[zaloguj się]

KAZAĆ (4042) vb pf i impf

pf (2935), impf (980), pf a. impf (127); pf (tylko w znacz I.): wszystkie użycia inf, praet (z wyjątkiem 5 wymienionych pod impf), plusq, imp, con oraz part praet act; praes w funkcji fut (179) np.: BierEz E4, M3, OpecŻyw 129, 177v, ForCnR Ev, HistJóz Cv, FalZioł I 139d. impf:całe znacz. II. oraz podgrupa I.b.β.; w znacz. 1: wszystkie użycia fut złożonego oraz part praes act; praes (551) np.: BierEz Dv, OpecŻyw 124, FalZioł V 2, LibLeg 7/69, 11/49v, 72, WróbŻołt 67/7; praet (5): MiechGlab 47, RejZwierc 56, SkarŻyw 130, 462, SkarKaz 155a.

W inf ka- (121), kå- (22); kå- Oczko, Calag; ka- : kå- Leop (2:1), BielKron (11:4), Mącz (17:1), RejZwierc (8:1), SkarŻyw (2:4), GostGosp (5:8), SarnStat (2:1); drugie a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie). ◊ W imp -å- (77), -a- (43); -å- BierEz (7), March3, KrowObr (2), BibRadz (2), OrzRozm, BudBib, MycPrz (2), KochOdpr, KochPs, SkarŻyw (4), CzechEp, BielSjem (2), KochPieś (5), PudłFr, GórnRozm, GrabowSet (6), KochAp (2), WyprPl, LatHar (2), WujNT (3), CzahTr, PaxLiz, SapEpit (2), ZbylPrzyg; -a- OpecŻyw (4), KromRozm II, RejFig, RejPos, ArtKanc; -å- : -a- Leop (4:1), BielKron (3:1), Mącz (1:3), Prot (2:1), SienLek (4:7), GórnDworz (2:3), HistRzym (6:2), RejZwierc (2:6), Strum (1:10), MWilkHist (1:1). ◊ W pozostałych formach kå- (3149), ka- (110); kå- : ka- OpecŻyw (55:2), ForCnR (5:1), RejRozpr (7:1), MurzHist (4:5), MurzNT (15:7), KromRozm III (27:1), KrowObr (72:3), RejWiz (27:1), Leop (75:6), RejZwierz (59:1), BibRadz (32:2), BielKron (573:9), GrzegRóżn (14:1), Mącz (27:1), GórnDworz (69:1), HistRzym (113:15), RejPos (129:2), RejZwierc (151:2), BielSpr (9:12), RejPosWstaw (4:1), SkarJedn (31:3), SkarŻyw (189:14), CzechEp (65:2), KochSz (7:1), PudłFr (4:1), GórnRozm (24:4), GrabowSet (18:1), KmitaSpit (1:1), CzahTr (1:1), ZbylPrzyg (3:1), SzarzRyt (1:2); też ka- HistAl (5).

Fleksja
inf kazać
praet
sg pl
1 m kåzåłem, -m, -em kåzåł m pers kåzalismy, -smy, -esmy kåzali, -chmy kåzali, my kåzali
f kåzałam, -m kåzała m an
2 m kåzåłeś, -ś, -eś kåzåł m pers kåzaliście, -ście, -eście kåzali
f -ś, -eś kåzała m an
3 m kåzåł m pers kåzali, kåzali są
f kåzała m an
n kåzało subst kåzały
plusq
sg
2 m -ś był kåzåł
3 m był kåzåł, kåzåł był
imperativus
sg pl
1 kåżmy
2 kåż, kåży kåżcie
3 niech, niechåj kåże niech, niechåć kåżą
conditionalis
sg pl
1 m kåzåłbych, bych kåzåł, bym kåzåł m pers bychmy kåzali, kåzalibysmy, bysmy kåzali
f bym kåzała m an
2 m byś kåzåł, by kåzåł m pers kåzalibyście, byście kåzali, by kåzaliście, wy by kåzåł, wy by kåzali, byście kåzałby
f byś kåzała m an
3 m kåzåłby, by kåzåł m pers by kåzali
f by kåzała m an
n by kåzało subst
con praet
sg
2 m byś był kåzåł
3 m by był kåzåł
impersonalis
praet kåzåno, kåzåno by było
con by kåzåno, kåzåno by
participia
part praes act kåżąc
part praet act kåzåwszy
inne formy
praes i fut sg 1 - kåżę; praes i fut sg 2 - kåżesz; praes i fut sg 3 - kåże; praes i fut pl 1 - kåżemy, kåżem; praes i fut pl 2 - kåżecie; praes i fut pl 3 - kåżą; fut sg 1 m - będę kåzåł; fut sg 3 m - będzie kåzåł; fut pl 1 m pers - kazać będziemy; fut pl 3 m pers - będą kazać, kazać będą, będą kåzali; fut du 1 m pers - będziewa kazać

inf kazać (162).praes i fut 1 sg kåżę (63) [w tym: -e (4)].2 sg kåżesz (117).3 sg kåże (572).1 pl kåżemy (25), kåżem (3) GliczKsiąż, Oczko, MWilkHist.2 pl kåżecie (17).3 pl kåżą (173).praet 1 sg m kåzåłem, -m, -em kåzåł (39). f kåzałam, -m kåzała (2).2 sg m kåzåłeś, -ś, -eś kåzåł (43). f -ś, -eś kåzała (2).3 sg m kåzåł (1950). f kåzała (121). n kåzało (2).1 pl m pers kåzalismy, -smy, -esmy kåzali (40), -chmy kåzali (2), my kåzali (1); -smy : -chmy : my kåzali LibLeg (12:2:1); ~ -smy (25), -śmy (1), -(s)my (14); -smy : -śmy SarnStat (21:1); ~ -esmy (3), -ésmy (1) SarnStat (3:1).2 pl m pers kåzaliście, -ście, -eście kåzali (5).3 pl m pers kåzali (135), kåzali są (1); kåzali : kåzali są OpecŻyw (8:1). subst kåzały (2).plusq 2 sg m -ś był kåzåł (1).3 sg m był kåzåł (18), kåzåł był (10); był kåzåł PatKaz I, RejKup, HistAl, RejPos (5), RejZwierc (4), SkarJedn, WysKaz; kåzåł był LibMal, SeklKat (2), WerGośc; był kåzåł : kåzåł był Leop (1:1), BielKron (1:3), GórnDworz (1:1), HistRzym (1:1).fut 1 sg m będę kåzåł (2).3 sg m będzie kåzåł (2).1 pl m pers kazać będziemy (1).3 pl m pers będą kazać (1) Leop, kazać będą (1) KuczbKat, będą kåzali (1) KochPs.1 du m pers będziewa kazać (1) OrzRozm Iv.imp 2 sg kåż (110), kåży (11); kåż : kåży BierEz (2:3), FalZioł (2:1), RejKup (12:3), HistRzym (7:1), RejZwierc (4:1), Strum (9:2).3 sg niech, niechåj kåże (4).1 pl kåżmy (6).2 pl kåżcie (24).3 pl niech, niechåć kåżą (3).con 1 sg m kåzåłbych, bych kåzåł (2), bym kåzåł (1); bych BierEz; bych : bym OrzList (1:1). f bym kåzała (1).2 sg m byś kåzåł (6), by kåzåł (1) HistJóz. f byś kåzała (1).3 sg m kåzåłby, by kåzåł (86). f by kåzała (3). n by kåzało (2).1 pl m pers bychmy kåzali (2) LibLeg, RejZwierc, kåzalibysmy, bysmy kåzali (2) HistAl, ActReg.2 pl m pers kåzalibyście, byście kåzali, by kåzaliście (19), wy by kåzåł (2), wy by kåzali (1), byście kåzałby (1); byście kåzali : wy by kåzåł : wy by kåzali : byście kåzałby LibLeg [wszystkie z jednym wyjątkiem w funkcji pluralis maiestaticus] (9:2:1:1).3 pl m pers by kåzali (16).con praet 2 sg m byś był kåzåł (1).3 sg m by był kåzåł (2).impers praet kåzåno (110); -åno (103), -ąno (1), -(a)no (6); -(a)no : -ąno ActReg (1:1).con by kåzåno, kåzåno by (11); -åno (9), -(a)no (2).praet kåzåno by było (1).part praes act kåżąc (65) [w tym Leop Mar 1/4, BielKron 137 może N sg m, BielKron 326v może G pl od KAŻĄCY part ai].part praet act kåzåwszy (33).

stp, Cn notuje, Linde XVIXIX w.

Znaczenia
I. pf i impf (3706):
1. Powiedzieć (mówić) albo (na)pisać, żeby ktoś coś zrobił (3691):
a. Wyda(wa)ć rozkaz, wyrazić (wyrażać) swą wolę; iubere Mącz, Vulg, Calep, Cn; praecipere Mącz, Cn; facere Vulg, PolAnt, JanPrzyw; provocare Mącz; indicere Calag; imperare, mandare, praeceptare, praemandare, propetrare Cn (2999): HistJóz C2v; kyedi prziyada Commiſſarze waſchey Krolyewſkyey mczi thedi naſchi zawſze benda gothowy. [...] na kthori dzyen w. m. kaze LibLeg 11/154; RejPs 152; RejJóz M8; RejKup o3v, v3v; GliczKsiąż H3; Ze go [Jonasza] rybá gdzye on chciał tham donieść muſiłá/ Ná ſuchy brzeg gdy kazał żywo wyrzuciłá. RejWiz 111v, 125v; RejZwierz 129 [2 r.]; wżdy niechćieli miáſtá otworzyć Ceſárzowi áżby ich pan kazał BielKron 229v, 12, 13, 67v, 99v, 247 (10); Imperare plus est quam iubere, Przikázác więcey yeſt niżli kázác. Mącz 280b, 36c, 176a; GórnDworz L4v, Y4, L18v; HistRzym 48v; RejPos 23, 351v; BielSat C4v, L4v; by nam iedno kto ledá cżacżko vkazał/ damy ſie wieść ná powodzie kędy iedno każą. RejZwierc 194v, 53, 137v, 271; KochPs 158, 165; SkarŻyw 30, 75, 99, 225, 501 (9); MWilkHist D3v; KochDz 108; BielSjem 22, 28; BielRozm 22; Tyś ſam tę mowę zaczął/ leć iá każeſzli rad prżeſtánę. GórnRozm C4, H3; ActReg 15; Calep 567a; GostGosp 24, 122; GórnTroas 41; NIe zeydę z świátá: áż ty każeſz Pánie GrabowSet D2v, R; WujNT 373 marg; Każeſz przynioſęć wody? CiekPotr 82; GosłCast 45; wſzytki niezgody wáſze vćiekáć y pſowáć ſię muſzą. gdy ieden każe/ ieden ſądźi / ieden rozumem ſwoim y mądrośćią wſzytkich rozumienia miárkuie. SkarKazSej 672b; KlonWor 51, 71.

kazać komu, czemu (926): OpecŻyw 124v; LibLeg 10/155; RejRozpr E3; RejJóz P6v; Otworz otworz ieſt kto wdomu Niechczeſly ſam kazy komu. RejKup e4; KrowObr 184; RejWiz 114v; A teraz mnie każeſz/ Idź [tu dicis mihi: Vade] Leop 3.Reg 18/11, 1.Cor 15/2, BBB3; UstPraw C4v; BibRadz Ier 50/21; OrzRozm L3v; Potym Xerxes iuż ſam niechćiał dla niefortuny cżynić z Greki/ ále kazał Márdoniuſowi kſiążęciu BielKron 117; Krol ćieſzył poſpolſtwo/ táńcował y drugim kazał BielKron 214v, 17v, 29, 47, 101v, 412v, 458v; Si respexeris donec ego te iussero, Będzieſzli ná mię pátrzał áżci każę. Mącz 176a; OrzQuin Z4v; GórnDworz K5v, Ffv, Ff7v; HistRzym 94, 97, 97v, 103v; Tákże y káżdy ſługá y woźniczá muśi záprzęgáć gdy mu każą RejZwierc 94v, 95, 101v, 173, 188; gdy widział iednego cżáſu ſwego záſłużonego Rycyrſkiego cżłowieká w łaźni trzeć ſie kámieniem/ pytał go: Cżemu ſie ták trze mogęcy komu kázáć? BielSpr 47, 47v; BudBib Ex 34/4; Boſo iáko mu kazano w onym vbierze ſzedł do Papieżá Eugeniuſzá wtorego SkarŻyw 166, 457, 597; CzechEpPOrz *4; Więc wáſzy wożnowie iácy ſą/ chłop proſty/ [...] wſzyſtká iego myśl/ o pożytku [...] zezna/ iáko mu káżą/ ábo iáko mu hoynie zápłácą. GórnRozm F, B2, E2v, H2; GórnTroas 57; A nie tylo Pan ſam náuki ſwey cudy potwierdzał: ále y Apoſtołom kazał. SkarKaz 417a, )(3v, 314a; KlonWor 80. Cf kazać co komu; komu cum inf; komu cum inf + A pronsię”; komu ze zdaniem dopełnieniowym; komu z okolicznikiem; Frazy; Zwroty.

kazać co [w tym: „cowzględne i pytajne w zdaniu złożonym (60) (składniacomoże tu być zależna od eliptycznego bezokolicznika); „uczynić co kazanoitp. (37)] (67): BierEz C2; OpecŻyw 47; RejKup b6v, c4, i6, 17, ſ2, v3v; Diar 61; gdy náſzy płáwili do Gdańſká: Wáńcżos/ ſmołę/ zboże/ wyrwawſzy ſie z Nowego Pruſowie pobráli to do miaſtecżká Nowego: Miſtrz powiedzyał iż tego nie kazał/ á wżdy nie nágrodźił ſzkody BielKron 392v; Pendet ab illius ore, Nie śmie nic począć yedno co ón każe. Mącz 288a; Po thym tedy krotkim poſwarku/ gdy pan Lubelſki milcżenie kazał/ powiedzyał pan Lupá w the ſłowá. GórnDworz I3; HistRzym 119; RejZwierc 55v; BudBib I 341d marg; HistHel B4v; Szalonemu też to podobna [...] ſługą ſie cżyiem odzywáiąc/ á tylko ná ten cżás przy pánu ſtać [...] poki by co łátwiego/ lekkiego/ y miłego roſkázował: A gdyby on záś kazał co trudnego/ niebeſpiecżnego/ y ciáłu przećiwnego/ tedy to ná zad porzucić CzechRozm 100v; SkarJedn 191; KochPs 45; SkarŻyw 40, 81, 83, 165, 183 (13); Iéy żárt káżdy był trefny/ á gdy co kazáłá/ Záwżdy wielką powolnosć po káżdym poznáłá. KochFr 115; BielSjem 18, 24; GórnRozm I3v; PaprUp G2v; ActReg 89; GrabowSet S; OstrEpit A2v; CiekPotr 14, 19, 91; GosłCast 17; SkarKazSej 698b. Cf kazać co komu.

kazać co komu (22): Coć każe dobrze pámiętay/ Kup co naydzieſz nagorſzego BierEz Dv; HistJóz Cv; a zeſ ti poſlal do nyego poſla ſwego pitayancz. Czemw wzial te ziemye. on od powyedzial. yz to mnye kazano. MetrKor 46/46v; RejRozpr E2v; RejJóz C6; RejWiz 189v; Leop Gen 41/55; BielKron 42v, 458v; CzechRozm 77; Rzecże Zyd Theophilowi: A ſłyſzyſz to co krol mowi? odpowie: ſłyſzę/ y wſzytko vcżynię co mi każe. SkarŻyw 171, 56, 171, 329, 402, 483, 497; CzechEp 125; GórnRozm F; PaprUp I3v; GórnTroas 29; Coż mi dáley każeſz? SkarKaz 161b.

kazać przez kogo [w tym: cum inf (6), ze zdaniem dopełnieniowym (1)] (7): Iezu ktoris przez angioła niewiaſtam kazał by apoſtołom opowiedziały ciebie zmartwy wſtać. TarDuch C7v; BielKron 235; RejPos 236; KuczbKat 205; SkarŻyw 481; ſkruchę w zakonie Páńſkim zálecono/ kiedy ſerce kráiáć przez Ioelá kazano LatHar 109; SiebRozmyśl F3.

cum inf (2504): MetrKor 34/135v, 40/824, 46/46v, 57/120v, 59/76v, 283, 61/224v; March1 A2; bych nie miał teraz gośći/ Kazałbych ſtlucż w tobie kośći BierEz E2, A2v [2 r.], C3, D, D2v [2 r.], D3 (29); Iedno żydowie pana Iezuſa vzrzą/ tedy ſie nad nijm ſmiluią/ ij puſcitz go káżą. OpecŻyw 129, 21v, 45, [61]v, 68, 77v (19); OpecŻywList C2v; ForCnR A2v; PatKaz I 2v; HistJóz A4v, B, C3; TarDuch B2v, B5v, B7v; á po nim wziąć tych pilulek z apteki kazawſzy ie vcżynić tym obycżaiem. Wezmi Maſſi pilul de meſereon Maſſi pilulek de Fumotere FalZioł I 15b, I 139d, III 34c, IV 33d, V 20b, 21a (10); Miedzi tymi ktoryż Alexandra karali że ſie ſobie kazał kłaniać, namędrſzy y naſławnieyſzy był Caliſtenes BielŻyw 106, 2, 22 [2 r.], 25, 65, 68 [2 r.] (20); GlabGad G; Tenże będącz w kacerſtwie Arrianomym [!] wiarę krzeſcianſką tępił, Biſkupy wywoławać kazał. MiechGlab 47, 4, 54, 87 [2 r.]; zebiſczie takowich ktorzi takowe ſbitkj poczinayą nalaſschi takowich kazal bi skaracz LibLeg 11/65; wi bi przyacziel nasz tich poddanich yego yeſly bedą ktorzi widacz tim livdziem yego ktorzi od niego do was przyacziela naschego przyadą kazal. LibLeg 11/67; michmi opowyedanye yego y wiznanye dworzanyna hoſpodarſkyego y wydza naſchego dlya pamyeczy wkxygy [!] zamkv krzemyenyeczkyego zapyſſacz kazaly LibLeg 11/157, 6/80, 160v, 7/9 [3 r.], 9v, 10 (53); March3 T7; RejPs 132, 155v, 201v, 203; RejRozpr E3v; A Zid dawſchi mv pyenyadze precz Zmyaſtha beſz omyeſzkanya wądrowacz kazall LibMal 1551/159, 1543/72v, 1544/87v, 1545/97v [2 r.], 102, 105v (15); SeklWyzn 3v; RejJóz I2v [2 r.], K, Kv, K2, K4 (12); RejKup b3v, b5v, b6, C, c6 (38); KromRozm I C4, E; widząc ie miłoſierdzim poruſzony żáłował ich y płákał y kazał im dáć kożdemu z oſobná dzieſięć tyſięcy złotych/ kazał im też ich właſnoſći zupełnie wroćić HistAl F6v, B8v, C4, C4v, C5 [2 r.], E3 (49); MurzHist C4, T3v; iako gdyby ludźie kázali śię pana Chriſtuſa zaprzéć/ kázali kogo inſzégo wzywać abo chfálić niſz pana boga ſamégo MurzNT 76, 81, 88v, 93v marg, Mar 10/49; KromRozm II d4, 14v; KromRozm III F8v, I4, Lv, M6, M8v, O2v; DiarDop 102 [2 r.]; MrowPieś A3v; GliczKsiąż E5v, F8v; LubPs M3; GroicPorz bv, pv, ii2v; Iżaſz Piotr ſwięty kazał kiedy przed ſobą pádáć/ y nogi ſobie Krolom/ Pánom/ y Ceſárzom cáłowáć? KrowObr 25v, 26, 37v, 72, 75v, 83v, 105v, 134v; ále ſie kto lęknie/ Gdy ſie każą rozebráć/ á ná pniu położą RejWiz 104, 26v, 70v [3 r.], 84v [2 r.], 131, 131v (13); A ieſli obacżą że on winny godzien karánia: położywſſygo náźiemi tuż przed ſobą każą go vbić [facient verberari]. Leop Deut 25/2, Gen 46/29, Ex 14/7,Lev 8/5, 13/54, 14/5 (30); KochZuz A4; Pánu ciáſny ná brzuchu Kolet vdziáłáli. Poſłał gi pan do kráwcá/ kazał gi rozſzyrzáć RejFig Aa2, Aa3, Aa4, Aa5v, Aa7v, Cc6, Ee3; AGátokles zduńcżyk był/ potym Krolem zoſtał/ Miedzy złote kofliki/ garnki ſtáwiáć kazał. RejZwierz 7, 2v [2 r.], 3v, 7v [2 r.], 12v, 14v (45); Saul każe ze złoſći ſwey pomordowáć Kapłany BibRadz I 163d marg; Ieſli on roſkaże áby zábito/ zábiiáią/ ieſli puśćić/ puſzcżáią. Każe bić/ biią/ każe borzyć/ borzą/ każe budować/ buduią. Ieſli każe z gruntu wywroćić/ wywrocą/ każe ſzcżepić/ ſzczepią [Si dixerit: Occidite, occidunt; dixerit: Remittite, remittunt; dixerit: Percutite, percutiunt; dixerit: Exterminate, exterminant; dixerit: Aedificate, aedificant; dixerit: Excidite, excidunt; dixerit: Plantate, plantant Vulg]. BibRadz 3.Esdr 4/8–9, *2, 2.Reg 4 arg, 13/17, 17/5, 24 arg (25); OrzRozm H3, Lv, Rv; A gdy ſie przez kápłaná rádził Páná Bogá każeli ná Filiſtyny vderzyć? Zámilcżał Pan ná to pytánie. BielKron 64v; gdy vſłyſzał Tátárzyná wołáiąc z tyłu Polakom záſzedſzy/ biehayte biehayte/ mnimał by kazano vćiekáć. BielKron 360v; tákież poſłanie miękkie kazáłá vcżynić/ kazawſzy mię pierwey chędogo w łáźni vmyć BielKron 458v, 7v, 10v [2 r.], 11, 12v, 14 (321); KochSat A4v; KwiatKsiąż Hv, O; Vino largius epulas celebrare, Ochotnie kázáć nálewáć. Mącz 184c; Dare noxae vel dedere noxae, Skáráć/ kázáć skáráć. Mącz 252a, 132c 167c, 176a, 177a, 216d (14);OrzQuin P3v; Prot Bv, B4v, Cv; SarnUzn D5v; Naprzod ábyś poznał wyplecenié/ káż mu [koniowi] nogę chromą wyćiągnąć SienLek 170, 170 [2 r.], 170v, 177, 189v, 190, 190v; RejAp 17v, 21, 23v, 28v, 34 (14); GórnDworz B6v, Nv, P [3 r.], Pv, P2v [2 r.] (35); GrzepGeom A4v; Patrz miſtrzu kthoreieś kázał grob kopać to ią żywo widźiſz. HistRzym 17v, 2v, 8 [2 r.], 8v, 9 [2 r.], 9v (98); iż táką káżdą płoną á niepotrzebną látoroſl chcze odciąć á chce ią kázáć wrzućić do ogniá wiecżnego. RejPos 61, 3, 8v, 10v, 24, 25v (60); BiałKat 33v; BielSat D2; HistLan F3; KuczbKat 330 marg; gdy kazáłá ná ſwym grobie wykowáć: Kto chce wiele ſkárbow doſtáć/ ten kámień káż odwálić.RejZwierc 48v; Czeſarz gdy ſie tego dowiedział/ kazał ſłup pośrzod rynku wkopáć/ y kazał páná Turniuſá do niego przywiązáć/ y nágárnąwſzy plugáwego ſmiecia kazał pod nim kurzyć áż ledwe żyw zoſtał RejZwierc 84; Przydzieſz náſypieſz koniowi owſá álbo náſypáć każeſz/ potym go każeſz ſobie oſiodłáć RejZwierc 97; prośił krolá áby mu zá to kazał dáć funt złotá. Antygon powiedział iż to wiele ná kuglarzá. Kuglarz powiedział záſię iákoby ná poſmiech/ każiſz mi dáć groſz. RejZwierc 98v, 9v, 17v, 28 [2 r.], 34 [5 r.], 38, 39v (100); Hannibal [...] chcąc vćiec w nocy táiemnie y z ludem ſwoim/ kázał przywięzowáć Wołom do rogow pochodnie z wielkim ogniem BielSpr 38v, 37v, 39v [2 r.], 43, 44, 45v (11); KochMon 28; WujJud 46v, 47 [2 r.]; Y wezmą ſtárſzy miáſtá onego męzá/ y każą go bić [flagellabunt]. BudBib Deut 22/18, b3, Lev 25/9 [2 r.], 1.Reg 13/3, 3.Reg 2/19, 11/18 (11); HistHel B3; Záwiozſzy ón Vpuſt dobrze ná przodku/ káżyſz záſye ón darn w Izbice kłaść Strum M2, C2v, Gv, G4v, [H]v, H4v (13); BudNT przedm c4v [3 r.]; CzechRozm 56v, 67v, 81, 150v, 225v (8); PaprPan Pv, Dd2, Gg3v [2 r.], Hh2v [2 r.], [Hh]5, [Hh]5v; że Przełożeni Zamkowi ábo Mieyſcy/ ábo ktorykolwiek inſzy vrząd/ miał te mężobyce [!] [...] gonić y poimáć/ á ſámi ie ſkáráć/ ábo ſkáráć kázáć. ModrzBaz 31; Są ći/ ktorzi ná okazáły pogrzeb wielki koſzt y nakład każą cżynić ModrzBaz [38], 21, 36v, 79, 80, 88v (11); Zbáwićiel/ gdy zá ſię/ y zá Piotrá pobor dáć kazał/ zá wſzytkie zápłáćił SkarJedn 71, 64, 89, 97, 131, 137 (16); KochOdpr D3; Oczko 26; Calag 268b; KochPs 158, 200; on vbogi ktoregoś od wrot odegnáć kazałá/ prośi niechćiey hárdzie gárdzić vbogim SkarŻyw 135; Gdy iuſz vmierał/ wziąwſzy wſzytki Sákramentá kośćielne/ śpiewáć około łoſzká Wigilie kazáł. SkarŻyw 414, 20 [3 r.], 21 [9 r.], 29, 30 [3 r.], 31 (265); Ale ſię pierwey ſtárguiem Toż dopiero ważyć każem. MWilkHist C3, B2v, C3; z obozu záś ſtrzelbę gęſtą ná drugich Tarnowſki Hetman kazał wypuśćić StryjKron 757, 41, 51 [2 r.], 120 [3 r.], 122 [2 r.], 130 [2 r.] (26); iáko dźiećiom w ſzkołách mowią. Dic textum, ták ſobie záwżdy w káżdey ſpráwie y przy: kázáć text ſłowá Bożego cżytáć CzechEp 137, *3, 29 [2 r.], 30 [3 r.], 31, 44 (17); KochJez Bv; NiemObr 17, 64, 71, 130; Ná pirwſzym mieyſcu pánnę cáłowano/ Tákże do końcá podáwáć kazano KochFr 25, 8, 10, 14, 26 [2 r.], 99, 134; KochDz 107; KochSz B2, Cv; KochWz 138, 141; ReszList 170 [2 r.]; WerGośc 229, 246 [3 r.], 247, 253 [2 r.]; BielSen 15; BielSjem 28, 30; KochPieś 2, 34, 43 [2 r.]; PudłFr 27; Bog [...] Kazał z Ráiu wygnáć gwałtem ono dwoie ludźi ArtKanc N11v, A15, C14, C16v, N15; BielRozm 27; prośićie liſtu od Krolá/ iżby onę ſzkáradną proteſtatią z kśiąg wydrápáć kazał. GórnRozm G2, H, N2v; KochWr 24, 38; PaprUp C4, Fv, G2v, G3 [2 r.], H4 (10); ZawJeft 12, 13; ActReg 6, 15, 30, 39, 58 (16); Kmiotkowie gdy pobory każą dawáć/ máią ie porządnie oddawáć cżáſu ſwego GostGosp 32, 22, 28, 46, 52, 98 (10); GostGospSieb +3v, +4v [2 r.]; C. Meuius/ Ceſárzá Auguſtuſá nád Zołnirzmi przełożony/ będąc poimány/ y do Antoniuſá przywiedziony/ był od niego ſpytány/ coby s ſtrony ſiebie kazał poſtánowić. Odpowiedział: Roſkaż mię co prędzey zábić Phil K2, C2, C4 [2 r.], E, E2, K2; GórnTroas 62; GrabowSet E, P2, R4v, T2v; KochAp 5; OrzJan 20; WyprPl B2v, C2v; LatHar 157, 317, 664; ták Antychriſt kiedy przyidzie/ każe ſię kłániáć nie tylko ſobie iáko Bogu/ ále y obrázowi ſwemu WujNT 869, 39, Matth 10 arg, 14/9, 18/25, 27/58 (35); WysKaz 30; A dla lepſzéy wiáry y pewnośći do tego pieczęć náſzę Koronną przyćiſnąćiéſmy kazáli. SarnStat 876; Dla tego ninieyſzym piſániém obiecuiemy żadnému tákowych win ná poddánych náſzych nie dáwáć/ [...] ále oné przez Vrzędniki náſze ná nas każemy wyćięgáć [faciemus exigere JanPrzyw 9] SarnStat 887, 42, 51, 64 [2 r.], 67, 129 (47); SiebRozmyśl H3v; ZapMaz II G 97/89v, 90; SkarKaz 45a, 83b, 242a, 382a, 518b; CiekPotr 3, 23, 59, 69, 74; CzahTr L3v; PaxLiz B3v, D; SkarKazSej 670a, 692b; SapEpit B3v; Abo żebyś ſobie kazał vpiłować zdrową nogę dla chromey: pewniebyś ćiáło ſwe właſne oſzpećił KlonWor ded **3v; Wſtawſzy idźie do Kárcżmy/ ieſli ma co groſzy. Tám każe piwo nośić KlonWor 34, **2v, 32, 70; PudłDydo A2v [2 r.], A3, A4v; Długi płaſzcz ná wierzch czarny każ ſobie vkroić ZbylPrzyg B3. Cf kazać przez kogo; komu cum inf; cum inf + A pronsię”; »kto [komu] każe«.

kazać komu, czemu cum inf (737): BierEz D3, E4, G2v, G4, M3 [2 r.], N2v, O; kazawſſy wynitz wſſytkim wſſedl tam ſám OpecŻyw 45, 6, 44v, 52v, 53, 94v (15); OpecŻywSandR nlb 2, 4v; ForCnR A4v, Bv, C, Ev [2 r.]; PatKaz II 62v; HistJóz B2v, C; TarDuch B8, C8; potym położyć na they borowinie roſparzoney á kazać temu na to ſieſć FalZioł I 116a, V 22c; BielŻyw 81; MiechGlab [89]; Agdi listh bandzie przethſczyon abo theſſ bezethczenya thobie kaſzą mowicz thedy bandzyeſſ na then sposzob mowicz LibLeg 7/31, 7/9v, 35, 69 [2 r.], 10/66v, 147v (18); A oni [...] nágráwáli nas każąc nam y gráć y ſpiewáć RejPs 204, 24; SeklWyzn a2v, c4v; RejJóz I2v, M5, N8v, P; powyada yſz tha Rzeznyczka wyedzyala o kradzyezey they y kazala ym do ſzyebye noſzycz LibMal 1546/118, 1543/67, 1544/80, 1547/136, 1550/151v, 1553/173v; SeklKat I, P3v; A tak każ też ſnich iednemu Stanacz zreieſtry ktoremu. RejKup b7v, b5v, b6 [2 r.], c6, c7v, d8 [2 r.] (23); KromRozm I Ev [2 r.], E4, H2; HistAl B6, F, G5v, L2, M5v; MurzNT 43v, 46, 93v, 96, 126; Nye odſtępowáliż wtym páńſkyego przykazánya/ ktory im pirwey vczyć/ potym krzćić kazał KromRozm II x2, h [2 r.], 1, o2v, v; KromRozm III H4v, H5, I5, I5v, M5v, M7v, N3; nye dopuſſcżamy im práwi żadney godzinki proznowáć/ każem záwſſe robić/ á ſwego vrzędu pátrzáć GliczKsiąż G6v, C8; GroicPorz g3; KrowObr 32v, 44v, 52v [2 r.], 100v, 120, 151v, 236; RejWiz 105, 109v; A ći co w przod ſſli/ fukáli nań każąc mu milcżeć [increpabant eum ut taceret]. Leop Luc 18/39, Gen 41/43 [2 r.], 51, Ex 36/6, Num 11/16, 24 (24); OrzList e2v; UstPraw D, Dv, G2v; KochZuz A4, A4v; LItwiniec złotnikowi/ kazał ſygnet cżynić RejFig Cc6, Aa2, Aa5v, Bb2, Dd6, Dd7, Ee3v; Broniey we wſzytkiey ziemi nośić im zákazał/ A ná piſzcżałkach wſzytkim vcżyć ſie im kazał. RejZwierz 33v, 18, 20v, 25; BibRadz Act 8/38; Więc bym ia iedno wźiąwſzy dźieśięć złotych ná czwierć roku od Krolá ná koń/ miał tę vtrátę wieść ná Dworze Krolewſkim? (–) Krol tobie vtrácáć niekaże OrzRozm R, H3; Przykazáłá tedy Heſter przez Márdocheuſzá/ áby w Zuzys wſzytkim Zydom kazał pośćić przez trzy dni BielKron 115; á kiedy ktorego ſnich doſtáną/ tedy mu każą rzeźnicże rzemioſło robić/ ktore v nich napodleyſze ieſt BielKron 449, 10, 12v [3 r.], 14 [2 r.], 17v [2 r.], 18 (126); Remotis arbitris, Ná oſobliwośći/ kazawſzy wſziſtkim wyſtąpić. Mącz 235a; Pamphilam cantatum provocemus, Każmy yey ſpiewáć. Mącz 505b, 234c, 251a, 315a; OrzQuin G2 marg; Prot Bv, C, D2; SarnUzn D3 [2 r.]; SienLek 168, 189v, 190v; Iż chociayby kto miał taką wiárę iżby goram kazał przeſtępowáć ná miejſcá ná ine/ á miłośći wierney nie ma przećiwko bliźniemu ſwemu/ tedy táka wiárá ieſt tylko głos miedzi brząkáiący RejAp 18v, CC3, 15v, 16, 52, 67v (12); Stárgował v niego parę kápłunow/ y kazał mu ie zá ſobą nieść do domu/ obiecuiąc nád zapłátę/ kázáć mu ieſzcże dáć czo ſniádáć. GórnDworz T6v, C3, L5, M4v, N6v, P3v (13); HistRzym 11, 13, 21, 23v, 32 (16); iż iuż tám gdyć ſtánąć ná licżbę każą/ áni wykopaſz/ áni wyżebrzeſz nic ná wſpomozenie ſobie RejPos 194; A nie kazał żadnemu iść zá ſobą/ iedno Pyotrowi á Iakubowi á Ianowi RejPos 255, 10v, 20, 20v, 33v, 43 (36); BiałKat 26, 166, 176, 318v; Ná oſtátek nas máią/ za pracżki/ kuchárki/ Dobrze że nam nie każą/ robić do grábárki. BielSat [I4]v [idem BielSjem 14]; HistLan F2; RejZwierc 25v, 27v, [282], [283], 42 (26); BielSpr 27v, 40v, 42, 42v, 46v, 49v [3 r.], 67v; gdźie w iednych nápomina; áby Káznodźieie tákowe/ ktorzy obrázy wyrzucáć poſpolſtwu każą/ z miaſt wyświecáli WujJud 52v, 89v, 155v; WujJudConf 49v; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [1102]v; BudBib 3.Reg 20/33, 4.Reg 9/2, Iob 30/23, Ier 15/11, I 426d marg, Ioel 3/2; Strum B3v, I3v; BiałKaz G3v; BudNT przedm b7v, Luc 8/31; Cżemu Chriſtus kazał Apoſtołom kordy kupić. CzechRozm 236 marg, 74v, 75v, 135, 185, 212v (19); PaprPan Cv, H2, Hh2v; A przeto żołnierz [...] ma być posłuſzen: choćia mu każą [iubetur] w oboźie zoſtáć/ choćia ſię z nieprzyiaćielem potkáć ModrzBaz 114v, 10v, 79, 133v, 144; SkarJedn 176, 200, 344, d7; Teraz nam Helenę Wydáć każą/ pochwili náſzych ſię żon będą Y dzieći vpomináć. KochOdpr Cv; KochPs 139; Y dla tego chorob ſwoich táiłá/ áby iey mięſa ieść niekazano. SkarŻyw 160, A3v, 21, 26, 30 [2 r.], 31 (121); MWilkHist H4, I2v; ZapKościer 1581/21v; StryjKron 517, 637, 677, 772; mędrcom go y páſterzom oznaymił/ y Aniołom o tym głośno śpiewáć kazał. CzechEp 204; Bo mi to nie ieſt zábroniono/ kázáć co cżynić mnieyſzym/ przeto iżem ſam ieſt pod więtſzym. CzechEp 243, *3, 28 marg, 165, 190, 287, 331, 412; NiemObr 39; Iż tedy przodek przypadł Borzuiowi/ Kazał wnet w pole wyciągnąć pieſzkowi. KochSz A4, Bv, B2; KochWz 142; WerGośc 230, 245 [2 r.], 247; Mężom każmy kądziel prząść/ ſámy będziem rádzić. BielSjem 4, 7, 14; ArtKanc A10, D12v, D17, G16, G16v, P7v, R19; Vrżąd temu ktory był winien odprżyśiądz ſię od náśćia kazał/ á rány kazał zapláćić. GórnRozm H2, G2v, H, H4v, I; oco mie ieno bedzie zadal Pan moi wſziko mu dam [...] y Suknie sſiebie zdeime kazeli mi ia dac/ dam. PaprUp C3, C3, I3v, I4 [2 r.], K; ZawJeft 12; ActReg 104, 122, 143, 155; GostGosp 30, 36, 162 [2 r.]; Phil C, P3; GrabowSet C, C2v, P2v, P3v; KochAp 9; OrzJan 59, 88; Pochwili/ álić mnie ón każe konie cudźić WyprPl A3, A2v, A3v; LatHar 32, 366, 658, 665; Ieſus nád ſadzáwką vzdrowiwſzy chorego [...] Każe mu w ſzábát odnieść łoże. WujNT Ioann 5 arg, przedm 36, 39, 40, Matth 8/18, s. 34 (22); OBiecuiemy/ iż żadnych vſtaw czynić niebędźiemy nowych/ áni poddánym ná woynę ruſzyć ſie każemy [terrigenis ad bellum moveri mandabimus JanStat 137] przez Séymu SarnStat 49, 474, 594; SiebRozmyśl H2v, K2v; KlonKr D3v; SkarKaz 43b, 120b, 155a, b, 160b (14); CzahTr Fv; GosłCast 28; V ſtárych Rzymian Praw onych ná 12 tablicách piſánych/ y dźiećiom ſię vczyć/ y iáko pioſnki śpiewáć kazano. SkarKazSej 697b, 673b, 676b, 678a, 682a, 707a; KlonFlis D3; KlonWor 38. Cf »kto [komu] każe«, »kazać sobie trunę gotować«.

cum inf + A pronsię” = kazać dokonać czegoś na sobie (54): BierEz Hv; BielŻyw 105; Ale nye w Anglij/ áni w Czechach ſye Kryſtus kazał ſſukáć. KromRozm I F2; HistAl M5v, N2, N3; GroicPorz mm; Lácnoby było konietznie/ Antykryſtá wyrozumieć y poznáć/ kiedy by ſie był Antykryſtem kazał iáwnie zwáć KrowObr 50v, 8, 9, 12, 34 [2 r.]; RejZwierz 31v; Biſkupſtwo Bámborſkie záłożył y nádał/ gdzye po śmierći kazał ſie ſchowáć. BielKron 176; położyłá ſie podle drogi ſámá kędy Cżthirad miał iecháć kazawſzy ſie zwięzáć. BielKron 320, 5, 10v, 25v, 126v, 136, 217v; GrzegRóżn E3, G2v [2 r.], H, Iv; RejPos 174v; RejZwierc 166v [2 r.]; Nie każe tu Pan śiebie ſámego chwálić WujJud 53v; BudBib Is 63/1; PaprPan [Gg]4; Bywa téż to częſto/ że ći co wychodzą z wánny/ ieſli ſye ſłábſzémi czuią/ chłodną wodą obléwáć ſye każą Oczko 28v; SkarŻyw 29, 203, 227, 286, 601; StryjKron 120; CzechEp 148; KochWz 140; WujNT 716. Cf kazać komu cum inf + A pronsię”; kogo cum inf + A pronsię”.

kazać komu cum inf + A pronsię” (10): gdy ſie [Krystus] kazał Ianowi ſwiętemu w Iordanie okrzćić. BielKron 138v, 3v, 108v, 164v; HistRzym 18; RejZwierc 25v; SkarŻyw 383; CzechEp 288, 334; WisznTr 3.

kazać kogo cum inf + A pronsię” (1): Iezu ienżes dwu brathu Symona y Andrzeia z łodzi wyzwane Naſladować ſie kazał. TarDuch B2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (66), by (12), żeby (2), iżby (1), niech (1), że (1)] (83): Korzec owſá com w zaiem dał/ By mi dáłá Pan wilk kazał. BierEz N2v, A2v, F, F2v, M3, N2; LibLeg 11/90v; RejKup v8, Aav; HistAl H5v, I4; DiarDop 102; RejZwierz 31; BielKron 96v, 208; więcż iż był po Włoſku piſány reyeſtr/ wziąwſzy go ſam w rękę/ kazał/ áby mu kto s Polakow co tám byli/ ná Polſkie przetłumácżał. GórnDworz O6, C4v; Kaſz niech zábiją tego kurá. HistRzym 109, 22, 127v; RejZwierc 135; RejPosWstaw [213]; Y kazał Dawid młodzieńcom że ie pozábijáli [Et praecepit David pueris, et interfecerunt eos] BudBib 2.Reg 4/12; BiałKaz G2; SkarŻyw 518; StryjKron 637; CzechEp 288; WerGośc 246; ActReg 143; Prędkibym wyrok dał ſam/ ná żądze moie/ Każąc/ ábym w wiecżne Ognie był wrzucony GrabowSet S; WujNT 825. Cf kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać komu, czemu ze zdaniem dopełnieniowym (52): BierEz C2, E2v; OpecŻyw 38v; HistJóz C3; TarDuch C7v; RejKup e8v, r4; HistAl D3, Nv; thá [bestyja] kazáłá [fecit] źiemi y thym co mieſſkáli ná niey/ áby dáli chwałę pierwſſey Beſtyiey Leop Apoc 13/12, Act 27/43; RejFig Bb6v; RejZwierz 10v, 26; BibRadz 2.Esdr 13/22; BielKron 15v, 17, 52, 71v, [852], 86, 119v; Evocate huc Sosiani, Káżcie mu áby tu prziſzedł Mącz 505a; RejAp 67v, 112v; GórnDworz P3, Gg8; HistRzym 32, 81; RejPos 102, 153, 154, 320v; BiałKat 343v; Iáko Pan kazał ribie áby gi pożárłá RejZwierc 200, 34, 169v, 199v; PaprPan Hh [2 r.]; Ták ſię zda/ iákoby nam odeymowáli moc wywiedowáć ſię ábo dopytywáć wyſtępkow oſob ná vrzędźiech będących/ gdy nam każą/ ábychmy y złego ábo okrutnego przełożonego posłuſzni byli ModrzBaz 49v; SkarŻyw 130, 226, 278, 309, 402, 484, 493; ArtKanc C17; WujNT 521; PudłDydo A4v; ZbylPrzyg A2.

Z okolicznikiem miejsca lub celu [w tym: do czego (16), na co (6), do kogo (6) ‒ „do siebie” (4), z czego (3), „od siebie” (3), po co (2), k czemu (1), od czego (1), w co (1), miedzy kogo (1), po kogo (1), „przodkiem” (1)] (58): Potyfar każe z Iozephem do wieże RejJóz H6v; Kxiązę [...] zdrabyną kſturmu każe RejKup Cv; Kto obacży thy burdy márne ſwiátá tego/ Iście ſie nic nie lęknie chociay każą z niego. RejWiz 104v; BielKron 107; kazał ſobie po ſługę kośćiołá Bożego Kapłaná BiałKaz M4; SkarJedn 12. Cf kazać komu z okolicznikiem miejsca lub celu.

kazać komu, czemu z okolicznikiem miejsca lub celu (52): LibLeg 10/151v; RejPs 59v; RejKup cc6v, RejWiz 105; przeto rádzę y proſzę kazawſzy inym ná ſtronę/ podźmy á rozmowim ſie wſzyſcy ſpołu BielKron 104v; kazał przodkiem rycerſtwu/ á ſam zánimi znienagłá. BielKron 258; pofukáłá Zydy/ y kazáłá im od ſiebie. BielKron 464v, 34v, 57v, 66 [2 r.], 85, 125v (13); Każą nędznemu kmiotkowi ná iáką robothę/ á on wołku ábo koniká náleść nie może RejZwierc 80v; KochMon 22, 23; CzechRozm 246v; tedy Pan Bog [...] kazał Moyżeſzowi ná gorę do śiebie. SkarŻyw 481, 452, 490; CzechEp 205; Od ſtołu żenie każeſz/ fukaſz ná páchołki KochPieś 20; Kazał im miedzy wſzyſtkie narody/ áby Ludźi vcżyli pokuty ArtKanc G16v; Y byłáby to wielka niewola/ żeby mię kto z mey Oyczyzny zegnáć miał/ y kazał mi iáko ná kray świátá pod Tátáry. GórnRozm Mv; Y śmierć/ niech mi będźie wdźięcżna/ ieſli oney Iuż pan kazał z koſą/ do ſzyie zemdloney GrabowSet S; KochAp 5; kiedy oni niewierni kátowie kazálić po oné ſukienki twoie SiebRozmyśl C4; KmitaSpit C; A Pan też rzecze: [...] precz przeklęći. A gdźież nam każeſz? W ogień. SkarKaz 7a, 41a; SkarKazSej 678b; KlonWor 74. Cf »kazać [komu] precz«.

W przeciwstawieniach: »kazać... nie dopuszczać, zabraniać« (2): łácno ſię dádzą náchylić/ że rzecży dobre każą cżynić/ á złych zábrániáć będą [ad ea quae recta sint, praecipienda, ea autem, quae perversa, vetanda]. ModrzBaz 1; Iednemu iść zá ſobą nie dopuſzcza. A drugiemv każe iść zá ſobą. WujNT Luc 9 arg.

W charakterystycznych połączeniach: kazać da(wa)ć sobie (10), dać [komu] (29), (ob)wołać (wywołać) (31), (po)imać (jąć) (32), (po)milczeć (18), (po)mordować (zamordować) (11), powiedzieć [komu] (38), (po)zabi(ja)ć (pobić, ubić) (41), (prze)zwać (nazwać) [kogo, co] (7), przynieść [co] (21), przyść (przychodzić) do siebie (k sobie) (12), przywieść (do siebie) [kogo] (56), stracić (potracić) [kogo] (7), ściąć ((po-, wy)ścinać) (28), (u)bić (zbić) (48), wezwać (przyzwać, wzywać) (24), wsadzić (posadzić) (do więzienia, ciemnice itp.) (25), wynić (12), (wy)puścić (puszczać) (wolno) (24), (za)wołać [kogo] (21); kiedy (jeśli, gdy) każe (każą itp.) (22).

Frazy: »kto [komu] każe (a. kazać może) [cum inf]« [pytanie retoryczne wyrażające przekonanie o niesłuszności] (3): Alę [!] kto mi kazać wierzyć może/ aby żelazny kruſzec/ w źiemi ſam z śiebie palić ſye miał? Oczko 7; więc myśli vćiekáć/ A też nie wiém/ ktoby mu kazał śmierći czekáć. PudłFr 45; GórnRozm C.

»(nikt) im nie kazał, nie kazano« (1:1): RejWiz 189v; Idą /nikt im nie kazał/ ná niepoświącáne Mieyſce KlonWor 48.

Zwroty: »kazać [komu, czemu] precz« [szyk zmienny] (16): LibLeg 10/154v; pothemze mv organiſtha kazal zdomv precz LibMal 1547/125, 1553/174; KromRozm III C2v; RejZwierz 24; BielKron 50, 121v, 194, 207, 218; GórnDworz R4 [2 r.]; Strum R3v; PaprPan Gg2v; ſtánął Pan Iezus nád łoſzkiem/ y wziąwſzy ią zá rękę/ kazał precż febrze/ y wnet ozdrowiáłá SkarŻyw 597, 29.

peryfr. »kazać sobie trunę gotować« = spodziewać się śmierci (1): teras gdy by kto z tymi zbrodniámi śiedźieć niechćiał/ záras mogłby ſobie kázáć trune gotowác GórnRozm L2v.

Szeregi: »(ani) chcieć ani (i, albo) kazać« [szyk 2:1] (3): A ſzam yey [sprawiedliwości] czynycz any chcze any ynſzem kaſze LibLeg 7/69; KwiatKsiąż Hv; tak muſialo bic iako kazal y chcial PaprUp I4.

»kazać albo dopuścić« (1): Bo y on ſąm [...] Pyotrá ná páſtyrſtwo y władánye kroleſtwem nyebyeſkim ſtáwił/ á nye zgrái oney/ ktore [!] go naſládowáłá á wyerzyłá weń ſtáwić kazał álbo dopuſcił. KromRozm III I5.

W przen (25): Ptaſzek pierze/ miod Pcżołá/ á Woł nośi rogi/ Gdy każą muśi ie dáć nędznicżek vbogi. RejWiz 50; RejZwierc 156v; GórnTroas 40.

kazać komu, czemu (12): tákże y w náſzym ciele/ cżłonki wſzytki ſpráwuią ſie thák iáko im ſerce każe. GórnDworz Gg; KlonFlis G3v. Cf kazać komu cum inf.

kazać co (3): My tho zowiemy Exekucyą po proſtu/ áby Krol to záſye pobrał/ co był rozdał. (‒) Tego to ſłowo nie każe/ y w tym ſłowie tego niemáſz/ áby Krol brał/ bo Exekucya po łáćinie/ ku czynieniu/ ku wypráwiániu/ y ku dániu więcey ſye śćiąga/ á niżli ku brániu OrzRozm B2; GórnDworz Ff5v; SkarKaz 3b.

cum inf (14): RejAp 64v; KochFr 87; SLiczna Pieris [...] wielkie łáſki twoie Każe wdźięcznie wſpomionąć KochPropKKoch 3; GrabowSet C. Cf kazać komu cum inf.

kazać komu, czemu cum inf (10): Chćiwośćiam ſwym nie mądrym każćie mowić ćiſzey Prot A3; Nie vfa ſwey ſpráwiedliwośći/ Kto złotu mowić od ſiebie rzecż każe KochOdpr A3v; tám Bárthłomiey S. ná wyſpie Tybru kośćiom ſwoim dniá ſądnego cżekáć każe SkarŻyw 408, 560; KochFr 120; ZawJeft 11; SkarKaz 489a, 519b; SapEpit ktv, A4v.

Zwrot: »(na)mowić co diabeł kazał (a. każe)« = abuti auribus alicuius, conferre a. congerere omnia maledicta Mącz (3): Abuti auribus alicuius, Mowić co diabeł każe/ źle mowić woblicznośći tego przed ktorymby nie miáło być mowiono. Mącz 511a, 145a, 205c.
Przen (27):
a) Dyktować określone postępowanie, stanowić przymus wewnętrzny lub sytuacyjny; powodować (22):

kazać co (1): Ná nápráwę miáſtá/ kośćiołow y poćiechę ludzi z vbożonych wſzytko cżynił Leo S. co miłość ku Bogu y bliżnemu kazáłá. SkarŻyw 319.

cum inf (20): Gdyż to ieſt iego [rozumu] vrząd wſzytko co złe gánić/ A co ieſt nalepſzego tym ſie każe báwić. RejWiz 11; ModrzBaz 39v, 136v, 141; SkarŻyw 15, 206; PaprUp Cv; Ten brzuch Zeglarzá [...]/ ten v dworu nie potrzebnie ſie wáłęſáiącego Philozophá/ zápomnieć śiebie y godnośći ſwey przymuſza: y ták márnie ſie vdáwáć każe/ iż/ áby go iedno nápáſł/ nic mu ſie nieprzyſtoynego nie zda. GostGospSieb +2v; KochCn B3; Látá z ſtátkiem káżą ſiedźieć CzahTr H3v; KlonFlis C3. Cf kazać komu cum inf.

kazać komu cum inf (9): MurzHist P2; wybii znás łakomſtwo próżną chfáłę/ ſzkodliwé przyiacielſtwa i inſzé rzeczy dla których niedbámy nic/ gdy nám káżą co przećiwko woléi pańſkiéi czynic MurzNT 76; GórnDworz K2; Oczko 30v; KochPs 66; SkarŻyw 354; Vbóſtwo/ hánbá wielka/ każe człowiekowi Czynić/ y ćiérpieć wſzyſtko KochPieś 2; GrabowSet S3; KlonWor 29.

Frazy: »potrzeba każe« (2): Oczko 22; Lecż krom łákomſtwá y ćięſzka potrzebá/ Każe pożycżáć ná za wiślu chlebá KlonFlis C3.

»serce każe« (1): SErce mi każe spiéwáć pánu ſwému KochPs 66.

b) O przeznaczeniu i śmierci (5): Bo choċ nierad tedy muſy O kogo ſię ſmierċ pokuſy. Skakac kiedy kaze ona RejKup f2.

cum inf (3): Lecż teraz niechay fortuna pokaże/ Komu przyſądzić krolewnę dziś każe. KochSz A4; PudłFr 23. Cf kazać komu cum inf.

kazać komu cum inf (1): chćiałby ſye ſkoſztowáć/ Komu każe śilny Mars/ y ſczęśćié pánowáć KochPam 85.

kazać komu z okolicznikiem miejsca (1): Lecż Fatá nieprzemożne inácżey podáły/ Ciebie tu zoſtáwiwſzy im w Niebo kazáły. KołakCath C2.

α. W połączeniu z przeczeniem: zabraniać, nie pozwalać (104):

kazać komu (23): Iá wierę chociayby mi y niekazał, iadłbym CiekPotr 37. Cf kazać komu cum inf.

cum inf (102): BierEz Ev; Atila [...] nie kazał w połdnie w trąby ku potikaniu trąbić aże ku wiecżoru. MiechGlab 54; Czo sye doticze scharpyczow tich krol yego M. nyekazal nygdzyey chowacz wpanſtwye ſwoym LibLeg 10/122, 7/69v, 104, 10/121; RejKup l4, l7; KromRozm I Bv; MurzNT 43v [3 r.], 46; przeto też ſam piſaniu ſwemu wierzyć nie kazał/ iáko piſmu álbo ſlowu Bożemu. KrowObr B2, 14, 20; RejWiz 84v; RejFig Bb3v, Bb8v; KIedy ludzi poráźił/ gonić ich nie kazał RejZwierz 40v, 32v, 122v; roſkazałem zámknąć wrotá/ y nie kazałem ich otwárzáć [et dixi, ut non aperirent eos] áż po Sábáćie BibRadz 2.Esdr 13/19, I 113d marg, 4.Reg 22/7; RejAp 40 marg, 90, Ee3v; RejPos 275, 317v, 319; BiałKat 61, 178v; Niekażeſz kráść/ á ſam krádnieſz? KuczbKat 325; Ráno wſtáłá á ſynowie ieſzcże ſpią/ nie kazáłá ich budzić RejZwierc 169, 40v, 48v, 100v; WujJud 47 marg, 229, L13v, Mm7v; BudBib 2.Par 25/4; CzechRozm 232; SkarJedn 196; Bo y przecżyſtą mátkę Bożą [...] gárdzić y z kośćiołá iey imię wyrzućić śmiał: á przycżyny iey/ ktorą ſię świát wſpiera/ áni wſpomnieć kazał SkarŻyw 299, 335, 354, 436, 483 [2 r.], 571; CzechEp 29, 42, 136; NiemObr 17; KochSz B4; LatHar 188; Skárgi ná kápłaná nie każe łácno przyimowáć. WujNT 1.Tim 5 arg, przedm 37, s. 51, 748, 828, 2.Ioann arg, Apoc 7 arg; Abowiém tenże pan Káźimiérz Król nic nie kazał w Reyeſtrze przydáć/ álbo vmnieyſzyć [nihil fecit in Regestro addere sive minuere JanStat 34] SarnStat 370; Iákóż tym Státutem ninieyſzym nie każemy wyciągáć [prout praesenti Statuto exigenda prohibemus JanStat 1047] [myta] SarnStat 929, 53, 65, 405, 885, 886, 893, 1119; KmitaSpit C6v; PowodPr 38; SkarKaz 44b, 416b, Ooooc. Cf kazać komu cum inf; kogo cum inf.

kazać komu cum inf (22): SeklKat Y2v; RejKup m8v; MurzNT 43v; Owszem nie tylko aby się temu miało dosyć dziać, ale nie każą nam o tym wszyćkiem ani mowić Diar 36; KrowObr 109, 142v; RejAp 116v; y dla tego niekazałem ſie pánom rozchodzić/ ábyś w. m. dziś z rzecżą ſwoią odpráwić ſie mogł. GórnDworz Ee; RejPos 123v, 220v; WujJudConf 152; gdźie im trudnośći/ krzyże/ przeſládowánie opowieda/ á przedſię ſie im mśćić nie każe CzechRozm 235; SkarJedn A2v; SkarŻyw 74, 336, 388, 532; KochFr 134; ReszPrz 44; SkarKaz 316a, 518b; zginąłem/ ieſli mi ſobie ſłużyć nie każeſz. SkarKazSej 672a.

kazać kogo cum inf (1): Bo tho iuż bywa lekkoſć niemáła/ gdy kogo odchodźić niekażą/ gdy Ceklarze kogo obſtąpią/ á potym go nie potćiwie do więźienia prowádzą GroicPorz cc4.

Szeregi: »nie (ani) chcieć ani kazać« (2): áni oné [miasta] przećiwko ich wolnośćiam niechcemy áni każemy przez kogokolwiek vćiſkáć [nec eos conta illas intendimus aggravare: vel per quempiam faciemus aggravari JanPrzyw 7]. SarnStat 65 [idem] 885.

»nie kazać ani (albo) dopuścić« (3): OBiecuiemy [...] monéty teraz w króleſtwie náſzym bieżącéy/ álbo téż poſtronnéy/ ábo nowo wymyślonéy nie kázáć áni dopuśćić bić [cudere faciemus, aut cudi permittemus JanStat 371] SarnStat 405 [idem] 886, 893.

Przen: Dyktować określone postępowanie [cum inf] (1): ſamá iey wdzięcżność niewymowna/ ſpuſzcżáć ocżu nie każe. SkarŻyw 79.
b. Ustanowić (ustanawiać) prawo, przepis, zlecić (zlecać) do powszechnego i stałego przestrzegania, zobowiąz(yw); praecipere PolAnt, Modrz; iubere Modrz, JanStat; facere Vulg; dicere PolAnt; mandare, sancire, velle Modrz (401): RejRozpr B; A trzymam ſye/ iákoś kazał/ twych praw świętobliwych. KochPs 183; CzechEp 385; ReszList 184; ArtKanc N9v; Turcy iáko Máchomet kazał wodę piią GórnRozm D3.

kazać komu (90): BudBib Ios 8/31; Cżyń ták y żyi iákoć tu ſam Pan Chryſtus każe. KołakSzczęśl B2v. Cf kazać komu cum inf; komu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać co (11): Czo kazano wſytko zplaczyċ Kto by chczyal na ſwiebodzie zyċ. RejKup 18v, B, g6, bb8; KrowObr 109; Y Mowił Moiżeſz [...]: tá (ieſt) rzecż ktorą kazał Iehowá [secundum omnia quae praecipit Dominus]. BudBib Num 30/1; A oni teſz obiecowáli nigdy inego Bogá niemieć [...] y tego ſamego wolą cżynić w żywoćie tákim iáki on kazał. SkarŻyw 481; ArtKanc T15; OrzJan 115; WujNT 467; SkarKaz )(3v.

cum inf (302): OpecŻyw 77v; TarDuch B5v, B7v; [Likurgus] Panny lepak bez poſagu wydawać kazał BielŻyw 27, 27 [2 r.]; RejRozpr B3, B4v; RejJóz E2; SeklKat F2, G3, I3v, K4, T2v, Y3v; Y ſwyęty Páweł kácerzá ſye wyſtrzegáć każe zá pirwſſym y wtorym nápominánim KromRozm I N3, D, [H3]v, O2 [2 r.], [P2]; MurzNT 21, 43v marg, 126; KromRozm II 14, m, t2, t4, xv; KromRozm III D, N7; pan Bog ty/ ktorzy tákowy grzech płodzą/ á onego ſie dopuſſcżáyą każe wodą á vthopyenyem káráć. GliczKsiąż D7v; GroicPorz c4v; kto kiedy ſlychał/ álbo w piſmie Swięthym tzytał/ áby Pan Kryſtus Zwony krćić kazał? KrowObr 103v, 27v [3 r.], 50v, 55v, 60, 61v (16); Leop Deut 19 arg, Ioann 14 arg; BibRadz Act 15/24; Ten [papież Feliks] vſtáwił áby mſza nigdzyey iedno w kościele bywałá/ á kościoły poświącáć kazał. BielKron 153; S tey przycżyny potym żołnierzom w Ruśi vſtawiono ſzácunk ná iałowice/ gęśi/ kury/ ſiáno/ iáko máią płáćić/ y przyſthawſtwá rozdáwáć po wſiach kazano. BielKron 401v, 39v, 183, 204v, 272, 272v [4 r.], 311; GrzegRóżn A4v marg, H4v, L3, L4v; SarnUzn C3; RejAp 11v, 90 [2 r.], 136v [3 r.], 138; RejPos 43, 82v, 160v [2 r.], 319; BiałKat 53v, 213v, 258v, 336, 363v, 368v; KuczbKat 25, 315, 405 marg;Terazechmy porządek vcżynili nowy/ [...] Y kazáli cżwartą cżęść dáwáć ná obronę RejZwierc 245, 228v, 244, 250, 250v, 259; P. Bog Obrázy cżynić każe. WujJud 46v marg; Toletáńſkie Concilium/ y Canon Apoſtolſki każe te zákląć/ y od Kośćiołá wyłęcżyć/ ktorzy bez wielkiey potrzeby/ álbo iáwney choroby Pośćie mięſo iedzą. WujJud 192v, 52v, 53v, 192v, 239v, Mm7v; WujJudConf 246; BudBib 3.Esdr 4/52; BiałKaz Gv; y nam by lepiey było/ dáć ſie tylko obrzezáć: á ták zbáwionymi być: gdyby Bog przymierze żywotá wiecżnego obrzeſką piecżętowáć kazał. CzechRozm 74v, 7v, 48v, 55v, 246v, 259, 264v; ModrzBaz 48, 49v [2 r.], 68, 79v, 125; SkarJedn A3v, 89; SkarŻyw 16, 189 marg, 234, 273, 299 (10); W Papieżá Bog nigdi wierzyć nie każał CzechEp 14 marg, 20, 28 marg, 29 [2 r.], 44, 48 (18); NiemObr 18 [2 r.], 79; ReszPrz 38; ArtKanc G14, N15v; iż mi tego nie vkażeſz w Státućie/ iżby gdźie czynić to kazano/ co ſię czynić nie ma GórnRozm E2v, G, G4; PaprUp H2v; GrabowSet E3; Kyrie od Grekow wźiął Sylweſter Papież. Grzegorz S. kazał ie powtárzáć przy Mſzey. LatHar 86 marg, 125, 128, 189, 200; WujNT przedm 9, 12, s. 18 marg, 39, 63 [2 r.] (23); ZYGMVNT STARY. [...] nieco zniżył iuż tego Státutu: bo świádków lubo klętych do świádectwá w Práwie gránicznym przypuśćić kazał. SarnStat 227, 510, 601, 1239; Y przeto Pan y gniewu y nienawiśći zákázuie/ y nie tylo rękę/ ále y ſerce y ięzyk od krzywdy bliźniego hámowáć każe. SkarKaz 311b, 157a, 279a, 315a [2 r.], 418a, 548a [2 r.]; SkarKazSej 698a; Bo y práwem piſánym Solon to ochronił: Każe zábić złodźieiá/ ieſliby ſię bronił. KlonWor 42, 10, 42 [2 r.]; SzarzRyt Av. Cf kazać komu cum inf; cum inf + A pronsię”.

kazać komu cum inf (85): BielŻyw 27; WróbŻołt 67/7; niewierzę aby prawdą było/ ani to com przedtem trzymał ani to comi kościoł rzymſki wierzyć każé. MurzHist F3; KromRozm II h4, n3, ſv [2 r.]; KromRozm III Dv, D5v, K6, M5v; GliczKsiąż F4; KrowObr 9v, 48 [2 r.], 191v; RejWiz 189v; Leop Eccli 42/17; OrzList g4; BielKron 197v; GrzegRóżn E3, L3; RejAp 67, 116v; iáko kiedy by krol chcąc piiańſtwo pohámowáć/ dał wywołáć ná Seymie/ iżby żaden winá pić nie ſmiał/ [...] ábo iż cżáſem cżłowiek bieżąc pádnie/ żeby ludziom pod ſrogiem karániem pomáłu chodzić kazał. GórnDworz Ff7; RejPos 10v [2 r.], 11 [3 r.], 150v; BiałKat 143v; KuczbKat 405; RejZwierc 42, 250v, 259; WujJud 131; WujJudConf 147; RejPosWstaw [212] [3 r.]; CzechRozm 26v, 91v, 243v, 249v, 251v, 253, 254; KarnNap B3; ModrzBaz 62, 68; Ktemu wielce ćię oſzukáli Grekowie/ Narodzie Ruſki/ iż ći wiárę S. podáiąc/ ięzykáć ſwego Greckiego nie podáli: Aleć ná tym Słowieńſkim przeſtáć kazáli SkarJedn 360, 51, 359, d7v; SkarŻyw A3v, 241, 309, 501 marg, 519, 537; CzechEp 34, 45, 59, 74, 316; NiemObr 5; ArtKanc N7, P7v; LatHar 109, 189, 200, 376; Ale vſtáwy y trádicie Apoſtolſkie/ y Oycow ś. ſtárych/ y roſkazánia kośćielne/ każe nam Bog chowáć WujNT 151, 286 marg, 1.Cor 14 arg, Xxxxx2v, Zzzzzv; SiebRozmyśl M; SkarKaz 121a, 315a, 639a; PaxLiz Ev; SkarKazSej 697b [2 r.].

cum inf + A pronsię” = kazać dokonać czegoś na sobie (12): SeklKat Sv; Ian Konſtántynopolſki vtzynił Koncylium/ ná ktorym ſię kazał zwáć naprzednieyſzym/ y náiwyſſſzym Pátryarchą KrowObr 29; A gdy iuż Alexánder żadnego páná przećiw ſobie nie miał/ wzyął obycżáie Perſkie/ [...] á nád to kazał ſie chwalić zá Bogá BielKron 125v, 148, 154; BiałKat 151; RejZwierc 48; Gdyſz y Pan Bog ſą [lege: sam] śiebie każe wzywáć BiałKaz F3; CzechRozm 225; CzechEp 51, 420; ArtKanc M10.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (10), by (2), żeby (1)] (13): RejRozpr B2v; RejKup cc4; BEnedykt był Papieżem rok/ ſwiętych przykłádow/ dla niego kazał Ceſarz áby przez przyzwolenia Ceſárſkiego Papieżá wybierano BielKron 167; CzechRozm 83v; ModrzBaz 75v; SkarŻyw 99; gdy też tego Bog nie kazał żebyſmy w Rzymſkiego kśiędzá Papieżá wierzyli CzechEp 14; GrabowSet C; WujNT 594, 615. Cf kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym (3): RejKup g6; RejPos 211; Byś ſtrzegł Przykazánia mego, kazałem tobie ArtKanc E13v.

W przeciwstawieniu: »kazać ... zakazać« (1): gdyſz miłłoſciwy pan nie kazał ale zakazal przyſięgac SeklKat F2.

W przen [cum inf] (2): MERCVRI wſzytkich hándlow y przemyſłow Boże: [...] Ty oſzukáć proſtaká każeſz w ocży żywe. KlonWor 1.

kazać czemu (1): Ale zda mi ſie iż iey iuż tá nowa beſtia dogryzie álbo iuż dogryzłá/ bo ſłyſzyſz iż ią kazáłá chwálić ziemi. RejAp 111v.

α. W połączeniu z przeczeniem: zakaz(yw) [cum inf](5): GrzegRóżn H4v; Ale to cudze/ á Pan Bog nie kazał ruſzáć cudzego. RejZwierc 27v; bez Papieżá Niceńſki pierwſzy Zbor Synodow cżynić nie każe. SkarJedn d8; Cżemu Pan Bog krwie bydlęcey pożywáć niekazał. SkarŻyw 271 marg; SkarKaz 635b.
β. O przepisach prawnych (z podmiotem typuprawoitp.) (61): SkarKaz 313b; A Sędźia dekretem nakaże: Máłodobry/ ſkarz go tám iáko práwo każe: A nád práwo nic nie cżyń. KlonWor 40, 63.

kazać komu (19): Gdźieś go ofiárowáłá/ iákoć zakon kazał SiebRozmyśl Gv. Cf kazać komu cum inf; komu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać co (4): ArtKanc P15; KołakSzczęśl A4; táka ſpráwiedliwość ieſt dwoiáka: iedná zakonna/ ktora w ſobie zámyka wſzytki cnoty/ ktore zakon y práwo każe: á druga oſobna w ſobie SkarKaz 310a; SkarKazSej 670b.

cum inf (40): oni [luteryjanie] powiádáli ták/ yż Ewángelia praw żadnych ſwieckich nie káźi áni tráći/ owſzem każe ich vżywáć BielKron 210; GrzegRóżn B; BiałKat 23v; WujJud 78v; CzechRozm 69v, 96; Stáry zakon cięſzki/ ludzie w przeklęctwie zoſtáwował. Robić kazał/ á śiły/ y łáſki/ do roboty nie dawał. SkarŻyw 3; CzechEp 92, 271; GórnRozm E2v; OrzJan 58; ále y Kanon Apoſtolſki iedennaſty każe ſrodze káráć te wſzytkie/ ktorzy przed końcem [mszy] wychodzą LatHar 121, 129, 381; WujNT 112 marg; SarnStat 286, 452, 518; SkarKazSej 698b, 701b; Bo gdy ſię kto imuie tákowego żyćia/ Każe go Lex Flauia ták dobrze wychłodźić/ zeby wiedźiał co to ieſt/ wolnym głowom ſzkodźić. KlonWor 31, 37, 65. Cf kazać komu cum inf.

kazać komu cum inf (17): MurzHist G; KromRozm II b4; KromRozm III Ev; OrzRozm Sv; áni Kredo wiáry naſzey każe nam wierzyć w tego Bogá Iſność GrzegRóżn A4v, H4v; KuczbKat 10; WujJud 104v [2 r.]; Przetoſz v Moiżeſzá Lewitom od 25 roku báwić ſię ſłuſzbą/ á od pięćdzieśiątego ſtroſzmi im być nacżynia Bożego kazano. SkarŻyw 249, A4v, 40, 284, 537; OrzJan 58; LatHar 110; Bo [wiara katolicka] każe wſzytkim wiernym być iáko brátom v iednego oycá SkarKazSej 683b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (6): KromRozm III O5v; GroicPorz k4v; gdyſz práwo kośćielne ták każe/ áby okrom zezwolenia Rzymſkiego Biſkupá Koncylia nie były. SkarJedn 129; SkarŻyw 394; GrabPospR K4v. Cf kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym (1): Lecż niebieſkie przykazánia wſzytkim ktorziby ſię od pożądliwośći ćieleſney hámowáć niemogli/ każą/ áby żony poymowáli ModrzBaz 54.

W charakterystycznych połączeniach: Ewanjelija każe (3), Pismo (9), prawo (14), zakon (8).

W przen [cum inf] (1): Confederácia każe miecżá dobywáć przećiw dobremu/ ktory wiáry Pánu ſwemu dotrzymawá: á bronić złego/ ktory ią Pánu łamie PowodPr 44.
αα. W połączeniu z przeczeniem: zakazywać [cum inf](6): Ná co owo práwo/ ktore niekaże imáć ludźi [Quorsum illa [lex] de non comprehendendis hominibus] choćia złocżyńcow/ iże wiele ośiádłośći máią? ModrzBaz 72v; GórnRozm E2v, F3v, Iv; ten Státut Zygmuntá Królá [...] Tu nie każe controwertowáć ná polu SarnStat 465.

kazać komu (1): [wiara katolicka] Nie każe ſię im dźiedźictwem dźielić SkarKazSej 684a.

c. (Po)radzić, zalecić (zalecać); censere, iubere, praescribere Modrz (121): á zás yeſliby ná to dbáć nyechcyał/ ták yáko każe Plutárchus/ nyechay go ożeni. GliczKsiąż P4.

kazać komu (47): á tego nieumieiącz Caliſthenes/ áni ták cżyniąc/ iáko mu był Ariſtoteles kazał/ [...] gárło dáć przed cżáſem muſiał GórnDworz Kk6. Cf kazać co komu; komu cum inf.

kazać co komu (1): Vcżynię to bárzo rad/ vcżyniſzli tho coſz ia tobie każę. HistRzym 55.

cum inf (108): BierEz H2; Acżkolwiek niekcorzy [!] Doctorowie: y po piąci godzinach każą oględować vrinę FalZioł V 2, V 18c; BielŻyw 67, 72; LibMal 1544/89v; Dobrze mądrzy nauczaly Iż koncza patrzyć kazaly. RejKup f5v, k4v, Lv, 13, 14v, M; BielKom E4v; Nye bez przycżyny tedy Sálomon każe ſie wyarowáć głádkyey byałey głowy GliczKsiąż P7v; RejFig 181, 206; RejZwierz A5v; BielKron 219; A przeto iáko ſię Socrates będąc ſtarym grać nauczył/ także też przyrodzoney cnoty młodzieniaſki [!] kazał wnim cwiczyc KwiatKsiąż I2v; SienLek 38v; RejPos 23v; RejZwierc 228v; Czy ten lepiej radzi, Co doma zostać każe? KochMon 34; WujJud 135v [2 r.]; WujJudConf 199; ácż gdzie co cżynić każę á doſkonáłe cżynienie przepiſuię/ wiem dobrze/ że y ſam dáleko od tákiey doſkonáłośći ieſtem. ModrzBaz 2, 34, 53v, 126; A iż bráć wodę o ſłońcá wſchodźieſmy kazáli/ náſz chory w ten czás/ z łożá złazſzy/ niechay ſye przechodźi Oczko 26v, 12, 20, 22 [2 r.], 28v, 29v; wroćił ſię do miáſtá/ prowádząc wdom ſwoy Lucyaná/ y vkazał mu doſtátek y bogactwo ſwoie: pytáiąc go coby ſtym cżynić kazał SkarŻyw 452, 82, 88, 574 marg; CzechEp 44; KochFr 37; ReszHoz 123; WerGośc 214, 265; PudłFr 44; PaprUp I3v; ActReg 166; Phil L2; Bo rány końſkié tłuſtym záſkwárzáć każemy. WyprPl C2; LatHar 650; Każe ſię ſtrzedz tych ktorzy ináczey vczą. WujNT 1. Tim 6 arg, Rom 16 arg, s. 575,1.Cor 6 arg, 10 arg, s. 622, Philipp 3 arg, s. 712; SkarKaz )(3; Wſzák mędrzec każe náśládowáć mrowki KlonFlis E3. Cf kazać komu cum inf.

kazać komu cum inf (46): A ſtára w ludzioch przypowieſć Iż więc káżą tym ſlono ieſć Co ſie owo podſſpoćili RejRozpr D; LibMal 1544/84; RejKup x6v; Każécieli mi wierzyć Iſciéć niemogę MurzHist E4v, Ev, I2; OrzList b3v; CHłopu ná dycháwicę Migdały kazáli/ Ieść RejFig Cc5, Dd8, Ee3v; BibRadz Sap 10/6; Ceſarz [...] poćieſzył go w więżeniu przyiaćielſką rozmową/ y kazał mu być dobrey nádzieie BielKron 204, 3v, 26, 65v, 103v, 213v (12); SienLek 34; HistRzym 55, 55v; RejPos 124; BielSpr 45v; KochOdpr D3; Oczko 20, 22; SkarŻyw A5 [2 r.], 63, 290; ReszPrz 68; ReszHoz 121; ReszList 167 [2 r.]; báczni Doktorowie/ ſłábego żołądká/ y ſchorzáłego zdrowia cżłeku/ y przez dźięki á gwałtem ieść każą. LatHar [249]; WujNT 622, 719, 2.Tim 2 arg; SkarKaz 3a; ZbylPrzyg ktv, B3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (2): FalZioł V 22c; Cicero dobrze powyedzyał/ że náuká to yeſt/ yáko Lácinnicy zową philozofia yeſt lekárſtwo vmyſlu/ y kazał ábyſmy wſſytkich náſſych wyſtępkow/ grzechow/ od nyey lekárſthwá bráli. GliczKsiąż I3v.

α. W połączeniu z przeczeniem: odradzać [cum inf] (8): RejWiz 102; SienLek 38v; Y Apoſtoł młodośćią gárdzić nie każe. SkarŻyw 136.

kazać komu (5): BierEz R4v; RejFig Aa4; Bo z fortuny nikomu chłubić ſye niekażą. KochDz 109; PaprUp I3v; WujNT 719.

d. Pozwolić (pozwalać), zgodzić (zgadzać) się; okaz(yw) łaskę udzielając jakiegoś przywileju albo jednorazowego dobrodziejstwa; iubere Vulg, Modrz; facere Vulg (54): Prosiłem aby Pan Naramowski do Pana Woiewody Poznanskiego był pusczon. Kazał wnet y mnie mowił abym szedł ActReg 84.

cum inf (47): LibLeg 10/64, 11/71v; RejPs 56v; RejJóz M5v [2 r.]; [Krystus] poiman y oſkárżon iż [...] krzeſt nád obrzeſkę przekłádał/ mięſo wieprzowe kazał ieść. BielKron 139, 434v; Dare requiem ab opere, Kázáć odpocziwáć od roboty. Mącz 342a; RejAp 98 [2 r.]; rácż mię przyiąć pielgrzymá w dom thwoy/ á káży mię żywić odrobinámi z ſthołu twego HistRzym 124v; GrabowSet Sv, S3v; day ty mnie báchmátá/ á każ mię wolno do hordy przepuśćić KochAp 5; SkarKaz 416a. Cf kazać komu cum inf.

kazać komu cum inf (32): Ieſtlis ty mily panie/ każ mi k ſobie przydz po tey wodzie. OpecŻyw 54v, 181; proſimy iż by nam kazał być ſlugam twoim wziemi Ieſen HistJóz E2v, B2v, Cv, E2v; LibMal 1552/167; RejJóz O, Ov; Proſili go tam Korintowie aby ſzyrmirzom gry ſtroić kazał HistAl D4, E5, G5v; KrowObr 144v; Leop Gen 47/4, 6, Ez 37/14; HistRzym 12; CzechRozm 212v [2 r.]; PaprPan Hh4v; ModrzBaz 11v; Gdy przy Ceſarzu kilá dni był/ ták był wdzięcżnym vniego cżłekiem / iſz mu y ſypiáć wſwym pokoiu kazał. SkarŻyw 355, 244, 354, 527; ArtKanc A13v; GórnRozm A; Sákráment twoy [...] Niech mnie pośila/ Pánie/ w ſpráwách wdźięcżnych tobie/ Poki mi tu trwáć każeſz/ niż wzowieſz ku ſobie. GrabowSet P3v, R3 [2 r.]; WujNT Matth 14/28; ZbylPrzyg A3.

Ze zdaniem dopełnieniowym [niech (2), aby (1), by (1)] (4): KAZ/ niech moie teſkliwe Troſki/ [...] ſercá źrzeć przeſtáią. GrabowSet K2, K2v, V. Cf kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać komu ze zdaniem dopełnieniowym (1): any [król] kazal yem na odyezdzye abi mv ranka czalowaly LibLeg 11/155.

W przen [cum inf] (2): źimá bárzo rádá każe proznowáć. GostGosp 84.

kazać komu (1): Pómni ſye lutni: [...] Każ ty nam záśiéść przy ciepłym kominie Aż zły czás minie. KochPieś 33.

e. Poprosić, zaprosić (zapraszać); (za)proponować (34):

kazać komu (20): KSiądz ſie ieden ponęćił choć mu nie kazáli/ Siadáć s krolem do ſtołu RejFig Aav. Cf kazać komu cum inf; komu z okolicznikiem miejsca.

cum inf (31): niewiécie ijże Barrabáſs ieſt gorſſy cżlowiek wſſego ſwiata [...] a wżdy go proſicie/ ij wypuſcitz kázecie/ a Iezuſa niewinnégo ktory wielé znamion miedzy wami cżynil/ [...] a wżdy proſicie aby vkrziżowán OpecŻyw 124; BielKron 109v; KuczbKat 75; SkarŻyw 357; KAchná ſye każe w łáźni przypátrowáć/ Ieſlibych ią chciał nágo wymálowáć KochFr 15. Cf kazać komu cum inf; Zwrot.

kazać komu cum inf (17): Gdy co przyiaćielowi możeſz dáć dziś/ niekażże mu iutro przyſć. March3 V5; BielKron 428v, 435; Tu gdy przeſtał pan Derſniák/ pan Lubelſki pánu Boiánowſkiemu ſwoię zácżąć kazał GórnDworz C6v, C5, Sv; á goſpodarz obacżywſzy onę bácżność thwoię/ każeć ſie pomknąć ná wyſzſze mieyſce. RejPos 227v; RejZwierc 100, 154; KochFr 29, 51, 76; KochSz A4v; gdy Iego M. X Kárdynał Pan moy kazał mu w ſwym domu być. kſiąg innych z ſobą nieprzynioſł ReszList 174; Każeſz mi pić przezdźięki twé przemierzłé piwo KochPieś 20; PudłFr 55; KochAp 10.

kazać komu z okolicznikiem miejsca (2): RejJóz O; Nie wdawáłá ſię z gosćiem w długie ſłowá. Ale mu z mężem do łáźniéy kazáłá KochFr 23.

Zwrot: »kazać się kłaniać (a. pokłonić), pozdrowić (a. pozdrowienie powiedzieć)« = avere iubere, dicere a. nunciare salutem, impertire multum salutis, salutare Mącz (5:4): Pan moy Crol Polſki, przyaczel y szanszyad V. Caſzarſkyey miloſczy, kaſzal poſdrovyenyae [!] przyaczielſkie abraczſkye powiedziecz. LibLeg 7/31; prośił iey/ áby dziewkę miáłá. Wyſzłá bábá Iachymie/ kazáláć ſie páni/ Pokłonić/ y ze dwiemá pięknemi dziewkámi. RejFig Cc6v; Salvebis a meo Cicerone, Móy Cicero kazał cie pozdrowić. Mącz 366b,20a, 86b, 236b, 254a, 281d, 366a.
f. Wymagać po kimś, twierdzić, że trzeba, że tak powinno być; chcieć; censere Modrz (47): Każeſzli/ wierzyć będźiemy/ Aleć inſzé rozumiémy. KochSob 58.

cum inf (46): MurzHist L2v; Okkázią podobno/ trefunkiem może zwáć/ Tę s tyłu obłyſiáłą/ kazáli málowáć. RejZwierz 114v; RejAp 9v; GórnDworz Hh4v; RejPos 237v; Confeſsioniſte w bydłętách [!] y w źiołách rácżey niż w Obráźiech P. Bogá ſzukáć każą. WujJud L13v; KochTarn 76; CzechRozm 230 marg, **4; ModrzBaz 34v; CzechEp 281; A Ich Mość Xięża/ iż ládá co mowią/ każą też ſobie/ ládá iáko wierzyć. NiemObr 89; PaprUp H4v; GórnTroas 11; Lecz iż nie mnieyſze pokuſy ćierpieli od fałſzywych Apoſtołow/ ktorzy [...] Moyzeſzá nád Chriſtuſá przekłádáli/ ábo go z Chriſtuſem złączáć kazáli WujNT 751; SarnStat 1273; SkarKaz 241a; KlonWor ded **3; SzarzRyt D3v. Cf kazać komu cum inf; cum inf + A pronsię”.

kazać komu cum inf (25): RejKup i8v; BielKom F6; KrowObr 53, 143v, 206v; SarnUzn C3; ſłyſząc ták wiele rzecży/ ktore pan Kriſki Dworzáninowi vmieć każe/ [...] powiedáli ták/ iż nie ieſt rzecż można/ áby kto ná ſwiecie ták doſkonáły náleść ſie mogł. GórnDworz I2v; Dziwno mi [...] iż W. M. białymgłowam nie każeſz ná Syiem być poſełkinámi GórnDworz X4v, X2v, X6, Y2, Ddv; Rzymiánie ſtárzy pieſzemu lekkiemu ludowi przodkiem kazáli ſie z nieprzyiaćielem potkáć BielSpr 21v; WujJud 65; CzechRozm 230 marg, **4; KochOdpr Cv; iedno wy/ nie tylko tego niechcećie/ ále y Inſtigatorowi bez delatora czynić práwem nie każęćie [!] GórnRozm Hv; KochWr 38; A iakos mi kazes inacei go rozumiec ieno tak iako ſie ſam vdal PaprUp Iv, Ev, Kv; idźiemy do Kośćiołá iego/ á tám [...] ſpodźiewáć ſię nam każą troiákiego wiáry y miłośći Bożey pożytku LatHar 10; WujNT 201; Każeſz mi ćięń vłápić? GosłCast 65.

cum inf + A pronsię” = chcieć określonego odnoszenia się do siebie (2): Pothym ſie wſztzęłá [...] nowa Regułá Ieſuatow/ ktorzy ſie naprzod zwáli Apoſtołowie/ á potym ſie kazáli zwáć Ieſuátowie KrowObr 136v, 137.

g. Słowem powodować zjawiska nadprzyrodzone: czynić cuda, ustanawiać prawa przyrody (35): cżęść ziemie oſuſzył/ roſkázuiąc gornym morſkim wodom/ áby brzegow y grobel ſwych [...] nie mijáły/ á tám gdzie kazał/ łamáły wełny ſwoie SkarŻyw 258.

cum inf (31): gdy ogniem ſrogim kazał zápalić ony miáſtá Sodomſkie RejZwierc 202. Cf kazać komu, czemu cum inf.

kazać komu, czemu cum inf (30): TarDuch B3 [3 r.]; RejPs 30, 169; LubPs ff3; RejWiz 128v; Leop Is 42/16, Am 8/9, Apoc 13/13; BielKron 1v; Y Cżyniłá oná beſtia znáki wielkie/ ták iż kazáłá ogniowi sſtępowáć z niebá ná ziemię RejAp 112, 113, 113v; gdy Apoſtołowie kazáli wſtáć á chodzić onemu chromourodzonemu cżłowiekowi RejPos 282, 67v, 203, 204v, 206v, 220v, 221v; RejZwierc 97v, 128v; iednem źwierżętom kazał ieść tráwę/ drugim korżonki/ tym liśćie/ owym z drżewa owoc GórnRozm Nv; GrabowSet Iv; Poſpolitym práwem ſłońcu kazał przez godźin 24. okrąg niebá obchodźić [...]: á nád práwo kazał mu przez dźień ná iednym mieyſcu ſtać SkarKaz 578a, 578a [2 r.]; SzarzRyt B4.

Ze zdaniem dopełnieniowym [by] (2): Kazałeś theż by rozum był nád wſzytkim Pánem ArtKanc P15v. Cf kazać czemu ze zdaniem dopełnieniowym.

kazać czemu ze zdaniem dopełnieniowym (1): A ták kazał obłokom by ſie rozrośiły LubPs R6v.

α. W połączeniu z przeczeniem: przeszkodzić, nie dopuścić [czemu cum inf] (1): Y nie każę obłokom puſzcżáć dżdżá by krzyny ArtKanc K6.
2. Sprawi (a)ć, że(by) coś się stało; commovere, excitare, impellere Mącz [cum inf] (15): potym ono iabłko day z ieſć na nocz/ á kazać ſie po nim pocić FalZioł V 90; Animos excitare ad laetitiam, Kázáć dobrey myſli być. Mącz 53b; Commovere sui exspectationem, Kázáć ſie nádźiewáć ſiebie/ álbo dla oczekawánia teskność komu zádáć. Mącz 234b, 190a, 407c, 457c; PowodPr 58.

kazać komu (8): dármo w kredzie mowićie wierzę grzechom odpuſztzenie/ poniewaſz inák dzierzyćie/ vtzyćie/ y ludziom vſtháwitznie wątpić każećie. KrowObr 54v; ſpiewániu niebieſkiemu kto każe vmilknąć. Leop Iob 38/37, Esth 2/17; Mącz 55b, 73a; Bo trudnieyſzać ieſt rzecż po powroziech látáć [...]/ álbo drwom kázáć nadobnie piſkáć RejZwierc 78v; by ſię roſpacżáło/ Cobyć ſię bárźiey gniewáć/ mnie ginąć kazáło. GrabowSet E4v, G2.

II. Tylko impf (336):
1. Mówić; producere sermonem Mącz; dicere Vulg (297): Producere sermonem longius Przidłuſz kázáć.Mącz 96d.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iżbyże’] (1): kazaly panowye v vylnye yſch bi naſchi poſly chodzyly tham do moſqui LibLeg 11/154v.

Szereg: »kazać abo rzec« (1): y mowił z odźwierną (marg) kazał ábo rzekł odzwierney. Hebráiſm. ( —). WujNT Ioann 18/16.
a. Przemawiać publicznie; contionari Mącz, Calep, Cn; contionem habere Mącz, Cn;agere, dicere, orationem a. sermonem habere; verba facere Cn (294): Pulpitum, Pulpit/ kazálnicá/ wſzelákie zwłaſzczá wyſokie mieyſce/ álbo ſtolec z którego kto yáką rzecz do ludzy cżyni/ każe Mącz 331a, 53c [2 r.], 151a, 370c; Contionor ‒ Kązę, mam rzecz do ludu. Calep 232b.

kazać o czym przed kim (1): wy mię motikami Płoſzacie/ a ia każę o cnocie przed wami. KochSat C2v.

Szereg: »mowić albo kazać« (1): Chironomia, [...] słuſzne á vczćywe obyczáye/ których oratorowie vczą/ yáko ſie ći máyą ſpráwowáć s ruſzániem ręki kiedy co mowią álbo kazą Mącz 52a.
α. Głosić słowo boże, nauczać zasad religii; wygłaszać kazanie; evangelizare Vulg, PolAnt; auditum facere, praedicare Vulg (286): Onij lepak po bożym wſtąpieniu ſſedſſy kázali ſą wſſędy OpecŻyw 173, 35v, 38v, 54v, 60v [2 r.], 64v (10); OpecŻywSandR nlb 3; BielŻyw 142; iako pogani y Kacerze mieli kazać y przeſladować krzeſciany WróbŻołt Z3v, Q3; RejPs Ff4; RejRozpr B2; MurzNT 3v; KromRozm II d3, d4, d4v, t2v; A to nye długo przed ſmyerćyą mowił/ kazawſſy yuż przed tym o trzy látá. KromRozm III G4v; Gdźye dawa znáć/ iż też ſą ine powinowátſtwá y ſpráwy kápłáńſkyego vrzędu/ niżli kázáć. KromRozm III K4v, G5v, I6 [2 r.], K3v [2 r.]; Diar 53; GliczKsiąż L; KrowObr 21, 25v, 122, 123, 145, 145v; A kazał ták mowiąc: Prziydzie mocnieyſzy niżli ia po mnie Leop Mar 1/7, Mar 1 arg [2 r.], Rom 10/15, 1.Cor 15/11, ZZ3v; KSiądz kazał/ nie ma w mocy/ żoná ciáłá ſwego RejFig Cc2v, Bb4v; OrzRozm M3; vſtáwił/ áby ſiedḿ Dyakonow było przy Biſkupie gdy każe álbo mſzą ma BielKron 149; ábowiem inácżey kazáli Fortyniani/ inácżey Sábelliani/ inácżey Arryani. BielKron 155, 94, 94v, 139, 143, 144 (25); KochSat Bv; Swietcy widząc ich nierząd w rzeczy popráwili/ Ięli ſye ſámi kázáć/ y Zóny wćwiczyli. KochZg A3v, A3v [2 r.]; OrzQuin N4v, Y2; Kiedy Doktor Kleparz bárzo ochrápiawſzy kazał/ rzekł ieden. Ten kſiądz cáłą noc pił/ podobniey ſie mu było dobrze wyſpáć/ niż zle kázáć. GórnDworz S, Q2v; RejPos 323; KuczbKat 1; Bo inácżey wymyſłu błędow ſwoich zálećić niemogą/ ieſliby pod pokrywką imięniá Páná Chriſtuſowego niekazáli WujJud 119, 209; KarnNap A4v; SkarJedn 224; gdy rzadko á poważnie igrał zrowienniki/ każąc im milcżeć/ y wſtępował ná mieyſce iákie wyżſze/ mowiąc: pátrzćie iáko ia będę kazał. SkarŻyw 308, 118, 202, 213, 311, 462 (11); WerGośc 216; KAPHARNAVM miáſto Gálileyſkie w ktorym Ieſus pocżął kázáć. WujNT Zzzzzv, przedm 33, s. 89, Mar 1/39, Luc 3 arg, s. 201 marg (18); SkarKaz 240a.

kazać co (54): A ten Iezus nietylko ijż falſſywą naukę kázál/ ale nad to zamiéſſanié ij niepokoy w ziemi żydowſkié vdzialál. OpecŻyw 120v; PatKaz I 11v, 12v; WróbŻołt 67/12, Xv; SeklKat E4v; KromRozm III F4; Był Ian ná puſzcży krcżąc/ y każąc krzeſt pokutj ku odpuſzcżeniu grzechow. Leop Mar 1/4, Ier 4/5, 38/1; BibRadz Luc 8/1; BielKron 91v, 141v, 144, 235v; ieſtći duch ſwięty ktory zrządza káznodźieie/ áby kazáli cnoty/ grzechy mękę y chwałe. HistRzym 50v, 110; SkarŻyw 363; że ſię nie wolno w ich Kátholice z ſłowá Bożego o prawdźie zbáwienney wywiádowáć [...] ále tylko káżdy ná tych baykách/ ktore kśięża y mniſzy każą przeſtawáć. CzechEp 235; ReszPrz 190; káżćie wſzemu ſtworzeniu/ To naweſelſze poſelſtwo ArtKanc G12v. Cf kazać co miedzy kim; co przed kim;»kazać ewanjeliją«, »kazać słowo«.

kazać co między kim (3): OpecŻyw 169v; KromRozm II t2v; Obcował tu cżęſtokroć z grzeſznemi/ każąc Słowo ſwoie miedzy nimi ArtKanc P6v.

kazać co przed kim (1): Náucżyliſmy Plebany y káznodźieie/ áby tę náukę/ o dwu oſobách Sákrámentu/ mocno y śmiele wſzędźie kazáli/ przed káżdym ſtanem ReszPrz 59.

kazać do kogo (2): Y Vſlyſzeli [...] kazánia kthore Ieremiaſz kazał [sermones, quos Ieremias loquebatur] do wſzyſtkiego ludu Leop Ier 38/1; BiałKat 341.

kazać u kogo (1): Tu im dáie moc kazánia v ſámych Zydow: iż ieſzcze czás był nie prziſzedł kázáć v Pogánow. WujNT 40 marg.

kazać w pośrzodku kogo (1): [Jonasz] ſzedł do Niniwen y kazał w pośrzodku ich BielKron 92.

kazać komu, czemu (36): kazatz vbogim bog ocietz poſlál mie. OpecŻyw 39v, 39v, 173; WróbŻołt Q4, kk7; Yeſli wam kto każe mimo to/ coſćye przyyęli/ nyechay będźye Anathema KromRozm I Fv, Lv; KromRozm II c, mv; KromRozm III M5; GliczKsiąż L; Ptakom kazał S. Fránćiſſek. KrowObr 145 marg [idem Tt4] 11v, 43, 145 [2 r.], Rr3v, Tt4; Leop Mar 10 arg, Act 13 arg, 1. Thess 1 arg; Też był [Mahomet] gołębicę zucżył z vchá zobáć/ kiedy kazał ludzyem/ przyleciáłá BielKron 165v, 84, 91v, 138v, 141v [2 r.], 210v (10); RejPos 226v; SkarJedn 95; ArtKanc G12v, G16v; WujNT Mar 16/15.

kazać przeciw(ko) komu, przeciw(ko) czemu (12): OpecŻyw [61], 124v; Alexander deales ktory yſz przeczyw yey począczu czyſthemu kazal roznyemokſzy ſyą zamarthwe tego dnya oſtal PatKaz I 11v, 12v [2 r.]; Diar 50; ále gdy kazał [biskup wintoński] przećiw Krolewſkim dekretom wſádzon záſię. BielKron 233, 187, 198v, 202; StryjKron 457; Tymotheuſzá prośi/ [...] áby przećiwko fałſzywym náuczyćielom/ y tym ktorzy ie ſobie zgromadzáią/ ſtátecznie kazał WujNT 2.Tim 4 arg.

kazać na co (2): iął tedy kázáć á náucżáć ná wiárę Nowokrzcżeńſką potháiemnie BielKron 214, 165.

kazać na co [= przeciw czemu] (2): bo każeli káznodzieiá ná grzechy pánow wielkich/ ábo przełożonych/ thedy mu będą groźić HistRzym 51; CzechEp 105.

kazać o kim, o czym (15): Iuż ſie więcéy żydow niebáli/ ale ſmiele o Kryſtuſie kázali OpecŻyw 176; RejKup q8v; KromRozm I G4v; MurzNT 91; KromRozm III G7; KrowObr 51; Ná gorze Pan káże o błogoſláwieńſtwie Leop Matth 5 arg, Mar 10 arg, 1.Cor 15/12; BielKron 144, 326v; o tym ślepym/ w przyſzłą Niedźielę kázáć będźiemy. OrzQuin Aav, Y3; CzechEp 326; ReszList 154.

cum A cum inf (1): Papieżá powiedał y kazał być prawdzywym Antykryſtem KrowObr 39v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [ (3), aby (2), jako (2)] (7): Ian Piráńſki kázał/ iż ſie Antykryſt národził. KrowObr Rr4; Leop 1.Cor 15/12; KSiądz kazał w wielki piątek / iáko zli żydowie/ Męcżyli páná Bogá RejFig Bb5v, Cc; BielKron 4v; RejPosWiecz3 97; przećiw Nowowiernikom/ ktorzy każą áby káżdy pewien był o zbáwieniu ſwoim WujNT 248.

W połączeniach szeregowych (23): OpecŻyw 60, 158v; SeklKat M2v; KromRozm I [L3]v; A ták vrząd kápłáńſki ná tym yeſt/ kázáć ſwyątoſcyámi ſſáfowáć/ błogoſláwić/ ofyárowáć/ y modlić ſye zá ludźye. KromRozm III K3; Stey Reguły ſą Kártuſowie/ kthorzy áni mowią/ ani vtzą/ áni kazą KrowObr 134, 11v, 123,123v, 130; Każ ſlowo iego/ nálegay pogodnie/ niepogodnie/ ſtrofuy/ proś/ groḿ Leop 2.Tim 4/2, Ier 4/5; OrzRozm E4; BielKron 264, 388; HistRzym [89]; WujJud 132v, 145; ták męſzcżyznie dopuſzcżáią wolno/ iáko y białymgłowam vcżyć/ kázáć/ Sákrámentá [...] ſpráwowáć ReszPrz 43; ReszHoz 140; ReszList 180; WujNT Matth 9 arg, s. 419.

W przeciwstawieniu: »kazać ... pisać (3), (nie) słuchać(3)« (6): RejKupSekl a2; KromRozm II g4, h2; Ale yedni kazáli/ drudzy ſlucháli KromRozm III G7v; Więc teraz wſzytcy każą/ á żaden nie ſłucha KochZg A3v; y niemowił im piśćie/ ále kąſzćie [!] to cośćie odemnie słyſzeli/ y cośćie widzieli. SkarŻyw 363.

W charakterystycznych połączeniach: kazać krolestwo boże, wiarę; kazać przeciwko odpustom; kazać ludziem (ludu) (8), ptakom (4), poganom (3), ubogim, wszemu (wszelkiemu) stworzeniu (6), Żydom (2); kazać jawnie, potajemnie, srogo (2), statecznie, śmiele (3), źle (2); kazać w bożnicach (3), w [czyim] domu (2), na gorze, w kościołku, po miasteczkach (mieściech) (3), w ogrodzie, na pogrzebie (2), na puszczy (2), po (wszystkim) świecie (3), w wielkim zebraniu.

Zwroty: »kazać ewanjeliją« [szyk zmienny] (18): OpecŻyw 48, 173 [2 r.]; WróbŻołt Q3; KromRozm II c, x2v; KromRozm III N3v; wten tzás Ian Hus w Prádze Ewánielią potząl kázáć. KrowObr 39v, 43, 109v, Rr4; Leop *2v [2 r.], Eph 3 arg; BielKron 137; WujJud 87v; ArtKanc G16v; Idąc ná wſzytek świát każćie Ewángelią [praedicate evangelium] wſzemu ſtworzeniu. WujNT Mar 16/15.

»na kazaniu kazać; kazanie ktore kazał« = sermo quem loquebatur Vulg [szyk zmienny] (3;1): Leop Ier 38/1; Mnich Fránciſzkan Włoch/ każąc w Swiątki ná kazániu/ odſtąpiwſzy od rzecży/ wołał ná woynę ná Lutheryany BielKron 223v; BiałKat 341; CzechEp 326.

»kazać słowo (boże a. pańskie)« = evangelizare verbum Dei, praedicare Vulg; evangelizare verbum Domini PolAnt [szyk zmienny] (11): WróbŻołt S6; Niewſziſtkim dozwolono ieſt kazac ſlowo boże SeklKat Vv; GliczKsiąż L; Leop Act 8/4, 2. Tim 4/2; BibRadz Act 15/35; BielKron 141v; HistRzym 83v; Słowoś kazał, y cudáś cżynił ArtKanc C18, I4v, P6v.

Szeregi: »mowić i (to jest) kazać« = praedicare et dicere Vulg [szyk 3:2] (5): WróbŻołt Q3; gdy náſtawał káznodzyeiá Marćin Luter/ ktory wiele przećiwko tákowym odpuſtom mowił y kazał w Witembergu BielKron 408; SkarŻyw 310; WujNT Matth 3/1, 4/17. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»kazać a (i, albo) nauczać (a. uczyć)« = docere et evangelizare PolAnt [szyk 11:11] (22): Iż ktokoli naucżá albo káże bez dopuſſcżeniá náwyſſégo biſkupa/ tego mámy vmorzytz. OpecŻyw 120v, 39v, 43; KromRozm II h2; KromRozm III F4; Diar 54; KrowObr 11; BibRadz Act 15/35; BielKron 84, 144, 165, 202, 214, 344v; RejPos 226v; Y poſłány do Wálencyey przez ſześć lat vcżył y kazał z wielkim pożytkiem duſz ludzkich. SkarŻyw 308, 211, 213, 308 marg; ReszList 190; WujNT Matth 28 arg, Xxxxx4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.].

»kazać i (a, albo) (o)powiedać (a. przepowiedać)« [szyk 4:3] (7): KromRozm II c; KrowObr 39v, 43, 51; Leop *2v; STáło ſię pothym iż chodźił po wſzytkich mieſćiech y po wſiách każąc y opowiedáiąc [praedicans et evangelizans] Kroleſtwo Boże BibRadz Luc 8/1; BielKron 91v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»(nie) kazać i (a, ani) pisać (a. odpisować)« [szyk 5:2] (7): niechać ći nowi káznodzieie piſzą y każą/ co chcą KrowObr 236, 25v, 236; BielKron 143, 190; SkarŻyw 312; CzechEp 105. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.; w przeciwstawieniach 3 r.].

»prorokować i kazać« (1): prorokował y kazał ſześćdzieſiąt y cżtery látá BibRadz I 353v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»kazać i upominać« (1): w thym cżáſu Noe buduiąc/ kazał y vpominał ludzi áby powſtáli od złośći BielKron 4v.

»kazać i wołać« [szyk 1:1] (2): KrowObr 30; Każeſz mi ná Kázálnicę wleſć/ ábym wołał y kazał OrzList b3v.

2. Wskazywać; tu w przen [co] (1): Co COMPAS każe? Drogi Morſkié/ Gwiazdy niebieſkié/ wiátry ſłuſzné/ Porty pewné/ ná thym burliwym Morzu/ vkázuie Polſkiéy Koronie. OrzQuin A4.
3. W strukturach i zwrotach: liczyć na co, polegać na czym, mieć pewność; dufać, być pewnym siebie; chełpić się z czego; być wysokiego mniemania o sobie albo o kimś; assumere auctoritati a. laudi a. in laudem, confidere, credere nimium, crepare, sublate de se dicere, efferre (se), ferocem esse, exsultare, extentare (se), gloriari (cum iactantia), habere fiduciam, iactare (se), ostentare (se), multum ponere, traducere, transducere, venditare (se) Cn (38):

kazać na co (32): Wyrozumieli zeby barzo nawoinę kazano ActReg 150. Cf Przysłowie, Zwroty.

Przysłowie: RejWiz 187v; Gdźie ſłuſzney trwogi niemáſz/ gdźie dáleko guzy/ Tám każeſz ná ſwym Freźie iáko ná trzy Tuzy. Prot D2; RejZwierc 270.
Zwroty: »[na co] kazać bezpiecznie« [szyk zmienny] (7): Bo pod nabożna ffigura Chodza wſſyſczy ſwilċza ſkora A kaza nato bepiecżnie [!] Yż jm to mapomocż wieċznie RejKup y3, b3v; RejZwierc 270; KochPs 141, 213; KochPieś 48; W przyiáźni raz záczętéy záwżdy trwał ſtátecznie/ Ná to káżdy nie myśląc mógł kázáć beſpiecznie. KochTarn 74.

»hardzie, z harda, [na hardą] kazać« [w tym: na co (10), o kim (2)] [szyk zmienny] (14:1): Y hardziem na to każała Zem ſie iey [miłości] nigdy nie bała RejJóz D8, D5v; weiſze toċ mędruie Nas oczyeċ prawie blaſnuie. Prawie nato kaze zharda RejKup Mv, i8v; RejRozm 393; GliczKsiąż F5; Nie ieſt we wſzyſtkim Papieſtwie żaden/ áni ſam Papież/ áby on o ſobie ták hárdźie kazał/ iáko ty o nim każeſz. OrzRozm H, Iv; BielSat D; RejZwierc 150; PaprPan I4; Ieſliś płochy/ hárdźie nie kaſz. KochPieś 45; BielRozm 24; WujNT 688; [Názáiutrz tedy Piecinigowie wſpráwie zſzykowáni ſtoiąc/ á ná hárdą każąc/ wysłáli ſwego zápaſniká ná plác náznáczony StryjKron 134 (Linde)].

»[na kogo] hardźie kazać« = gromić, wypowiadać się do kogo z pewnością siebie (1): Xiąze na Cżarta hardze kaze yż yego dobrych ſpraw nieſpominał RejKup aa5.

»[na co] nazbyt kazać« (1): Lecz ſłuchay/ iáka ſye dźiś Pánná vrodźiłá. Táka zgołá/ iżeby wſzytki ſztychowáłá/ [...] Co ná ſwoię vrodę názbyt więc kazáły PudłFr 69.

»kazać na niepewną« (1): Nie każmyſz ná niepewną temu ſie przypatrzmy/ Rády Krola Zygmuntá teras ſie iuż dźierzmy. MycPrz I C4v.

»na pewną, na pewne kazać« (4:2): trżebá fortelow ná Turki tákich iákie oni drugim cżynią/ to ieſt áż ná pewną kázáć BielKron 311, 245; MycPrz I C; o tym wiédz/ że iuż pewna wagá/ iuż możeſz snią ná pewné kázáć Strum C; KochPs 61; BielSjem 31.

»[na co] kazać pyszno« (1): Atobie to darmo przyſzło Mozeſz na to kazać pyſzno RejJóz Ev.

»kazać śmiele« [w tym: na co (2), o kim (1)] [szyk zmienny] (3): RejWiz 187v; Ale ſámi o tobie śmiele kázáć niemamy/ iákobyſmy iuż pewni zbáwienia być mieli WujJud 68v; Nie długi czás temu/ (á każ ná to śmiele) Ze znácznie poráźiſz ſwé nieprzyiaćiele. KochPs 28.

»kazac zuchwale« (1): Trafiłá ſię iáſkinia przyrodzona w ſkále/ W ktorey ſię vbeśpiecżył y kazał zuchwále On iſty przepędźiſkot KlonWor 21.

Synonimy: I.1.c. poradzić, radzić; d. dopuszczać, dopuścić, dozwalać, dozwolić, pozwalać, pozwolić, przystać, przystawać, przyzwalać, przyzwolić, zezwalać, zezwolić, zgadzać się, zgodzić się; f. chcieć, dzierżeć, mnimać, poczytać, rozumieć, trzymać, twierdzić; II.1. mowić; a.α. nauczać, przepowiedać; 3. bucić się, chełpić się, chłubić się, chwalić się, dufać, klepać się, kokoszyć się, nadymać się, okazować się, przechwalać się, pysznić się, sławić się, szczycić się, wieliczyć się, wysławiać się, zuchwalić się.

Formacje współrdzenne: kazać się, dokazać, nakazać, nakazać się, odkazać, okazać, okazać się, pokazać, pokazać się, przekazać, przykazać, przykazać się, rozkazać, rozkazać się, skazać, skazać się, ukazać, ukazać się, wskazać, wykazać, zakazać, zakazać się; dokazować, nadprzykazować, nakazować, odkazować, okazować, okazować się, pokazować, pokazować się, przekazować, przykazować, przykazować się, rozkazować, skazować, skazować się, ukazować, ukazować się, wskazować, wykazować, zakazować, zakazować się; kazywać, dokazywać, okazywać, okazywać się, pokazywać się, rozkazywać, skazywać, ukazywać, wskazywać, zakazywać.

Cf KAZANIE, KAZANY, 1. KAŻĄCY

KW