[zaloguj się]
[pdf]

PŁACIĆ (680) vb impf

a jasne (w tym 6 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf płacić
indicativus
praes
sg pl
1 płacę płacimy, płacim
2 płacisz płacicie
3 płaci płacą
praet
sg pl
1 m płaciłem m pers
3 m płacił m pers płacili
f płaciła m an
n płaciło subst płaciły
fut
sg pl
1 m będę płacić, będę płacił, płacić będę m pers
2 m będziesz płacił, płacić będziesz m pers
3 m płacić będzie, będzie płacił m pers będą płacić
f będzie płaciła m an
imperativus
sg pl
2 płać płaćcie
3 niech, niechåj płaci
conditionalis
sg pl
1 m by płacił m pers byśmy płacili
2 m byś płacił, bych ty płacił m pers
3 m by płacił, płaciłby m pers by płacili
impersonalis
ma być, zwykło być płacono
praes bywa płacono
praet płacono
con by płac(o)no
participia
part praes act płacąc
inne formy
pass inf - płacić się; pass praes sg 3 - płaci się; pass fut sg 3 m - będzie się płacić; pass con sg 3 f - by się płaciła

inf płacić (264). ◊ praes 1 sg płacę (14). ◊ 2 sg płacisz (8). ◊ 3 sg płaci (127). ◊ 1 pl płacimy (6), płacim (1) SkarKaz. ◊ 2 pl płacicie (2). ◊ 3 pl płacą (54). ◊ praet 1 sg m płaciłem (1). ◊ 3 sg m płacił (34). f płaciła (8). n płaciło (2). ◊ 3 pl m pers płacili (18). subst płaciły (1). ◊ fut 1 sg m będę płacić (1) LibLeg, będę płacił (1) RejZwierc, płacić będę (1) KochPs ◊ 2 sg m będziesz płacił (2) RejZwierc, Strum, płacić będziesz (1) LatHar. ◊ 3 sg m płacić będzie (16), będzie płacił (3); płacić będzie : będzie płacił SarnStat (5:3). f będzie płaciła (1). ◊ 3 pl m pers będą płacić (9). ◊ imp 2 sg płać (7). ◊ 3 sg niech, niechåj płaci (9). ◊ 2 pl płaćcie (2). ◊ con 1 sg m by płacił (1). ◊ 2 sg m byś płacił (1) GliczKsiąż, bych ty płacił (1) BierEz. ◊ 3 sg m by płacił, płaciłby (6). ◊ 1 pl m pers byśmy płacili (1). ◊ 3 pl m pers by płacili (5). ◊ pass inf płacić się (1). ◊ praes 3 sg płaci się (10). ◊ fut 3 sg m będzie się płacić (1). ◊ con 3 sg f by się płaciła (2). ◊ impers ma być, zwykło być płacono (13); -ono (10), -(o)no (3). ◊ praes bywa płacono (1). ◊ praet płacono (27), -ono (13), -(o)no (14). ◊ con by płac(o)no (3). ◊ part praes act płacąc (14).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Uiszczać należność, dawać za coś pieniądze lub towar określonej wartości; solvere PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; pendere Vulg, Mącz, Modrz, Cn; persolvere Modrz, Calep, JanStat, Cn; dependere Modrz, Calep, Cn; resolvere Mącz, Cn; numerare Modrz, Cn; exsolvere, luere JanStat, Cn; retribuere PolAnt; pensitare Mącz; vindicare Modrz; salariare JanStat; annumerare, dare, dinumerare, dissolvere, enumerare, expedire, reddere, repraesentare, solvendo esse, tribuere Cn (633): LibLeg 11/108; BierEz N2v; RejRozpr G2, G3v; GliczKsiąż M8; GroicPorz m3; Kmieć [...] ieſliby omięſzkał płáćić/ tedy pan bárći może go wſádzić UstPraw F2, D2, H2; Wyiął złoty y pocżął im brzękáć ná ſtole/ Goſpodarzu toć płácę RejFig Dd; BibRadz Matth 17/25; BielKron 401v; Mącz 288c [2 r.], 289a, 400b, 401c; KuczbKat 330; [król Agatokles] gdy dobywał iednego miáſthá mocnego/ kiedy nań wołáli ſzaleńcy z muru/ zduńczyku maſzże gárnce co imi będzieſz ſwym żołnierzom płáćił? nic go tho nie ruſzyło/ nadobnie im odpowiedział/ iż nie mam gárncow ále wámi im miáſto gárncow będę płáćił. RejZwierc 53v, 101, 114, 134, 159; BudBib Ps 36/21; ZapKościer 1584/49, 1588/11, 77v; BielRozm 28; GórnRozm E4, G3, Iv; ActReg 18; Calep 307b, 618a, 790b, 838b, 948a, 990b; ma Pan o nim [o słudze] wiedźieć/ y myślić/ y płáćić/ y wychowánie dobre dáć GostGosp 155; Ieſli práwi máteria drozſza, tedy práwi duplum płácą. SarnStat 1277, 253, 261, 326, 352, 366 (14); GrabPospR N4v; VotSzl E3; KlonWor 75.

płacić czego [składnia zależna od „podjąć się”i „odwłoka”] (2): Aes alienum amicorum suscipere, Podyąć ſie prziyacielskich długów płáćić. Mącz 36b; Moratoria cautio, Zágrodzenie/ wyráżenie álbo vpewnienie przećiwko dálſzim odwłokóm płácić yákiego długu. Mącz 232d.

płacić co [= za co] (90), kogo [= za kogo] (2): gwalthownyk bądzye powynyey [!] placzycz wſzythka skodą MetrKor 34/135v, 34/135, 57/119v; LibLeg 11/57v, 138; (did) Corobon placi Iozepha (–) Owoſz macie pieniądże/ a czo ſie targować RejJóz Bv; LibMal 1550/152; KOń álbo inne źwierzę w fanćie dáne ieſli by zdechło/ tedy ten ktho ie przyiął niebędźie go winien płáćić GroicPorz rv, r, rv, oo; RejWiz 61, 67, 78v, 105; UstPraw D2, D3v; RejFig Dd; BielKron 465; Mącz 149a; KuczbKat 350; RejZwierc 236; ModrzBaz 124; ZapKościer 1584/49, 1588/77, 77v; PaprUp K2; ActReg 18; GostGosp 124; A ieſli kto niezwyczáynym obyczáiem y formą zechce od rzemieſłniká co mieć/ ono niech ták płáći/ iáko z rzemieſłnikiem będźie mógł zmówić. SarnStat 287, 261 [2 r.], 301, 326, 340, 352 (15); VotSzl E3. Cf płacić po ile, Ze zdaniem dopełnieniowym, »płacić głowę, gardło, zabitego«, »rany płacić«, »robotę płacić«, »służbę płacić«, »szkodę płacić«.

płacić co [= należność] (151): LibLeg 6/118, 10/151v, 11/132v; ZapWar 1527 nr 2382; Swieczcy przełozeny powinny poddanym ſwoim/ [...] prawa ſluſnie zachować/ mito zarobione placzić/ bes odwłoki. SeklKat H2v; then ieſt dobry á ſpráwiedliwy obyczay/ iż cokolwiek płácą v Sądu/ kłádą przed Przyſyężniki GroicPorz d3v, r2v, r4v, dd3, oo3; OrzRozm O2; Constituere mercedulas praediorum, Co z którego folwárku máyą płácić náznáczić. Mącz 413a, 195c; ModrzBaz 96v; ActReg 80; SarnStat 1170; KlonWor ded "3. Cf W połączeniu z nazwą podatku; »płacić dług«, »dochod płacić«, »lichwę płacić«, »ratę płacić«, »ryntę płacić«, »winę płacić«, »płacić żołd«.

płacić od czego [w tym też: ad aliquam rem (1)] (22): ZapWar 1527 nr 2383; MetrKor 57/118v, 59/279v; RejRozpr C4v; GroicPorz d3; Calep 180b; KochFrag 41; Ieſli zá gránice, tedy Król Iágełło obiecuie ćiągnącym, ad haſtam pięć grzywien płáćić. SarnStat 434; od koniá podwodnégo bez wozá ná milę/ káżdy pułtorá groſzá płáćić ma SarnStat 974, 471, 473, 805, 816, 817 (15).

płacić z czego (17): stharoſta ten pot ktorim dluznik oſzyadloſcz ma, powinyen bandzie [...] dlvgi za dluznika snich placzicz MetrKor 40/818; ZapMaz V S 2/332; LibLeg 11/132v; Wsi nowo nasiadłe mają płacić z każdego łanu osiadłego po dwu gr Diar 90, 80, 82; RejZwierc 39; ZapKościer 1582/36v; kiedy práwá o żołdźiéch ſtánowili/ że nie ná to mieli oko: áby z królewſkich dochodów żołdownikóm płáćić mieli: bo tym ſpoſobem/ nicby Królowi niezoſtáło OrzJan 60; SarnStat 187, 189 [2 r.] 350, 352, 892 (8); [Z karczem piwnych kapczyzny nie płacą, tylko od każdego słodu LustrPodl 111].

płacić komu (130): MetrKor 34/134v, 40/812, 817, 822; ZapWar 1523 nr 2295, 1527 nr 2382, 1527 nr 2383, 1545 nr 2668; LibLeg 6/116, 116v, 118, 7/69v, 10/151v (12); BierEz M2; HistJóz E3v; BielŻyw 155 [2 r.], 160; RejJóz E5v; Diar 79; GliczKsiąż M3; LubPs A5v; Fantu Iſćiec dłużnikowi niepłáći/ gdy mu s przygody zginie. GroicPorz r, d3, k3v [2 r.], k4, r3v; Leop 4.Reg 3/4; UstPraw A3, G4; RejFig Dd5v; RejZwierz 3; BibRadz Gen 47 arg, I 183d marg, Tob 2/14, 1.Mach 14/32; OrzRozm O2; A gdy nie miał [cesarz Markus] cżym płáćić ſłużebnym/ zákłádał klenoty ná to mieyſce/ gdy przyſzedł ku pieniądzom/ wykupował BielKron 149v, 18, 178v, 194v, 274v, 294v (12); Mącz 89d, 288c, 457a; HistRzym 114; Przewoźnik álbo márinarz też ten y ludziom dobrze cżyni y ſobie/ bo ſobie dobrze cżyni iż mu płáczą/ y onym też niezle iż ie przewiozł [...] ná drugą ſtronę. RejZwierc 94v, 53v [2 r.], 94v [2 r.]; BielSpr 51, 70; WujJud A4v; BiałKaz K4v; Toć należy na śláchecki ſtan/ [...] żeby abo ſámi Rzecżypoſpolitey bronili/ ábo tym płáćili/ ktorziby iey bronić mieli ModrzBaz 124, 32, 114v, 119, 120, 124; KochPs 105; ZapKościer 1585/57v, 1588/77; ActReg 27, 51; Calep 327b; GostGosp 124; dźiś [...] idąc do domu Napozniéy/ od przewozu nie płácę nikomu. KochFrag 41; OrzJan 59, 60; Przewodnikowi ná zad płáćić nie trzebá SarnStat 974, 69, 188, 189, 302 [2 r.], 308 (37); VotSzl E3, E4; SkarKazSej 670a, b.

płacić za co (15), za kogo (4): LibLeg 6/118, 11/108; LubPs A5v; RejWiz 105; RejFig Dd5v; káżdy ſługá y woźniczá muśi záprzęgáć gdy mu każą/ [...] bo mu zá to płácą RejZwierc 94v; CzechRozm 218v; Muzyka będzie/ pieśni táż doſtánie/ A ktemu płáćić niepotrzebá zá nie KochFr 8; GórnRozm B2v; GostGosp 10; Stároſtowie [...] nieináczéy niech śmieią zapłáty té wyćiągáć/ iedno iáko zwykło bydź płácono zá ſpráwy SarnStat 538, 29, 294, 819, 938; SkarKazSej 670a. Cf »płacić za głowę, za zabitego«.

płacić za kogo [= zamiast kogo] [w tym: pro aliquo (1)] (15): LibLeg 6/118; MetrKor 40/818; Przeto co mi on winien był/ Chcę áby mi ty zań płáćił. BierEz M2; GroicPorz r2v [2 r.]; UstPraw B3v; CzechRozm 219; SkarŻyw 597; [pisarz] Płáći zá towárzyſze/ zá drugie kobiety/ Nie wádzi to iemu nic/ bo z Páńſkiey kálety BielRozm 28; WujNT przedm 36, s. 69; SarnStat 586, 706 [2 r.], 1268.

płacić na co (1): Ná drzewo 5. grzywien Król ma płáćić. SarnStat 909 marg.

płacić po czemu (5): [Żydzi w cerkwi chowają jabłka] po ktore ſzlą dáleko/ płácą po złotemu cżyrwonemu iedno BielKron 465; StryjKron 602 marg; SarnStat 973.

płacić kim, czym (33): MetrKor 34/134v; prosyl [...] poſla swego o wſpomozenie abi y. K.M. raczil my poziczicz kylka thiſſyacz zlothich do czaſſv ktorém ya yemv chczial placzycz wolmi LibLeg 10/151v; RejRozpr H4 [2 r.]; GroicPorz m4; RejWiz 78v; RejZwierc 53v; w ten cżás zbożym plácono kiedy nieſtáło pieniędzy BielSpr 14v; BiałKaz K4v; SkarŻyw 445; PaprUp K2; płaciłem swym pokim miał ActReg 52; SarnStat 407, 694. Cf »nie mieć czym płacić«, »pieniądzmi płacić«.

płacić ile (52): gwalthownyk ma placzycz oszmnasczye kop podolſkych MetrKor 34/135v, 57/118v, 119, 59/279v, 280v; LibLeg 11/57v; wſzytká zyemia Eipſka/ piątą tześć krolom płaći HistJóz E3v; RejRozpr C4v; GliczKsiąż M3; Sędźiemu ma być płácono ſzeſć dźieſyąt ſzelągow GroicPorz k3v, k3v, k4; zá nocleg nic płáćić nie każą. RejWiz 105; Leop 4.Reg 3/4; UstPraw A2; BibRadz Gen 47 arg, I 183d marg; BielKron 18, 194v, 405; ActReg 164, 182; Płáći dwie dydráchmie/ zá ſię y zá Piotrá/ pułtálárkiem WujNT przedm 36; z káżdéy włóki przerzeczonéy ſześć groſzy płáćić máią SarnStat 187, 29, 347, 350 [2 r.], 352, 417 (29).

płacić po ile (27): any mv myal placzycz ot they summhy po oszmy grzywyen na kaszde swyatho ZapWar 1527 nr 2383, [1519] nr 2247, 1548 nr 2668; Diar 90; GroicPorz d3; KrowObr 236; Ludźiem młodym ſynom Boiárſkim płácą ná rok tylko po ſześći cżerwonych złotych BielKron 429, 465; RejZwierc 39 [2 r.]; BielSpr 70; ZapKościer 1582/36v; Calep 180b; áby żaden z Zupników/ [...] nie płaćił bancum Salis, to ieſt/ báłwáná wyćiętégo przez robotniki/ iedno po trzy groſze SarnStat 372, 340, 352, 394, 860, 964 [3 r.] (13); VotSzl E4.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (14); zawsze zaimek względny] (20): MetrKor 40/814, 816 [2 r.]; LibLeg 6/116v, 7/69v, 11/132v [2 r.], 158v; BierEz M2; Grzeſą poddani/ gdi vrzędom nieſą poſłuzny/ á nieplacą tego co powinny placić. SeklKat H3v, H3 [2 r.], H3v, I, I2; GroicPorz dd3v; Cur me fraudas meo debito, Czemu nie płáćiſz coś mi winien. Mącz 78d; Ná Krolá tedy to należy/ káráć te/ ktorzi rzecży oſądzoney doſyć cżynić/ á co z ſądu przyidźie płáćic [!] niechcą ModrzBaz 96v; MWilkHist C3v; SarnStat 68.

W połączeniu z nazwą podatku (90): ZapWar [1519] nr 2247, 1523 nr 2295; MetrKor 40/817 [2 r.]; yſch czla zid od wolow placzil [...] znalyeſly. LibLeg 11/137v, 6/78v, 159v, 9/53v; OpecŻyw 75; BielŻyw 155 [2 r.], 160; SeklKat H, H2v; HistAl H2; KromRozm I A3v; KromRozm III M6; niedosyć dostatecznie tu jest wypisano, aby to miało należeć na sumnieniu poborcow ustawiać na nie, z wiela by łanow podatek płacić mieli Diar 82, 79, 80; Leop 3.Esdr 2/19; UstPraw A3; BibRadz Matth 17/24; BielKron 178v, 194v, 274v [2 r.], 294v, 310v (10); Mącz 122d, 200c, 237b, 400b; BielSpr 51; WujJud A4v, 209, 215; Pobor dla Rzecżypoſpolitey vſtáwiony káżdy ma płáćić ModrzBaz 125, 120; SkarJedn 64; KochPs 105; SkarŻyw 597; Wolność Chrześćijáńſka nie w tymći ieſt/ żeby Chrześćijáninowi wolno było czynić co iedno chce: nikomu nie być poſłuſznym áni poddánym/ dzieśięćin nie płáćić WujNT 661, 69, 72, 73; WSi náſzé Królewlkié/ [...] czynſzów nie płácą SarnStat 107; PRZEKVPNIOWIE targowé máią płáćić SarnStat 290, 69, 187 [2 r.], 188, 189 [4 r.], 253 (40); ták żeby wſzyſcy kmiećie/ [...] według ośiádłośći z káżdey wśi to porálne płácili. VotSzl D2v, B4, D2v; KlonFlis D.

W połączeniu z określeniem czasu, za który się płaci lub terminem płacenia (25): panu Iakubovy brathu maią czo rok placicz kasdj snych po sessczy zlotych monethy na kasde sviąto swiatey Katarzyny ZapWar 1548 nr 2668, 1527 nr 2385, 1548 nr 2668; MetrKor 40/817; GliczKsiąż M3; gdyby kto Rzemieſlnikowi [...] rękę vćiął/ ktorą on ſobie żywnoſć zárabiał powinien ieſt ránnemu [...] ná káżdy rok tyle płáćić/ ile on robotą ſwoią [...] mogł nábyć. GroicPorz k4; KrowObr 236; Od tegoż cżáſu áż do dziſiá/ piątą cżęść płácą Krolowi w Egipcie zboża ná káżdy rok. BielKron 18, 194v, 429, 443; Mącz 193c; BielSpr 70; ktori [Hanisz] nyeplaczi na termini opiſzanyę thego domu Ktori Kupyel ZapKościer 1584/49, 1585/61; Calep 180b; oſoby [...] cudzoźiemſkié [...] po pułgroſzku płáćić będą powinni czáſy wiecznémi SarnStat 964, 107, 350, 892, 967, 976; VotSzl B4, D2v, E4.

W połączeniach szeregowych (2): Akazdemu/ dać/ placicz/ czinić/ robyć/ ſluzić/ mowyć/ czo naiego ſtan przyſluſze. SeklKat L2, L2v.

W przeciwstawieniu: »płacić ... nic nie dać« (1): GDy ſędziowie ſądzili/ ſiędząc [!] ná nie patrzył/ Ano vbogi płáćił/ bogáty nic nie dał. RejZwierz 41v.

W porównaniu (1): nie námowi ich prżećię żaden ná tákie práwo/ żeby ſię ták iáko konie płáćić mieli. GórnRozm E3.

W charakterystycznych połączeniach: płacić cło (9), czynsz (10), dań (11), dziesięcinę (10), kontrowersyją, kwartę, myto (6), najem, owies [ = rodzaj daniny] (3), pamiętne (2), płat (5), pobor (12), podatek (4), podymne (4), pora(d)lne (5), szos (2), targowe (5), trybut (6), wwięzowanie; płacić na (każdy) rok (12), co rok, na każdą ćwierć roku (2), przez kilka lat, na miesiąc, na suche dni, na pewny czas, przez ten czas, czasy wiecznemi, na (każde) święto (św. Mikołaja, św. Katarzyny, św. Marcina) (4), trzeciego dnia.

Przysłowia: A iako więcz kto ſieie tak też zniwo bywa Każdemu ſie tak płaći iak ſie żachowywa RejJóz E5v.

Nie płáći bogáty/ iedno winowáty. GostGosp 36.

Zwroty: »płacić dług« = aes minuere a. suscipere, solvere mutuum Mącz [szyk zmienny] (28): MetrKor 40/818 [2 r.]; ZapMaz V S 2/332; LibLeg 11/138v; GDy ich wiele zá iednego ręczą ſpolną ręką/ á iednego z nich pozową/ thedy pozwány muśi wſzytek dług płáćić. GroicPorz r4, r, r2v, ee4v; długow oćiec niewinien zá ſyná płáćić. UstPraw B3v, C4; BielKron 107; Mącz 36b, 193c, 223a, 232d, 239c, 249c, 419c; RejPos 248v; MycPrz I B4v; ZapKościer 1583/37v; ActReg 85; GostGosp 154; SarnStat 694 [2 r.], 706, 1268; SkarKaz 386b; KlonWor 73.

»dochod płacić« = pendere vectigal Mącz [szyk zmienny] (4): Mącz 476d; Naydźie nie iednego/ co okrom titułu śláchectwá niema nic [...] dochodu też żadnego mu niepłácą [nihil penditur]. ModrzBaz 32; SkarŻyw 445; SarnStat 873.

»drogo płacić« = plus numerare Modrz [szyk zmienny] (5): BierEz Q2; Turcy drogo ſpiżą płáćili BielKron 250v; Strum E2; PaprPan G4; ModrzBaz 33v.

»płacić głowę (a. połowicę głowy), gardło, zabitego, za głowę, za zabitego« = płacić karę pieniężną za zabójstwo; caput vindicare Modrz [szyk zmienny] (6:5:1:2:1): MetrKor 40/820, 821; GroicPorz c4v; Coż przeto/ áza ludźie poſpolići nie ná wyobráżenie Boże ſtworzeni ſą/ ktorych gárdło mnieyſzą ſummą pieniędzy płácą [caedes minoris penduntur]? ModrzBaz 80, 79v; GórnRozm B2v, C4v, E3, Hv; ſześćdzieśiąt grzywien za ſzláchćicá zábitego płáćić máią. SarnStat 604; ieſliby tákowy mężobóycá zámkniony w wieży onéy vmárł/ nie będźie powinien potomkóm zá głowę płáćić [solutionem pro capite JanStat 609]. SarnStat 606, 604, 626, 670, 1162.

»płacić od głowy [= od osoby]« [szyk zmienny] (3): BibRadz 1183d marg; RejZwierc 39; [za przewóz] Turcy płáćili po czerwonemu złotemu od głowy. StryjKron 602 marg.

»lichwę płacić« (2): RejZwierc 167v; Zydowie [...] ieſli ná liſty pieniędzy dádzą, ten który ie wezmie, nie będzie powinien lichwy płácić. SarnStat 259.

»nie mieć, nie masz, nie było czym płacić« = non habere reddere PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (8:1:1): MetrKor 40/816; kyedy ſią traphi yſſ kogo vynuyą o dlug a on nyema czym placzicz Thedy ma porąką poſthawicz LibLeg 6/117v; GroicPorz q4; UstPraw D4v; otoż ten komu winien przyſzedł/ chce wzyąć dwu ſynu iego w niewolą ſłużyć/ gdy nie máſz cżym płáćić. BielKron [852], 149v; BudNT Luc 7/42; Ktorzi niemieli cżem płáćić [solvendo non erant] [...] w niewolą dawano onym v których co wźięli ModrzBaz 78; niebyło czym Zołnierzowi płacic ActReg 51; WujNT Luc 7/42.

»(gotowemi) pieniądzmi (a. sumą pieniędzy), pieniądze (a. ostatek pieniędzy) płacić« = parata pecunia exsolvere, pecuniis salariare JanStat [szyk zmienny] (9:3): MetrKor 34/135, 57/110v, 59/280v; LibLeg 11/92v, 108; Mamy więżniá gotowego Bo nie wydał czopowego Temuć gotowem [lege: gotowemi] płáćić By ogon y rogi ſtráćić RejRozpr C4v; Káſztellan ma poſłáć z woyſká do wśi bliżſzych/ ktorzy máią rozdáwáć potrzeby/ A tego doyźrzeć iżby gotowymi pieniądzmi płácono wedle vſtáwy. UstPraw D2v; Strum F4; ModrzBaz 80; GórnRozm C4v; SarnStat 302, 380.

»płacić płat« (1): ya sthem szynem szwem Stanyslavem nyeposthapovala placzycz plathu yanovy y katharzynye ZapWar 1523 nr 2295.

»ranę, za rany płacić« [szyk zmienny] (6:1): MetrKor 40/822; nieborak płáćić muśi niewinnie rány GórnRozm I, Hv, [2 r.]; in duplo płácą ránę z ruſznice SarnStat 500, 1159, 1173.

»na raty, ratę płacić« [szyk zmienny] (2:1): UstPraw G4 [2 r.]; Broniewski nawysciu arendy nie chce płacic ostatniey Raty ActReg 165.

»robotę, za robotę, za pracą płacić« = retribuere mercedem PolAnt [szyk zmienny] (3:1:1): BibRadz Tob 2/14; A ták muśi być ná to baczenie. bo im więtſza Robotá/ muśi ią téż drożéy płáćić. Strum E2, F3; StryjWjaz Bv; ModrzBaz 114v.

»ryntę płacić« (1): a [opiekunowie] rynte przeſz kyelka lath tę mayą spolecznyę placzycz ZapKościer 1585/61.

»służbę płacić« = stipendium persolvere Modrz [szyk zmien] (5): Symon [...] rycerthwo narodu ſwego zbroią opátrzył/ y płáćił im ſłużbę [dedit eis stipendia]. BibRadz 1.Mach 14/32; BielKron 410v; BiałKaz K4v; ModrzBaz 119; KochFr 48.

»sowito płacić« (1): Aleć to iuż nie nowiná/ Sowito płáći chudziná. RejZwierc 236.

»szkodę płacić« = damna persolvere JanStat [szyk zmienny] (10): MetrKor 34/134v [2 r.], 135v, 40/812; LibLeg 6/118, 11/133v; BielKron 407; GórnRozm Hv; Káſztelan w ciągnieniu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma/ tym którzy ſie ná nie ſkárżą o ſzkody y o krzywdy: [...] co ieſli nie vczyni/ ſam ſzkody płáćić będźie. SarnStat 129 [idem] 302.

»winę płacić« = luere poenam JanStat; multam pendere a. persolvere Cn [szyk zmienny] (5): ktoby winy niemiał czym płáćić/ táki ma być w ſádzon UstPraw D4v; SarnStat 385, 913, 926, 1171.

»płacić żołd« [szyk zmienny] (4): Tolerare pecunia sua milites, Pieniądźmi ſwemi żołnierze wſpomágáć/ płáćić im żołd. Mącz 457a, 89d; Calep 327b; OrzJan 59.

Szeregi: »płacić i da(wa)ć (a. oddawać, a. wydawać)« [szyk 3:3) (6): LibLeg 7/69v; KromRozm I A3v; Nam y potomkom náſzym [podymne] będą dáwáć y płáćić [dabunt et exsoluent JanStat 998] SarnStat 1055, 976, 1158, 1214.

»płacić a dosyć czynić« (1): gdy kogo zá świeżá poimáią [...] płáćić á doſyć czynić ma wargieltem w Práwie opiſánym wedle Stanu. GroicPorz m4.

»kupić (a. (s)kupować, a. wykupić) i (albo) płacić« = comparare (et) solvere JanStat [szyk 3:1] (4): GroicPorz r; námniey ći niegwałcą Przykazánia thego/ ktorzy [...] ſpráwiedliwie kupuią y płácą KuczbKat 350; SarnStat 340, 1071.

»płacić i nagradzać« (1): winowáycá ktory ſłuſznie w cżym obwiniony/ zá wyſtępki ſwe/ ſam cżęść iednę płáći y nágradza CzechRozm 218v.

»wrocić (cudze) albo płacić« [szyk 2:1] (3): Nyemogliſzmi wyenczei kazacz wroczicz albo placzicz panv Woyewodzye yedno tho czo on zeznali. LibLeg 11/132v; BartBydg 232b; KlonWor ded **3.

W przen (1): Nuż też iáko owiecżká drugiego bogáći/ Bo tá kilká do roku záwżdy cżyńſzow płáći. RejWiz 56.
Przen (176): RejJóz D3v; Czemus dawn[o] niebyl pilen Wyedzaċ zeſz ten dlug byl winien: A na rąty nieroſlożą Iuż placz gdycz ſkoro czas RejKup c5v; KuczbKat 415; Wźięli moc/ którzy trapią ſmętną moię duſzę: Nicem nie wydárł/ á płáćić muſzę. KochPs 99.

płacić co [= za co] (11): PatKaz III 95; RejJóz F8v; RejZwierz 9v; GórnTroas 29; Niewieſz iż kto nádzieię pewnym zyſkiem płáći/ Rad więc ná tym cżęſtokroć nieborak przytráći. PudłDydo B2. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »płacić robotę«, »służbę płacić«.

płacić co [= należność] (13): Dissolvere periurium, Przysięgę płáćić/ to yeſt trzimać/ ſtrzedz ſie/ vpáść w krziwo prziſięſtwo. Mącz 401a, 191b. Cf »dług płacić«, »płacić myto«.

płacić komu (12): PatKaz III 95; RejJóz C7; Ale mnich na wſem nieſtraczyl Dobrze ſobie ſluſbe placzyl. RejKup c3; LubPs I3; OrzQuin V4; A to wiem że gotowym Bog płáćił drugiemu/ Ktory drogą Pszenicę ſkáźił niewinnemu. Prot B4v, B4v; RejZwierc 84; GórnTroas 29; KochPij C2; GrabowSet P2; CiekPotr 50.

płacić czym (16): prawda [...] ma ſwych płatow niemało Iednym złotem drugim pańſtwy drugim też guży płaći RejJóz C7, N6; Tucż naſſe wſſytky zaſlugy Temczy płacżjcż wſlytki długy Męka droga krwia twoią A nędzna pokora moją RejKup Ddv, 17; Prot A3v; RejZwierc 84; ModrzBaz 79v, 139v; SkarŻyw 172; GórnTroas 29 [2 r.]; CiekPotr 50; PudłDydo B2. Cf »płacić głową«, »gotowym płacić«.

płacić ile (2): RejKup 15; Ten pan [tj. świat] was nie vbogaći/ Choćiaż rázem śiłá płáći KochMRot B2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiami: to (1), wszytko (1); co (względne)] (3): RejKup b3v; [uczynki] obiecał [Pan] czyniącym płáćić/ y płáci to/ co sam dáie BiałKat 28v; Z Philemoná Plautus bierze, Cieklińſkiemu w teyże mierze Dáie z ſwego, y ták płáći Co wźiął CiekPotrSzym )?(3v.

Przysłowia: kto wiátrem ſłuży/ temu dimem ma być płácono. RejZwierc 84; CiekPotr 50; [WerReguła 121].

Małe merenti par erit, Złemu zlie będźie płácono. Mącz 276d.

kto niemoże pieniądzmi/ niech płáći ćiáłem. ModrzBaz 139v.

Drugim ráne wſtawánie płáći ſię ſowito Prot B4v.

Zwroty: »dług płacić; płać jakoś się zadłużył« [szyk zmienny] (5;3): RejKup 15, 17, y4, Ddv; RejWiz 159v; wielki pożytek z tąd bogáći máią/ Bowiem ffukliwym gniewem dłużników zbywáią. Ale to rádo bywa że ten Kredyt tráći/ Ktory tymi pieniądzmi długi ſwoie płáći. Prot A3v; RejPos 33; Abowiem to inácżey ſnadź trudno być może/ Iuż iákoś ſie zádłużył iuż ták płáć nieboże. RejZwierc 270v.

peryfr. »dług płacić« = umrzeć (3): káżdy z nas muśi tu powinny dług płáćić Bo ſie kres zámierzony nie może zináczyć. HistLan E; iż ſie themu nikt żadnym bogactwem áni żadną mocą obronić nie może/ áby tego długu płáćić nie miał. RejZwierc 169v; GrabowSet P2.

»płacić głową« (1): ná to oná vſtáwá wiecżna narodowi ludzkiemu ieſt zniebá daná/ áby płácono głowę głową. ModrzBaz 79v.

»gotowym płacić« [szyk zmienny] (2): Ale żebym mógł gotowym płáćić tym ludźiom/ vkaż mi to/ iż nie może być żaden vrzędny Koronator Królewſki/ mimo Kápłaná Rzymſkiégo? OrzQuin V4; Prot B4v; [Powieda/ co ſie przećiwko Stoikóm mówić może [...]. Wſpomina y drugié rzeczy/ któré zádáią Stoikóm/ co záśię płáći gotowémi. SenekaGórn 29].

»płacić myto« (1): Drogieć by to mnię dziećmi od was płaćić myto RejJóz N6.

»płacić myto, przemytę« = umrzeć [szyk zmienny] (1:1): Ato nanas Rzecż nagorſſá Iż nam to Zakryto Zadny niewie kiedy płaczicz To nieſczesne Myto. RejKup ee7; Ale przedſię przydzye cżás iż y ći iść muſzą/ Bo káżdy tę przemytę muśi płáćić duſzą. RejWiz 95v.

»płacić robotę« (1): Bo ták táką robotę płácą w moiey ſzkole: Wyprowádzę go naprzod w przeźrocżyſte pole; Záwieſzę go KlonWor 39.

»służbę płacić« (3): RejKup c3; [czart] piekłem y wiecżnym potępienim ſłużbę płáći SkarŻyw 172; KochPij C2.

Szereg: »płacić albo wypełnić« (1): Liberare fidem suam, Obiecáną rzecz płáćić álbo wypełnić. Mącz 191b.
a) Karać lub nagradzać (zwykle o Bogu) (84): BiałKat 28v; A Pan ich náuczył/ iż táka zelżywość y ćierpienie ná tym świećie dobrze ſię płáći ná drugim po śmierći SkarKaz 122b; SkarKazSej 670b.

płacić co [= za co] (32): RejKup o6v; Iáko Pan záwżdy grzech káżdy y káżde wſzetecżeńſtwo z oſobná płáći. LubPs K2v marg; Cnota ſławą ſię płaci KochSat C2, B4v; OrzQuin E2; RejPos 330v; BiałKat 28v [2 r.]; RejZwierc 174; CzechRozm 122; PaprPan Fſ2v; KochPs 7, 24; vcżynki dobre Pan Bog niebem płáći SkarŻyw 320, [236], 334; ZawJeft 43; ActReg 14; GostGosp 2v; WujNT 742, 763; P. Bog poſty y inne trudzenia y cnoty pobożnośći wſzelákiey płáćić vmie SkarKaz 116b, 383b, Oooo2b; Zá nogi go przywleczćie/ [...] Gdyż to ſłuſznie záſłużył/ zá ſwoie niecnoty/ Słuſza mu też ták płáćić iego złé roboty. GosłCast 66; SkarKazSej 670b, 686b; KlonWor 40; [W Stároſtwo wiechał [Jan z Ostroroga]/ ktore Krol z miłośći [...] Iemu w moc oddał/ płácąc cnoty iego/ By w nim był Pánem do żywotá ſwego. RybWierszeŻałob B2v]. Cf »służbę płacić«.

płacić komu (59): WróbŻołt T3, T4v; A wſzakoz według żaſlugi też każdemu płaczą RejJóz H2v, A6, Q4; SeklKat K, L3v; BielKom F8; Wy zyemſcy obywáciele vbodzy bogáći/ Słuchaycie z vſt mych mądrośći zárowneć wſzem płáći LubPs N2; Rácż Pánye tym złoſnikom ſiedmyoráko płáćić LubPs S3, V4 marg, X4v, cc5 marg; RejZwierz 111; BibRadz Is 66/6, Eccli 33/14; OrzQuin E2; RejPos 60 marg, 330 marg; BiałKat 28v; RejZwierc 55 [2 r.], 95, 147v, 153v, 176 [2 r.], 270v marg, Bbb3; WujJud 233v; BudBib 2.Par 6/23; ták káżdemu płáćić będzie/ iáko záſłuży ſpráwámi ſwoimi. CzechRozm 217, 121 v; ModrzBaz 18v; KochPs 24, 111, 120; SkarŻyw 21, 173, [236], 334; WerGośc 232; ZawJeft 43; ActReg 14; Iáko ſię im téż to płáći/ to káżdy ná oko widźi. KochPij C2, C2; KochFrag 19, 20, 50; LatHar 60; RybGęśli D4; WujNT 105, 742; PowodPr 26; SkarKaz 122a, 549a; GosłCast 62, 66; ták wiele nie tyło v krolá/ ále y Monárchy świátá wſzyſtkiego bogáctwá nie máſz/ áby káżdemu dobry iego vczynek mogł płáćić. SkarKazSej 670b.

płacić wedle, według czego (11): WróbŻołt T3; RejJóz H2v; Bo wedle złośći náſſych nic nam źle nye cżynił/ Nye płáćił wedle grzechow choć mu kto záwinił LubPs X4v, cc5 marg; BibRadz Eccli 33/14; WujJud 233v; SkarŻyw 21; Bog/ [...] przyidzie ſądzić żywych y martwych/ y płáćić będzie káżdemu według vcżynkow iego. SkarŻyw 173; LatHar 60; WujNT 105; SkarKaz 549a.

płacić za co (7), za kogo (2): SeklKat N2; Pan thym docżeſnym ludziom zá ich dobre vcżynki theż docżeſnemi rzecżámi płáćić racży. RejZwierc 176, 147v, 270 marg; KochFrag 50; LatHar 253; złe vczynki [...] piekło záſługuią/ y piekłem zá nie ſpráwiedliwie płácą WujNT 551; SkarKaz 549a, Oooo2b.

płacić czym (13): RejJóz Q4; Dwoiaką zaplatą placy pan Bog tym ktorzy niezabyaią/ ale ożywiaią bliznego ſwego SeklKat K; Pan złym ſrodze/ á dobrym pociechámi płáćić będzye racżył. LubPs V4 marg; KochSat [C2]; OrzQuin E2; RejZwierc 176; SkarŻyw [236], 320, 334; LatHar 253; WujNT 551; PowodPr 26; SkarKaz 122a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): NIewiedzyałeś cny mężu że to Bog zle płáći/ Kto ſie to więc rad s cudzym iáko s ſwoim bráći. PaprPan Ff2v.

W przeciwstawieniu: »płacić ... karać« (3): ModrzBaz 18v; Spráwiedliwość poſłuſzeńſtwo rodźi: poſłuſzeńſtwo rząd: rząd bogáctwo: A ten to mnoży/ kto dobre płáći/ á złe karze. GostGosp 2v; wielkaby to nieſpráwiedliwość byłá/ kiedyby Bog tylko grzechy karał/ á dobrych vczynkow nie płáćił. WujNT 763.

Zwroty: »hojnie, sowicie (a. sowito), szczodrze płacić« [szyk zmienny] (3:2:1): Bog kazdemu ſnadz też płaći ſzcżodrze Tu na ſwiecie doczeſnią roskoſzą Tam ſwą łaską RejJóz Q4; naſladuy cnoti/ ktora acż zniewcżaſem/ I trudnoſćią przychodzi/ a wſzakoż za cżaſem Hoynie plaći utrati podięte dla ſiebie/ Iednaiąc wiecżną ſławę/ i oſiadłoſc wniebie. KochSat B4v; KochPs 24; ActReg 14; KochFrag 20, 50.

»płacić myto« (1): A przepuśćiſzli co ná nie/ Zlituieſz ſie záśię/ Pánie: Iáko więc y złym ſowito/ Płáćiſz zátrzymáné myto. KochFrag 20.

»służbę płacić« (4): Dobrzeć Pan Bog ſłużbę płáći BierEz A3v; RejJóz A6; Pan Bog ludowi Izráelſkiemu ſłużbę ſwoię płáćił docżeſnym dobrem PowodPr 26; SkarKazSej 677b.

»zapłatę płacić« (1): Czo za zapłatę placzy pan Bog tim ktorzy niekradną/ ale ſwego dobrze nabytego vdzielaią potrzebuiącym SeklKat L3v.

Szeregi: »płacić abo (i) nagradzać« (2): Bo ieſliby dobrym niepłácono ábo nienágradzano/ á złych niekaráno [Nisi enim boni praemiis, mali poenis afficiantur]/ tedy Rzecżpoſpolita w ſwey cáłośći długo ſtać niemoże. ModrzBaz 18v; áby ón [Pan Bóg] ſam zá nas/ którzy tego ták dálece odſłużyć niemożem/ W.M. to hoynie płáćić/ y nágradzáć ráczył. KochFrag 50.

»oddawać i płacić« (3): żywot wieczny/ ieſt zaplátą [...] ktorą [...] Pan Bog oddawa/ y płáći ludziom dobrze czyniącym [...]. Abowiem oddawa ią y płáći iáko ſpráwiedliwy ſędzia WujNT 742, 742.

b) Rewanżować się, odpłacać się (13):

płacić co (7): BierEz M3; nieprzyiacielá ſwego zdradzáć nie przyſtoi/ czoż/ kiedy kto zdrádzi [...] ten zápomniawſzy ſwey wiáry/ łotroſtwem/ á niewdzięcżnoſcią/ dobrotliwą chęć/ y miłość płáći GórnDworz Aa4; KochFr 102; CiekPotr 33. Cf »dobroć płacić złością«, »źle płacić życzliwości«.

płacić komu (1): OpecŻyw 101; LubPs I3; BibRadz Prov 20/22; HistLan F3v; KochFr 102; KochPieś 19; ták mi chęć y vczynnośc płáciſz? CiekPotr 33.

płacić czym (8): BierEz M3; GórnDworz Aa4; A przedſię im to oni niewdzięcznoſcią płácą HistLan F3v; KochFr 102; Cf »dobroć płacić złością«, »płacić złem«.

Przysłowie: Bowiem zły złośći nie tráći/ Dobrodzieyſtwo iádem płáći. BierEz M3.
Zwroty: »dobroć płacić złością (a. niewdzięcznością); co złego płaci dobroć« [szyk zmienny] (2;1): Stárádawna przypowiesć Gdźie co złego płáći Dobtoć [!] tám bez pochyby myto ſwoie tráći. Prot B2v; HistLan F3v; Kto nie tla zgubną żądośćią Poſpolſtwu duſa z bácżnośćią/ Ktore dobroć płáći złośćią RybGęśli C3.

»płacić złem (za złe), złe za dobre; źle płacić życzliwości« [szyk zmienny] (2:2;1): iá ijm wielé dobrégo cżynil/ oni mnie platzą zlé [lege: złe] za dobré OpecŻyw 101; Zapiać chlopcze mataczom tym Acz by za zle placzyċ tes zlem. RejKup Gv; LubPs 13; Nie powieday ábyś miał komu złem płáćić/ ále oczekaway Páná/ á on ćiebie wybawi. BibRadz Prov 20/22; Zleć by mi płáćił moie życzliwośći/ Bych miáłá doznać tákiéy niewdźięcznośći KochPieś 19.

c) Okupować, przypłacać, odpokutowywać [w tym: co (30)] (38): A marnie to kazdi placzi Kto prze pichę wolnoſcz traczi RejRozm 396; ArtKanc R19; Ia to ſam płáćić muſzę ſwé właſné ofiáry ZawJeft 41; SkarKaz 610.

płacić czym (23): OrzRozm B4; Sławę dobrą miłuiąc gárdły ią płáćili PaprPan Zv; KochOdpr B; Máłé poćiechy płácę wielkim żalem ſwoim KochTr 12, 7; ZawJeft 43; GórnTroas 25; RybGęśli C2; Bo cóż to zá ſpráwá/ co zdrowiém przydźie płáćić: Dla ſławy tylko/ rozum z śmierćią ma ſie bráćić. GosłCast 39. Cf płacić komu czym, Zwroty.

płacić komu czym (4): LibLeg 6/116v; mamy w Polſzce Ołtarze Arryáńſkie/ [...] Neſthoryáńſkie/ [...] Máchometáńſkie [...] kthorych ieſli Krol niewykorzeni ná thym Seymie Piotrkowſkim/ [...] vpadkiem ſwoim/ y Kroleſtwá ſwego Bogu płáćić to on będźie. OrzRozm Gv, G3; OrzQuin C3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek względny] (2): ZawJeft 43; Nieſczęſny ia/ który tu czás/ y zdrowié trácę/ A co kto złégo zbroi/ ia złą ſławą płácę. GórnTroas 25.

Przysłowie: Bo ſie iednak tym pobráćić Woytowi to piwo płáćić. RejRozpr D3v.
Zwroty: »płacić dług« [w tym: za kogo (1)] [szyk zmienny] (4): kriſtus pan ſam ten dług zápłáćić racżył/ ktorychmy my płáćić powinni byli. LubPs P6v marg; OrzQuin Nv; RejPos 168; SkarKaz 551b.

»drogo płacić« (7): BierEz I3v; RejRozm 396; RejWiz 54; Vchylił ſie [Adam] do złego/ tám wnet dobre ſtráćił/ Iáko to potym drogo wſzyſcy wiemy płáćił. RejWiz 133; RejPos 189; Prawdy proroká/ Strzeż iáko oká. Kto prawdę tráći/ drogo to płáći. RejZwierc 238v, 232.

»gardłem płacić« [szyk zmienny] (7): LibLeg 6/116v; gardlem ma gwalthownyk placzycz skodą. MetrKor 34/135v; BierEz N3v; prośiłem [...] áby mię ku tákim rzecżam nie przywodźiłá/ ktore gárdłem káżdy płáćić muśi. BielKron 458v, 288v; PaprPan Fſ2; GórnTroas 40.

»głową płacić« (1): Kiedy lećie Dunay przeſychał á máłe wody były/ ták iż Niemcy przeiechawſzy Dunay Rzymſkie páńſtwá woiowáli/ Krześćiánie tho niebożątká głową płáćili BielKron 288v.

»krwią płacić« (1): Niechże ſię ALEXánder ták drogo nieżęni/ Żeby małżenſtwo ſwoie vpadkiem oycżyzny Y krwią náſzą miał płáćić KochOdpr C.

»płacić sowicie (a. sowito)« [szyk zmienny] (2): RejRozpr G4v; Nie náſyćiłás mych vſzu ſwymi pioſnkámi/ Y tę trochę teraz płácę ſowićie łzámi KochTr 7.

»szybienicą płacić« (1): Gdy też kto ſwemu krádnie/ ſzybienicą to płáći OrzRozm L.

2. Mieć wartość, kosztować; constare Mącz [przy podmiocie nieosobowym lub w zdaniu bezpodmiotowym] (44): BielKron 454v; Iuż tám nic kołnierz długi z Deliją nie płáći/ Y ktoby ią chciał przedáć/ káżdy ná niey ſtráći. RejZwierc [207]; Mieſzek mu ſię też iuż bárzo ſkurcżyć muśi/ gdy iego indulty nie płácą NiemObr 161; Ná támtey ſtronie iák twoy towar płáći/ Pytay ſię bráćiey. KlonFlis E2v.

płacić u kogo (1): Náſze towáry v nich nie płácą okrom lnu BielKron 453v; [HistFort C5].

[płaci komu o kogo [= zależy na czym]: Ale gdyż ná tę ránę vmárł/ pewnieć ná was rzekną byśćie go wy dobili/ dla klenotow Krolewſkich/ o które Krolowi więcey płaći/ niżli o tego Ziemiániná HistFort C5.]

płacić ile (6): KłosAlg G4 [2 r.]; pieniądze złote/ krzyżaki zową/ puł złotego Węgierſkiego płáći ieden. BielKron 454, 454v; Mącz 4d, 417b.

Fraza: »co mnie to płaci« = ile mnie to będzie kosztowało a. jaki będę miał z tego zysk (1): Divina quanti hoc mihi constat, Gaday co mnie to płáći. Mącz 91c.
Szereg: »kosztować, płacić« (1): Stat illi res centum talentis, Stoyi go rzecz ſto funtów/ to yeſt koſztuye płáći ſto funtów. Mącz 417b.
Przen (32): Prot E2; kiedyby śiłá/ á dużość ſámá płáćiłá/ był by záwdy żołnierz kthory ſie biye/ w więtſzey wadze/ niż Hetman ktory ludzie przywodzi. GórnDworz X6; KochOdpr A4; KochPs 142; SkarŻyw 290; KochFr 4; KochDz 105; KochSz A3v; O nieſczęśliwé czáſy/ nie ták przed tym było,/ Sámá cnotá płáćiłá/ áż y wſpómniéć miło. PudłFr 74, 4, 9 [2 r.], 23, 46, 74; ZawJeft 33; SkarKaz 383b; źle ſie płáći cnotá: Zli górą idą/ [...] z dobrych żárty ſtroią. GosłCast 69; [ArtTanat D7].

W charakterystycznych połączeniach: płaci cnota (4), dużość, niecnota, potwarz, siła, sprawiedliwość, statek, sumnienie, umysł, uroda.

a) Zagrażać (14):

płacić komu, czemu (10): Żołniérz záśię obiéra wáłácha ſmágłégo/ By mógł y prędko nátrzéć/ y zbydź rázu złégo. Choć go zbędźie z tráfunku/ nie ták zdrowiu płáći WyprPl B3. Cf Frazy.

Frazy: »gardło płaci« [w tym: komu (6), u kogo (1), czyje (1)] = grozi kara śmierci [szyk zmienny] (8): yeſly pobereznyczy [...] od zlodzyeya czo wſyawſzy albo yawſzy go stharoſczye nyepowyedzą tho ych gardła nyeodpuſznye placzycz mayą MetrKor 34/135; Teſſaloni w Grecyey chwalili Bociąná iż im dawał znáć żyzny rok álbo głodny/ przeto ktoby go zábił/ gárdło v nich płáciło BielKron 24, 115, 261v, 300v, 457 [2 r.]; Aſwerus krol gdy był dał wywołáć/ iż kthoby wſzedł do pokoiu iego á nie zawołány/ iż mu iuż nic nie płáćiło iedno gárdło. RejPos 232.

»śmierć [komu] płaci« (3): gdy vrina biała będzie przez kielko dni odchodzić. Smierć onemu płaci. FalZioł V 4v, V 41v; SienLek 156v.

Zwrot: »głowę płacić« = grozić śmiercią, karą śmierci (2): Cum orco rationem babere, Wdáć ſie w táką nieprzeſpieczność która głowę płáći. Mącz [267]d, 336b.
3. Opłaca się, warto [bezpodmiotowo; cum inf] (3): Mącz 366a; Pokryłeś dudki w gębę/ [...] A płáći kryć? więcći téż dośiągł pięśćią gęby/ Ze z niéy dudki wypádły: dźiękuy że nie żęby [!]. KochFr 100; SkarKaz 8a; [KorczRozm B4].
4. [Być w obiegu, służyć jako środek płatniczy; habere pretium a. valorem probus esse Cn:
Fraza: »moneta płaci«: wiedz/ że do żadney źiemie nie przywiedźieſz mię/ gdźiebym ia hnet pierwſzego dniá niemiał doſtáć oney monety/ ktora w źiemi oney płáći/ tyle ile mi potrzebá będźie HistFort D8v; [na sąd boży] Radby z ſobą wziął pieniądze. Ale tám tá monetá nie płáći. SkarKaz 430b (Linde).]

Synonimy: 1. dawać, nagradzać, 2. kosztować, stać.

Formacje współrdzenne: dopłacić, odpłacić, odpłacić się, opłacić, opłacić się, popłacić, przepłacić, przypłacić, spłacić, wypłacić, wypłacić się, zapłacić, zapłacić się; dopłacać, odpłacać, odpłacać się, opłacać, opłacać się, płacać, popłacać, przepłacać, przypłacać, spłacać, wypłacać, wypłacać się, zapłacać; odpłacować, przypłacować; odpłatować; opłacywać, płacywać, płatować.

Cf PŁACĄCY, PŁACENIE, PŁACONY

DDJ