[zaloguj się]
[pdf]

ROZKAZOWAĆ (1170) vb impf

roſ-, ros- (1130), roz- (21), roſz- (4).

Oba o oraz drugie a jasne (w tym w pierwszym o 1 r. błędne znakowanie); w inf -ka- (125), -kå- (3); -kå- BiałKat; -ka- : -kå- BielKron (13:1), SkarJedn (2:1); w imp -ka-; w pozostałych formach -ka- (924), -kå- (24); -kå- ForCnR; -ka- : -kå- LubPs (7:1), KrowObr (28:5), BibRadz (43:2), BielKron (66:3), Mącz (11:1), RejAp (48:1), KuczbKat (11:1), BudNT (4:1), CzechRozm (51:2), SkarJedn (13:1), SkarŻyw (37:2), NiemObr (19:2), PowodPr (13:1).

Fleksja
inf rozkazować
indicativus
praes
sg pl
1 rozkazuję rozkazujemy, rozkazuj(e)m, rozkazujimy
2 rozkazujesz rozkazujecie
3 rozkazuje rozkazują
praet
sg pl
1 m rozkazowåłem, -m rozkazowåł m pers -smy, -esmy rozkazowali, -echmy rozkazowali
2 m -ś rozkazowåł m pers -ście rozkazowali
3 m rozkazowåł m pers rozkazowali
f rozkazowała m an
n rozkazowało subst
fut
sg pl
1 m m pers będziemy rozkazować
2 m będziesz rozkazowåł m pers rozkazować będziecie
3 m będzie rozkazowåł, rozkazować będzie, będzie rozkazowåł m pers będą rozkazować
imperativus
sg pl
1 niechåć rozkazuję niech, niechåj rozkazuje
2 rozkazuj
3 niech, niechåż rozkazują
conditionalis
sg pl
2 m byś rozkazowåł m pers
3 m by rozkazowåł m pers by rozkazowali
f by rozkazowała m an
n by rozkazowało subst by rozkazowały
impersonalis
må być rozkazowåno
praes bywå rozkåzowåno
praet rozkazowåno
participia
part praes act rozkazując, rozkazujęcy

inf rozkazować (133). ◊ praes 1 sg rozkazuję (83) [w tym zapis: -e (4)]. ◊ 2 sg rozkazujesz (12). ◊ 3 sg rozkazuje (419). ◊ 1 pl rozkazujemy (57), rozkazuj(e)m (5), rozkazujimy (1); -(e)m MetrKor; -emy : -(e)m : -imy LibLeg (1:3:1), SkarJedn (1:1); ~-emy (46), -(e)m(y) (16). ◊ 2 pl rozkazujecie (2). ◊ 3 pl rozkazują (79). ◊ praet 1 sg m rozkazowåłem, -m rozkazowåł (5). ◊ 2 sg m -ś rozkazowåł (1). ◊ 3 sg m rozkazowåł (113). f rozkazowała (7). n rozkazowało (2). ◊ 1 pl m pers -smy, -esmy rozkazowali (4) LibLeg (3), WujNT, -echmy rozkazowali (1) BibRadz; ~-smy (1), -(s)my (3). ◊ 2 pl m pers -ście rozkazowali (1). ◊ 3 pl m pers rozkazowali (39). ◊ fut 2 sg m będziesz rozkazowåł (4). ◊ 3 sg m będzie rozkazowåł (5), rozkazować będzie (2); będzie rozkazowåł RejZwierz, ModrzBaz, SkarŻyw, WerKaz; rozkazować będzie OrzJan; będzie rozkazował : rozkazować będzie BielKron (1:1). ◊ 1 pl m pers będziemy rozkazować (1). ◊ 2 pl m pers rozkazować będziecie (2). ◊ 3 pl m pers będą rozkazować (2). ◊ imp 1 sg niechåć rozkazuję (1). ◊ 2 sg rozkazuj (8). ◊ 3 sg niech, niechåj rozkazuje (3). ◊ 3 pl niech, niechåż rozkazują (2). ◊ con 2 sg m byś rozkazowåł (3). ◊ 3 sg m by rozkazowåł (30). f by rozkazowała (5). n by rozkazowało (1). ◊ 3 pl m pers by rozkazowali (15). subst by rozkazowały (1). ◊ impers må być rozkazowåno (1). ◊ praes bywå rozkåzowåno (1). ◊ praet rozkazowåno (4). ◊ part praes act rozkazując (114), rozkazujęcy (1); -ąc : -ęcy WujNT (9:1).

Sł stp notuje, Cn: roskazować, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia
1. Przekazywać swą wolę do wykonania a. przestrzegania; imperare HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Vulg, Cn; mandare PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Vulg, JanStat; praecipere PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; iubere Vulg, PolAnt, Modrz, Calep, JanStat, Cn; imperitare Mącz, Calep, Cn; praeceptare Mącz, Cn; demandare Calep, JanStat; dicere, loqui PolAnt; iniungere Mącz; praescribere Modrz (820): Iniungo, Poliecam/ roskázuyę/ wkłádam co ná kogo. Mącz 178b; Praemando ante sive prius mando, Przed tym roskázuyę/ Zákázuyę. Mącz 206d, 36c, d, 206b, 280b; Demando – Rozkazuię, zliecąm. Calep 302b, 511a [2 r.], 567a, 634a, 835a.

rozkazować komu (1): Impero, Roskázuyę/ przikázuyę/ pánuyę. [...] Imperor [...]. Mnie bywa roskazowano. Rarum est. Mącz 280b.

a. Wydawać rozkaz, nakaz, polecenie (zwykle chodzi o nakaz, który powinien być wykonany jednorazowo, skierowany do określonego odbiorcy) [w tym: komu (270), czemu (przen) (2)] (292): BierRozm 23; To iuż ſam [włodarz] nic nie robi/ iedno roſkázuie/ A pan Stároſtá też rad/ iż mu pochlebuie. RejZwierz 138; wſzákże Senat ktemu przyzwalał/ áby przedłużenie w Rycerſkich rzecżach cżáſu prętkiey potrzeby nie bywáło. Krol roſkázował Tribunátom/ Tribunaći Kuryáriom/ Kuryárij ſwemu Rycerſtwu/ ciągnęli gdzye roſkazano. BielKron 99v; Ten [papież Ormizda] był poſłał do Anáſtázyuſá Ceſárzá Konſtántynopolſkiego/ áby przeſtał od wiáry Eutyciyſkiey/ ktory poſły pofukawſzy powiedzyał/ niechać ia Papieżom roſkázuię á nie oni mnie. BielKron 162; Imperitando serviendoque vicissim, Roskázuyąc y posługuyąc yeden drugiemu. Mącz 280c; Mandatis rebus praeverti nolo, Nie chcę ábyscie ſie czego domyśláć mieli nád to niżli wam roskázuyą. Mącz 488c, 80d; GórnDworz C2v, Gg8v; BielSpr 38; Bo wedle wiáry ich muśi záwżdy inſzy być ktory roſkázuie/ á inſzy toż ktory roſkazánie cżyni. CzechRozm 16, 16 [2 r.]; ModrzBaz 47v; Krol á namieſtnik krolewſki władzą trzymáiąc/ nie cżynią dwu plebanow áni dwu krolow/ ále iednego w vrzędzie y páńſtwie/ ácż dwá ſą w oſobie. Ieden obecny á drugi dáleki: ieden roſkázuie/ á drugi toż roſkazánie wykonywá. SkarJedn 57; SkarŻyw 291; CzechEp 244 [2 r.] 278 [2 r.], 316; Kmiećiá vbogiego proznuiącego gdy záſtánie Vrzędnik/ ma ku kázáć robić do dworá/ choćby odrobił/ áby go tym wćiągnął w robotę: doſtátecżnemu inák: bo ten może odpocżywáć/ gdy ma cżeladź/ á komu roſkázowáć. GostGosp 30; SarnStat 313; Słuchay ty, Stóy ták, ſtóy záraz, ćiebiś [!] wołam: á ſłyſzyſzże? (–) Nie postoię. (–) Ale ia chcę ták żebyś postał. (–) A ieſli ia też niechcę, żebyś ty chćiał. [...] Prziymi ſobie ſługę Chceſzli mu roſkázowáć. CiekPotr 80.

rozkazować co [z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym, zwłaszcza „co”; w tym: w eliptycznym zdaniu względnym (13)] (40): Sinowi poſłuſznemu nie cieſzko poſłużyć czo ociec roſkazuie. BielŻyw 52; LeopNum 32/25; Potym Krol wezwał Syby ſłużebniká Saulowego y rzekł ku niemu [...]/ á będźieſz oddawał wſzytki pożytki ná żywność ſynowi páná twoiego/ A Mifiboſet ſyn páná twego będźie záwżdy iadał v ſtołu mego [...]. Tedy Sybá odpowiedźiał Krolowi/ Wſzytko to co Krol pan moy roſkázuie mnie ſłużebnikowi ſwemu ták vczynię BibRadz 2.Reg 9/11; Y wybudowáli káplice wyſokie Báálowi/ ktore ſą ná dolinie ſynow Hennom/ kędy przenaſzáli przez ogień ſyny y corki ſwoie Molochowi/ cżegom ia im nie roſkázował/ [...] żeby kiedy táką obrzydłość cżynić mieli BibRadz Ier 32/35; POtym powtore podane ieſth ſłowo Páńſkie Ionaſzowi tym ſpoſobem. Powſtań á idź do Niniwe miáſtá onego wielkiego/ á opowieday w nim to co ia roſkázuię tobie [loquor ad te]. BibRadz Ion 3/2, Ier 29/23; iákie tám okrucieńſtwo/ łupieſtwo/ morderſtwo nielithośćiwe cżynili Hiſzpáni z Niemcy/ wyſłowić to trudno álbo piſáć. Ceſarz gdy ſie tego dowiedział/ wymawiał ſie iż tego nieroſkázował/ á nad wolą iego ſie to działo BielKron 204v; Gdy z tym poſelſtwem [tj. żądaniem, aby Przemysław dał syna Właście za małżonka] przyſzto do Przemyſłáwá/ Przemyſław odpowiedział: Kthora ſie mnie będzie podobáłá álbo memv ſynowi tę poymie/ niechaż ony mnie tego áni memu ſynowi nie roſkázuią. BielKron 319v, 388v, 394v, 467; Rebus aliis antevertam, quae mandas mihi, Wſziſtkiego ynſzego popuſzczę mimo to co mi roskázuyeſz. Mącz 488c; Słuchayże co roſkázuie temu Apoſtołowi ſwięthemu ten głos iáko trąba wołáiący. Aby tho wſzytko czo będzye widział álbo ſłyſzał pilnie nápiſał RejAp 11; A tá beſtia ſiedmigłowáta iuż też to mowiłá co iej oná nowopowſtáła beſtia dwurogáta roſkázowáłá. RejAp 115v, 11v; GórnDworz Gg8v; RejPos 261; Poſłuſznym y poddánym maſz być zwierzchnośći/ y oddawáć iey coć oná roſkázuie: ále tylko wedle ſłowá Bożego: á nád to nic. CzechRozm 251v, 100v, 252v; ModrzBaz 144v; Wiktor [papież] piſał do Azyanow y Biſkupow onych/ áby ſię wtym święćie [Wielkanocy] z innemi zgadzáli: roſkázuiąc im to/ y te dáiąc przycżyny/ iſz nie przyſtoi áby ſię cżłonki z głową zgádzáć nie miáły SkarJedn 124; Skoro dzień/ Athárydus związanego [św. Sabbata] záwieśić v tramu kazał: á przywiodwſzy do niego onego kápłaná z ktorym poiman/ mowili im áby iedli ofiáry á tym ſię od śmierći wykupili. [...] A Sábbás S. rzekł: Potráwy to zguby wiecżney/ iáko y ten ktory to roſkázuie. SkarŻyw 329, 532; CzechEp 195; ActReg 85; PowodPr 85; [SkarKaz 462 (Linde s.v. rozkazać)]. Cf rozkazować co od kogo, Ze zdaniem, Z przytoczeniem, Fraza.

rozkazować co [= przedmiot rozkazu] (3): Pan buog roſkazuie Gabrielowi ku pannie Marij poſelſtwo z ſwe rady. OpecŻyw 7; RejPos 259 [2 r.].

rozkazować co od kogo (2): RejAp 191v; Tedy przyſzedł do niego [do Saula] Prorok Sámuel/ [...] ktory mu to roſkázował od Páná/ pytáiąc go coby to cżynił ná tey gorze. RejPos 319v.

rozkazować komu [= w czyjej sprawie] (2): Roſkazuie ta panna w vciſku/ w potrzebie/ ij w ſmutku kniéy ſie vciekaiącym OpecŻyw 189v, 189v.

rozkazować ku komu (1): Pán bóg roſkazuie Gabrielowi ku pannie M. OpecŻywSandR nlb 2.

rozkazować nad kim [= w czyjej sprawie] (1): Roſkazuie [Maryja] ſprawiedliwym/ oſwiétzá ié laſká [!] bożą/ ij nad grzéſſnymi w nágorſſych grzéchach/ bo wſſytcy s pelnoſci iéy laſki/ pocieſſenijé bierzą OpecŻyw 189v.

rozkazować w czym [= czym] (1): W pirwſzych y wtorych wićiách tylko to roſkázuią/ áby ſobie káżdy gotował cżego ná woynę potrzebá. ModrzBaz 116v.

rozkazować o czym (1): iaką pociechę tu nam [Pan] zoſtáwić racżył/ [...] iż bez opátrznośći iego żaden cżłek zginąć áni vpáść nie może. Iáko Anyoł Iozephowi roſkázuie o vſtąpieniu iego [cf thedy Anyoł Páńſki vkazał ſie Iozephowi przez ſen/ mowiącz mu: Wſtań á weźmi dzyeciątko y z mátką iego/ á vſtęṕ do Egiptu. RejPos 25]. RejPos 27v.

rozkazować gdzie [= w tekście] (7): RejAp 94v, 137, 191v; RejPos 160; A w liſcie do Tythuſá roſkázuie áby w káżdym mieyſcie poſtánowieni byli Stárſzy/ kthore wnetże zowie Biſkupy. RejPosRozpr c3; to ſie nie tylko z tych mieyſc námienionych pokázuie/ ále theż ieſzcże y z innych/ [...] gdzie roſkázuie Krolowi kſięgi ſobie zakonne [...] przepiſáć CzechRozm 99v; mam listy iego, [...] gdzie roskazował mi to, abych y sam się znim porownał y iemu go reconciliował ActReg 118.

Z zaimkiem przysłownym zastępującym przytoczenie (2): Azaſz ták Pan Moiżeſzowi roſkázował gdy mu porucżał ſędzie y vrzędniki ſtánowić miedzy ludem ſwoim? RejZwierc 70v; Abowiem zwáć ſię názwiſkiem ſługą ſług Bożych: á przedśię nigdy żadnemu nie ſłużyć: [...] y onym ſic volo ſic iubeo, ábo/ quare tibi praecipiendo mandamus, ták chcę mieć ták roſkázuię etc. hárdźie y zuchwále mándaty ábo buły poſyłáć y zuchwále z pogroſzką roſkázowáć: á co może być inſzego/ iedno naprzod ze wſzytkich/ ktorzy ſię w tym nie czuią ſzydźieć? CzechEp 334.

cum inf (62): Ezop rzekł/ tákćiem ia rozumiał Gdyś mi wárzyć roſkázował: Iześ ſzocżewice mowił/ Przetom iedno źiárno włożył. BierEz C2; abowiem bedzie tam sluzebnyk p. voyewodi Cracowſkiego [...] przes ktorego nam dasz znacz [...] czo tam ſprawysz a czo ſtan y.m. krolowey veng. bedzie a to dla tegocz roſkazvyem tak czinicz yzebiſmi radzi wyedziely na kazdi czas czo sye tam dzieye okolo k.y.m. LibLeg 11/43v, 11/132, 138, 173, 173v, 174, 181v; RejKup n5; DiarDop 117; co mu y przy ſámey ſmyerći Tomiris tátárka poimawſſy go wymawyáłá/ gdy głowę yego w kłodzye nápełniwſſy pełno krwyą cżłowiecżą/ pogręzáć roſkázowałá. GliczKsiąż D4, D7v; Abowiem w káżdym Práwie rozmáity ieſth obyczay pozywánia. Naprzod [...]. Wtore/ gdy Sędźia ſłudze ſwemu roſkázuie kogo pozwáć vſtnie. GroicPorz n3v; Abowiem gdy by ſye tráfiło/ iż by złoczyńcá dla męki wielkiey vmárł/ Sędźia był by bárzo podeźrzány/ iáko by mu tákie męki zádáwáć roſkázował/ nie wedle Práwá álbo zwyczáiu GroicPorz ii2; KrowObr 26, 117v; BibRadz Gen 6 arg, Ios 1 arg, Iudith 14 arg, 2.Mach 15/5, Act 23/3; BielKron 220v; Mowią że tu goſpodę komuś zápiſuią/ Ale milczeć w tey mierze Kſięża roſkázuią. Prot B3v; że ieſt pewne gdy ſłyſzymy iż piſze do nas wierny á práwie poprzyſięgły Kánclerz táiemnic Páná náſzego/ roſkázuie piſáć Duch ſwięty s táiemnic Boſtwá onego nieogárnionego. RejAp 123v, 81v, 90 [3 r.], 137 [2 r.], Ee4; RejPos 50, 174, 304v; Tám oná s pirwu oycá z ochotą przyięłá/ Y z wielką ſwą pilnoſcią ſłużyć mu pocżęłá. Roſkázuiąc cżeládzi ták go mieć ná piecży/ Aby mu nie ſchodziło ná namnieyſzy rzecży. HistLan A4v; KuczbKat 330; RejZwierc 263v; BielSpr 46; Pan chcząc wino vcżynić wodę przynieść roſkázuie RejPosWstaw 44; BudBib 1.Mach 3/28; HistHel B4, C3; CzechRozm 99v, 237v [2 r.], 238, 251v, 266; ModrzBaz 24v, 35, 35v; Tedy go ſędzia ná śmierć ſkazał mowiąc. Piotrá wzgárdzićielá nie zwyćiężonych Ceſarzow/ dla zakonu Bogá ſwego/ roſkázuię ná krzyż wbić. SkarŻyw 41, 497; CzechEp 363; NiemObr 22; GórnRozm G4v; PaprUp K; Octy winne/ miodowe/ piwne/ ágreſty/ to roſkázowáć doſtátkiem cżynić: y przypomináć kiedy to dźiáłáć. GostGosp 130; Zebyś tedy cżego tákowego nie wyrządził/ s tego vrzędu ábroguię cie/ y roſkázuięć ſtąd odeyść/ ábyś ná potym o tákowe rzecży nie kuśił ſie. Phil E3; A Anániaſz Arcykápłan kazał go [św. Pawła] tym ktorzy przy nim ſtali bić w gębę. Tedy rzekł Páweł k niemu: [...] A ty śiedząc ſądźiſz mię wedle zákonu; á roſkázuieſz mię bić przećiw zakonowi? WujNT Act 23/3, Luc 8/31; SarnStat 1099.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu [w tym z zapowiednikiem: to (8); aby, iżby, żeby (111), iż (1), zaimek pytajny (1)] (113): Oglądáy téż iako panna mariá [na godach św. Jana] ij tam ij ſam biegala opátrzaiątz aby niebyl niedoſtatek/ ale aby wſſytko bylo rządem ſwym/ a roſkazuie ſlużebnikom iako ſie mietz maią OpecŻyw 40v, 53; dlya tego teraz kazalem yemv. ſwoy wielky lyſth poſlacz. roſkazvyancz yemv. aby on. Czoſſkolwyek myasth. albo twoyey ziemye wzyal. wſſiſtko zaſſie wroczil. MetrKor 46/46v, 38/321, 59/77; A thako roſkazuem czy aby thy ſczeſſarzem od nas mowyl y sbaſzamy wthey rzeczy nathen spoſſob. LibLeg 8/25v; tho zawſdj k ygo M. staroſtam swoym roſkazowacz raczi y teras tez snowv do nych pyſſacz raczi Abi ſye wedlye przimierza zachowaly a sprawiedlywoſcz na granyczach czinyly LibLeg 11/71v, 7/36, 10/121v, 11/50, 81v, 133v, 134v; ComCrac 12; RejJóz Ov; RejKup b6v, y8, z2v; DiarDop 106; Leop 3.Mach 7 arg; UstPraw I; BibRadz 1.Reg 15/18, 3.Reg 2/29, 36, 19 arg, 22/9 (9); Potym Moiżeſz pożegnał wſzytki dwánaſcie narodow z oſobná [...]. Tym więcey ieſzcże pobudził wſzytek lud ku płácżu/ [...] Przeto ręką ſkázuiąc roſkázował áby ná ſtronę vſtąpili á milcżeli BielKron 45v, 25v, 82v, 115v, 202, 212; Tu iuż potym roſkázuie Ianowi ſwiętemu/ áby tho piſał wiernie co widział RejAp 16v; Abowiem thu ſłyſzyſz iż Pan Ianowi to roſkázuie/ áby nam tego nie proſtemi ſłowy opowiedział RejAp 176v, CC3, 27, 66, 66v, 89v (10); iż ia tu s porucżenia I.M. kſiędzá Biſkupá mam zwirzchność/ roſkázuię to w.m. ábyś w.m. tak długo mowił o teyże rzecży/ áż do tego cżáſu/ iáko p. Kriſki wcżorá. GórnDworz K5, C2v, C3, O; Zátym rzekł Ceſarz Iowinianowi: Gdyżeś thák przed námi wſzemi śmiał ſie Ceſárzem mienić/ przethoż roſkázuiemy/ áby ćie dziś vwiązawſzy koniowi v ogoná zá koniem włocżono. HistRzym 44v; RejPos 68v; KuczbKat 215; Słuchay gdy ono Pan roſkázuie Prorokowi/ áby ſzedł á roſkazał krolowi Saulowi áby ſzedł z woyſkiem ná krolá Amáleká RejZwierc 261v, 10; BielSpr 18; Tenże Páweł Tytowi roſkázuie/ áby on á nie Vrząd świecki/ [...] poſtánowił w káżdym mieśćie Kápłany. WujJud 146v, 21v; RejPosRozpr c3; BudBib 3.Esdr 6/19; ModrzBaz 115, 116v; SkarJedn 196, 215, 260; ále Pan Bog ktory bronił Iakobá/ záſtráſzył przez ſen Lábaná: roſkázuiąc mu/ áby y przykrego ſłowá nie mowił Iakobowi. SkarŻyw 347, 20, 32, 35, 212, 227 (13); Ale Włodimirz po wſzyſtkich pańſtwach ſwoich Ruſkich dał wywołáć/ roſkázuiąc áby ſie wſzyſcy ná wiárę Chrzeſćiáńſką chrzćili StryjKron 140; ZapKościer 1582/33; CzechEp 190; NiemObr 153; GórnRozm Dv; ActReg 118; Phil O4; GórnTroas 25; WujNT Act 16/23, 23/22; A ná drugim mieyſcu/ kiedy też tákże grzech był odpuſzcżony Dawidowi [...] przedśię mu dał Gád Prorok pokutę roſkázuiąc mu/ vt extruat altare Domino żeby zbudował ołtarz ná chwałę Páńſką. WysKaz 30; TObie Szláchetnému N. dźiedźicowi N. roſkázuiemy: ábyś ná Rocéch Ziemſkich tám á tám bliſko przypadáiących ná ſkárgę ſzláchetnégo N. z N. ſtánął. SarnStat 1242, 39, 45, 268, 275, 372 (21); PowodPr 21; CzahTr D3; SkarKazSej 678a.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: aby] (3): Słuchaymyſz co dáley tu Anyoł Ianowi ſwiętemu od Páná roſkázuie: Abyś áni zámykał áni piecżęthował tych kſiąg/ ále áby ták otworem á iáſnie ku cżythániu káżdemu były RejAp 191v; RejPos 160; SarnStat 1229.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: tak (2), to (1); przytoczenie poprzedzone słowem: mowiąc (2); zawsze: orzeczenie przytoczenia w imp] (15): Przetoż gdyś mną nieco poſłał/ Tákeś mi roſkázowáć miał: Nieś to mey żenie vporney BierEz C4; A ia roſkazuie tobie. Iuż ſemną wieczey nierokuy RejKup e7; DiarDop 99; BibRadz 2.Reg 24/11, 4.Reg 22/3; RejAp 123v, 159, 176v; Pothym záſię y drugie poſłał ſługi/ roſkázuiąc im: Moẃcie wezwánym: Otho iuż obiad moy gotow ieſth/ [...] podźcie iuż ná gody. RejPos 237v, 285; Ktorym [walczącym] krol Agamemnon głosem rozkazuje: „Stojcie, bo coś powiedzieć Hektor obiecuje!” KochMon 22; A gdy on roſkázował mężowi oblecżonemu w płoćienne (ſzáty) mowiąc. Wezmi ogniá z pośrzodku kołá miedzy cheruwámi/ tedy przyſzedł/ y ſtánął podle kołá. BudBib Ez 10/6, 4.Esdr 14/5; Abráhám miał lat śiedmdzieśiąt/ gdy mu ſię P. B. vkazał [...] y ſwego wielkiego á ſtráſzliwego imienia znáiomość w ſercu iego wznowił/ roſkázuiąc mu y mowiąc: wynidz z ziemie twoiey/ y od powinowátych twoich/ [...] á podz do ziemie/ ktorą ia tobie vkażę SkarŻyw [282]; Nieboyże ſię/ ia tobie to roſkázuię: nie boy ſię/ Pan z tobą Bog twoy we wſzytkim co iedno pocżnieſz. SkarŻyw 501.

W połączeniach szeregowych (2): A chytre wilcże/ pod wełną owcżą [...]: gdy tego pánowánia vżywa/ podcżás łagodnie iáko báránek/ ále przedśię obłudnie [...] á to/ gdy też podcżás mowi wedle obiáwienia Ianowego [...] iáko Smok: grożąc/ roſkázuiąc/ klnąc y woiuiąc. CzechEp 383; Abyś nie mnimał/ że [...] poduſzczáiąc/ ſpráwuiąc/ roſkázuiąc/ y wolą złych ludzi ná złe pobudzáiąc/ y vśiłowánie ich vtwierdzáiąc/ iáko niezbożnie Kálwin/ Luter y Melánchton bluznią. WujNT 526.

W przeciwstawieniu: »rozkazować ... radzić« (1):Poſłáli Apoſtoło[wie] do Sámáryey Piotrá: nie iáko [niż]ſzego poſłáli [...] ále iáko do poſługi Bożey gorętſzego [...] tam gdzie go byłá więtſza potrzebá. nie roſkazuiąc/ ále rádząc. SkarJedn 77; [Gdźie co radzą/ to/ mowi ś. Hieronym/ tám ná wolą dáią: á gdźie co roſkázuią: tám zmuſzona ieſt ſłużbá. SkarKaz 462 (Linde s.v. rozkazać)].

Przysłowia: Kto chce dobrze roſkázowáć/ potrzebá áby ſam wprzod dobrze posłuſzny był. ModrzBaz 47, 74.

A mąmli ya kogo poſluſſen być/ muśi mi roſkázowáć. KromRozm III H5.

O tymżeć mowił Kroł I.M. ſtáry/ kiedy powiedał/ iż kto vmie roſkázowáć/ tego záwdy ſłucháią GórnDworz Gg8v.

Fraza: »coż pan rozkazuje słudze swemu« (1): á Iozue pokłonił ſię áſz do ziemie [Michałowi Archaniołowi]/ mowiąc: coſz Pan moy roſkázuie ſłudze ſwemu? SkarŻyw 502.
Zwroty: »koniecznie rozkazować« (1): A ták ia koniecżnie roſkázuię áby był budowan [praecepi in totum aedificare]/ á iżby thy Zydy ktorzy ſię wroćili zwięźienia opátrzáli y im pomagáli/ áżby ſię kośćioł Pańſki dokońcżył. BibRadz 3.Esdr 6/28.

»mocą, władzą rozkazować« = vigore mandare JanStat [szyk zmienny] (2:1): Dla tego tobie roſkázuiemy władzą Królewſką/ y vrzędu náſzégo: ábyś przed námi [...] oblicznie y práwnie ſtánął SarnStat 830, 532, 1248.

»srodze, surowie, z pogrożką rozkazować« [szyk zmienny] (1:1:1): Czinyacz thedi themv doſſicz roſkazowall yego Kro.Mczi ſſrodze staroſtam pogranycznym na on czaſſz oboyego panſthwa a theraſſz Coroni Polſſkyey. abi [...] LibLeg 11/133v; SkarJedn 260; CzechEp 334.

»rozkazować pod utratą [czego]« (1): kazáli im [św. Wojciechowi i jego towarzyszom] z ziemie wyniść: roſkázuiąc pod vtrátą gárdłá y máiętności/ áby ich nikt do goſpody nieprzyimował. SkarŻyw 356.

»rozkazować pod winą« (1): Y roſkázuiemy pod winą ſtá grzywien/ áby ći wſzyſcy [którzy posiadają księgi byłych starostów wielkopolskich]/ ná święto S. Ianá Krzćićielá [...] [te księgi] wróćili/ y ná Ratuſzu położyli SarnStat 541.

Szeregi: »mowić i rozkazować« [szyk 2:1] (3): Poniewaſz ták wierzą y ták twierdzą: że Bog oćiec/ to ieſt pierwſza oſobá w Boſtwie/ mowił y roſkázował: á ſyn záś to ieſt wtora oſobá/ roſkazánie cżynił CzechRozm 15; SkarŻyw [282]; Boby Troycá muśiáłá mieć kogoś cżwartego/ przez ktoregoby tworzyłá/ y ſyn też kogo inſzego do kogoby mowił/ y komuby roſkázował: ábo ktoby też v niego ſłowem był. CzechEp 276.

»prosić i rozkazować« (1): ktorim swym exequtorom thi wſchitkie swe mayenthnosczi w mocz dal y poruczil. proſchącz ich y roskazuyącz. yz bi ony wedlug Roskazanya y wolei iego wſsithko rosſchafowaly y rosprawily MetrKor 59/77.

»nie tylko radzić, ale rozkazować« (1): tobie nie tylko rádzę/ ále roſkázuię/ ábyś krom woley Opátá ſwego/ vrzędu nie ſkłádał SkarŻyw 333. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»ani rozkazować ani słuchać« (1): znac było iakiego się konca spodziewac albo obawiac gdyz ani roskazowac ani słuchać in afflictissimis rebus nostris nie vmielismy ActReg 161.

»rozkazować i upominać« (1): Wodz álbo Hetman álbo nawyſzſzy ſprawcá/ ma mieć mieyſce oſobne ná práwey ſtronie w pośrzodku gdzieby miał wolny przyiazd y odiazd/ á roſkázowáł y vpominał/ ták iezdne iáko y pieſze/ iáko ſie máią ſpráwowáć. BielSpr 18.

Przen(6): Bo ſtátek Zduńſki nie rzecże zdunowi/ Co chceſz zemną pocżynáć/ trudno podnoſzkowi. Nie tám ſtać gdźie mu Pánſkie roſkázuią nogi KołakCath B4.

rozkazować co [z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym, zwłaszcza „co”; w tym: w eliptycznym zdaniu względnym (3)] (4): GórnRozm B3; WujNT 547; Iáko głowá nic iedney ręce nie roſkázuie coby drugiey ſzkodźić miáło/ ále co obiemá pożyteczno ieſt [...] Ták y w Rzeczypoſpol: ktora ieſt iedno ćiáło/ nie ma nic iednemu ſtanowi pomágáć/ coby drugiemu ſzkodźić miáło. SkarKazSej 698b.Cf Fraza.

Fraza: »co i sam rozum rozkazuje« (1): NIech przeto pirwſze ſtáránie Zakonodawce to będźie/ áby w poſtánowieniu Praw/ nic nieodſtępował od rozumu álbo od bácżnośći/ á iżby wſzytkie práwá/ (co y ſam rozum roſkázuie [quod ratio ipsa praecipit]) ták do vcżćiwośći/ iáko też do poſpolitego pożytku obrácał. ModrzBaz 70.
Szereg: »chcieć abo rozkazować« (1): áczkolwiek może być iáka moc ábo gwałt wnętrzny ábo zwierzchny/ ktoryby hámował członki ludzkie/ áby nie wykonáły tego wſzytkiego/ co wola chce ábo roſkázuie. WujNT 547.
a) Dyktować określone postępowanie; powodować (1):
Fraza: »potrzeba rozkazuje [aby]« (1): Acż pirwſza miłość obiemá pánuie/ Wſzákoż potrzebá ſámá roſkázuie. Aby dlá rządu/ y lepſzey obrony/ Káżdy/ gdzie może/ pátrzał ſobie żony. KochSz C.
α.Kazać coś mówić lub coś pisać, tj. dyktować (13): A iżby to było pewne piſmo nic w tym wętpić nie mamy/ gdy ſobie vważymy y ktho piſze/ y ktho roſkázuie/ y ſkąd datá. Bo thu iuż ſtąd rozumieć możemy że ieſt pewne gdy ſłyſzymy iż piſze do nas wierny á práwie poprzyſięgły Kánclerz táiemnic Páná náſzego/ roſkázuie piſáć Duch ſwięty s táiemnic Boſtwá onego nieogárnionego. Datá ſłyſzyſz ſkąd/ gdyż widziſz że Apoſtoł piſze/ iż mi to roſkazał głos z niebá. RejAp 123v.

rozkazować co [z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym] (3): Coż tym paſterzom ten Pan roſkázowáć racży? RejAp 18, 21v; A cokolwiek powiádaſz Bog to roſkázuie HistHel B3.

rozkazować do kogo [= komu] (2): Coż do tego koſciołá ten pirwſzy y oſtátecżnieyſzy roſkázowáć racży? Oto ſłuchay [...] RejAp 21v, BB8v.

rozkazować do kogo [=aby przekazano mu rozkaz] (3): Ná co odpowiedźiáłá Eſter Atáchowi roſkázuiąc mu ták do Márdocheuſzá. Wſzyſcy ſłużebnicy Krolewſcy/ y wſzythek lud w źiemiách Krolewſkich wiedzą o tym/ iż [...]. Ty ſłowá Eſter oznaymione ſą Márdocheuſzowi. BibRadz Esth 4/10; BudBib Esth 4/10. Cf rozkazować o czym przez kogo do kogo.

rozkazować o czym przez kogo do kogo (1): y o wielu rzeczach mowiłem z IMPanem Kanclerzem a zwłascza otych oktorych tez y pierwey przez Pana Starostę Krakowskiego do mnie roskazował ActReg 94.

rozkazować gdzie [= w tekście] (5): viij. Iuż tám Pan roſkázuie pirwſze poſelſthwo do pirwſzego koſciołá Ephezińſkiego/ iż wſzytko dobrze cżyni/ iedno iż miłość pirwſzą opuśćił. RejAp BB8, BB8v, 17v, 34; CzechRozm 200.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (2); przytoczenie poprzedzone słowami: tymi słowy (1), tak mowiąc (1)] (4): BibRadzEsth 4/10; Tu iuż Pan roſkázuie pirwſze poſelſtwo do pirwſzego páſterza koſciołá Ephezińſkiego tymi ſłowy. [...] ANyołowi koſciołá Ephezyńſkiego ták nápiſz: [...] RejAp 17v; Y rzekłá Eſther Atáchowi roſkázuiąc mu do Mordocháiá. Wſzyſcy służebnicy krolewſcy/ y wſzytek lud w ziemiach Krolewſkich wiedzą o tym/ iż [...]. A iam iuż w tych trzechdzieſiąt dni nie ieſt wezwána ábych ſzłá do Krola. Te słowá Eſther oznáymione ſą Mordocháiowi. BudBib Esth 4/10; Iáko ono ná przykład/ gdźie ták Moyżeſz roſkázuie Aaronowi y ſynom iego/ vcżąc ich iákoby ludowi błogoſłáwić mieli/ ták mowiąc: Niechayći Pan błogoſłáwi/ y niech ćię ſtrzeże CzechRozm 200.

Zwrot: »rozkazować poselstwo« [szyk zmienny] (4): Aby śię potem kto niegorſzył i zatem poſelſtwá abo nieporzućił abo śię przyiąc ſtracháł/ wczas wſzyſtkiem pán opowieda że to poſelſtwo iego któré on roſkazuie niebędźie przyczyną świeckii roſkoſzy/ pokoiu i inſzych takowych rzeczy MurzNT 43v; Tu Pan roſkázuie poſelſtwo do piątego koſciołá Sárdińſkiego/ ktoremu groźi/ iż nie pilen poſtánowienia iego. RejAp 34, BB8, 17v.
β. Wydawać komuś dyspozycje w jakiejś sprawie (4): (nagł) Do Kuchniey. (–) IDzyeſz potym do kuchniey/ gdzye wreią potráwy/ Wymyſlaſz roſkázuiąc/ rozlicżne przypráwy. RejZwierz 142.

rozkazować co [= przedmiot rozkazu] (1): (nagł) Pan co wiecżerzą roſkázował. (–) KVchmiſtrz ſzedł páná pytáć/ co będzie wiecżerzał/ Pan rzekł/ gowno zyedzże ie/ bo ſie w ten cżás gniewał. RejFig Bb5.

rozkazować około kogo, około czego (2): BibRadz Ier 7/22; Y oddał mu połowicę woyſká y słoniow/ rozkázuiąc mu około wſzytkich rzecży/ ktorych chćiał/ y około mieſzkáiących w Iudzie y w Ieruzálemie. BudBib 1.Mach 3/34.

γ. Nakazywać, przydzielając coś komuś do wykonania (3):

rozkazować co [= przedmiot rozkazu] (2): Vrzędnik ma gromádą robić robotę káżdą: á nie ma więcey robot żadnego dniá roſkázowáć/ niżli ma Włodárzow: bo ich nie będźie kto doyźrząc GostGosp 10, 10.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu (1): Vrzędnik ma to rządnie z wiecżorá rozrządźić y Włodárzom roſkazáć/ áby ſwych robot doglądáli/ káżdy w ſwey wśi w ktorey roſkázuie/ ktora ma co robić. A tego dniá kiedy robić roboty nie roſkázowáć. GostGosp 10.

b. Słowem sprawiać, że coś się staje: powodować zjawiska nadprzyrodzone, czynić cuda (o Bogu i ludziach obdarzonych przez Boga mocą sprawczą) [w tym: komu, czemu (41)] (45): MurzNT Luc 8/25; Abowim mamy tego záwſſe áż do ſkończenya ſwyátá z ſobą/ ktory wyátrom y morzu roſkázuye/ á ſlucháyą go KromRozm III L3v; Leop Luc 8 arg; Potym Iozue mowił do Páná onegoż dniá/ (marg) Ty słowá ſtoſuią ſie z pirwſzemi/ kędy Iozue mowi z pánem/ Bo proſi Páná áby słońce ſthało ná mieſcu ſwym/ ále mu nie roſkázuie. (–) [...] y rzekł przed oczymá Izráelitow/ Stoy Słońce w Gábám/ á mieſiąc w dolinie Aiálon. BibRadz Ios 10/12, Luc 8/25; Potym [Chrystus] [...] chodził [...]/ cżyniąc ſwięte znáki/ trędy ocżyściáiąc/ vmárłe krzeſząc/ cżárty wyganiáiąc/ ſlepe y chrome vzdrawiáiąc/ wiátrom roſkázuiąc/ y wiele inych. BielKron 138v; BiałKat 328v; RejZwierc 250; Gdyż (dokłáda tego) o Bogu ſámym cżytamy iż ſię on z rybámi vmawia y onym roſkázuie etc. CzechEp 321; NiemObr 105; WujNT Mar 4 arg, Luc 8 arg, 25; Przyſzedł wielki w ćiele ludzkim ná nie woiownik: ktory ie [złe duchy] mocą ſwoią płoſzał/ y od ludźi odganiał: [...] y ludźie ſię dźiwuiąc mowili: Pátrz iáka to moc: roſkázuie czártom/ á vćiekáć y bać ſię go muſzą. SkarKaz 488a.

rozkazować co [z wyrazem o znaczeniu ogólnikowym; w tym: w eliptycznym zdaniu względnym (1)] (5): Y cżárnokſiężnicy to cżęſto powiedáią/ Ktorzy w kolech ſiadaiąc wizyie miewáią/ Iż gdy ſie im duchowie vkázowáć máią/ Tedy ſzumy wiátrowe naprzod przychadzáią/ A potym ine figle ſwoie okázuią [...]. Ale to hárc ſtráſzliwy/ bo tám wſzytko Bogiem/ Iáko oſłem ták robią/ tym ſzpetnym nałogiem. Práwie tám w imię iego cożkolwiek ſpráwuią/ Ták ná poły z bluźnieniem/ wſzytko roſkázuią. RejWiz 150; BibRadz Eccli 39/22; RejPos 10v; Wſzytko co chce roſkázuie/ á nie ieſt nikt co by miał vmnieyſzyć zbáwienia iego. BudBib Eccli 39/22, Iob 37/12.

rozkazować co [= przedmiot rozkazu] (1): To ieſt Ciáło moié: [...] które drzwiámi zámkniónymi wchodźi: które po wodźie chodźi: wiátróm pokóy/ y vmárłym powſtánié roſkázuie BiałKat 301.

cum inf (7): MurzNT Luc 8/29; Vciekáłá przed nim [przed Chrystusem] ſmierć/ bo roſkázował vmárłym wſtáwáć/ chromym ſkákáć/ ſlepym pátrzyć RejPos 16v, 16v, [203]v; Miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze [...]: ábyśćie byli ſynmi Oycá wáſzego/ ktory roſkázuie y świátłu świećić/ y dżdżowi iść ná wſzytkie/ ták ná dobre iáko ná złe. ModrzBaz 67v; PAnie/ co wiecżnym rozumem kieruieſz/ Niebo y źiemię: cżáſom roſkázuieſz/ Iść záwżdy: [...] GrabowSet Iv; Ten [Bóg] nád wſzyſtkiem władzą ma ten ſzcżęśćiem ſzáfuie/ Ten cżáſom niewſtrzymánem bieżeć roſkázuie WitosłLut A6.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu [aby] (11): KrowObr 145; A Pan potym rzekł: Młodzyeńcże/ thobye roſkázuię ábyś wſtał. RejPos 221, 10v, 255; vcżynił [Pan Bóg] dzień ná zabáwy/ á noc ná ludzkie odpocżynienie/ roſkázuiąc ſłońcu/ mieśiącowi/ y gwiazdom innym/ áby ku poſłudze przyſzłego páná ſwego cżłeká/ biegáć nie omięſzkáły SkarŻyw 258, 258, 436, 451, 545; WujNTLuc 8/29, Act 16/18.

Z przytoczeniem (1): [Jezus] zfukał onego duchá nieczyſtego/ mowiąc mu: Głuchy y niemy duchu/ ia tobie roſkázuię/ wynidź z niego: á nie wchodź więcey weń. WujNTMar 9/25.

Zwroty: »rozkazować w imię [czyje], imieniem [czyim]« = praecipere in nomine Vulg [szyk zmienny] (5:1): RejPos 10v, 51; bo pies on/ nikomu innemu ſzkody nie cżynił/ iedno onego ſamego Symoná porwał/ y o ziemię vderzył: á Piotr pſu roſkázował imieniem Chryſtuſowym/ áby ćiáłá iego nie ruſzył. SkarŻyw 436, 451; Lecż Páweł boleiąc/ obroćiwſzy ſię rzekł duchowi: Roſkázuięć w imię Ieſuſá Chriſtuſá/ ábyś od niey wyſzedł. WujNT Act 16/18.

»mocą, z mocą, z władzą, w sile, we władzy rozkazować« [w tym: z władzą i mocą itp. (2)] = in auctoritate et efficacia imperare PolAnt; in potestate (et virtute) imperare Vulg [szyk zmienny] (4:1:2:1:1): RejPos 10v, 16v, 231; Co to zá rzecż? Iż we władzy y wśile roſkázuie niecżyſtym duchom/ á wychodzą? BudNT Luc 4/36; SkarŻyw 545; WujNT Mar 1/27, Luc 4/36.

»rozkazowaniem swym rozkazować« (1): Ale ten Pan wſzytko moczą ſwą á roſkázowániem ſwym/ á thylko ſłowem ſwym wſzytko cżynił á roſkázował według wolej á możnośći Boſtwá ſwego. RejPos 10v.

»słowem (swoim a. swym) rozkazować« (3): Cżego żádny cżłowiek áni żádny mocarz vcżynić nie może/ áby miał tylko ſłowem roſkázowáć wrzodom/ cżártom/ wiátrom/ morzu/ y inym wſzytkim możnoſciam niebá y zyemie. RejPos 213, 10v, 231.

Szereg: »czynić a rozkazować« (1): RejPos 10v cf »rozkazowaniem swym rozkazować«.
W przen (1): Abowiem bychmy mieli o nim wiáry/ iáko ſam powiáda/ iáko ziárno gorcżycżne/ tedybychmy mogli tym wiátrom á temu okrutnemu morzu ſwiatá tego ſami w imię iego roſkázowáć/ iżby nád námi żadney zwirzchnośći á żadney mocy nie miáło. RejPos 51.
c. Zobowiązywać do pełnienia określonych funkcji, do wykonywania określonych zadań [w tym: komu (15)] (17):

cum inf (4): RejAp AA7v; iákie to ieſt kochánie iego/ á iáką pyecżę ma około niego: thák iż y Anyołom roſkázuie policżáć włoſy iego/ y pilnie ſtrzedz namnieyſzego obráżenia iego. RejPos 256v; CzechRozm 267v; WujNT Luc 22 arg.

Z przytoczeniem (1):Izali im kiedy ták roſkázował? Wezmićie moc offiárowáć Bogu/ y Mſze tzytáć/ zá żywe/ y zá vmárłe? KrowObr 125.

α. Powoływać do pełnienia misji (12):

rozkazować co (2): Gdyżechmy ſłyſzeli/ iż niektorzy z nas wyſzedſzy zátrwożyli was ſłowy/ poſłabiáiąc duſze wáſze/ á każąc was obrzezowáć/ y záchowywáć zakon Moiżeſzow/ ktorymechmy my tego nie roſkázowáli. BibRadz Act 15/24; WujNT Act 15/24.

rozkazować gdzie [= w tekście] (1): Bo nam ták Pan y Zbáwićiel náſz podáć racżył/ kiedy Apoſtołom v Mátheuſzá S. roſkázował: Idąc vcżćie wſzyſtki narody/ krzcżąc ie w imię Oycá/ y Syná/ y Duchá S. KuczbKat 125.

cum inf (5): KrowObr 11v; A przed tym náukę ſwą roſkázuie świátu/ mocnie/ á śmiele wywoływáć/ mowiąc: Idąc vcżćie wſzythki Narody. GrzegŚm 36; A gdziemkolwiek chodził ze wſzytkim Izráelem/ ázam słowo (iedno) mowił do ktorego ſędziego Izráelſkiego/ ktorym roſkázowałem páść lud moy BudBib 1.Par 17/6; CzechEp 208; NiemObr 39.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu [aby, iżby, żeby] (3): RejAp 11v; á Apoſtołom y inym wiernym ſwym záwżdi roſkázował áby wyznawáli á obwoływáli wſzytki ſpráwy y poſtępki iego/ mowiąc im: Idźcie po wſzytkim ſwiecie á opowiedaycie Ewányelią RejPos 206v; Y gdy ono wyſyłał vcżnie ſwe/ tedy im tego nie roſkázował/ żeby cudá cżynili/ ále iżby Ewánielium przepowiedáli CzechRozm 188v.

Z przytoczeniem [w tym przytoczenie poprzedzone słowem: mowiąc (2); orzeczenie przytoczenia w imp] (3): Ták theſz wſzyſtkim Paſterzom roſkázuie po trzykroć/ do káżdego mowiąc. Páś owce moie. KrowObr 4; GrzegŚm 36; KuczbKat 125.

Zwrot: »srodze rozkazować« (1): Tákże też wiemy o Moiżeſzu/ tákże też y o wſzytkich Prorokach/ iż im ſrodze záwżdy roſkázowano/ áby to co ſłyſzeli z głoſu ſzcżyrego Páńſkiego/ áby to głośno obwołáli ſwiátu/ áby tho roznoſili á głośno opowiádali RejAp 11v.
d. Nakazywać coś jako powszechnie obowiązujące, zlecać coś do stałego przestrzegania; docere Modrz; decernere, prohibere, statuere, velle JanStat; edicere, interdicere Cn [w tym: komu (202)] (429): HistAl K2; Diar 46; A ten coć roſkázuie s porucżenia ſwego/ A zwłaſzcżá gdy w tym bacżyſz wolą Páná twego/ Tegoś powinien ſłucháć/ by Páná ſámego/ Gdyż on poſłem pewnym ieſt do ciebie od niego. RejWiz 189; Bo ácżechmy powinni cżćić ludzi doſtoyne/ ále nie tą chwałą iáko beſtia roſkázuie. RejAp 110v; SkarŻyw 394; WujNT 93.

rozkazować co [z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym, zwłaszcza „co”; w tym: w eliptycznym zdaniu względnym (39)] (90): BielŻyw 3; RejKup dd3; KromRozm I Bv; KromRozm III M; Diar 46; KrowObr 2, 6 [2 r.], 42v, 65, 85 (12); A ták cokolwiek iedno ia wam roſkázuię/ o tym ſie ſtárayćie ábyſćie temu doſyć czynili nic do thego nie przydawáiąc/ áni vmnieyſzáiąc od niego. BibRadz Deut 12/32, Ex 19/8, 35/4, Deut 28/14, 3.Reg 11/38, 2.Mach 2/3, Hebr 12/20; A thák ſtrzeż ſie pilnie tego káżdy/ á bądz pilen tych ſłow czo thu Anyoł roſkázuie/ iż nikomu inemu cżeść á chwałá ze wſzytkiego nie ma być dawaná iedno iednemuż ſámemu Bogu wſzechmogącemu/ tháka iáká należy iemu. RejAp 191v; A ktemu iáko cie tu vcżyć racży/ ábyś wſzytko cżynił co on tobie roſkázowáć racży/ á nie tho ná co cie wiedzie wymyſł ſwiátá tego. RejPos 190, 219v, 222v, 229, 284; KuczbKat 310; RejZwierc 27v; Boć Pan Bog rzecży niepodobnych nieroſkázuie: ále przykázuiąc nápomina nas y cżynić co możemy/ y prośić o to cżego niemożemy/ y pomaga ábychmy mogli. WujJud 76v, 75v; WujJudConf 153; Strzeſz ſobie tego co ia tobie roſkázuię dziſia BudBibEx 34/11; To ia roſkázuię tobie dziſia/ miłowáć Iehowę Bogá twego/ chodzić drogámi iego/ y ſtrzec przykazań iego/ y vſtaw iego/ y praw iego BudBib Deut 30/16, Deut 12/11, Ios 22/2, 2.Mach 2/3; BudNT Kk3; Inſzać to ieſt rzecż/ ktorą Moyżeſz ludowi Izráelſkiemu/ z woley Bożey/ o práwnych poſtępkách/ około świadkow roſkázował: á inſzą co ty Chriſtiáninem chcąc być/ o obronie w potrzebie ſwey mowiſz CzechRozm 232v, 1v, 76v [2 r.], 99, 105v, 212 (11); Tákiey by ſię nam powolnośći vcżyć: gdy co nam P. Bog y náſzy ſtárſzy roſkázuią. SkarŻyw 244; CzechEp 85, 113, 131, 132, 167, 212, 281 [2 r.]; NiemObr 31; ReszHoz 114, 139; Bądźmyſz tedy posłuſznemi/ á ná wſzyſtko powolnemi/ co nam ten Pan roſkázuie ArtKanc E7v; LatHar 88, 123, 636; Tedy wźiąwſzy ná pomoc Bogá wſzechmocnego Przypátrzem ſię właſnośći żyćia pobożnego. A to naprzod głos Boży co ſam roſkázuie/ Co Pán Chryſtus KołakSzczęśl A4v; WujNT 98, Ioann 15/14, s. 467, 568, 2.Thess 3/4; SiebRozmyśl I4; PowodPr 18; SkarKaz 43b, 44a. Cf rozkazować o kim ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

rozkazować co [= przedmiot rozkazu] (33): BibRadz Num 19/2, Deut 4/40, 13/18, 28/13, 15; RejPos 170v, 229, 321v; WujJudConf 237; RejPosWstaw [414]; Y Roſkazał Moiżeſz y ſtárſzy Izráelowi ludowi rzekąc/ ſtrzeſzćie wſzego roſkazánia/ ktore ia roſkázuię wam dziſia BudBib Deut 27/1, Deut 27/10; Acżkolwiek roſkázuie poſłuſzeńſtwo zwierzchnośći/ wiernym ſługam Chriſtuſowym: Wſzákże nie mniey tego po nich chce/ żeby byli ćichymi/ ſpokoynymi/ á od walki dálekimi. CzechRozm 252v, 37, 99v; odſzcżepieńſtwá Chrześćiáńſkie y nieposłuſzeńſtwo ku Chryſtuſowi/ ktory miłość nam ſpełną roſkázuie/ Turkowi śiły dodáią SkarŻyw 560, 492 marg; A káp. 6. ꝟ 6. y będą (mowi Moiżeſz do ludu) ſłowá te ktore ia tobie dźiś roſkázuię/ w ſercu twym/ y powtarzáć ie będźieſz ſynom twym/ y będźieſz o nich mowił CzechEp 114, 5, 17, 114 [2 r.]; Lecz przyśięgi prawdziwey [...] nie tylko Bog nie zákázuie/ ále ią owſzem roſkázuie. WujNT 22, 164, [405] marg, Ddddddv; Ná onym pierwſzym kazániu ſwoim do vczniow ná gorze/ nie tylo modlitwę roſkázuie/ ále y ſpoſob iey y ſłowá y pożytki vkázáć raczył. SkarKaz 608a, 84b, 279a [3 r.], 315b.Cf »wolą swą rozkazować«.

rozkazować czym (10): VKazáli [mieszczanie krakowscy] Mándat Królá Káźimiérzá/ którym roſkázuie im/ áby tákowé kupca cudzoźiemce/ którzyby [...] weſpołek zſobą ſpółem w Krákowie handlowáli/ á nie z mieſczány Krákowſkiémi/ áby ie hámowáli/ áreſtowáli/ y dobrá ich ſkárbowi náſzému konfiſzkowáli. SarnStat 959, 118, 924, 960, 968.Cf »roſkazować uchwałą«.

rozkazować do kogo [= komu] (1): Iáko y przez Moiżeſzá thego Pan pilnie przeſtrzegáć racży miedzy ludem ſwoim/ roſkázuiąc do nich/ áby potwarcá/ oſocżcá: á ſzemrácż nie był nigdy miedzy wámi. RejPos 266v.

rozkazować przez kogo (6): WujJud 75v; 5. Moy: 25. ꝟ 5. 6. etc. gdźie Bog przez Moyżeſzá roſkázuie to/ iż gdyby brát ieden ożeniwſzy ſię vmárł/ zoſtáwiwſzy żonę bes potomſtwá/ tedy ią brát iego drugi poiąć miał/ áby brátu ſwemu wzbudźił potomſtwo. CzechRozm 151; CzechEp 5, 384; NiemObr 94; Y ieſzcże tenże Apoſtoł/ przenawybornieyſzego naśienia ſłowá Bożego nie rozśiewał/ kiedy P. Bog przez Moyzeſzá/ w ſtárym zakonie/ troiákie dźieśięćiny dáwáć roſkázował. LatHar 128.

rozkazować przed kim (2): GrzegRóżn D2v; Roſkázuięć przed Bogiem [...]: ábyś záchował to roſkazánie bez zmázy/ bez nágány áż do przyſzćia Páná náſzego Ieſu Chriſtá. WujNT 1.Tim 6/13.

rozkazować o kim, o czym (2): Roſkázuie o żniwie/ y o zbierániu winá. BibRadz Lev 19 arg.Cf rozkazować o kim ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym.

rozkazować o kim ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym (1): O ktorym [o Bożym Synu] Bog ſam/ iáko przedtym w ſtárym teſtámenćie 2.Moy: 23. ꝟ 21. tákże też y w nowym Mat: 17. ꝟ 5. to roſkázuie/ áby go ſłuchano. CzechRozm 53v.

rozkazować gdzie [= w tekście] (44): KromRozm III F4; KrowObr 32v, 141, 142, 222v; RejWiz 183; RejAp 18v, 149, 191v [2 r.]; IZ w thych dwu ártykulech wſzythká powinność zakonna ſie záwieśiłá/ przetho ie theż Pan po kilká kroć w rozmowach ſwych wſpomináć racży. Abowiem ktoby miłował s ſercá práwego/ ták iáko thu ſam roſkázowáć racży/ Páná Bogá ſwego/ á bliźniego ſwego iáko ſam ſiebie/ iużby nigdy nie wykrocżył z żadney cnotliwey powinnośći ſwoiey. RejPos 229, 102v, 158v, 193v, 229, 343; KuczbKat 310; WujJud 55v, 75v; WujJudConf 237, 238v; RejPosWstaw [413]v, [414], [1102]v; BudBib b4, 2.Par 25/4; Robotá náſzá/ dáremnaby [...] nie byłá/ [...] gdybyſmy nie to cżynili coby ſie nam ſámym dobrego widźiáło: álebyſmy to tylko dźiáłáli co nam BOg y Chriſtus w ſłowie ſwym roſkázuie. CzechRozm 212; A ták by to lepſza byłá/ iżebyſmy ábo záraz pomárli/ ábo żebyſmy z świátá tego/ ná ktory inſzy wyſzli: [...] cżego nam nigdźiey Bog nie roſkázuie: á Páweł święty iáſnie przećiw temu mowi CzechRozm 228, 53v, 76v, 151; ModrzBaz [16]v; CzechEp 17, 167, 281; ReszHoz 114; WerGośc 266; LatHar 128; SarnStat 960; żebym to záwżdy z wielką miłośćią y pilnośćią czyniłá/ co mi roſkázuie w świętym przykazániu ſwoim. SiebRozmyśl I4; Roſkázuie Bog w zakonie ſwym/ áby Hetmáni ábo Rotmiſtrze/ w ludźie poſpolitym ná woynę wywiedźionym brák cżynili PowodPr 62, 38, 39; SkarKaz 84b.

Z zaimkiem przysłownym (a. przysłówkiem) zastępującym przytoczenie [w tym: jako (4) (w eliptycznym zdaniu względnym), tak (4), inak (1)] (9): Myla duſko idz ale przeċ [...]. Albo ſtoy cicho nachwyle Boċ ſnadnie ſpowiedz pomile. Boć my y tak nieſmakuie Leċ tak koſczyol roſkazuie. RejKup i4; KrowObr 230v; RejAp 80; Azaſz ták tobie Pan twoy/ ábo on przebrány ſąd iego Páweł s. roſkázowáć racży? Iedno áby folguiąc ſwowolnemu ciáłu ſwoiemu/ miał káżdy vcżćiwą malżonkę ſwoię. RejPos 345v, 158v, 229; KuczbKat 155 marg; tákowy żaden ſługą Bożym prawdziwym nie może być: gdyż on nie chce ták Bogá chwalić iáko mu Bog roſkázuie/ ále go ták chwálić chce iáko ſie iemu ſámemu zda y podobá. CzechRozm 173; Wielcże głupia mądrości/ rozumie ſzalony/ Pan cie zniſzcży/ y dowcip twoy będźie zwątlony. Pan ták chce/ roſkázuie/ á náſze mądrości. Wiátrem bierze/ y kłádźie/ w morſkie głębokości. KmitaPsal Av.

cum inf (110): SeklKat Hv, I, M4; MurzNT 54; GliczKsiąż B6, Q; Izaż ty niewieſz/ iż my mamy piſmá Swiętego wiele po ſobie/ gdzie Pan Bog roſkázuie obiecowáć y ſlubowáć/ á obietnice pełnić? KrowObr 141, 32v, 119v, 129v, 141v, 142; RejWiz 183; BibRadz I 108c marg; BielKron 36; LeovPrzep I2; RejAp 52, 121, 149, 153, 156v; Bo ieſliże cie do tego roſkazánie Páná Kryſtuſowe przywodzi/ iżći thych ſakrámentow á tych ſwiątośći ciáłá y krwie ſwoiey pożywáć roſkázuie/ tedy [...] RejPos 88; Iż on gdy thu oto tobie roſkázuie ieść chleb ten/ á pić to wino/ názywáiąc to ciáłem ſwoim/ y krwią ſwoią/ tedyć to roſkázuie cżynić ná pámiątkę ſwoie [!]. RejPos 88-88v, 13v, 148, 185, 188 marg, 213, 219; Niebyłoć potrzebá ſynóm/ y dźiatkóm/ roſkazowáć czynić to/ co z przyrodzenia powinni: (bo iáko o wychowániu dźiatek rodźice przykazánia niemáią/ á wżdy powinowáctwá ſwé przyrodzoné przećiwko nim czynią: tákći by y dźiatki miáły śię rodźicóm záchowáć [...] BiałKat 53v, 261, 271 [2 r.]; KuczbKat 315; RejZwierc 140; BielSpr 1v; Ná náuce tedy Kośćiołá Powſzechnego przeſtáwáć/ á inákſzey ſobie chwały Bożey nie wymyſláć/ tu Pan Bog poddánym wſzytkim roſkázuie. WujJud 75v, 192v; WujJudConf 6, 33v, 176, 220v; RejPosRozpr cv; RejPosWstaw [413]v, [1102]v, [1103]; BudBib b4; BudNT e2v marg, 1.Tim 6/17, 18; Choway ty roſkazániá/ práwá/ y vſtáwy/ ktorych ći dziś ſtrzedz roſkázuię. CzechRozm 87, 48v, 105v, 188v, 195, 255 (11); ModrzBaz 49v; Bo ſam pan Iezus roſkázuiąc brátá niepoſłuſznego kośćiołowi opowiedzieć/ nie kazał do nie widomego: ále do tego ktory w ćiele widomym oſobę ná ſobie kośćiołá Bożego w vrzędzie porządnym/ nośi. SkarJedn 12, 77, 235, 359; CzechEp 18, 31, 131, 132 [2 r.], 333, 363; Y owſzem y nogę/ y rękę odćiąć: y oko wyłupić/ ieſliby nas zgorſzyć miáło/ Chriſtus Pan roſkázuie. NiemObr 11; Gdyż pan Iezus Chriſtus ná świećie tu będąc/ opowiedáiąc ſłowá Oycá ſwego niebieſkiego/ vſtáwicżnie náukę ſwoię zálecał/ y ſłow ſwoich przeſtrzegáć roſkázował NiemObr 72, 34, 38; ReszPrz 37, 99; WerGośc 266; LatHar +2v, 14, 120, 128; WujNT przedm 21, s. 249, Act 15/40, s. 712, 830 (8); SarnStat 200, 202, 218, 225, 813, 822, 1153; PowodPr 14, 38 [2 r.], 39; SkarKaz 41a, 43b, 155a, 312a; SkarKazSej 679b, 697b.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu [w tym z zapowiednikiem: to (11); z dodatkowym określeniem: tymi słowy (2), mowiąc (1); (a)by, żeby, iżby (113), iż (5), zaimek pytajny (1), zaimek względny (1)] (120): FalZioł +2; RejPs 175; MurzNT 43v; Sąm też pan v Mathuſſá S. roſkázuye/ iż kto koſcyołá nyeſlucha/ á co inego przedſye byerze/ niż co koſcyoł vczy á każe/ ma być myąn zá pogániná y celniká/ to yeſt odrzuconego człowyeká KromRozm III F4; Pyotr myędzy ápoſtoły przodkował/ każąc żydom/ piſmá S. wykłádáyąc/ roſkázuyąc co myeli czynić oni/ ktorzy ku wyerze przyſtęmpowáli KromRozm III M5, H5; DiarDop 100; GliczKsiąż Pv; poſluchayże drugiego ieſztze ſwiádectwá/ wktorym iáwnie Duch Swięty miánuie Biſkupá/ y roſkázuie mu/ áby był iedney żony mąſz. KrowObr 222v, 47v; RejWiz 36v; Leop Deut 24/22; UstPraw K3; BibRadz Lev 19 arg, Is 60 arg; Pan roſkázuie ábyś nikogo inego nie chwalił iedno iednego Bogá/ á żadnemu inemu ſtworzeniu ábyś chwały nie dawał RejAp 110v, 90v, 110v [2 r.], 150, 191v; A wſzákoż ktoryby ſie táki zyáwił/ coby co inego ſwiátu opowiedáć ábo zwiáſtowáć miał/ niżli to coby było wola á roſkazánie iego ſwięte: tedy ſrodze roſkázował/ áby tákowy był zábit RejPos 188v; A ták ieſli on zakon pełnicie Páná ſwego/ ktory wam roſkázuie/ ábyſcye miłowáli bliźniego ſwego/ dobrze cżynicie. RejPos 243v; TO wam roſkázuię/ ábyſcie ſie miłowáli ſpołecżnie. RejPos 333, 23v, 102v, 119v, 148, 158v (14); BiałKat 143v; A nawięcey niech to roſkázuie Pleban/ iż mamy w vććiwośći miec oyce ktorebykolwiek oni ſtanu byli/ ále ty oſobliwie/ z ktorycheſmy śie rodźili KuczbKat 305, 295, 310; RejZwierc 35v; WujJud 55v, 92, 227; WujJudConf 226, 246v; RejPosWstaw [1103]; BudNT Kk3 [3 r.]; CzechRozm 151, 242v; PaprPan A3v; KarnNap G; Ale zgołá wſzytkim w obec Apoſtołowie Chriſtuſowi roſkázuią/ aby zwierzchnośćiam y przełożonym posłuſzni y poddáni byli ModrzBaz 49v, 45v, 49v, 58, 59, 64v [2 r.], 75v; SkarJedn 203; Bo ieśli ludowi poſpolitemu roſkázuie S. Apoſtoł mowiąc: áby dla modlitwy do cżáſu ſię (od żon) powśćiągáli: dáleko więcey kápłanowi to roſkázuie SkarŻyw 456-457, 152; NiemObr 43, 94; ArtKanc T9; Lecz prawdziwie nic inſzego nie roſkázuie Pan tymi ſłowy/ iedno áby ſię nikt nie czynił kácermiſtrzem WujNT 98; Lecz w małżeńſtwie będącym roſkázuię nie ia/ ále Pan; iżby ſię żoná od mężá nie odłączáłá. WujNT 1.Cor 7/10, s. 4, 459 marg, 513, 1.Cor 7 arg, s. 595 (14); SarnStat 116, 126, 147, 173, 186 (33); PowodPr 62; SkarKaz 312a; SkarKazSej 664a, 669b, 698b.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (4); przytoczenie poprzedzone słowami: (tak) mowiąc (10), tymi słowy (3), w tych słowach (1); orzeczenie w imp (23), w praes (3)] (26): SeklKat K3; Diar 49; DiarDop 101; Powthore mowił Moiżeſz do wſzytkiego zgromádzenia Izráelczykow temi ſłowy/ Thoć ieſt co wam Pan roſkázuie mowiąc. Złożćie z máiętnoſći ſwych podatek Pánu BibRadz Ex 35/4; Táć ieſt vſtáwá ktorą Pan roſkázuie w ty ſłowá/ Powiedz Izráelitom ábyć przywiedli płową krowę zdrową BibRadz Num 19/2; RejAp 18v, 110v; Swiát wynośi ſtany ſwe/ vrzędy ſwe/ zacnośći ſwe/ á on roſkázuie: Ktho nawiętſzy miedzy wámi niechay będzie ſługá wáſz. RejPos 26, 160, 170v; ſam pan Chryſtus to Powſzechné obcowánie miedzy námi záléćił: gdy roſkázuiąc nam ábyſmy ſyę modlili/ kazał káżdemu modlić ſye powſzechnie zá wſzyſtki/ ták roſkázuiąc: Oycze náſz/ nie mówiſz oycze móy. Day nam/ nie mówiſz day mnie. Odpuśćiſz nam/ wybaẃ nas BiałKat 143v; Przetho ſam pan Chryſtus roſkázuie: Prośćie/ á będźie wam dano: ſzukayćie/ á naydźiećie: kołácćie/ otworzą wam. BiałKat 221, 343v; Pierwſza rzecż ieſt/ áby co przykrego przećiw dźiećiom niemowili/ álbo ná nie vſtáwiáli: co Apoſtoł w Liśćie do Koloſenſow ták roſkázuie: Oycowie niepobudzayćie ku gniewu ſynow wáſzjch KuczbKat 310, 365; WujJud 74v; WujJudConf 238v; Wſzákże ſynow ich zabiiáć nie kazał/ bo nápiſano w zakonie wkſięgách Moiżeſzowych gdzie roſkázuie Iehowá mowiąc/ nie máią zabiiáć oycow dla ſynow/ áni ſynow dla oycow BudBib 2.Par 25/4; Tákże pychy/ ktora zá chćiwośćią vrzędow chodźi/ iż ſię niemniey ſtrzec trzebá/ roſkázuie on święty mąż Páweł temi słowy: Nie rozumiey wyſoko ále boy ſię. ModrzBaz 56, [16]v, 114; CzechEp 85, 384; Azaż to nie ieſt pełnić ono co Pan Chryſtus roſkázuie: Diligite inimicos veſtros, benefacite his qui oderunt vos ReszHoz 139; WujNT Matth 10/5, Mar 8/15.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (1); aby (3), iż (2); orzeczenie przytoczenia w imp (1)] (5): A przytym ſłuchay/ iáko iednák Pan przedſię y w gniewie ſwoim wiernych ſwych opuſzcżáć nie racży/ gdźie ták roſkázowáć racży temu ſiedzącemu ná tey cżarney ſzkápie: Iż oleiu á winá ábyś nie obrażał. RejAp 59; A iż ſie thá obietnicá nie tylko ná narod żydowſki ſciągáłá: iż s tákim káżdym obiecał Pan wiecżne przymierze dzyerżeć. Słuchay iáko Abráámowi roſkázuie: Iż obrzez ſyny ſwoie/ y ſługi kupne ſwoie. RejPos 32v; A wſzákoż/ chcąc áby wżdy był wiedzyał on cżłowiek/ iż miał zwirzchnieyſzego nád ſobą/ á pomniał iż mu był powinien poſłuſzeńſtwo zá tákie dobrodzyeyſtwá ſwoie/ iedno mu drzewo vkazał/ roſkázuiąc mu/ ábyś tego drzewá nie ruſzał/ áni żadnego owocu iego RejPos 100v, 170v, 266v.

W połączeniach szeregowych (8): Ia tak mocznie trzymam y wierzę piſmv ſwiętemv/ nieinacżei iedno iakoby ſam pan bog oblicżnie/ y widomie zemną mowił/ obieczował my/ y rozkazował/ albo ſtał przed ocżyma moiemi/ czo był obieczał/ to wypelniaiącz. SeklWyzn C; [...] zákázuiąc to ſrodze á pod wielkiemi pomſtámi/ iż nie tylko áby cżłowiek ábo iáki doktor/ ále y Anyoł z niebá sſtąpiwſzy by co inego ſtánowić/ wymyſlić/ ábo roſkázowáć miał/ áby tho było zá przeklęcie v káżdego wiernego iego RejPos 284; Y nie bes przycżyny/ Moyżeſz podáiąc/ roſkazuiąc/ y wylicżáiąc ono dzieſięćioro przykazánie ná tablicach kamiennych pálcem Bożym piſáne/ tego nigdy nie powiedział/ [...] CzechRozm 99v; CzechEp 212, 281; LatHar 14; SarnStat 173, 924.

W przeciwstawieniach: »zakazować (5), radzić (3), upominać (2), obiecować, prosić ... rozkazować« (11): CzechRozm 238; Pićia winá zákázował Pan Bog kápłanom y wielką trzezwość roſkázował. SkarŻyw 492 marg; A iáko práwy Apoſtoł páná Chriſtuſow/ nie roſkázuie ále prośi y vpomina/ áby [...] NiemObr 43, 31; WujNT przedm 14, s. 22, 164, [405] marg, 890, Ddddddv; SarnStat 545.

Zwroty: »imienim Bożym rozkazować« (1): Ale to inſza/ názwáć co/ ábo kogo Bogiem: á inſza/ ſtać ſię komu ábo cżemu Bogiem. Abo imienim Bożym/ iákoby Bog ſam mowić miał/ co cżynić/ mowić/ y roſkázowáć. CzechEp 212.

»pilnie (a. pilno), z pilnością rozkazować« (3:1): ábowiem on zwielką pilnoſcią roſkázuie/ ábychmy byli wſzyſcy pilni ſwiętey woley iego. RejPs 175; RejPos 229, 333; RejZwierc 27v.

»rozkazować słowem Bożym« (1): Toć roſkázuię ſłowem Bożym/ ábyś żonę twoię ktorey ćię teras Pan Bog głową y opiekunem dał/ dobrze y pobożnie rządził/ ábyś ią miłował iáko ćiáło ſwoie KarnNap G.

»srodze (a. srogo) rozkazować« = districte a. stricte mandare, districte prohibere JanStat [szyk zmienny] (7): Gdyż to i Pan Bog srogo rozkazuje, powiedając, że żadnej ofiary od takiego człowieka przyjąć nie chce, ktory by nie chciał się usprawiedliwić winującemu się bratu swemu. Diar 46; RejPos 188v, 343; ArtKanc T9; SarnStat 257, 274, 820.

»rozkazować uchwałą (a. mocą uchwały), ustawą« = constitutione mandare JanStat [szyk zmienny] (4:1): OPátruiemy téż to/ y wſzyſtkim Woiewodóm Korony y Pańſtw náſzych roſkázuiemy vchwałą Séymu ninieyſzégo: áby káżdy w Woiewództwie ſwym żadnému Zydowi/ Zup/ Ceł/ y naymów trzymáć nie dopuſczał żadnych. SarnStat 267 [idem 400], 304, 400, 820, 1219.

»rozkazować pod winą« (1): którym [przywilejem] Król Káźimiérz roſkázuie pod winą w Przywileiu opiſáną: áby żaden Noremberczánin [...] nieśmiał w Krákowie krom głównych Iármárków towárów ſwych przedáwáć SarnStat 960.

»wolą swą (A) rozkazować« (1): Tákże ono y w kſięgach Moiżeſzewych nápiſano ſtoi/ gdzye Pan ſrodze wolą ſwą twirdzić á ludowi ſwemu porucżáć á roſkázowáć racżył RejPos 343.

Szeregi: »chcieć, (i) rozkazować« = velle et decernere a. mandare JanStat (4): UstPraw K3; KmitaPsal Av; CHcemy y roſkázuiemy: áby ſądy Ziemſkié cztérzy kroć do roku [...] były ſądzone. SarnStat 717, 820. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»abo obiecować abo też rozkazować« (1): Zowie ſłowo Boże (w ktorym co Bog ludźiom ábo obiecuie/ ábo też co roſkázuie) pochodnią nog ſwoich CzechEp 167.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniu 1 r.]

»opowiadać i rozkazować« (1): Othóż wam ieſzcze opowiádam: y roſkázuię: tę ſpráwę tákim obyczáiem czyńćie/ iáko ia. BiałKat 343v.

»poruczać a rozkazować« [szyk 3:1] (4): A wſzákoż iż żadna inſza powinność nie ieſt milſza/ áni żadna ſłużbá wdzyęcżnieyſza Pánu Bogu náſzemu/ oprocż wiernego ſercá náſzego/ iedno tá ktorą on tu nam porucżáć á roſkázowáć racży RejPos 229, 170v, 229, 343.

»rozkazować i postanawiać« [szyk 1:1] (2): Pan Chriſtus nie ieſt ſobie przećiwny/ áby to co raz zgánił/ drugi raz pochwaláć miał/ ábo cżego raz zákazał to záśię roſkázowáć y poſtánawiáć miał. NiemObr 31; SarnStat 522.

»rozkazować abo pozwalać« (1): Abo gdy roznośći cżáſow/ y ludzi/ z ktorymi ſie przed tym Bog vmawiał/ y onym co roſkázował/ ábo pozwálał/ nie vważáią/ áni rozumieią. CzechRozm 1v.

»rozkazować i przestrzegać« (1): przetoſz kośćioł S. roſkázuie y przeſtrzegá/ áby znimi [z heretykami] Chrześćiánie y Kátholicy/ ták iáko zniewiernymi y odſtępcy wiáry S./ ſpolnego małżeńſtwá nie mieli SkarŻyw 152.

»(albo) radzić i (albo) rozkazować« (3): Ale zás też rádzi y roſkázuye/ áby dla friyerſtwá y nyerządnosći káżdy ſwą właſną żonę myał. GliczKsiąż Pv; CzechRozm 246v; LatHar +2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniach 3 r.]

»stanowić i (albo) rozkazować« (2): WujJudConf 153; A iż tráfia ſię ludźiom z ſobą ſię gniewáć/ áby do mężoboyſtwá ſerdecznego y vczynkowego [...] nie przychodźiło: od tego ieſt iednánie y porownywánie/ ktore tu Pan IEZVS oſtro bárzo ſtánowi y roſkázuie/ y wielką klątwę ná vcznie ſwoie kłádźie. SkarKaz 315b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uczyć i rozkazować« (3): SeklKat K3; Swięty Synod vcży y roſkázuie/ áby w Kośćiele było záchowáne vżywánie odpuſtow WujJud 92; Możeli to [...]/ z dobrym ſumnieniem/ przed Bogiem y Iezuſem Chriſtuſem ſędźią ſpráwiedliwym żywych y pomárłych rzec X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ iż ták Apoſtołowie cżynili y cżynić vcżyli y roſkázowáli? CzechEp 363.

»ustawi(a)ć i (albo) rozkazować« (3): Gdźye [papież] co przećiwko ſlowu bożemu vſtáwya álbo roſkázuye/ támeſmy go nye winni ſlucháć KromRozm III M; RejAp 80; SarnStat 268.[Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»zalecać i rozkazować« (2): Ktorą walkę záleca nam y roſkázuie duch Boży/ przez Apoſztołá Páwłá: Niechcąc ábyſmy ſpołkowáć mieli z nieużytecżnymi vcżynkámi ćiemnośći/ owſzem żebyſmy ie ſtrofowáli. CzechEp 5, 17.

Przen [cum inf] (1): Bo Bóg zákázuie Y pobożność: która w przód wſzyſtkim roſkázuie/ Miłowáć właſné dźiatki/ y nieprzeſkákuie Kréſu tego ZawJeft 32.
α. O prawach, przepisach, ustawach, normach, zasadach (z podmiotem typu „pismo”, „prawo” itp.); cavere Modrz (45): Roſkazał przed ſobą prawo boże cżytać a vſłyſzawſzy że ynacżei prawo boże roſkazvie niſzli iego dvchowni vcżyli zdrapał na ſobie krolewſke odzienie ſwoie SeklWyzn 3; Druga rzecz ieſt/ że w ſámey tylko Polſzce Práwo ták Krolowi iáko poddánemu roſkázuie OrzRozm D2, L3 [2 r.]; Iáko literá ſtárego teſtámentu nie dobrze rozumiána/ y nie ná Chriſtuſá obrocona/ roſkázuięcy/ á łáſki y Duchá ku wypełnieniu tego co roſkázuie nie dawáięcy/ zábija ćieleſne Zydy: Ták [...] WujNT 629.

rozkazować co [z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym, zwłaszcza „co”; w tym: w eliptycznym zdaniu względnym (3)] (10): GroicPorz d; Co nam to przikazánie roſkázuie. KuczbKat 330 marg; CzechEp 114; LatHar 127; Bo gdyż Pogáni nie máiący zakonu/ z przyrodzenia czynią co zakon roſkázuie: tedy ći zakonu nie máiący/ ſámi ſobie ſą zakonem WujNT Rom 2/14, s. 629, 722. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; Z przytoczeniem.

rozkazować co [= przedmiot rozkazu] (2): Cżego też ſłowo Boże nie gáni/ y dla tego świeckim przełożonym poddáńſtwo y poſłuſzeńſtwo (tylko wedle Bogá) roſkázuie. NiemObr 8; Pełne kárty piſmá ś. ktore dobre vczynki nam roſkázuią y chwalą. SkarKaz 350a.

rozkazować gdzie [= w tekście] (3): Naum 1: Malachiȩ 1: Eccle: 5. Ezáiȩ 19. Ná tych y ná wielu inſzych mieścách piſmo roſkázuie pánu Bogu ſluby y wótá oddáwáć BiałKat 373v; WujJud 40; WerGośc 268.

cum inf (18): SeklKat Hv; Tu báczyć mamy/ iż zakon Páńſki roſkázuie zábiiáć wſzytki ktorzy vczą fałſzywey náuki/ [...] á karánie tákowe ná ſam tylko vrząd y zwierzchnoſć należy. BibRadz I 108c marg; Ale ćię ktemu pytam/ Práwo y Státut Polſki/ komu roſkázuie Koronowáć Polſkiégo Królá? (–) A komuż inemu/ ieſli nie Arcybiſkupowi Gniéźniéńſkiému. OrzQuin V4; BiałKat 373v; Bo Zakon ony tylko ſpráwy cżynić roſkázuie/ ktore z cnotą wypełnione bywáią. KuczbKat 195; RejPosWstaw [1434]; A naprzod o vrocżyſtych świętách/ ktore też piſmo Szábátámi wielkimi názywa/ y wiecżną ie vſtáwą chowáć roſkázuie. CzechRozm 100, 23, 251v, **6; tedyć práwo/ ktore roſkázuie mężoboyſtwo pieniądzmi okupić/ niema być pocżytáne zá práwo/ ále zá Rzecżypoſpolitey zmázę ModrzBaz 79, 34v, 69v, 71; WerGośc 268; LatHar 377; Nieprzyiaćielá mieć w nienawiśći nie zakon roſkázował/ ále Pháryzeuſzowie. WujNT Aaaaaa2v, 841.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu [w tym z zapowiednikiem: to (1); aby, iżby] (8): BibRadz I 148d marg; Ano dáleko inácżey piſmá ſwięte nam roſkázuią: Iżbyſmy s tákimi áni towárzyſtwá/ áni żadnych ſpraw nie mieli/ áni ich pozdrawiáli/ kthorzy ſie przą Páná náſzego Iezuſá Kriſtuſá RejAp 116; Ale ná inſzych mieścách Piſmo roſkázuie/ ábychmy gránic Oycow świętych nieprzeſtępowáli/ y owſzem od nich ſie drog Bożych wywiádowáli. WujJud 40; Piſmo święte roſkázuie/ áby Ciáłá wiernych ludźi [...] vcżćiwie były bez zabobonow wſzelákich w źiemię pochowáne. WujJudConf 200; Toby iuż tym ſpoſobem nic po Mágiſtraćie. Ale cżemuż gi piſmo záleca? y wiernym to roſkázuie/ áby káżdemu przełożeńſtwu/ nie tylko dobremu/ ále też y złemu poddáni byli/ iáko v Páwłá y Piotrá cżytamy? CzechRozm 248v; Práwá też Papieſkie roſkázuią [Legibus ... cavetur]/ áby iego teſtáment nic nieważył/ ieſli pirwey niewroći lichwy niesłuſznie wźiętey. ModrzBaz 82, 77v, 127.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: to (2); orzeczenie w przytoczeniu w imp (2)] (3): I lex naturae to rozkazuje: Co chcesz, aby tobie czynili ludzie, czyń im też ty. Diar 46; Stáry zwycżay tedy widźimy że rożni: rożnie płakáli vmárłych/ płácżu tedy piſmo nie gány ále długość płácżu gány/ y roſkázuie ták niedługo płácż nád vmárłym/ ábowiemći odpocżynął/ á błogoſłáwiony ieſt ktory przeſzedł. BiałKaz D3; oddawſzy z chućią iemu co ſą powinni/ wedle ſłowá BOżego: ktore też to roſkázuie/ komu dań/ temu dań: komu cło/ temu cło [...]: ábo iáko Chriſtus Pan mowi: Co Ceſárſkiego/ Ceſárzowi. CzechRozm 248v.

W przeciwstawieniach: »rozkazować ... zabraniać, zakazować« (2): PRaw y obycżáiow zda ſię być tenże ſpoſob: Bo práwá roſkázuią mieć dobre obycżáie/ á złych zábraniáią. ModrzBaz 69v; WujNT 722.

Zwrot: »z pilnością rozkazować« (1): A káp. 6. ꝟ 6. [mówi] y będą [...] ſłowá te ktore ia tobie dźiś roſkázuię/ w ſercu twym/ y powtarzáć ie będźieſz ſynom twym/ y będźieſz o nich mowił śiedząc w domu ſwym [...]. Co potym y káp. 11. ꝟ 18. 19. 20. powtarza y z pilnośćią wielką roſkázuie. CzechEp 114.
Szereg: »abo rozkazować abo zakazować« (1): Práwo ieſt ktore piſmem ſtánowi co chce/ ábo roſkázuiąc/ ábo zákázuiąc. GórnRozm E2v. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]
Przen [ze zdaniem dopełnieniowym] (1): Z tądći rośćie oná nazacnieyſza cnotá ſpráwiedliwość: ktora roſkázuie/ áby nikomu krzywdy niecżyniono ModrzBaz 8.
e. Radzić, zalecać; pouczać, udzielać wskazówek [w tym: komu (9)] (23): Więcey nie roſkázuię: Rządźćie ſie iák wiećie. WisznTr 5; WujNT Matth 11/1; Roſkázuy, wſzyſtkom gotow vczynić co każeſz CiekPotr 19.

rozkazować co (1): A to [tj. jak należy zachowywać się na zebraniach liturgicznych] roſkázuię: nie chwaląc iż ſię nie ku lepſzemu/ ále ku gorſzemu ſchadzaćie. WujNT 1.Cor 11/17.

rozkazować gdzie [= w tekście] (2): Plato w ſwoich Práwách roſkázuie/ żeby ták Przedawcá iáko y Kupiec/ dźieśięć dni po przedániu ábo kupieniu rzecży w mieśćie zmieſzkał ModrzBaz 34; ReszPrz 107.

rozkazować kogo (A) ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): A Cretenſczy y Lacedemonſcy Legislatores [...] młodź ſwoię nietylko wćierpliwośći czieleſney czwiczyli/ ale izeby też vmysłu powciągliwego a wtrzimawáłego byli: ktorą młodź roſkazowali izeby nie w domu/ ale v obcych wychowywana bywała KwiatKsiąż M3.

cum inf (5): LibMal 1548/144v; ModrzBaz 72v; NiemObr 14; Dla thego roſkázuie obráć możne y mądre/ áby prze niedoſtátek ſwoy z boiáźni y z niepotężnośći będąc vwiedzieni/ Akciy przećiwko práwu [...] nie przyſądzili. Phil L2, L4.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść rozkazu [w tym z zapowiednikiem: tak (1); aby, iżby, żeby (5), zaimek pytajny (1)] (6): Ociec dzyatkom roſkázuie/ Iáko ſie máią ſpráwowáć/ Gdy s ſobą będą ſcháfowáć BielKom nlb 5; GórnDworz H2; ModrzBaz 34; SkarJedn 403; ReszPrz 107; Niedármo mądrży ludźie ták roſkázuią práwodawcom/ iżby tákie ſtánowili práwá/ ktoreby głupſtwo wykorżeniáły/ á mądrość ſtáwiáły ná nogi. GórnRozm I4v.

Z przytoczeniem (2): A Páweł ś. roſkázuie Tytuſowi mowiąc o Kreteńcżykach (Tit. 1. ꝟ 13.) Oſtrze ie ſtrofuy/ áby zdrowi byli w wierze CzechEp 117; Bo oni gdi bi beli batzeli niechetnego Pana ſobie/ tak yako przodkowie ich vchodzilibi go beli/ bo pamietali rade meza onego Europideſa ktori tak rozkazuie ſeruate oratione non vi contra potentiorem. PaprUp F4v.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): Sam Apoſtoł iuſz nie ludu poſpolitemu: [...] ále ſamemu Biſkupowi [...] to roſkázuie: Po wtorem powiáda nápominániu (y trzećiego nie cżekáiąc) ábyś ſię Heretyká wiárował SkarŻyw 59.

α. O zaleceniach lekarskich [w tym: cum inf (3)] (4): Lekarz Auicenna roſkazuie dziecię do dwu lat dogić. FalZioł V 37; vczynilichmy z Impreſſorem pilność/ iákoby kożdemu źiołowi/ iego właſna poſtáć byłá okazána: á zwłaſzczá tych/ których tenże Lékarz vżywáć roſkázuie SienLek a4v.

rozkazować co ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): Coż tedy przećiwko tákim cżynić? Záprawdę nie co inſzego/ iedno to co Doktorowie roſkázuią/ ábyſmy przećiwne rzecży przećiwnemi lecżyli ModrzBaz 67.

Bezpodmiotowo: należy, trzeba, jest wskazane, polecone (1): TYch wodek ieſth then ſpoſob/ iż ſą niektore z zioły woniaiączemi ſkładane/ á niekthore theż ſamy wodkhi/ Gdzie roſkazuie dać vkhiſieć FalZioł II 15a.

2. Sprawować rządy, rządzić, kierować kimś albo czymś, zarządzać, rozporządzać czymś; imperare Vulg, Modrz, Cn; dominari Vulg, Cn; praeesse PolAnt; imperitare Cn [w tym: komu (73), czemu (20)] (156): Rzecż ieſt błazenſka innym roſkazować á ſam ſiebie ſprawować nieumieć BielŻyw 51, 139; LibLeg 7/31; ComCrac 19v; RejJóz Mv; KromRozm III H5; Nie miey nád ſię mężnieyſzych żony áni ſługi/ Być nie roſkázowali ieden iáko drugi. BielKom C5; Leop 3.Reg 9/23; OrzRozm D3v [4 r.]; [Rzymianie ustawili króla kościelnych spraw] ktory áby tylko Wieſzcżkom/ Mniſzkom/ á Kápłanom roſkázował. BielKron 104v; Skárbimirz Woiewodá Krákowſki Hetman krolewſki [...] chćiał więcey roſkázowoć [!] niż pan BielKron 352v, 130, 139v, 260; pan chceli áby go ći/ ktorym on roſkázuie zá co mieli/ muśi raz dobroćią/ drugiraz złoſcią nárabiáć GórnDworz Ff7, Gg2v, Gg3; káżdy záſie z tych Beglerbekow y z tych drugich przełożonych: máią ſwoie ktorym też roſkázuią y rozrządzą ie/ gdźie ktory ma ſtać BielSpr 54v, 50v [3 r.]; BudBib 3.Reg 5/16; Iż tho vmieć Kſiążęciu trzebá y Krolowi/ Tákież w páńſtwie káżdemu ich przełożonemu/ Aby vmiał roſtropnie ludu zleconemu/ Roſkázowáć PaprPan A3; Cżem kto ieſt więtſzy/ á cżem więtſzemu mnoſtwu ludźi roſkázuie/ tem mu śię mniey godźi ono cżynić coby mu śię podobáło ModrzBaz 22v; Bo to ieſt nie ludzka ále Boża ſpráwá/ nie poniewolnym/ ále y chętliwym y posłuſznym á powolnym roſkázowáć. ModrzBaz 116, 17v, 46v [2 r.], 47, 47v, 48 (11); SkarŻyw 251; StryjKron 416; CzechEp 243 [2 r.]; Nigdy ſię to z piſmá świętego nie pokázuie/ á oſobliwie z ſpraw Apoſtolſkich/ áby Piotr Apoſtoły w vrzędźie ich potwierdzał/ mocą iákiey przełożoney zwirzchnośći y władzy oſobliwey: ábo iżeby kiedy pro autorithate roſkázowáć miał/ y innych mocą ſwą właſną wyſyłáć/ y z ſpraw/ y poſtępkow ich licżby ſłucháć. NiemObr 41; KochMarsz 153; Ześ vſłucháłá mowy wężowey/ y vżywáłáś z owocu tego/ z ktoregomći zákazał/ rozmnożę fráſunki y trudnośći twoie/ y będźieſz pod mocą mężá twego/ á on tobie będźie roſkázował. WerKaz 292; BielSjem 6; GórnRozm F3v, M3v, M4, M4v; ActReg 130; Dobrze gdy zoná pilnuie kądziele, Gdy dworkom, prządkom, roſkázuie śmiele. KlonKr C2; [Máydeburg ſtąd ták rzecżony ieſt/ iż był zamecżek/ álbo twierdza nád rzeką Albim/ w ktorym Pánny y inne Białegłowy mieſzkáły/ rozkázuiąc y zámkowi onemu/ y wſzytkiemu powiátowi tám przyległemu. SzczerbSpecSax 220 (Linde s.v. rozkazać)].

rozkazować od kogo [= w czyim imieniu] (1): Piſzą Hiſtorykowie/ iż tám z obu ſtron trzy kroć ſto tyſiąc ludzi ſamych poległo/ bo ná ten cżás ći dwá [Julius i Pompejus] wſzytkiemu ſwiátu roſkázowáli od Rzymian. BielKron 131.

rozkazować przez co (1): I ukazowaliśmy też, że jako nam WKM przez ty urzędy z dawna w Rzeczypospolitej postawione rozkazować a nas rzędzić i sprawować raczysz przez księżą biskupy IchM, przez IchM pany wojewody, starosty a kanclerze Diar 69.

rozkazować miedzy kim (2): Ci [...] namieſtniki ſwe niechby mieli tákie/ ktorziby w onem powiećie ośiádłość mieli. Bo ktore ná to z inſzych powiátow biorą/ ći rádźi bárzo łupią: iáko ći/ ktorzi nie miedzy ſwemi roſkázuią ModrzBaz 74v; StryjKron 457.

rozkazować nad kim, nad czym (3): A wżdy krol dáleko ieſth mocnieyſzy/ ktory nád wſzytkymy pánuie/ y roſkázuie BibRadz 3.Esdr 4/3; RejPos 312v; Naydźie tákiego/ ktory z przodkow ſwych ma bárzo wielką máiętność: ten nád ludźmi ſwemi beze wſzego wſtydu hárdźie roſkázuie ModrzBaz 32.

rozkazować w czym [= w jakich sprawach] (2): Záprawdę ieſli ktoremu przełożonemu wſpráwách iego/ tedy Hetmánowi w ſpráwie woienney/ trzebá áby vmiał roſkázowáć/ á żołnierze miał posłuſzne. ModrzBaz 116; SkarJedn 363.

rozkazować gdzie [o miejscu] (24): Tak pri pilno ſenatorowie Rzymſzcży [...] ſtrzegli, aby nigdy żadnym inym iedno właſnem ięzykiem/ wſzytki poſpolithe ſprawy ſie działy/ nie thelko w Rzymie ale też y w Grecijey/ y w Aſijey przez tłumacże po wſzem ſwiecie tymże ięzykiem panować chcieli y roſkazowali. FalZioł +2v; Thedy Krol winien pod ſwą Przyśięgą/ bronić tego Kośćiołá w ktorym Papież roſkázuie/ á nie tych pokątnych kośćiołow wáſzych/ wktorych wáſzy Miniſtrowie roźliczne błędy śieią? OrzRozm F3v; BielKron 117v, 127, 142 [2 r.], 311v, 340 (9); [Platon] nayduie być naylepſzą Rzeczpoſpolitą Króleſtwo nád iné/ w którym ieden człowiek mądry [...] roſkázuie. OrzQuin O2v, O3; RejPos 17v, 20v; Obácżże ſie ſmácżnolićby to było/ kiedybyś vyrzał áno poſtronny cżłowiek roſkázuie w domu twoim RejZwierc 189v, 246; Potym Otmánie ſą dwá Beglerbekowie/ [...] Ieden Natoliſki roſkázuie w Azyey: w mieśćie Cuteia mieſzka/ Drugi w Romániey w Europie/ obycżáiem Rzymſkim BielSpr 50v; SkarJedn 54; StryjKron 458; Abowiem poki zacni Senatorowie tákże Krolowie y Ceſárzowie/ w Rzymie roſkázowáli: tedy Rzymiánom zá oyce ſtali/ o dobre ſię ich ſtáráiąc CzechEp 335; NiemObr 170; Dwie bowiém ſą rzeczy/ któré ochotnégo ná woynie żołniérzá czynią: miłość wolnośći/ á nádźieiá/ że mu żaden w domu iego roſkázowáć nie będźie. OrzJan 45; SkarKazSej 690b.

rozkazować gdzie [o siedzibie] (2): RejZwierz 5; przyiecháłá Márya do Lundu przednieyſzego miáſtá/ y ná zamku roſkázowáłá BielKron 238.

W połączeniach szeregowych (2): KrowObr 163v; toſz ſię dáie znáć z liſtow ktore piſze do Alexándryiſkiego y Cárogrockiego Pátryárchy y innych: gdzie iáko nawyżſzy ich páſterz náucża/ roſkazuie/ ſądzi/ wedle potrzeby. SkarŻyw 321.

W przeciwstawieniach: »rozkazować ... służyć (a. sługą być), podlegać, poddany być, być posłuszny, w jarzmie chodzić« (2:2:1:1:1): Szija krotka á ſubtilna cłowie⟨ka⟩ też ſubtilnego znamionuie [...]/ miłoſnika pokoiu, wſzakoż taki bywa gniewny/ á więcey żąda rozkazować niż ciyim ſługą być. GlabGad O8v; A w kośćiele Bożym/ y co ieſt inſzego ſiedzieć? iedno ſie nawyſſſzym tzynić/ nád inſze podnoſić/ wſzyſtkim roſkázowáć/ á ſam żadnemv poddány nie być/ y żadnemu nie ſlużyć. KrowObr 9; GórnDworz Gg3, Gg3v; Gdyż Kryſtiáńſka rzecż ieſt podlegáć/ á nie roſkázowáć PowodPr 34, 61.

Przysłowie: Gdy ſzcżedł rod Lechow/ Rycerſcy ludzie [...] wybráli dwánaśćie Woiewod ku ſpráwie rzecży poſpolitey/ ktorzy rządzili rzecż poſpolitą dwádzieśćiá lát/ ále iako mowią/ gdzie ich wiele roſkázuie nie bywa dobrze/ więcey o ſwoy pożythek ſtáli káżdy ſnich niż o poſpolithy BielKron 340; SkarJedn 54; Zła rzecz gdy wiele roſkázuią: niechże krol ieden będźie. SkarKazSej 690b.
Zwroty: »nie dać sobie rozkazować« (1): Nie day ſobie żenie roſkazować, ani ſinom nad ſobą panować. BielŻyw 39.

»rozkazować imieniem [czyim]« [szyk zmienny] (2): Cżáſow tych roſkázował imieniem krolewſkim vdolney Węgierſkiey ziemi Arcybiſkup Koloſeńſki/ imieniem Páweł Tomory BielKron 305v; StryjKron 458.

»na miejscu [czyim] rozkazować« (1): ſłyſząc to drudzy Máchometani iż mię Krześćijáninem miánuie/ pochwyćili mię á przywiedli do ſtárſzego/ kthory ná mieyſcu Sołtaná roſkázował BielKron 457v.

»ze wszystką władzą rozkazować« (1): Bo Ludwik Krol chcąc Ruſkie ziemie od Polſki oderwáć/ á do Węgier przyłączyć/ rozdał był wiele zamkow Ruſkich Pánom Węgerſkim/ [...] ktorzy ze wſzyſtką władzą imieniem Krolá Ludwiká/ z ſtrony Kroleſtwá Węgerſkiego w Ruſkich kráinach roſkázowáli StryjKron 458.

Szeregi: »rozkazować a ochmistrzować« (1): Ocyec nye rad ſie wyda ſynowi ná vbyory/ [...] poſle go do ludzi y będzye ſlużył/ pod cżás ná piec/ pod cżás ná ſtáynią/ gdzie roſkázowáć á ochmiſtrzowáć mu zlecą. GliczKsiąż F3v.

»panować i (a, abo, ani) rozkazować« [szyk 4:1] (5): BielŻyw 39; BibRadz 3.Esdr 4/3; Iż wymę miedzy przełożonemi ich mądrego [...] á dam im ſprawce y przełożone ich wedle ſercá ich/ ták iż w nierządzie á w złey ſpráwie/ á nie inácżey iáko niewiáſty/ będą pánowáć á roſkázowáć im. RejPos 317; ModrzBaz 12; CzechEp 374.

»rządzić i (a, albo) rozkazować« [szyk 3:2] (5): Ale y kroláć ſlugą bożym zowye/ á nye vrzędnikyem/ A yednák tego rzec nye możeſz/ iżeby krol vrzędnikyem nye był/ á rządźić y roſkázowáć nye myał. KromRozm III H3, H2v; Tedy mu oni rzekli/ Idź z thąd precz/ A potym ięli mowić/ Ten ſam przyſzedł tu gośćiem/ iżaſz on ma nas ſądźić (marg) To ieſt rządźić álbo nam roſkázowáć. (–)? BibRadz Gen 19/9; GórnDworz Gg3v; SkarKaz 489a.

»rozkazować a władać« [szyk 2:1] (3): Iáka ſie byłá sſtáłá rádość y pociechá onemu Iákobowi pátriárſze s. y wſzythkiemu narodowi iego/ gdj vyrzeli onego Iozephá [...]/ á on włada á roſkázuie po wſzytkim Egipcie RejPos 20v, 20v, 322v.

W przen (2): A ták przed ſie podnoſćie ſie fortki/ [...] ábowiem przed ſie chce tędy wnidz ten to krol chwały wſſelyákiey. A chcećieli ieſſcże wiedzieć/ ktoryby to był kroł [!] tenći ieſt/ ktory roſkázuie wſſytkiem ſpráwam niebieſkiem RejPs 35; O wielkiſz to Iozeph á wielki to krol zyáwił ſie nam z narodu náſzego/ á dziwnie roſkázuie á włada tym nędznym Egiptem ſwiátá tego/ á dziwne vpominki [...] nágotował nam tu y w kroleſtwie ſwoim/ ieſli go będziem náſládowáć RejPos 20v.
Przen (31): bo gdy Kápłan Ołtarzowi/ to ieſt Zakonowi roſkázowáć chce/ tráći Kápłáńſtwo y odſzczepieńcem przewrotnym zoſtawa OrzRozm E3v; A gdy iednego cżáſu poſłowie Sámniccy przyiecháli do niego [do Kurcjusa Dentatusa]/ przynieſli mu złotá doſyć/ záſtáli go ná gliniánych miſkach iedząc/ śmiali ſie z niego. Ktorym odpowiedzyał/ wolę ia ná gliniánym nacżyniu iadáć/ á złotu roſkázowáć. BielKron 120; drugie pánowánie ieſt łágodne/ głádkie/ á znoſne/ iáko kiedy dobrzy Krolowie poddánym ſwym podług práwá roſkázuią: y thymże theż kſtałthem roſkázuie rozum chćiwośći. GórnDworz Gg3, Cc3; A toć ieſt záiſte ludźi prawdźiwie rządźić/ myślam ich roſkázowáć/ ſercá głáſkáć/ á wáły nawáłnośći ich ſkromić y ćiſzyć. ModrzBaz 19v; Bogini/ która miłosćią ſzáfuieſz [...]/ Zfolguy mi máło: [...] Iuż mię niewracay ku pierwſzéy wolnosći: Bo niewiem bych żyć vmiał bez miłosći: Tylko Pan inſzy niech mi roſkázuie KochFr 76; V mnie záwżdy do nowego/ Doſtánie zboża káżdégo: V mnie w brogu/ w ſkrzynce sſtawa: Tym wſzyſtkiégo niedoſtawa. Bo mi chćiwość nie pánuie/ Ani mi świát roſkázuie. KochMRot B2; GórnRozm I3v [2 r.]; Fábrycyus rozſzerzone ręce od vſzu do ocżu/ potym do noſá y ocżu/ y do gárdłá záſię/ y potym áż do żywotá vkazał/ y Poſłom odpowiedział: Poki tym cżłonkom/ ktorychem thykał/ będę ſie mogł ſprzećiwić y im roſkázowáć/ nicżegoy mi nie zbędzie. Phil I3; A wolność prawdźiwie tá rozumiána bydź ma/ w któréy wſzyſcy práwu poddáni/ á práwu nikt nie roſkázuie OrzJan 16; Głowá grunt w cżłeku głowá mu pánuie/ Powod ieſt wſzech ſpraw/ cżłonkom roſkázuie/ Ieſt iáko Zamek ktory Kśiążę rządźi RybGęśli C4v; Ze niebyło nádeń więtſzego niewolniká. Bo iáko on [Aleksander Wielki] wſzyſtkiemu świátu roſkázował: ták iemu wſzyſtkie złe żądze á ſpráwy pánowáły. Filozofom záś choć świát roſkázował/ ále záś oni roſkázowáli żądzam złym/ ktore poſpolićie świátem rządzą. PowodPr 61; KTo władnie prędkim cżáſem? kto ták biegu chćiwe Ná wodzy trzyma ſwoiey/ látá nie leniwe [...]. Kto ſzcżęśćiu [= losowi] roſkázuie? WitosłLut A5v.

rozkazować w czym (1): widzi mi ſie/ iż Fortuná ma przodek/ á ledwo to/ nie iey ſámey dzieło: bo widzimy iż we wſzitkich ná ſwiecie rzecżach roſkázuie GórnDworz D3.

rozkazować gdzie (2): RejPos 115; Albo ieſli wiátr [...] twoy ſlub z łodźiámi roznieſie/ Po morzu/ y po wodzie/ gdzie on roſkázuie PudłDydo A4v.

W połączeniu szeregowym (1): ábowiem gdzye ten Pan rządzi/ ſpráwuie/ á roſkázuie możnoſcią Boſtwá ſwoiego/ iuż tám wſzytki błogoſłáwieńſtwá roſciągną ſie nád przybytkiem onym y nád zebrániem iego. (marg) Goſpodárſtwo Páńſkie w domu cżłowieká wiernego. (–) RejPos 115.

W przeciwstawieniu: »rozkazować ... służyć« (1): Ciáło roſkázowáć chce/ á duſzy ſłużyć ſobie każe. SkarKaz 489a.

Zwrot: »rozkazować możnie, z możnością« [szyk zmienny] (1:1): RejPos 115; Dziſieyſzych złych á oſtátnich cżáſow/ ktorych ſzyderze á Epikurowie możnie roſkázuią/ máło ważne ieſt ſłowá Bożego vſługowánie. RejPosRozpr cv.
a) Kierować czyimś postępowaniem (6): Abowiem cżłowiekowi poććiwemu/ ácż ſie y tákie y owákie przypadki w nim mieſzáć muſzą/ tedy nic nie ieſt potrzebnieyſzego/ iedno áby cnotá ſwięta iáko páni á wielka krolowa poſpołu z rozumem wſzytkiemu roſkázowáłá. RejZwierc 142v; Bogáctwo więcey temu roſkázuie/ Niż on bogáctwu kogo opánuie. RejZwierc 226v, 144, 269; Iednák y niémam zá złé/ bo nieunoſzonym Rządzcą miłość/ y ſtárcóm czáſem náwątlonym Rzéſko ogniá dodáie/ mężóm roſkázuie: Cóż młodźi nieuſkrómnéy/ któréy to ſmákuie? GosłCast 31.

W przeciwstawieniu: »rozkazować ... być posłuszny« (1): Wiárá nie ma być zmyſlom áni rozumowi poddána: ále oná ma roſkázowáć/ á my iey być poſłuſzni w pokorze á w proſtośći. WujNT 525.

b) Trzymać na wodzy pokusy, namiętności, złe skłonności (5): Brzuchowi ſwemu vmiał roſkázowáć/ mierne mu tylo potrzeby dáiąc/ á nic zbytniego niepozwaláiąc. SkarŻyw 298.
Zwroty: »nie dać sobie rozkazować« (2): RejWiz 130v; Abowiem to práwy pan kto ſie ſam zwycięży á nie da ſobie roſkázowáć żadnym áffektum álbo poſthronnym ſmyſłom ciáłá ſwego RejZwierc 81.

»sobie rozkazować« = sibi imperare Modrz (2): ták [biskup kanclerz koronny Samuel Maciejowski] dzierżał ná wodzy ſwe żądze/ iż [...] áni żadney ſzkárádey wády w nim znáć áni ſłycháć nie było [...]. Owa był práwym pánem/ nie ſtąd/ iż miał wiele/ ále przeto/ że ſobie mogł y vmiał roſkázowáć. GórnDworz B7v; ModrzBaz 18.

Szereg: »panować abo rozkazować« (1): Abowiem káżdy pirwey ſobie pánowáć ábo roſkázowáć ma [imperare debet]/ niżli drugim. ModrzBaz 18.
a. Dowodzić (10): pátrz ná to káżdy/ iż porządek w woyſku/ porządek około budowánia/ porządek około okrętu/ wſzytek záwiſł ná iednym cżłowiecże/ ktory roſkázuie GórnDworz Gg; Porządek they ſłużby żołnierſkiey thákim obycżáiem bywał. Napierwey Hetman wielki álbo źiemſki wſzyſtkim roſkázował y dźiś roſkázuie/ po nim Hetman polny/ kthory ná iego mieyſcu czáſem bywa. BielSpr 70, 12v [2 r.], 64; Niemoże to być/ áby ten woyſkam miał vmieć dobrze roſkázowáć/ ktory ludźiam ſobie poddánym dobrze roſkázowáć nieumie ModrzBaz 47v; KochPieś 36.

rozkazować przy czym [= w jakiej sytuacji] (1): Do gáſzenia máią bydź náznáczeni w káżdym domu/ cżego kto przy ogniu ma pilnowáć. Naprzod kilkánaśćie mężow ſpráwnych/ bácżnych/ coby roſkázowáli y rządźili przy ogniu GostGosp 144.

Szereg: »rozkazować i rządzić« (1): GostGosp 144 cf rozkazować przy czym.
Przen (1): A ſtrách poſpolićie więc kiedy grozę cżuie/ Więcey niżli Hetmani/ y Krol roſkázuie. Węgierſkim ſtrychem záraz vćiekáć pocżęli/ Gdy Krolá Władźiſłáwá pod Warną pozbyli. KmitaSpit Cv.
b. O relacji między Bogiem Ojcem i Synem Bożym (4): ktemu mowią/ że Ociec w bytnośći ſwey ieſt więtſzy práwem thym że ieſt Ociec/ y roſkázuie Synowi/ á przedſię mowią że nie ieſt mnieyſzym. SarnUzn G7v, A4v, H3; CzechEp 181.
c. [Przen: Regulować: [gorczyca] boleść zębow vſkramia/ y áże do mozgu przechodźi á iego plugáwośći niewymownie cżyśći/ kámień łamie/ vpłáwom niewieśćim roſkázuie/ chęć iedzenia pobudza Cresc 1571 243.]
d. Rozporządzać czymś, mieć coś do dyspozycji [czemu](1): Abowiem gdy obacżyſz/ co tu kolwiek maſz/ á od kogo maſz/ á ieſli twoie ieſth/ á długoli będzyeſz roſkázował temu/ mogłbyś nie wznośić tey márney myſli ſwoiey. RejPos 201.
3. Mieć władzę, panować; imperare HistAl, Vulg, Modrz; imperitare Mącz [w tym: komu, czemu (123)] (181): RejKup z2v; á dlá thego wſzytkiemi ſiłámi będziem ſtobą walcżyć/ abyſmy ziemie twey [...] doſtáli/ ále iżes rzekł nie telko ludziom ále też y Bogom roskázowáć HistAl G8, N5v; KrowObr 3v, 16; RejWiz 114v; BielKron 453v; Imperito, Gwałtownie roskázuyę/ Mam ná wodzy poddane ſwe. Mącz 280b; Przeto ktoby chciał ludziom dáć tákiego páná/ iáki by był godzien ſam ieden roſkázowáć/ trzebá by go náleść doſkonálſzey nátury/ niż ieſth cżłowiecża GórnDworz Gg2, Gg6v, Ii, Iiv [2 r.]; PaprPan Hh3v; Zycżyłbym tedy tego/ áby ći/ ktore ták gorąca chęć pánowánia zápala/ obacżáli y ſámi śiebie/ y one ktorym roſkázowáć chcą/ y wſzytek ſpoſob rządzenia. ModrzBaz 106v, 104v, 114; [stolica carogrodzka] nigdy długo ſpokoyną nie byłá/ záwżdy ſię spoſłuſzeńſtwá ſtárſzych ſwoich wyłámowáłá/ záwżdy mátce ſwey Kośćiołowi Rzymſkiemu/ y innym ſtárſzjm śioſtrom ſwoim Pátryárchiom wſchodnim/ roſkázowáć nád przyrodzenię [!] chćiáłá SkarJedn 388; WujNT 69; Nie dźiwuy ſię iż nád wyſokiego ieſt wyżſzy/ y drugi ieſzcze wyżſzy/ á źiemi wſzytkiey krol roſkázuie/ y oná mu ſłuży. SkarKazSej 676a.

rozkazować nad kim (1): Wiecie że kſiążętá ziemſkie roſkázuią nád inemi/ á ći co ſą ſthárſzy miedzy nimi/ moc á zwirzchność ſwą okázuią miedzy nimi RejPos 312.

rozkazować gdzie (3): Leop Eccle 5/8; Poetowie zmyſlili piſząc: Pocżęli Gigántes ſtáwiáć gory ná gorę/ á po nich do niebá wleść obálić bogi z niebem áby ſzyie połamali/ á ſami tám chcieli roſkazowáć. BielKron 24; GórnDworz Ggv.

Zwroty: »rozkazować sobie« = panować niepodzielnie (1): gdy ono Páná pythał/ komuby zwirzchność ſwą á mieyſce ſwoie poruczáć racżył po odeſciu ſwoim. Powiedzyeć mu Pan racżył: Iż iednoć ſie o tym pytáią pogáni moy miły Pietrze/ á ći w ſrogoſciach ſwoich roſkázuią ſobie: ále ia w koſciele ſwoim ták mieć nie chcę RejPos 301.

»surowie rozkazować« (1): Lekce też poważywſzy wſzelką zwierzchność/ ktoraby złośći ich káráć miáłá [...]: gdy ſię [papieże] ſámi hámowáć niechcą: [...] wſzytkich ſobie władzą przywłaſzcżáią/ y wſzytkim roſkázuią y ſurowie roſkázuią. CzechEp 388.

»szeroko rozkazować« (1): A thák pomázániec Boży ábo zwierzchni pan káżdy/ ſtáráć ſie będzie/ iżby iego poddáni byli walecżni/ nie dla tego/ áby ſzeroko roſkázował/ ále dla tego/ iżby y ſiebie/ y poddáne ſwe obronić mogł od thych nieprzyiacioł/ kthorzy by ie hołdowáć/ ábo krzywdzić chcieli. GórnDworz Hhv.

»wszem (a. wszytkim), wszytkiemu światu, nie tylko ziemi ale i niebu rozkazować« [szyk zmienny] (4:2:1): RejWiz 39v; IEſt przecż dziwowáć ſie ſpráwie Tureckiey/ á nawięcey prętkośći ich [...]. By tho Krześćiánie w ſobie tháką ſpráwę mieli wſzytcy iednoſtáynie miedzy ſobą/ nie tylko źiemi ále y niebu mogliby roſkázowáć. BielKron 259v; RejAp 143v; ſnadź by mi łatwiey przyſzło vcżynić wizerunk/ wielkiej kſiężny/ ktoraby wſzytkiemu ſwiátu godna byłá roſkázowáć/ niż ſtánowić/ iáka ma być ze wſzytkim dworna páni GórnDworz V7; SkarŻyw 171; CzechEp 388; BielSjem 17.

»wszem, wszemu stworzeniu rozkazować« = o człowieku: mieć władzę nad innymi stworzeniami (2): Ale iż miedzi wſzytkimi ſtworzonymi á żywymi rzecżami nad cżłowieka nic nie ieſt ſlachetnieyſzego, bowiem on wſzemu ſtworzeniu rozkazuie. Przeto godzi ſie od cżłowieka pocżąć naſze powiadanie GlabGad A5; RejWiz 10v.

Szeregi: »rozkazować, panować« (1): Coż za roskosz w państwiech mają, Ktorych tak chciwie żądają [...]. Podobno dla chwały prożnej nie baczą tak nędze wielkiej, A miło im trudności nosić, Ktorycheś tu powiedział dosić. M[iła i]m rzecz rozka[zo]wać [N]ad wszytki ine panować [A]no sie ich mnodzy boją, Kłaniając sie, zdaleka stoją. BierRozm 17.

»rozkazować i przodować« (1): vkazawſzy Piotrá ná to obránego/ áby inſzym roſkázował/ y między imi przodował: boby ſię iuż było więcey ſwárzyć Apoſtołom nie trzebá/ wiedząc páńſkie roſkazánie y poſtánowienie. NiemObr 32.

»władnąć i rozkazować« (1): Vkaſz ſwiádectwo s piſmá ſwiętego/ gdzie Piotr władnął y roſkázował inſzym Apoſtołom? KrowObr 16.

Przen [gdzie] (2):
Zwrot: »wszystkim rozkazować« (1): Day nam ſtałość w mocney wierze/ niech nas z ręki twey nikt nie bierze/ niechay iuż twe Słowo wſzędy pánuie/ wſzyſtkim roſkázuie ArtKanc E20v.
Szeregi: »krolować a rozkazować« (1): day [Panie] táką ſpráwę nędznemu zebrániu náſzemu/ áby pokoy ten twoy ſwięty/ kthoryś tu opowiedzyeć racżył ſwiętym zwolennikom twoim/ záwżdy krolował á roſkázował w przybytkoch náſzych RejPos 115.

»panować, rozkazować« (1): ArtKanc E20v cf Zwrot.

a. Być władcą, przywódcą, zwierzchnikiem (82): Wezmi przeto dziewitzo Mariá záplatę twé cżyſtoſci/ ktorá ijnſſá nie ieſt iedno aniolom roſkazowatz OpecŻyw 183; A Macedonowie wołáli s płácem/ wielki Ceſarzu vſtaw to międzi námi kto po ſmierći twoiey ma nam roskázowáć. HistAl N3; KrowObr 19; Bo dopiro iuż práwy Krol ſie wam nágodzi. Ktory wam iuż w pokoiu będzie roſkázował/ Kiedym ia wam oycżyznę iuż ſpokoyną oddał. RejZwierz 34v; NIemrot z narodu Gigántow/ [...] napirwey v Bábilońcżykow pocżął pánowáć [...]/ námowiwſzy k ſobie Iektaná s potomſtwá Semowego/ drugiego też s potomſtwá Iápetuſowego. Ci trzey wſzytkiemu potomſtwu Noego ná ten cżás roſkázowáli. BielKron 7; OThoniel z narodu Iudá [...] roſkázował Zydom cżterdzyeśći lat BielKron 49; ſzło było drzewo leśne áby ſobie krolá wybráli álbo pomázáli nad ſobą/ rzekli oliwie/ roſkázuy nam. BielKron 50v; Ceſarz im [Saskom] odpowiedział táką dał powiádáiąc tę przycżynę/ yż on nie iednemu kroleſthwu roſkázuie/ nie może záwżdy w Niemcech być oſsobą BielKron 209v; Károlus ſyn Pipinow krolá Fráncuſkiego/ Ceſarz Rzymſki roſkázował Węgrom zwyćiężywſzy ie z wielką pracą BielKron 299, 49v [2 r.], 51, 51v [2 r.], 52v, 101v (18); GórnDworz Ff8v; gdyż cie Pan nie przekłáda pánem w ſrogośći/ ále ſługą w łáſce á w miłoſierdzyu owiecżkam ſwoim. Służże im wiernie w ſłowie Bożym/ á nie roſkázuy w pyſze. RejPos 314v; BiałKaz H2v [2 r.]; ModrzBaz 17v, 48 [2 r.]; ktorzy [biskupi carogrodzcy] iſz pierwſze miáſto y głowę páńſtwá wſzytkiego wſchodnego mieli/ pierwſzy też być/ á wſzytkiemu duchowieńſtwu wſchodnemu roſkazowáć chćieli. SkarJedn 190, 139; ſtáráiąc ſię mátká o ſyná [św. Helena o cesarza Konstantyna]/ ktory wſzytkiemu świátu Rzymſkiemv roſkázował: pokwápiłá ſię do Hieruzálem SkarŻyw 398; A Papieżowie Rzymſcy drapieżnym obycżáiem/ ná táką moc/ władzą/ y tytuły [...] zdobywáli ſię/ opiſuiąc ſię być pány/ y Kśiążęty wſzytkiego świátá/ Ceſárzom/ y Krolom roſkázuiąc/ y onych z ſtolice ich ſpycháiąc/ á inſze ná to mieyſce wſadzáiąc. NiemObr 157, 59, 60, 159; NEPTVNVS morze pośiadł: wiátrom roſkázuie PudłFr 75; Zaden wielki Monárchá długo nie królował/ Gdy nád ſłuſzność y práwo ludźióm roſkázował. GórnTroas 22; WujNT 7, 878; A temu oboiemu Narodowi żeby iuż wiecznémi czáſy iedná głowá/ ieden Pan/ y ieden Król ſpólny roſkázował SarnStat 1020, 1011; SkarKaz 637a.

rozkazować nad kim, nad czym [= terytorium] (4): [prorok Achias] máiąc ná ſobie płaſzcż nowy przeryſowany ná dwánaſcie cżęśći/ rzekł do Hieroboám/ weźmi dzyeſięć cżęśći tego płaſzcżá/ á dwie zoſtaẃ/ da tobie Pan Bog roſkázowáć nád dzyeſiącią narodow Izráelſkich/ á ſynowi Sálomonowemu dam iednę/ nád pokoleniem Iudá roſkázowáć BielKron 78v; Kſiążętá by też Pruſkie y Pomorſłie [!] mogłyby ták rzec/ że nie przyſtoyna rzecz by nademną miáł roſkázować s Slácheckiego Domu/ gdyżem ia ieſt s Kſiążęcego rodzáiu. MycPrz II Bv; Co gdy kto poráchuie/ muśi mi to przyznáć/ iż gdy naznácżniey kwitnęło kroleſtwo P⟨apież⟩ ledwie nád piątą cżęśćią/ roſkázował. NiemObr 59.

rozkazować po kim (2): [Darius umarł] Cyrus po nim ſam roſkázował BielKron 110v; LIcynius zięć wielkiego Konſtántyná Ceſarzá/ wſchodnim Páńſtom [!] po onym okrutnym Máxyminie/ ſam ieſzcże okrutnieyſzy roſkázował SkarŻyw 187.

rozkazować gdzie (16): KrowObr 3; Leop Gen 36/30; A gdy ſie ſpołu zmowili [mieszkańcy miast Alba, Fidenae i Weje] przećiw Tullowi/ poſłał pirwey z hárdym á dotkliwym poſelſtwem Mecyus do Tulluſá mowiąc/ iż nam ſłuſzniey tu roſkázowáć właſnym dzyedzicom/ coſmy ſie tu z dawná porodzili/ niżli wam zbieráney á mieſzáney drużynie BielKron 101v; Kroleſtwo [India] ieſt ſpokoyne/ [...] żadny tám z woyſkiem nie poſtał do thego cżaſu krom Semiramis krolowey Aſyriyſkiey á Alexandrá wielkiego/ ále iedno ná tę ſtronę rzeki Gángeſá gdzie Porrus krol roſkázował. BielKron 268v; Przyſzliſmy do źiemie Mezaryb/ w ktorey roſkázuie Kſiążę Zámbei/ Arabom też roſkázuie drugim BielKron 456, 20, 314, 356v, 443, 455v; GórnDworz Gg; Poki tedy ći dwá pánowie/ Krol Longobárdiyſki/ y Ceſarz Konſtántynopolitáńſki we włoſzech roſkázowáli/ nie mogł Papież vrość NiemObr 170, 169, 170 [2 r.]; PowodPr 33.

rozkazować skąd (1): Byłá też záſie miedzy Olgierdem á Keyſtutem roznicá o Wilno/ ktory ſie miał w nim zoſtáć/ zgodźili ſie ſámi/ [...] Olgierd doſtał Wilna/ a ſtąd roſkázował wſzytkim przyiaćielom. BielKron 379v.

W formule tytularnej (2): Iam nad pani pan droge vkazvgiie. a roſzkazvgye lywdziom. yam Corona y Stolyecz hwſzrephow [lege: Khusrawow]. MetrKor 46/46v [idem] 46/175.

W połączeniu szeregowym (1): Pán Kryſtus tu ná ten ſwiát przyſzedł od Oycá ſwego nie dla tego/ áby tu pánował/ krolowáł/ y roſkazował/ iáko pánuią tego ſwiatá Krolowie KrowObr 3.

Zwroty: »mocą, mocnie rozkazować« (2:1): KrowObr 6v; Przyiechał potym [Bartłomiej] do Kráiny ktorą zową Sárágná/ w ktorey Krol Sárágna mocnie roſkázował/ y miał pod ſwą mocą drugie Kroliki BielKron 443; StryjKron 330.

»srodze rozkazować« (1): (nagł) Chábry Boleſław K. Polſki. (–) TEn mężnym był á práwie ználi go pogánie/ Cżęſto ſzáble ſzcżęſliwie ſwey dobywał ná nie. Bali ſie go bo im ták ſrodze roſkázował/ Y práwie iák możny Krol ták nimi kierował. PaprPan Dd3v.

»wszy(s)tkim, wszy(s)tkiemu światu, wszej ziemi rozkazować« (4:2:1): ForCnR A3; KrowObr 6v; tákże y ná zyemi/ ſą iedni wyzſzy nád drugie/ nád tymi záſię krol ieſt ktory wſzey zyemi roſkázuie BielKron 80; NiemObr 159, 172; Gdy ſie wielki Alexánder chlubił zwierzchnim páńſtwem á wolnośćią/ (iákoż ſłuſznie/ bo wſzytkiemu świátu roſkázował) Filozofowie choć pogáńſcy/ Bráchmanes piſmem/ á Diogenes vſtnie ták go odpráwili. Ze nie było nádeń więtſzego niewolniká. Bo iáko on wſzyſtkiemu świátu roſkázował: ták iemu wſzyſtkie złe żądze á ſpráwy pánowáły. PowodPr 61.

Szeregi: »panować, (i, a) rozkazować« [szyk 4:1] (5): Tamże posłowie i po drugi raz przez tegoż Siennickiego powtorzyli, prosząc, aby to jeno raczył na dobrej pieczy mieć, że krolem jest polskiem, ktory inaczej panować i rozkazować nie ma, jeno jako prawa polskie uczą. Diar 60; Y záchowaſz W.Kr.M. tym powinność ſwą poddánym ſwoim/ gdyż nie w ſrogośći ále záwżdy w łáſce á w miłośierdźiu/ ták iáko przodkowie Wáſzey Kr.M. łáſkáwie á miłośćiwie nam pánowáć á roſkázowáć będźieſz racżył. WujJudConf 17; A Xiążę Daniło Románowic [...] inſzych Kniáziow Ruſkich przećiwnych ſobie/ częſcią woyną zhołdował y do posłuſzeńſtwá przywiodł/ [...] zá czym wielką mocą [...] pánował y roſkázował. StryjKron 330; ktory [papież] nikomu poddánym być niechcąc/ wſzytkim pánowáć/ y roſkázowáć chce NiemObr 172; A ſtárſzy więc Włodźiſław Czechóm roſkázował/ A potym záś y Węgróm walecznym pánował KochFr 43.

»władać i rozkazować« (1): Bo ácż ſię ták zda/ żeby [papież] ná mieyſcu pewnych niektorych/ z onych páńſtw śiedźiał y onymi władał y onym zoſobná roſkázował [...]: Wſzákże [...] CzechEp 373.

W przen (1):
Zwrot: »obiema rękoma rozkazować« (1): [Litawer mówił do Aleksandra:] możeſz porownáć nie tylko s kſiążęty/ ále y s krolmi Krześćijáńſkimi w Europie/ gdy nam będzyeſz obiemá rękomá roſkázował/ máiąc w iedney ſzáblę/ w drugiey laſkę/ to ieſt/ áby złym ſrogi był/ á ná powolne łáſkaw był BielKron 403v.
b. O Bogu i Chrystusie (26): RejKup Zv; Duſſo moyá dobrorzecż temu Pánu ſwemu/ Ktory ſam roſkázuye ſtworzenyu káżdemu LubPs X5; Teżći Bogu nie ſzepcą/ á wżdy ſię zmiłuie/ A to wieſz że ten wſzytkim Krolom roſkázuie. RejZwierz 19; CzechRozm 9v; Ten władnie świátem ſam niezmierzonym/ [...] Wſzytkim narodom ten roſkázuie/ Y wiecznie ná ſwym thronie króluie. KochPs 70, 74.

rozkazować w pośrzodku kogo (2): RejPos 231; RZekł Pan do páná mego [tj. w przyjętej interpretacji: do Chrystusa] [...]. Ná kray świátá rośćiągnę z Sionu wielkiégo Władzą króleſtwá twégo A ty ná wſzytki ſtrony vżyway praw ſwoich/ Roſkázuiąc w pośrzodku nieprzyiaćiół twoich. KochPs 170.

rozkazować gdzie [o terytorium] (5): W ten cżás wzwyedzą iż tu Bog Iákobow pánuye/ A po wſſytkich gránicach zyemye roſkázuye. LubPs O4v; BielKron 459; SarnUzn B5; CzechRozm 107; [mówi król zwierząt, we śnie reprezentujący sułtana tureckiego] Ieſtem ia bicż Boży/ Ktory/ Máchometowę wiárę wſzędzie mnoży. Nie przepuſzcżę żadnemu kto nie Beſſermanem/ Bog w niebie roſkázuie/ ia ná źiemi Pánem. BielSen 8.

rozkazować gdzie [o siedzibie] (3): Ten Pan nád wſſytkyemi národy kroluye/ A Bog ná ſtolicy ſwyętey roſkazuye LubPs M4v, P6, X.

W formule modlitewnej (1): [...] ná cżeść Bogu iednemu/ przez Iezuſa Chryſtuſa: ktory z Oycem y Duchem świętym tenże Bog ieden roſkázuie ná wieki Amen. SkarŻyw 403.

Zwroty: »możnie, możnością rozkazować« (1:1): Iedno to pewnie wiemy/ iże ieſt Bog práwy. Nigdy nierozmierzony/ nigdy nieſkońcżony/ Ktory w niebie ná zyemi pátrzy ná wſze ſtrony. A wſzytko wie/ rozumie/ y wſzytko ſpráwuie/ A káżdemu ſtworzeniu możnie roſkázuie. RejWiz 186v; RejPos 231.

»sobie rozkazować« = panować niepodzielnie (1): Gdyż ieſt ták dobrotliwa tá wielmożność iego [Boga]/ Iż nie cżyni nigdy nic nieſpráwiedliwego. [...] A iáko práwy mocarz ſobie roſkázuie/ Gdy ſie tym ſwieckim burdam dziwnie przypátruie. RejWiz 142.

»wszytkiemu światu rozkazować« (2): LubPs Y6v marg; A Królowie záś máią nád ſobą páná/ Który wſzytkiemu świátu ſam roſkázuie/ Ná źiemi/ y ná niebie wiecznie króluie. KochPieś 17.

Szeregi: »panować i rozkazować« (1): Wſzytkiemu temu ſtworzeniu on pánuie y roſkázuie/ y znáki boſtwá ſwego ná niektorych náznácżył BielKron 1v.

»władać (a. władnąć) i (a) rozkazować« (2): A w tym wiecżnym Boſtwie/ nie máſz nic więtſzego/ nic mnieyſzego/ nic pirwſzego/ nic poſlednieyſzego/ iedná wola/ iedno wykonánie/ iedno pánowánie/ y iedno ſceptrum kthorym włada Bog y roſkázuie ná niebie/ ná morzu/ y ná ziemi. SarnUzn B5; RejPos 291.

W przen (1):
Zwrot: peryfr. »rozkazować pod żelazną miotłą« = być władcą bezwzględnym (1): Rzekł do mnye [tj. Chrystusa] wſſechmocny Pan z Máyeſtatu ſwego/ Tyś ieſt ſam wdzyęcżny moy ſyn z narodu moyego/ [...] Wſſytki narody ſwiátá dam w dzyedzictwo tobye/ Wſſytkę ſſyrokość zyemie weźḿ w oſiádłość ſobye. Będzyeſz im roſkázował pod żelázną miotłą [Reges eos in virga ferrea Vulg Ps 2/9] LubPs B2.
Przen (1): O beſpiecżnieć teraz może Páńſthwo Rzymſkie mowić ſiedzę iáko krolowa/ á ſnadź wyſzſzey niżli krolowa/ bo o trzech koronach/ y nie ieſt wdowá bo ma mężá/ y nie ledá mężá bo roſkázuie wielu krolom/ y ſmutku żadnego namnieyſzego nie zna/ áni ſie namnieyſzego vpadku nie nádziewa/ bo ma wiele pomocnikow zá ſobą. RejAp 150v.
α. O Antychryście [gdzie](1): ITu w máłym piſániu vyrzyſz rzecży wielkie Iako ſproſny Antykryſt/ zwodźił Stany wſzelkie Zmyſlonymi duſzámi: ták w poddáńſtwo ſwoie Wyniosſzy/ poddał ſobie Kroleſtwo oboie. Ná Ziemi y ná Niebie/ Hárdźie roſkázuiąc GrzegŚmkt v.
c. O narodach i państwach: utrzymywać w poddaństwie i zależności (24): Tam też przy gorach Tatrach mieſzka Rus ktorym ziemianie polſzci roſkazuią MiechGlab 77; á od tego cżáſu Tátárowie roſkázowáli kſiędzom Moſkiewſkim y Ruſkim BielKron 428, 75, 101v, 112v; iż ná iákiego narodu kſtałth/ á ſtroy/ [Darius] dał przerobić ſwoię ſzáblę/ ten narod miał Perſom roſkázowáć. GórnDworz L6v; ktora [stolica królewska Żydów] iuż ná on cżás ták vpádłą byłá/ iż iuż poſtronni narodowie á Rzymſcy Ceſárze im roſkázowáli. RejPos 312; Ten [król Zygmunt August] wam y máiętnośći/ y ſzerokośći Páńſtwá/ ták wiele przycżynił że cudzim źiemiom/ y cudzim narodom roſkázuiećie. BiałKaz K4; Ktorzi cżytáią Włoſkie hiſtorie powiedáią/ że przed dawnemi cżáſy Padwiánie roſkázowáli Wenetom: á teraz opák/ Wenetowie pánuią nád Padwiány. ModrzBaz 105v; Zá złe máią Niemcy/ że Polacy roſkázuią Pruſom: y domagáią ſię práwá ſwego do nich ModrzBaz 105v, 51v.

rozkazować gdzie (7): Kto napierwey w Moſkwi álbo w Ruśi roſkázował/ otym piſmá niemáią [...]. [na rozkaz cesarza] Nápiſáli tedy iż im Wáregowie y Cżoſerowie ná ten cżás pánowáli BielKron 427, 91v, 153v, 426, 448; Abowiem ty wſzyſtki świádectwá nic ſie nie śćiągáią do teráznieyſzey niewoley ich [Żydów]/ áni do przyſzłego iákiego wedle ćiáłá zgromádzenia/ do ziemie oney/ w ktorey teraz Turek roſkázuie: Ale ſie ku oney Bábilońſkiey niewoley śćiągáią CzechRozm 117, 165.

Zwrot: »wszemu (a. wszytkiemu) światu, wszytkim, wszem ludziom rozkazować« (4:1:1): BierRozm 10; Ná ten cżás Rzymiánie chcąc wſzytkiemu ſwiátu roſkázowáć/ vſtáwili ták/ ktoreyby zyemie álbo miáſtá chcieli doſtáwáć [...] BielKron 143, 100; Cuncta maria terraeque patebant Romanis, Wſziſtki morzá y źiemie ſtały Rzimiánóm otworzone/ To yeſt gdźie yedno pomyſlibi [!] tám mogli/ álbo wſzem ludźióm roskázowáli. Mącz 283b; ktorzy [Turcy] przewyknąwſzy od nich [od Rzymian i Greków] wſzyſtkiey ſpráwy woienney/ ſwoiey ieſzcże więcey przycżynili/ thák iż wſzemu świátu roſkázowáć chcą. BielSpr 50, 28; [FlinsCunDzień Bv].
Szereg: »i mięszkać, i rozkazować« (1): A Betlehem iuż tego niemáſz/ á ktemu ieſzcże ná onymże to mieyſcu narod inſzy obcy y mięſzka y roſkázuie/ á nie on lud Izráelſki CzechRozm 165.
d. Mieć władzę nad siłami natury i istotami nadprzyrodzonymi (8): RejPs 131v; Trománcia tá ſámá Boſkie táiemnice ſpráwuie/ kto tę vmie/ roſkázuie cżártom/ Anyołom/ żywiołom. BielKron 46; Iż iuż pewnie wiemy/ że tákiego Páná mamy/ ktory roſkázuie ſmierći/ á każe vmárłemu wſtáć/ kiedy racży/ wedle woley ſwoiey. RejPos 221v, 51; Dał im moc y władzą [Luc 9/1].) Roſkázowáć czártom/ y chorobam ták duſznym iáko ćieleſnym/ ieſt rzecz z nátury Bogu ſámemu właſna: ále z dáru Bożego bywa vżyczána y ludziom WujNT 232.
Zwrot: »możnie rozkazować« (3): LubPs T5v; Ktory [Bóg] ácż ciáłá nie ma/ ále wſzytko może/ Trzęſie niebem y zyemią/ y kołyſze morze. Ten wiátrom/ gwiazdom/ ſłońcu/ możnie roſkázuie/ A co chce tho możnoſcią ſwą dziwnie ſpráwuie. RejWiz 112; RejPos 51v.
4. Wydawać osąd, orzekać, oceniać [według czego] (1): á ktorzi záś y iędrny dowćip máią/ y ciáło mocznę/ ći [...] y vmysł ſwoy niechay ták miarkuią/ iżeby prawdziwie [...] roſſądek dać mogli/ iżeby według rozumu roskázowali. KwiatKsiąż M.
5. Mówić, oświadczać, obwieszczać; mandare HistAl, PolAnt; dicere Vulg [w tym: komu (7), do kogo (1)] (12):

rozkazować co [z wyrazem o znaczeniu ogólnikowym] (1): CzechRozm 49 cf »rozkazować i opowiedać«.

rozkazować co [= przedmiot wypowiedzi] (3): Iż błogoſłáwiony ieſt Bog żywiący ludzi tych/ ktory ták ſtrzeże wiernych ſwoich/ roſkázuiąc ſrogie pomſty ludowi ſwemu/ ktoby śmiał błuźnić ſwięte imię iego. RejPos 267. Cf »rozkazować wolą«.

rozkazować o kim (1): Iákoż to y ſam o ſobie mowi y roſkázuie/ w ty ſłowá. Wyśćie świádkámi moimi (mowi Iehowách) y ſługá moy ktoregom obrał: ábyśćie [...] CzechEp 271.

Ze zdaniem dopełnieniowym referującym treść wypowiedzi [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż, że (2), zaimek pytajny (1), zaimek względny (1)] (4): wtym tedi poſleſz po mię/ á gdy przed cię przyydę będzieſz mi przed tym roskázował [declarabis] ktoć to powiádał HistAl L5v; Pan pokoy ſwoy koſciołowi ſwemu zá nawiętſzy vpominek zoſtáwić racżył/ nikogo nie przymuſzáiąc poniewolnie do żadney ſpráwy ſwoiey/ iedno roſkázuiąc zwolennikom ſwoim/ Iż kthokolwiek dobrowolnie vwierzy á okrzcżon będzye/ iż pewnie będzye zbáwion. RejPos 338v; Bo oto Iehowá roſkázuie/ że rozrázi dom wielki dziurami/ á dom máły poryſowániem. BudBib Am 6/11; CzechRozm 49.

Z przytoczeniem [w tym przytoczenie poprzedzone słowami: w ty słowa (1)] (4): Krol nád krolmi y pan nad pány Alexander ſyn Hámonow y krolowey Olimpiej Poruſowi roskázuiemy. Zoſtrzyłes ſmyſly náſze á dodałes nam ſmiáłoſći walcżyć przećiw wam HistAl G8, G7; Tedy on kazał wołáć po wſzyſtkim Kroleſtwie ſwym/ theſz y ná piśmie przez łiſty [!]/ roſkázuiąc: To powiáda Cyrus Krol Perſki: Wſſyſthkie Kroleſtwá źiemſkie dał mi Pan Bog Niebieſki: á tenże mi przykazał/ ábym mu zbudował dom w Ieruzálem Leop 2.Par 36/22; CzechEp 271.

Zwroty: »przykazując rozkazować« (1): Porus krol Indiyski łotrowi Alexandrowi/ ktory łotruiąc otrzymawa miáſtá przykázuiąc roskázuiemy [praecipiendo mandamus]. Gdi ty będąc ſmiertelny przećiw nieſmierthelnemu bogu walcżyć chceſz/ ſzalonoſć zięłá vmyſl twoy [...]. A dla tego thobie przykazuiemy/ ábys ſie do ſwey ziemie wroćił HistAl G7.

»rozkazować wolą (A) [czyją]« [szyk zmienny] (2): iżći to ten Pan roſkazał powiedziec kthory ma ſiedḿ duchow Bożych y ſiedḿ gwiazd. Gwiazdy to iuż wiemy w piſmie ſwiętym co ſą/ ábowiem ſprawce á náucżyciele zbiorow ſwięthych/ á iż też Pan pod thą ſiedmioráką licżbą do wſzytkich inych po wſzem ſwiecie roſproſzonych zbiorow wolą ſwą roſkázowáć racży. RejAp 34v; RejPos 189v.

Szeregi: »mowić i rozkazować« (1):CzechEp 271 cf rozkazować o kim.

»rozkazować i (a) opowiedać« (2): RejPos 189v; Toby byłá znoſnieyſza gdyby tylko ludzie [...] ániołá Bogiem názwáli: ále gdy ſie ták ſamże názywa/ [...] roſkázuiąc to przytym y opowiedáiąc ludziom co ſámemu Bogu należy: tedy wierę niewiem iákoby iuż temu nie wierzyć/ iż to nie proſty ánioł był/ ále ſyn Boży Bog ſłowo. CzechRozm 49.

α. Podmiotem jest tekst [co] (1): O troycy/ o perſonách/ o iſtnośći y podſtáćiach/ nic niewiem/ bo mi tego ná ten cżás krzćićiel nie zlecał. Iż też ſłowo Boże tego nie roſkázuie: bo tego w nim niemáſz/ iáko y ſam X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ wyznawa CzechEp 85.

Synonimy: 1. rozrządzać; 3. rządzić, władać.

Formacje współrdzenne cf KAZAĆ.

Cf ROZKAZOWANIE, ROZKAZUJĄCY

MP