorzi yeſzda do Turek przeſz zyemye naſche LibLeg 11/155v, 11/169; Powyada yſch wnayderkv za Glogowem Thanben Jackel goſpodarzs dawal yemu przechowanye wdomu ſwoym choczya wyedzyal yſch bil odpowyednykyem koronnim LibMal 1547/135; BibRadz Gen 19 arg; BielKron 381v, 395, 398v; Tenze pacholkom ſwem [...] ſlacheckie dzierzawi plundrowac kazal/ ſwoim powinnem wnich leze dawal. PaprUp I3v; ActReg 44; SarnStat 701, 707.

»winę dawać« [w tym: w czym (17), o co (7), na kogo (1)] = oskarżać; accusare, culpare, incusare, insimulare, vitio dare Mącz [szyk zmienny] (53): ZapWar 1533 nr 2157; Prethwyczowysmi roſkazaly abi on przed wamy stanąl a sprawial sye tego wczim mv wynę dawącz będą wedlie navky tey LibLeg 11/82, 6/115, 116 [2 r.], 10/121; Iſch dziąwączką thą o kthorą mv vyną dayą wdąbnye do gvmna ſſoba powabywſſi. Tham vczinek czielieſſny ſnya yeſth vczinyl. LibMal 1544/88; GroicPorz h2v, h3; Leop Luc 23/14; UstPraw G2; kazał ſyná ſwoiego [...] środ rynku miotłámi vbic dáiąc mu winę iákoby chciał zdrádzić oycá. BielKron 104, 103, 310, 332, 363v, 402v; Mącz 2a, 5d, 64b, 71b, 75c (17); BielSpr 37v; Strum Q2v; ModrzBaz 43, 70v, 85, 85v, 86v, 95v; ZapKościer 1582/33v; ZawJeft 22; GrabowSet V2 [2 r.]; WujNT 204; SarnStat 161, 276, 750, 887 [2 r.]; KlonKr E2v.

W przen (1): ludźie tym ſię nieiáko vpewniáią/ iż P. Bog z nimi mieſzka/ ná ich opátrowánie y obronę/ gdy mu z pracey y máiętnośći ſwey/ dom dáią/ ochotne ſwoie ſerce y wolą proſtą ku niemu pokázuiąc. SkarKaz 454a.
a. O ustalaniu granic czasowych, terminów; dare, constituere Modrz [co; w tym: komu (13)] (24): KłosAlg G4; nieukwapliwy ieſt iż długie ocżekawánie dawa [longaminitatem praestat] tym kthorzy zgreſſyli Leop 4.Esdr 7/64; HistRzym 10; [do picia tych wód najlepszy jest maj albo czerwiec] bo ácz inſzém lékárſtwam Kwieciéń téż dawamy/ ále w náſzym kráiu/ iż ieſt źimny/ wodam tym/ ledwieby ſłużyć mógł Oczko 22.

dawać ku czemu (3): MetrKor 37/2; Sto y dwádzieśćiá lát dáie Bog ku vpámiętániu. BudBib I 3c marg; ModrzBaz 26v.

dawać na co (2): Ceſarz [...] kazał ći powiedzyeć/ áby ſtąd co rychley vieżdzał/ á nátoć dawa dni 21 od puſzcżenia BielKron 197; ModrzBaz 16.

Zwroty: »dawać czas« = wyznaczyć termin lub okres czasu; spacium dare, tempora constituere Modrz [szyk zmienny] (7): MetrKor 37/2v; RejAp BB8; Alexander Seuerus Rzymſki Ceſarz miał to w obycżáiu/ że nie nieſtánowił/ okrom vcżonych á mądrych ludźi/ ktorym dawał cżás ná rozmyślenie ModrzBaz [16]; Ieſt też to Rzecżypoſpolitey bárzo pożytecżno/ dawáć ná káżdy rok cżás/ ktoregoby ſię ná pewne mieyſce wſzytek rycerſki ſtan z ieżdżał ModrzBaz 111v, 26v; Oczko 18; GrabowSet K3v.

»kres dawać« (2): W ſwey pámięći wierney/ ſłowá ſwoie máiąc/ Wſzytko iśćić będźie/ wſzemu ſwoy kres dáiąc. GrabowSet T4v, P3.

»początek dawać« (1): [Arianie] Syná Bożego ſtworzeniem czynią/ [...] ktorzy kłádą iákiś czás ktorego nie był/ á początek mu iákiś dáią. SkarKaz 485b.

praw. »dawać rok« = ponere terminum JanStat (4): MetrKor 37/2v, 3v; GDy kto przy ſądźie groźi, lży [...] A Sędźia ná to niedba: tedy ſie ná vrząd drudzy świádczą, y dáią Rok ná Tribunał, [...] y miéwáią o to Sędźiowie correkturę niemáłą. SarnStat 1292, 675.

5. Przedstawiać, ukazywać, wyrażać, mówić, cytować; praesentare Mącz [w tym: co (142)] (151): [Matka Boska] w placżu takowym ſlowa dáwala. O ſynu móy mily [...] dáy mi s tobą vmrzétz OpecŻyw 188v; MetrKor 38/500; Diar 55; ſwárzymy ſye theż czáſem przed nim wolnie/ pro criminali pozywáią/ ſądzą nas; defenſam Iuris dáią OrzRozm L4; Neptali ieleń wypuſzcżony/ dáiąc wymowy pięknośći. BielKron 18v, 108; Mącz 431a; wſzyſcy ſtániemy przed Máyeſtatem Chryſtuſowym/ dawáiąc poczet ſpraw náſzych dobrych y złych. BiałKat d2; BudNT 1.Cor 7/25; máią niektore [sposoby]/ ktorychby do ſpraw vżywáli: dawáiąc ono podobieńſtwo/ że ich vżywáią iáko kowale kleſzcży [...] żeby ſobie rąk niepopárzyli ModrzBaz 45v; tedy y oni wiele pozwow dawáią ná przećiwniká ModrzBaz 86v; SkarŻyw 538; CzechEp *3v; GórnRozm F4v; Ięzyk/ godnych ſłow nie dawa/ Wzdy z tych káżde chwali ćiebie GrabowSet F4; A iż ſie náyduią Poborcy y Száfárze ták niedbáli/ że nie dawáią ná delácie do Grodów/ tych którzy poborów nie płácą SarnStat 355, 162, 560, 566, 1205, 1288 (9).

dawać komu (50): Pan Iezus myſli iego odpowiedziąl/ daiątz iemu przypowieſtz o dwu dlużniku OpecŻyw 46v; MurzHist Bv; teráśći [...] trzech oſtatecznych Ewangeliſtow świętych dawám/ a to będźiéſz miáł iedny kśięgi/ pierwſzą część Teſtamentu nowego MurzNTSekl A4; KromRozm III M7; BielKom D; GliczKsiąż I8v; GroicPorz x3v; BielKron 9, 208v, 467v; Mącz 181b; Miło temu gadki dáwáć/ kto vmie ná nie gádáć. HistRzym 25, 9v; wiele cżego było/ á co cżyiego dawano do Sequeſtru Chorążom BielSpr 15; RejPos 40v, 57, 69v, 281, 318; KuczbKat 310; RejZwierc 177, 195; BudNT kk3 [2 r.]; Dáiem tym posłom krotkie ono wyznánie wiáry SkarJedn 318, 124, 315; SkarŻyw 413; Luther ſwoim zwolennikom piękną á práwie z wolą Bożą/ [...] zgodną łáćinę dawał ReszList 154; BielSenJoach 4; ArtKanc A10; WujNT 237, 637, 742, 745, 2.Petr 2/6; SarnStat 972, 1285; CiekPotr 23. Cf dawać komu na co, »dawać pozdrowienie«.

dawać komu na co (4): dawamy wam ná porádzenie/ [...] żebyſcie prziſzli przed oblicżnoſć náſzę HistAl H3v; Piſáli rzecży vcżone y mądre/ ná iáſność ludzyom dawáiąc áby ſie vcżyli BielKron 25; GórnDworz M8v; A też nam dawáiąc to ná pámięć/ iáko ieſt záwżdy płatne v niego pokorne á vniżone ſerce cżłowieká ſkruſzonego. RejPos 255v.

dawać ku czemu (3): Perputo, Dobrze ku wyrozumieniu dawam/ którą rzecz wykładám/ rozkłádam/ rozwięzuyę słowy. Mącz 333c, 86c; częſto imo biég práwá poſpolitégo áppelácie temere interponowáné ku zabáwie y zátrudnieniu Trybunállkiému dawáią SarnStat 738.

dawać przed co (1): Ktore te to wierſzyki moię wykładáią/ Y przed ocży tu wáſze Krześćijáńſkie dáią. CzahTr Ev.

Zwroty: »do druku dawać« (1): to było miedzy námi w onéy Rozmowie náſzéy wſpominano/ ále iednák nie kłáść tego było w Dyálógu/ áni do Druku dáwáć/ Ludźióm folguiąc. OrzQuin E4.

»w płat język dawać« = mówić za pieniądze (1): Naydźieſz kto w płát ięzyk dawa/ A rádę ná funt przedawa: KochPieś 69.

»dawać łacinę« = wyrażać się niezrozumiale (1): ſwiádomciem iuż tego chłopięciá / Y nie táki tám rozum iáko v dzyecięciá. Boć mi dawał łáćinę áż mi ſie łeb kurzył RejWiz 68.

»dawać pozdrowienie, dobrą noc, dobry dzień« [w tym: komu (6)] [szyk zmienny] (5 : 1 : 1): Wſſelkiému wiernemu krzeſcianinowi/ [...] Ián Sandetzki w panu Iezuſie dáwá pozdrowienijé. OpecŻywSandP ktv; BielŻyw 87: Pánny wieńce pierścienie pánicom dawáią/ Dáiąc ſobie dobrą noc mile ſie żegnáią. RejWiz 27; RejAp 7; Gdy ſpokoynemu dobry dzień dawáią/ Tu warcholnego do wieże ſzukáią. RejZwierc 227v; MWilkHist H4v, Iv.

»przyczynę dawać« [w tymi czego (10), do czego (7), czemu (4)] = tłumaczyc powody [szyk zmienny] (43): GlabGad A2; RejPs 161v; A wſzakosz naszi czokolwiek Thurczi mowycz bedą a czo za prziczini dawacz przecz bi te granycze tak bicz nie miali pylnie wſzitko pyſſacz bedą LibLeg 11/26v, 10/70v; Kácerze zá to ſye máyą/ iż káżdey rzeczy ktorą tfirdzą/ przyczynę dawáyą KromRozm I M2v; KromRozm II ſ4v; KromRozm III N2, Q; GliczKsiąż G3v, K2v; Durandus wáſz piſarz/ dáie przytzynę/ dla tzego ziołá zbieraćie KrowObr 95, 106v, 156, 200v, 224, 225v; RejWiz 1v [2 r.]; BielKron 53; Quid praetendit quo mimus velit facere, Cóż zá prziczinę dáye/ czym ſie wymawia. Mącz 445d, 445d; RejPos 43; RejZwierc 195; SkarJedn 124; CzechEp 133; ActReg 14, 64, 168; Praetexo ‒ Zmiſlioną prziczinę daię. Calep 843a; LatHar 323, 579; Y dáie tego tęż przyczynę/ że wſzytcy iákmiárz haeretycy [...] piſmo S. fałſzowáli. WujNT przedm 11, s. 719 [2 r.], 724, 807, 883; SarnStat 294; PowodPr 13, 39, 42, 60; SkarKaz 80b.

»przykład dawać« = przedstawiać jako przykład [szyk zmienny] (11): Radzić maſz z przedłużeniem tak aby przikłady zminęłych rzecży ku teraz będącim dawał. BielŻyw 44; SarnUzn B5v; RejPos 69v, 184, 227; KuczbKat 310; Ná poſtrách náſz y poniżenie dáie P. Bog wyſokie przykłády świętych ſwoich. SkarŻyw 32 marg, 32; ArtKanc A10; GrabowSet V3v; CiekPotr 23.

»dawać na przykład« = exemplum ponere Vulg [szyk zmienny] (23): RejPs 145; MurzHist Bv; KromRozm III M7; BielKom D7; Tu Pan Bog dawa ná przykład/ áby żadny nie dufał ſwey mocy BielKron 117, 467v; OrzQuin Aa2; Byli záſię niektorzy ták bácżni/ ktorzy dawáiąc ná przykład Platoná [omawiali pana Kryskiego] GórnDworz I2v; RejPos 40v, 57, 281, 318; RejZwierc 177; Bo mowię (dáiąc ná przykład [exempli causa]) o práwie/ ktorem ná iedny bárzo ſrogie/ á ná drugie bárzo lekkie karánie zá mężoboyſtwo ieſt poſtánowione. ModrzBaz 70v, 139; SkarŻyw 312; WujNT 243, 637, 742, 745, 2.Petr 2/6 (6); KlonWor 79.

»(piękne, słodkie) słowka dawać« = lactare, mulsa loqui Mącz (3): Lactare, Nęćić kogo/ piękne słówká kómu dáwáć. Mącz 181b, 25d, 235d.

»dawać na spisku, spisek, na karcie spisane, na piśmie, na cedułkach« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1 : 1 : 1): [zeznania świadków] ſtroná powodna Sędźiemu potáiemnie dáie ná kárćie ſpiſáne wedle żáłoby á potrzeby ſwey GroicPorz x3v; gdy dwá mieli ſpráwę przed ſądem/ ná ſpiſku ią dawali Sędziemu/ ták powodna ſtroná iáko y obwiniona BielKron 9, 208v, 423v; Latebrae tabellae, Táyemne oſądzenie/ álbo dekret który przed tym ná cedułkách ſędziowie zwykli dáwáć á nie vſtnie pronunctiowáć. Mącz 185a; Stároſtowie winni byli dáwáć ná piśmie/ mężoboyce ſwego Stároſtwá GórnRozm D2v, D2v.

»dobrą wolą dawać« = okazywać życzliwość (1): kiedym chćiał przełożyć przez twóy próg ſwé nogi/ Ali mi ie pácholcy twoi przenaſzáią: Tákći téż dobrą wolą w domu ſwym dawáią: Y vczczą/ y poſłużą PudłFr 17.

»wotum, głos dawać« [w tym: na kogo (1), za kim (1)] = głosować; suffragari Mącz (5 : 3): Tedy tym obycżáiem ſwoie wotá albo głoſy dawáią (one zową ſufrágiá) BielKron 234v, 234v [2 r.]; Głos ſwóy álbo wotum dáyę zá kim. Mącz 135c; BielSjem 29; WujNT 460.

»dawać na wzor, wzorem« (1 : 1): Páweł [...] ku pokorze ie ćiągnie/ y dawa iym Páná wzorem. BudNT Kk3, Kk3.

Szereg: »ukazować i dawać« (1): Abowiem Duch ſwięty inne przytzyny vkázuie y daie do tego w piſmie Swiętym KrowObr 225v.
6. Ustanawiać, nadawać, mianować (przeważnie praw.) [kogo, co] (395):
a. O aktach urzędowych, prawach, przywilejach, przykazaniach, obowiązkach; concedere, largiri JanStat; dare Modrz (136): KromRozm III K6v; KrowObr 79v; BielSpr 75v; Papieſz [...] dáie iey [stolicy Carogrockiej] pierwſze mieyſce po ſtolicy Rzymſkiey. ále żadney Iuryſdykcyey ná inne Pátryárchy nie dáie SkarJedn 261; PaprUp K; aoni tylko maią strzedz aby nie krol przeciwko Panu niedawał. ActReg 61, 8, 156; Tákże y quity náſzé/ któréſmy my álbo ánteceſsorowie náſzy [...] zá wiádomośćią Séymu dawáli/ in robore záchowáné bydź máią SarnStat 415, 113, 182, 774, 936, 954; KlonWor 73.

dawać komu (67): OpecŻyw 95; LibLeg 6/77v, 158v, 10/95v; Bo ſnádz takye prawa máją Ktore jem dzis z Rzjmá dają RejKup P; HistAl E7; KromRozm II i3; Leop Ioann 13/34; Bo możemy ná tym przeſtáć/ co nam Papież dawa/ ták ná winie iáko y na wodźie OrzList b3v; UstPraw H2v; BibRadz Ioann 13/34; Mącz 217a; OrzQuin Dv; RejPos 120, 264; WujJud 158v; RejPosWstaw [1432]; BudBib Mal 2/15; CzechRozm 186v, 267; Ale byłći ten cżás/ kiedy y te przezwiſká z rzecżą ſię zgadzáły/ y te beneficia ludźiom vcżonym dawano/ dla obchodzenia powinnośći. ModrzBaz 133v, 133, 139 [2 r.]; SkarJedn 318; KochPs 105; SkarŻyw 262, 335, 336, 481, 511, 517; ZapKościer 1580/10v, 11, 1588/77; ReszList 146; WerGośc 265; KochPam 84; GórnRozm C3; PaprUp 13, K; Pan Woiewoda przesły Sendomirski prosił o Gleit nainsze też Pany Stadnickie, [...] ale zdami się zego niechcieli i nie przyięli takiego iaki im dawano ActReg 156, 41; WujNT 358, Ioann 13/34, s. 362, 627; WysKaz 29; A Czopowé od wſzelákiégo pićia ná rok ninieyſzy Contribuciiéy tu vchwalonéy/ miáſtu temu dawamy SarnStat 965, 60, 75, 97, 660, 919 (15); SkarKaz 209b, 577a, 578a; SkarKazSej 678a.

W charakterystycznych połączeniach: dawać beneficyjum (4), cło, czopowe, inwestyturę, jurgielt, myto, skład.

Zwroty: »dekret dawać« [szyk zmienny] (3): RejKup z6v; Dáiem im dekret ziednocżenia z Greki ſkońcżonego/ y ná tym powſzechnym Zborze Floręnckim obwołánego. SkarJedn 318; SkarKaz 4b.

»glejt dawać« [szyk zmienny] (4): A zaſz im wolnośći wſzelákiey y gleytow nie dawano? WujJud 158v; PaprUp I4v, K; SarnStat 243.

»list (glejtowny, świadeczny, wolny) dawać« [w tym: do kogo (4), na kogo, co (2), o co (2)] = dare libellum Vulg; dare literas JanStat [szyk zmienny] (26): A oti zamky a wſzakoz y teras dawa lyſti do Xyedza Biskvpa Kynſtata LibLeg 11/71, 6/77v, 9/52, 10/95, 121v, 11/185v (8); SeklKat M2v; RejWiz 183v; Liſtow tákowych dáwáć niebędzyem/ ktoreby miáły hámowáć wſzelákie práwo álbo ſpráwiedliwoſć UstPraw Hv, H2v; Papież thylko ná Krzyżaki liſty dawał przećiw Turkom BielKron 394v; BudBib Mal 2/15; Thenze drugiem takiei wolnoſci dopuſtzal y Liſti na to dawal. PaprUp I3; WujNT Matth 19/7; będźiemy dáwáć o tych rzeczach liſty náſzé do przerzeczonych Woiewodów y Stároſtów/ [...] którémi oné będźiemy vpomináć/ áby vrzędóm ſwym doſyć czynili. SarnStat 40; Gléytowé liſty kto dawáć moze. SarnStat 156; Stároſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych dozwolenia y liſty świádeczné máią dáwáć odchodzącému SarnStat 200, 157, 660, 774, 910, 919 (10).

»odpusty dawać« [w tym: od czego (2)] [szyk zmienny] (4): KrowObr 80; RejAp 113v; LatHar 286; Tym przykłádem Páwłá S. y mocą ſobie w Apoſtolech od Chriſtuſá dáną/ ſłutznie kośćioł grzeſzącym niekiedy odpuſty dáie WujNT 627.

»dawać pokutę, za pokutę« [w tym: za co (2)] = dare penitentiam, poenam irrogare a. imponere a. assignare Cn [szyk zmienny] (4 : 3): A toć dawam zá pokutę/ żebyś ſie ſtárał iákobyś polepſzał żywotá ſwego RejPos 120: Pobudziłá tá powieść gniew ludzki ná S. Piotrá: iſz ták nieprzyſtoyne y okrutne pokuty dawał SkarŻyw 373, 262, 511; WujNT 204; WysKaz 29; SkarKaz 209b.

»prawo, postanowienie, ustawy, za prawo dawać« = leges concedere JanStat [szyk zmienny ] (15 : 2 : 2 : 1): Przeto gdy wydawa [sędzia] Sentencyą/ ták mowi: Pánowie dáią zá Práwo y ia ſnimi. GroicPorz c3; prozno y práwá ſtánowić/ y vſtáwy o ſpráwiedliwośći dáwáć [iustitiae regulae traderentur]/gdyby wykonywánia ich/ mądremu iákiemu á dobremu cżłowiekowi/ [...] niezlecono. ModrzBaz 138; SkarJedn 315 [2 r.]; KochPs 105; SkarŻyw 481; WerGośc 265; Ták żeś przedśię oglądał náznáczone kráie/ Y páná/ który támtym źiemiam Práwá dáie. KochPam 84; thedy dawa wieczne prawo y ſupelną mocz na wieky vziwacz tych czterzech włok, Barthlomieiewy ZapKościer 1587/70v, 1586/63; GórnRozm O3; SarnStat 190, 898, 1091; SkarKaz 205b, 206b; Przetoż gdy Pan Bog práwá oney Rzeczypoſp: dawał y piſał/ ná dwu ie tablicách ſummował. SkarKazSej 678a, 680b, 681a.

»przykazanie, na przykazanie, rozkazanie, zakon dawać« = mandatum dare Vulg [szyk zmienny] (8 : 1 : 2 : 5): Przykazánijé moię dáwám wám OpecŻyw 95; RejKup Nv; Dawamy wam mocno ná przykazanie/ áby wſzelki z was nam zgotował skor HistAl E7; y wſſem żydom ná on czás/ kyedy im zakon dawał/ przez Moizeſſá obyecał proroká zbudźić z ichże bráći KromRozm II i3; Leop Ioann 13/34; BibRadz Ioann 13/34; Praecipere, id est instruere, Náuczáć y Przikazánie dáwáć. Mącz 36c; SarnUzn C8v; RejPosWstaw [1434]; CzechRozm 186v, 267; CzechEp 281; WujNT 358, Ioann 13/34, s. 362; SkarKaz 157a.

»przywilej, przywilejem, z przywileju dawać« [szyk zmienny] (5 : 1 : 1): RejWiz 183v; RejPos 264; vczynił go káznodzieią Chryſtuſowym [...] daiąc mu piękny y ſłow Duchá S. pełny przywiley. SkarŻyw 517; ktorym Przywileiem dáie ſkład temu to miáſtu ná wieczność SarnStat 984, 987; SkarKaz 5/8a, 607a.

»dawać statut« (1): A odłożywſzy kuflá nie daway Státutá PaprPan I4v.

»wolność dawać« = dare licentiam, concedere a. dare libertatem JanStat [szyk zmienny] (13): WujJud 158v; ModrzBaz 18v; Bo nie przeto ćię wybawiáią y wolnośći dáią/ ábyś bez zakonnie [...] żył/ á poddánośći żadney nie nioſł SkarŻyw 3; Ktorą im wolnosć daie na cżaſy wieczne im i potomkom ich, wedlug wyſzego opisania ZapKościer 1580/11, 1588/77; káżdego pięćdźieſtnego roku/ ſwoim ſługom álbo niewolnikom wolność dawáli ReszList 146; od płacéy dźieśięćiny/ trzydźieśći lat od daty teráznieyſzéy zupełną/ y wſzeláką dáiemy wolność. SarnStat 186, 353, 636, 711, 947, 987, 1103.

»dawać wwiązanie« (1): SarnStat 1254 cf »dawać i dać«.

Szeregi: »dawać i dać« [szyk 5 : 1] (6): ſwoy lyſth dalyſmi y dayem pod zlothą pyeczeczią naschą. LibLeg 10/95v, 6/77v, 158v; Y iuż mu przerzeczony A. dał y dáie [dedit et dat JAnStat 447] od tego czáſu w przerzeczoné dobrá E. iſtotné wwiązánié SarnStat 1254, 1064, 1193.

»dawać i postanawiać« (1): Miáſtu temu náſzému Krákowu zá pozwoleniém wſzech ſtanów/ Cło wieczné dáiemy y poſtánawiamy. SarnStat 964.

»potwierdzać i dawać« (1): [to co wuj nasz i ociec] błogoſláwionemu Piotrowi/ [...] na piſmie dáli/ co my też potwierdzamy y dáiemy. KrowObr 31.

»dawać i użyczać« = concedere et largiri JanStat (1): wolnośći/ ſwobody/ [...] Przywileie/ [...] wedle zamknienia w ſobie ninieyſzégo Przywileiu dáiemy y vżyczamy. SarnStat 987.

b. O urzędach; funkcjach, dostojeństwach (163):
α. Powierzać, nadawać; defere, mandare Modrz; conferre JanStat [w tym: komu (65)] (73): FalZioł V 51; Tę poſlugę [zapalanie świec] tym rzetzonym Akolitom dáiećie/ y dla tych ſwiec ſwiecnoſſámi ie zowiećie. KrowObr 121v, 122; Aby zywiący poznali iż Nawyzſzy pánuie nád káżdem kroleſtwem ludzkim/ á dawa ie temu komu chce/ á poſthánawia ná niem nazgárdzeńſzego cżłowieká. BibRadz Dan 4/14; Zydzi [...] nie dawáli kápłáńſtwá nawyzſzego potomkom ich/ iedno pánom wielkim BielKron 128, 124v, 186v, 232v, 281v, 157v; BudBib Dan 4/17 [14]; CzechRozm 37, 43; ALe imo te doſtoieńſtwá/ ktore ábo Rzecżpoſpolita/ ábo Krolowie dawáią/ ábo drudzy ktorzi wſzytkim władną/ ſą niektore inſze/ ná ktore ſynowie po śmierći Oycowſkiey náſtępuią ModrzBaz 46v, 75v, 106v; SkarŻyw 202, 309, 462; Przeto KIM wstary, apochwały godny porządek Dwor swoy vprawuiąc yvrzędniki cało miec chcąc Podkomorſtwo Wm dawac raczy. ActReg 47, 16; SarnStat 35, 77, 234, 491, 1201 (7); SkarKaz 549a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Thenze wſzitkie vrzedi duchowne widzieraiac zmoci electije wolne/ rozdawac Krolowi radzil/ y ſam dawal co komu chcial PaprUp I4v.

Zwroty: »dostojeństwo, dostojność, dygnitarstwo dawać« = honorem concedere a. deferre Modrz; dignitates a. honores dare a. conferre JanStat (6 : 2 : 1): STAd że bátzni Krolowie ſtan ten opatrzali/ Dignitárſtwá/ ſtároſtwá záwſze im dawáli. WierKróc Av; Tákową doſtoyność dawáią Krolowie też y tym/ ktorzi ſię śláchćicámi vrodźili ModrzBaz 76v, 118v; ActReg 46; SarnStat 70, 71, 181, 891, 1054.

»urząd dawać« = honores (et magistratus) concedere a. mandare Modrz; dignitates a. honores a. officia terrestria conferre JanStat; ferre et efferre conditionem Mącz [szyk zmienny] (34): Co tym káplanom zá vrząd dąwáią. KrowObr Rrv, 119v, 120, 124v [2 r.]; Dawano Vrzędy wielkie/ Przełożeńſtwá/ y Páńſtwá/ niemotam/ y ludźiom nikczemnym OrzRozm O3v; Tá Kriſtyná krolowa [...] Vrzędow żadnych nie dáłá dáwáć Polakom iedno Niemcom mowiąc iż nie ſpráwni BielKron 355, 216v, 232, 346v; Mącz 63a; Prot D3v; GórnDworz Gg3v; ModrzBaz 3v, [41], 43, 45, 74v (11); SkarŻyw 319; GostGosp 2, 142; Doſtoienſtwá ábo vrzędy Króleſtwá, ſámym obywátelóm Szlácheckiégo rodu, nie innym máią dáwáć. SarnStat 71, 73, 78, 335, 883, 1054, 1118.

Szereg: »dawać i zlecać« = dare et conferre JanStat (1): Któré to Doſtoieńſtwá y Vrzędy/ gdy będą wákowáć/ żadnému cudzoźiemcowi/ [...] niebędźiemy dáwáć y zlécáć. SarnStat 1054.
W przen (1): Blogoſláwionemu Sylweſtrowi/ y wſzyſthkim potomkom iego/ od ninieyſzego tzáſu/ dawamy páłac pánowánia naſzego pobożny/ y koronę z głowy naſzey. KrowObr 27.
β. Powoływać, wyznaczać; dare Modrz, JanStat, Vulg (90): Diar 85; My y potomkowie náſzy nie będziem dáwáć Commiſſyey iedno ná gránice miedzy dobrámi náſzemi UstPraw 12, K3; Kápłan Rzymſki ſam vrzędnie dáie Króle. OrzQuin V2v marg; RejPosRozpr b3v; iuż nigdy żadnych Prorokow/ zakon vtwierdzáiących/ po Ianie nie dawał Bog. CzechRozm 93v; ModrzBaz 49v, 132v; ActReg 8; GostGosp 50; Oycowie Opiekuny miáſto śiebie dáią SarnStat 595, 507, 596, 742, 838, 843 (9); PowodPr 21; Iozáphát krol kłádźie ná oczy tym ſędźiom ktore dawał: Pátrzćie/ [...] co czynićie. SkarKaz 2a, X3v; SkarKazSej 695a.

dawać komu, czemu (61): GlabGad A3; MiechGlab 59; MurzNT 51; poſpolſtwu żadnemu nád yego wolą biſkupá nyedawano KromRozm III 17; Sędźia winien dáwáć rzeczniká śierotom. GroicPorz nnv, d; Leop Ier 29/6; OrzRozm B4v; Węgrowie poſłáli k niemu/ nágradzáiąc mu ſzkodę/ [...] iedno áby im Piotrá okrutnego [na królestwo] nie dawał BielKron 300, 171v; OrzQuin L2v, S3v, Vv, V2, X4v (8); RejAp 35v, 140v, 176v, 190; Trzebá páná Bogá o to prośić/ áby nam dobre cnotliwe pány dawał GórnDworz L2v; RejPos 130, 205v, 253; BielSat I4v; RejZwierc 250v; WujJud 126; BiałKaz L3; CzechRozm 188v; Niechby młodſzym z przodku dawáli Vcżyćiele [adiungant paedagogos]/ ktorziby ie vcżyli y mowić y cżynić ModrzBaz 14v, 25v, 31v, 120v, 142; SkarJedn 45, 55, 149; SkarŻyw 164, 558; CzechEp 332; BielSjem 14; Pan dáie Krole ziemiom/ á ſam niemi rządźi. Pan cżłeká vbogiego/ á Krol Krolá ſądźi. KmitaPsal Av; PaprUp I4y; Tobie/ [...] Zacné Hetmány dáię/ y ſurowé boie. KochFrag 54; A tákiéż Nurſkiéy źiemi Piſárzá oſobnego dáiemy SarnStat 1151, 1196 [2 r.], 1280; SkarKaz 611a, b; CzahTr E3v; SkarKazSej 665b, 689b [2 r.], 693a, 695b marg. Cf dawać komu za kogo.

dawać komu za kogo [= jako kogo] (3): ia wam dáię zá páná Kroká Hethmaná wáſzego BielKron 318; SkarŻyw 251; CzechEp 213.

dawać ku czemu (2): Gdyz tedy tak ieſt iż pan Bog z dawna dawał kroleſtwu polſkiemu ku zachowaniu iego mądre rządziciele GlabGad A3; Kommiſsarze náſzé/ któré ku rozgrániczeniu imion náſzych Królewſkich/ á źiemiáńſkich dáiemy SarnStat 844.

dawać na co (6): Papieża Grzegorzá obległ/ [...] á to wſzytko o podawánie ſtolcá Papieſkiego cżynił/ ábowiem dawał Klementá odſzcżepieńcá Ceſarz ná Papieſtwo/ ktorego oni niechcieli przyiąć. BielKron 177; ModrzBaz 120v; CHoćiaż Actor ma, y winien bydź paratus, wſzákoż ex benignitate iuris Actorowi dáią ná poſtáwienié Woźnégo SarnStat 1280, 891, 1196; SkarKaz 206a.

dawać przez kogo, co (6): O ślepi Kácérze/ oto Królá miéć w Polſzce nie będźiećie/ ieſliże Kápłaná z Polſki wyrzućićie/ przez którégo Polſzce właſnégo Bóg dáie Królá OrzQuin X4v, L2v, Z, Aa6; WujJud 126; SarnStat 18.

dawać za co (2): Pan zá grzech dawa złe pány. RejPos 430 marg, 205v.

W charakterystycznych połączeniach: dawać doktora (3), hetmana (3), krola (19), komisarza (3), sędziów (sędziaki) (3), pana (5), pasterze (5), przełożonego (4), urzędniki (4).

c. O własności ziemskiej [też z tekstów biblijnych] [komu] (47): Ia Ludwik Ceſarz/ dáię tobie [...] Rzymſkiemu biſkupowi y iego potomkom náwieki miáſto Rzym KrowObr 30v; Poyzrzyże ná źiemię kthorąć dáie Pan Bog twoy Leop Deut 1/21; BibRadz Deut 13/12, 18/9, Ios 1/2; OrzRozm S2; Oświeconemu pokoleniu Słowieńſkiemu [...] dawamy á ná was przenaſzamy ſwobodnie ná wiecżność / wſzythki kráiny od pułnocnego morzá wielkiego Oceaná lodowátego/ áż do morzá Włoſkiego BielKron 337v, 396; KuczbKat 240; Oto wieźmi [!] ten liſt/ tho ieſt tá wieś ktorąć dawam RejZwierc 197v, 98v; BudBib Deut 1/20, 25, 12/9, 16/20, 17/2 (8); Cżemu tá máiętność ktorą mi práwo Chełmieńſkie dawa/ práwem Máydeburſkim bywa mi odiętá? ModrzBaz 100, 75v, 119; StryjKron 295; ActReg 9; Ale dźierżáwy nieośiádłym wolno dáwáć, iedno rodakóm SarnStat 73, 97, 484, 486, 741, 829 (8); PowodPr 23.

dawać za co (1): dáię ią [tę ziemię] iuſz tobie/ zá tę oycżyznę ktorąś opuśćił SkarŻyw 283.

W charakterystycznych połączeniach: dawać dobra, grod (3), feuda, krainy, miasto, wieś, zamek (3).

Zwroty: »dawać dziedzictwo, w dziedzictwo, dziedzictwem« [szyk zmienny] (2 : 2 : 1): FalZioł V 50v; RejJóz Q2; nie wnidę do ziemie dobrey/ ktorą Iehowá Bog twoy dáie tobie dziedzietwem [daret tibi haereditatem]. BudBib Deut 4/21, 21/23; KochPs 88.

»dawać w osiadłość« = dare ad possidendum PolAnt [szyk zmienny] (2): BibRadz Ios 1/11; Ondzie tylko Kánáneycżyki y vporne Izráelcżyki mordował: á źiemię Kánáneyſką ſwym w ośiadłość dawał CzechRozm 56.

»ziemię dawać« = dare terram PolAnt [szyk zmienny] (5): Iuż wam ziemię Rameſes tam w dziedzycztwo dawam RejJóz Q2; BielKron 18; BudBib Ez 29/19; CzechRozm 56; Ziemię im dawał áby wniey Bogu służyli á cżynili wolą iego. SkarŻyw 303 marg.

Szeregi: »dawać i naznaczać« (1): [plac na zbudowanie kancelarii] dáiemy y náznáczamy wiecznémi czáſy. SarnStat 1154.

»szafować i dawać« (1): tákowé dobrá będźie [...] wolno ſzáfowáć y dawáć wedle woléy náſzéy: á wſzákże tylko Polákóm SarnStat 96.

»ustawować i dawać« (1): A prośbam Poſłów Ziemſkich przyſtawáiąc/ vſtáwuiemy y dawamy im Grody SarnStat 1151.

d. O imionach, przezwiskach, herbach, tytułach; mianować, nazywać [w tym: komu (41)] (49):
Zwroty: »herb, za herb dawać« (2 : 2): Ludziom zacnym w cżuynoſciach co záwżdy bywáli/ Tedy ty trąby zá Herb Krolowie dawáli. RejZwierc 120, [282]; PaprPan Gv; Ná godność/ z vcżćiwych ſpraw idącą/ pátrzano: Gdy Herby Zacnym ludziom w nagrodzie dawano. WisznTr 2.

»imię, miano dawać« = nominare Mącz, Calep; vocare nomen a. nomine Vulg [szyk zmienny] (26 : 1): daię iey ijmię porodzicielka/ wſſakoż oſtanie w tzaloſtzij iey cżyſtota dziewicżá. OpecŻyw 7; BielŻyw 168; KromRozm III A2, I2, I2v; Leop Ps 146/4; wſzythki rázem wodą krzcżono kropiąc/ kazawſzy im ná kilko mieyſc ſtánąć: á imioná nie każdemu z oſobná dawáli BielKron 381v; KwiatKsiąż A3v; Mącz 249c; SienLek V2; KuczbKat 240; Tenći ieſt Kośćioł ieden Powſzechny/ [...] ktoremu rozne odſzcżepieńſtwá rozmáite imioná dawáią WujJud 116; PaprPan A4v; SkarJedn 65; Páłace wielkim koſztem wyſtáwiáią/ Budownym zámkom ſwé imióná dáią KochPs 73; StryjKron 76, 140; CzechEp 317; KochPhaen 10; Calep 702b; WujNT Luc 1/59, s. 196 [3 r.], 307; SkarKaz 607b [2 r.].

»przezwisko, nazwisko dawać« = cognominare Mącz, Calep [szyk zmienny] (6 : 1): BielŻyw 168; KrowObr 7, 18v; Mącz 249d; O Pánnie przenacżyſtſzey Mátce Bożey/ toſz y ieſzcże dáleko więcey trzyma/ gdy iey tákie nazwiſká dáie SkarŻyw 120; Calep 212b; A iż tu ſam Pan Chriſtus tákie im przezwiſko dáie. WujNT 845.

»tytuł dawać« = inscribere Mącz [szyk zmienny] (14): KromRozm III O7v; było niepotrzebá/ takowych nowych y pyſznych tytułow y przezwiſk/ ná tym Florenckim Koncylium dáwáć. KrowObr 18v, 7; Wielki Tytuł tu Krol Arcybiſkupowi dáie OrzRozm K; Mącz 375b; brátá ich ſtárſzégo/ Mediatorem Przemyſkiéy Ziemie zowiemy/ á prawdźiwie iemu ten Tytuł dáiemy OrzQuin B4v, S2; Prot D3; WujJud 120v; CzechRozm 63v; SkarJedn 193, d8; NiemObr 56; WujNT 669.

7. Zadawać razy, bić, nacierać na kogo, potrącać; dare Vulg, Cn; caedere, infringere Cn [w tym: komu (18), co (18)] (22):
Przysłowie: Kogo Pan miłuie tego karze/ y chłoſtę dáie wſzelkiemu ſynowi WysKaz 28.
Zwroty: »dawać po głowie« = zwyciężać, gromić (3): Borátyńſki/ Iſkrycki/ Iánuſz/ Száfráńcowie/ Ci Moſkwi y Wołochom dawáli po głowie. BielSat H, G4v; SapEpit A3.

»kijem dawać« (1): To tego iáko widziſz/ ná ſmycży tárgáią/ Y przedſię v herabu/ cżáſem kiyem dáią. RejZwierz 128v.

»policzki, poszyjki, zaszyjki dawać« [w tym: za co (1)] = alapas dare Vulg; depalmare, infringere colaphum, colaphum dare, porrecta palma ferire Cn (10 : 2 : 1): poſſiyki ij policżki mu okrutné dáwali/ bit iako ſſálony OpecŻyw 115, 114v, 122v, 128v [2 r.]; BielŻyw 46; A wieſz iż záwżdy zacni ten obycżay máią/ Poſpolicie że zá łeſz policżki dawáią. RejZwierz 16v; SkarŻyw 98, 353; ArtKanc D12v; LatHar 732; WujNT Ioann 19/3.

»dawać sztos« = impingere, quatefacere Mącz [szyk zmienny'] (2): Trzęſę kim/ Stós yednemu dáyę/ Spieram ná zad. Mącz 338d, 275d.

»dawać sznupki, sznybki (pod nos)« [szyk zmienny] (1 : 1): A ty mię iéſcze nagrawas Prawie ſznybki pod nos dawas. RejKup g3v; RejWiz Cc3.

»dawać tarany« (1): Pocżęli go [lwa] wſzyſcy tłumić/ Chcąc ſwego zdraycę zágubić. [...] Báran mu dawał tárány/ Iako kto mógł mśćił śię rány. BierEz M4v.

8. Połączenia frazeologiczne o różnych znaczeniach (131):
Fraza: »aby się dawało« = aby było można (1): A iż woyná Turecka ná wytrwáną idźie: opátrzyć to/ áby ſie tákże dawáło ná pewne cżáſy poki woyná trwa. PowodPr 82.
Zwroty: »miejsce dawać« [w tym: czemu (25); komu (13)] = uznawać, brać pod uwagę, uwzględniać; locum dare Vulg; locum concedere Modrz [szyk zmienny] (40) Kxiążętom á panom ſłuſznie ieſt aby v ſiebie obmownym á pochlebczom mieſtcza niedawali. BielŻyw 97; ZapWar 1545 nr 2646; LibMal 1546/111v; KromRozm I D3v; KromRozm II b, i2; KromRozm III F4v; GliczKsiąż B6v; LubPs Sv; GroicPorz t3; vſzyć ſłucháią/ ſerce rozeznawa/ Potym rzecżam przyſtoynym rozum mieyſce dawa. RejZwierz 19; BibRadz I *3v, 11c marg, Eph 4/27; Wierzyli mu Niniwitowie dáiąc mieyſce ſłowom iego BielKron 92, 58v, 219; SarnUzn B3; RejAp 116v; WujJud 39, 260v; WujJudConf 39; CzechRozm A8v; ModrzBaz 63; SkarJedn A5; záwżdy z łáſki ſwoiéy Dawał mieyſce/ y dawa/ y da prośbie moiéy. KochPs 6, 6; SkarŻyw 35 marg, [237], 372; CzechEp 62; ReszPrz 6, 110; BielRozm 9; GórnTroas 30; GrabowSet C2v; WujNT Eph 4/27; JanNKar H2; SarnStat 344, 567.

»(nic) naprzod nie dawać« [w tym: w czym (2)] = nie ustępować, nie dawać się wyprzedzić [szyk zmienny] (7): Mącz 49d; RejZwierc 190v; Confeſsioniſte Doktorom ś. nic naprzod nie dáią. WujJud L13v idem 36 marg; CI choć ſie to ták domá ſpokoynie chowáią/ Ale w męſtwie żadnemu nic naprzod nie dáią. PaprPan X3v, I; Wilk ze wſzemi źwierzęty/ ná Orłá powſtawał/ Orzeł z ptaki wſzyſtkimi naprzod mu nie dawał. BielSen 6.

»dawać pokoj« = zostawić w spokoju; sinere Mącz [szyk zmienny] (4): FalZioł IV 17d; Lew nikogo nie drapye/ kto mu pokoy dáie. RejZwierz 69v; Mącz 181c, 395b.

»nie dawać serca« = nie dbać (1): A przeto o wſzytkie słowá ktore mowią niedbay (marg) wł: niedaway ſercá twego. [ne accomodes cor tuum Vulg] (–)/ á nie słuchay niewolniká twego ktory ćie łáie. BudBib Eccle 7/21 [22].

»na szczęście dawać« = życzyć szczęścia (1): Ták iáko zá onemi ktorzy z tryumphem w miáſto wieżdżáli: gdy wołáiąc/ ludźie ná ſzcżeśćie im dawáli: ſtał zá nimi ieden mowiąc: pomni iżeś cżłowiek. SkarŻyw 196.

»uszu, ucha (nie) dawać« = słuchać; aurem pandere Modrz (2 : 1): KROL trzymał śię obycżáiu Alekſándrá Krolá Mácedońſkiego/ ktory żadnemu oſkarżáiącemu obu vſzu niedawał ModrzBaz 21; SkarŻyw 389; wy co ſłuchaćie/ Ktorzy tymto wierſzykom vſzu ſwych dawaćie. CzahTr A4v.

»wiarę dawać« [w tym: komu, czemu (72), w czym (12)] = wierzyć; credere, facere fidem, tribuere fidem Mącz; fidem habere Modrz; fidem praebere Vulg [szyk zmienny] (73): powyedza Commiſſarze naſchi yſchmi dayemi wyare panv Voyewodzye we wſchitkyem LibLeg 11/159v; LibMal 1548/146; Tedy y ſwyętych doktorow wykłádom wyáry dáwáć nyemamy? KromRozm II p4, c4; KromRozm III B6v, F4v; DiarDop 107; GroicPorz y3, ee3v; KrowObr 180, Ss; Leop Act 17/31; BielKron 193, 194v, 196v, 225, 244 (10); GrzegRóżn O2v; Tribuere fidem alicui, Dáwáć komu wiárę/ to yeſt wierzić. Mącz 463d, 114b, 131a, 384c; Gromádá błądowi wiáry nie dáie. OrzQuin F2v marg; SarnUzn B3; RejAp 33; RejPos 144v, 161, 319; BiałKat 93v; Pátrzże iáko thego cżłowieká podpiſániu wiárę dáwáć maſz. WujJud 262v, 225, 260v; CzechRozm 114v, 124v, 168v; ModrzBaz 21 [3 r.], 53; SkarJedn 86; SkarŻyw 41, 231 marg, 261, 364, 388 (9); CzechEp 136 marg, 137, 141, 215, 251; Ieſlibyś więc/ o Krolu/ mnie wiáry nie dawał/ Tychże pytay KochJez B4; NiemObr 75; KochFr 67; ReszPrz 66; ArtKanc K20, Q3; BielRozm 18; LatHar 381; WujNT 68, 362, 365 [2 r.], 440; y niech świádectwá liſtowné od Rektorá Vniuerſitatis vkázuią: którym liſtóm w téy mierze roſkázuiemy dáwać zupełną wiárę. SarnStat 202.

»dawać za wygrane« = przyznawać zwycięstwo (1): Iuſz lud mniemiał áby ożył/ y krzyknął/ dáiąc Symonowi zá wygráne. SkarŻyw 600.

*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Pertribuo, Dáyę. Mącz 464a, 93a; Defero ‒ Daię, obdarząm, deferuię. Calep 295a, 793a, 823b.

Synonimy: I.1.b. płacić, zwracać; c. przedawać, wymieniać; d. pożyczać; e. dostarczać; 3. stawiać; 4. poruczać; 6. rodzić; II. 1. czynić, sprawiać, udzielać, zdarzać; 2. dopuszczać, pozwalać; 3. polecać; 4. przypisować, przyznawać; 5. ukazować; 6. nadawać, ustanawiać; 7. bić.

Formacje pochodne cf DAĆ.

Cf DAJĄCY, DAWAJĄCY, DAWAN, DAWANIE

HJ, TK