Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POLEC

Następne hasło: POLECAĆ SIĘ »

POLECAĆ (116) vb impf

o oraz a jasne; -e- (15), -é- (13); -e- Mącz (13); -é- BiałKat, SarnStat, SiebRozmyśl (3); -e- : -é- OpecŻyw (2:8).

Fleksja

indicativus
inf	polecać
praes
	sg	pl
1	polecåm	polecåmy
3	polecå	polecają

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-smy polecali
3	m	polecåł	m pers
3	f	polecała	m an

imperativus
	pl
3	niech polecają

conditionalis
	sg		pl
3	m	by polecåł	m pers	by polecali

inf polecać (4). ◊ praes 1 sg polecåm (54). ◊ 3 sg polecå (11). ◊ 1 pl polecåmy (6). ◊ 3 pl polecają (7). ◊ praet 3 sg m polecåł (11). f polecała (5). ◊ 1 pl m pers -smy polecali (1). ◊ imp 3 pl niech polecają (3). ◊ con 3 sg m by polecåł (1). ◊ 3 pl m pers by polecali (1). ◊ part praes act polecając (12).

SI stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. polecić.

Znaczenia

1. Powierzać, oddawać w opiekę (95)
- a. O rzeczach i obiektach materialnych (2)
- b. Przekazywać, dawać (1)
- c. Powierzać zadanie, funkcję (4)
2. Zwracać uwagę, zalecać, oddawać pod osąd (9)
3. Zlecać, wydawać polecenie, nakazywać (10)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Powierzać, oddawać w opiekę; commendare Vulg, PolAnt, Cn; committere, delegare, imponere Mącz, Cn; reponere, subdelegare Mącz; admandare Calep; credere, dare, dedere, deferre, demandare, mandare, permittere, transmittere Cn [w tym: kogo, co (90)] (95): Delego, Poliecam/ Skłádam ná kogo. Mącz 187a, 310d, 311d; Admando – Poliecząm, poruczam. Calep 25a.

polecać komu, czemu (54): Polyecam tez tobye myloſcywi Ieſu wſſitky ktorzi myα myluyα BierRaj 17; Ktoregoć [Jana z Koszyczek] wielmożna páni Woynicka/ wielmożnoſci twey polecam March¹Wiet A2; Zatym z wielkim placżem ięla ſie [Maryja] bogu oyttzu modlitz/ poletzaiątz mu ſwégo milégo ſyna OpecŻyw 89v, 82, 85v, 102v; SeklKat F; HistAl G2v; zápráwdę dobra yeſt rzecż zá młodu one [dzieci] do ſzkoły dáć/ álbo yákyemu náucżycyelowi polecáć. GliczKsiąż I7v, L5v, L6; BielKron 45v; Mącz 206c; Polecam ći nádźieie y pociechy moie Eneaſzu Pállántá ná te ſtráſzne boie: Niech ſię vcży od ćiebie żołnierſkich trudnośći ModrzBaz 14; SkarŻyw [223], 243, 593; GrabowSet C2v; LatHar 71; [Jezus] Mátkę ſwą Ianowi poleca. WujNT Ioann 19 arg, s. 390; [wiara katolicka] ná ſłowie Bogá ſwego przeſtáie/ á iego mądrośći y mocy/ obyczay y trudność wſzytkę poleca. SkarKaz 205a. Cf polecać komu cum inf; komu czym; Zwroty.

polecać komu cum inf (2): nye zda ſie rzecż być rozumna przed dwánaſcye lat [tj. przed ukończeniem 12 roku życia] dzyeći polecáć komu vcżyć GliczKsiąż I6v, N3.

polecać komu czym (1): á gdy [Abraham] inney pomocy niemiał/ gorącą modlitwą polecał cżyſtość iey [Sary] P. Bogu ſwemu SkarŻyw 283.

polecać w co (25): Polecam w Boſką opátrzność twoię dniá dźiśieyſzego duſzę moię y ćiáło moię. LatHar 44. Cf »polecać w moc«, »w obronę polecać«, »polecać w ręce«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A oná [Eufrazja] im tylo onę corecżkę ſwoię polecáłá: áby ią w ſwey obronie mieli. SkarŻyw [223].

Zwroty: »polecać (Panu) Bogu« [szyk zmienny] (17): OpecŻyw [34], 142v; y plakała anna ku bogu wnoczy y uednye poleczayącz bogu ſmątek ſwoy y pana ſwego PatKaz II 63; DiarDop 104; BiałKat 386v; KuczbKat 410 [2 r.]; polecam was Bogu/ y ſłowu łáſki iego BudNT Act 20/32; SkarJedn 220; położyli ſlę w polu y ſpali/ Pánu Bogu drogę y zdrowie ſwoie polecáiąc. SkarŻyw 356, 13, 185, 283, 355, 507, 528; A z tym W.M. Pánu Bogu polecam. WerGośc 205.

»(Panu) Bogu (Ojcu) polecać« [przy pożegnaniu] (4): OpecŻyw 150v, 151v; (did) Stárość [osoba dramatu] da rękę oycowi. (–) Iuż cie Bogu polecam towárzyſzu miły BielKom C7; SkarŻyw 373.

»polecać duszę« [w tym: komu (6); własną (8), cudzą (1)] [szyk zmienny] (9): TarDuch E3; SeklKat C4; A przeto y ći kthorzy ćierpią według woley Bożey/ niech polecáią duſſe ſwe [commendent animas suas]/ cżyniąc dobre vcżynki wiernemu ſtworzyćielowi. Leop 1.Petr 4/19; Idz do Hieruzálem/ dáię moc Pátryárſze Hierozolimſkiemu/ aby ćię rozgrzeſzył: y iemu duſzę twoię polecam y do niego ćię odſyłam. SkarŻyw 166; PAnie Boże wſzechmogący/ tobie polecam dniá dźiśieyſzego/ y cżáſu káżdego/ duſzę moię LatHar 18, 71, 73, 267; A ták y ći ktorzy ćierpią wedle woley Bożey: wiernemu ſtworzyćielowi niech duſze ſwe polecáią w dobrych vczynkách WujNT 1.Petr 4/19.

»polecać duszę (a. ducha)« [przed śmiercią lub przy zmarłym] = commendare spiritum Vulg [w tym: Bogu (3); własną (28), cudzą (1)] [szyk zmienny] (29): BierRaj 17v; Wten cżas duflhy niéprzyiáciél byl przy ſmierci Iezuſa milégo/ a ſlyſſątz ijż on wſſytko ſkromnie cirpi nié przekliná anij zlorzecży/ ale bogu oyttzu duſſę s placżem polétzá/ dopiro poznál ijż on był wiemy ſyn boży. OpecŻyw 150v, 48 v, 150v, 151v; TarDuch D4v; BielŻyw 56; Oytze w ręce twoie polecam Duchá mego. KrowObr 49v; BielKron 224v; GrzegŚm 49 [2 r.]; BudNT Luc 23/46; Piotr S. konáiąc/ wyznawał wiárę mowiąc: Wierzę w Bogá rć. á duchá Pánu Bogu polecał SkarŻyw 373,161,403; Głoſem wielkim [Jezus] ieſt záwołał/ gdy Duſzę ſwą polecał/ Boże Oycże w ręce twoie/ porucżam ia Duſzę moię. ArtKanc D19v; Tobie Pánie polecamy duſzę ſługi twego N. LatHar 657, 30, 44, 283, 300, 310, 653, 726 WujNT Luc 23/46; SiebRozmyśl Ev, I, Kv; SkarKaz 635a.

»polecać [komu] w moc« (1): [Skanderbeg] vcżynił tedy tháki Teſtáment przy Weneckich poſlech y przy kſiążętách ſąſiednich/ polecáiąc Wenetom w moc ſyná ſwego Ianá w oſmi lat będącego/ takież żonę BielKron 258.

»w obronę [czyją] polecać« (1): w opiekę y obronę twoię [tj. Boga] polecam dźiś śiebie ſámego. LatHar 47.

»w opiekę [czyją] polecać« (1): LatHar 47 cf »w obronę polecać«.

»polecać w ręce« [w tym: czyje (21), komu (1)] = in manus commendare Vulg [szyk zmienny] (22): W r[α]ce nye ſgaſſonego myloſyerdzya twego oycze ſwyαti oycze ſprawyedlywi ij namylſſi polyecam ducha mego BierRaj 17v; OpecŻyw 48v, 150v; TarDuch D4v, E3; a przeto my ciala ſwoye y duſze y ine wſzyſtky rzeczy w ręce twoye poleczamy SeklKat C4v, C4; KrowObr 49v; [Luter przed śmiercią] trzy rázy mowił: w ręce twoie Pánie polecam duchá moie^go/ zatym ſkonał ćicho iáko záſnął BielKron 224v; BudNT Luc 23/46; SkarŻyw 161; Polecam to w ręce wſzechmocnośći twoiey [Boże]/ ábyś racżył ſtrzedz tego wſzyſtkiego/ we dnie y w nocy/ w godźiny y momenty. LatHar 18, 30, 283, 300, 310, 653, 726; WujNT Luc 23/46; SiebRozmyśl Ev, I, Kv.

Szereg: »polecać i oddawać« (1): A zátym iuż konáiąc/ Oycu duſzę w ręce Polécał y oddawał/ w onéy ſrogiéy męce. SiebRozmyśl I.

a. O rzeczach i obiektach materialnych (2):

Zwrot: »[komu] k wiernej ręce polecać« (2): Sequester, Ten któremu kwierney ręce polecáyą rzecz/ o którą ſie dwá ſpráwuyą áż do roſpráwy Mącz 384c, 26c.

b. Przekazywać, dawać [czemu] (1): Ieſlibi Pán bog Raczel oboyę dwoyę Raſzem wſzącz ſtego swata: thedi ktobi bliſzny przyiaczel tak strony Lucaſzewy yako strony zony yego mayą myecz polowyczę ty mayęntnoſczy, a polowycze poleczayą Koſczolowy Koſczyerſkemu. ZapKościer 1583/40.

c. Powierzać zadanie, funkcję [w tym: komu (3)] (4): Mącz 225c; S. Chryzoſtom tákże o Pánie náſzym mowiąc: dla cżegoſz on rozlał krew ſwoię/ powiáda? Dla tego záprawdę áby owce ſwe pozyſkał: około ktorych ſtáránie Piotrowi y Piotrowym potomkom polecał. SkarJedn 109; WIerze iego [króla] polecáią rząd Séymowy, Práwá Koronné, Wolnoſci, rozdawánie vrzędów, Stáróſtw, et c. SarnStat 27.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Mącz 187a cf Szereg.

Szereg: »spuszczać a polecać« (1): Subdelego, Spuſzczam á polecam ynſzemu co ná mię włozą. Mącz 187a.

2. Zwracać uwagę, zalecać, oddawać pod osąd [komu, czemu; w tym: co (7)] (9): Potrzebá/ iáko Philozoph rzekł/ iuſtum animatum, to ieſt ſpráwiedliwośći żywey/ y mowiącey. gdyż literá y piſmo zá nikim dekretu nie vczyni/ iedno vrzędowi vkázuie iáko poſtąpić ma/ y poleca mu okoliczności/ ktore ſię záwżdy mienią SkarKazSej 698a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [jeśli ‘czy’ (1), zaimek pytajny (1)] (2): Diar 75; Z iáką cżćią y rádością/ tryumphem y pokorą on krol z kápłáńſtwem y ludem ſwym ćiáło ono pierwey do Trżemeſzná/ potym do Gniezná prowádził: bácżeniu twe^mv polecam cżytelniku. SkarŻyw 356.

Zwroty: »baczeniu (a. baczności), uważaniu polecać« (3:3): Oſthatek ye^go [cesarza] baczenyv y rozvmowy a wyerze poleczami wedlye kthorey thak poſtempowacz bendzye yako mv rzeczi podawani benda. LibLeg 11/188; RejPosRozpr [c4]; RejPosWstaw [41³]v; z ktorych [miejsc w tekście zawierających pomyłki drukarskie] oto niektore pokázuię/ á inſze bácżnośći y rozſądkowi twe mu [!] cżytelniku miły polecam. CzechRozm **7; SkarŻyw 356; A k temu iż rzeczy ſą wyżſze/ niżli rozum poiąć y ięzyk wymowić może: muśi wielkość ich w ſkąpych ſłowách pogrzebáć/ á więcey dźiwowániu y vważániu pilnemu y nabożnemu polecáć. SkarKaz 122b.

»rozsądkowi [= rozsądzeniu], ku rozsądku polecać« [szyk zmienny] (2:1): Czego jeśliśmy my przyczyną są albo bywali, miłościwej łasce WKM Panu swemu pokornie polecamy ku rozsądku. Diar 75; CzechRozm **7; Wſzákże ieſli kogo extraordinarie/ to ieſt/ z oſobliwego Przywileiu Pan Bog ſam przez ſię/ á nie przez ludzie poſyła: tedy to cudy potwierdza/ [...] y ono powołánie ſwoie/ y cudá rozſądkowi kośćielnemu poleca. SkarŻyw 213.

3. Zlecać, wydawać polecenie, nakazywać; mandare Mącz, Calep; iniungere Mącz (10): Iniungo, Poliecam/ roskazuyę/ wkłádam co ná kogo. Mącz 178b, 206b, c; Mando – Rozkazuię, poliecząm, oddaię. Calep 634a.

polecać komu, czemu (4): Cf polecać co czemu; Ze zdaniem.

polecać co czemu (1): Odpowie Eufrazya [na zarzuty zakonnicy]: wſzák ſtárſza przemożeniu káżdey poſty poleca: á mnie nie bez przycżyny tę pokutę dáłá. SkarŻyw 226.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: komu (3); zawsze: aby] (4): Ná teſtámenćie ſwjm polecał [św. Efrem] ábj go niegrzebli wkośćiele/ áni ie^go ćiáłá cżjm drogim niepokrywáli. SkarŻyw 119; [Konstantyn] w Tyrze ziácháć ſię Biſkupom/ y ſądzić tę rzecż kazał: polecáiąc im/ áby támże Arryuſz był doznan/ ieśli ieſt dobra y práwa náuká iego SkarŻyw 389, 403, 443.

W połączeniu szeregowym (1): Mſze ábo ofiary zá nie [za zmarłych] odpráwuiem. Iáko więc poſpolićie polecáią y proſzą y piſzą. Bo vmárły iuż ſam o ſię mowić tu y czynić nic nie może. SkarKaz 386b.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Commendo, Poliecam też chwalę/ záliecam. Mącz 206c, 206d.

Synonimy: 1. dawać, oddawać, poruczać, powierzać, spuszczać; 3. nakazować, rozkazować.

Formacje współrdzenne cf ODLECAĆ.

Cf POLECANIE