Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CHEŁPICIEL

Następne hasło: CHEŁPIENIE »

CHEŁPIĆ SIĘ (53) vb impf

e jasne.

sie (36), się (17).

Fleksja

indicativus
inf	chełpić się
praes
	sg	pl
1		chełpimy się
2	chełpisz się	chełpicie się
3	chełpi się	chełpią się

praet
	sg		pl
3	m	chełpił się	m pers	chełpili się
3	f	chełpiła się	m an

imperativus
	sg	pl
3	niechaj się chełpi	niech się chełpią

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy się chełpili
1	n	bych się chełpił, bym się chełpił	subst
3	m	by się chełpił	m pers
3	f	by się chełpiła	m an

inf chełpić się (15). ◊ praes 2 sg chełpisz się (1). ◊ 3 sg chełpi się (5). ◊ 1 pl chełpimy się (1). ◊ 2 pl chełpicie się (1). ◊ 3 pl chełpią się (9). ◊ praet 3 sg m chełpił się (2). f chełpiła się (1). ◊ 3 pl m pers chełpili się (2). ◊ imp 3 sg niechaj się chełpi (1). ◊ 3 pl niech się chełpią (1). ◊ con 1 sg n bych się chełpił (1) WujNT, bym się chełpił (1) KromRozm III. ◊ 3 sg m by się chełpił (4). f by się chełpiła (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się chełpili (1). ◊ part praes act chełpiąc się (5), chełpiąć się (1) KołakSzczęśl.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przechwalać się, pysznić się, puszyć się, chwalić się, chlubić się; być dumnym (53)

Przechwalać się, pysznić się, puszyć się, chwalić się, chlubić się; być dumnym; efferre se, gloriari, (aliquid) ostentare, venditare Mącz, Cn; se praesentare Mącz; assumere aliquid suae laudi v. auctoritati, crepare, ebullire, habere semper aliquid in ore, iactare se in (de) re aliqua Cn (53): Głupi rad śię chełpi. BierEz P4; KrowObr 59v; Immodeste sese efferre, Názbyt ſie chełpić. Mącz 228d, 123b, 146d, 479c; ReszList 188; LatHar 52, 613; Mniemáią by Rycerzmi byli wſwey oſobie: Gdy ſię chełpią zbroiwſzy ná świecie co złego. Szukáią w obycżáiách ſobie podobnego. KołakSzczęśl A4.

chełpić się z kogo, z czego (17): BierEz M2; A wſſakoż dziewitza maria niechelpi ſie s tak wielkiégo wybranijá ij powyſſenijá nad wſſytko ſtworzenijé OpecŻyw 9, 54v, 72; KromRozm II 12v; Abym ſye też co wyęcey chełpił z władzj náſſey/ [...] nye będę ſye tego ſromał. KromRozm III H5v; GliczKsiąż C6v; KrowObr 56v; Leop Iudith 6/15; Mącz 431b; BiałKat 378v; Phil 12 [2 r.], M3 [2 r.]; Abowiem ieſlibych ſię ią też co więcey chełpił z zwierzchności náſzey/ [...] nie záwſtydzę ſię. WujNT 2.Cor 10/8; SkarKaz 350b.

chełpić się kim, czym (12): KromRozm II t3, y3; KromRozm III G6; A przeſto ſię darmo maſz tym twoim dowodem ſproſnym/ a Kaifaſzowym chełpić KrowObr 23v; ku czemu wy też nas/ Ewángelią ſye chełpiąc/ wiedźiećie: ábyſmy z Ewángelią poſpołu Kroleſtwo vtráćili OrzRozm B, B; SarnUzn F7v; BiałKat 261; A to przećiwko tym/ ktorzy ſie prożno wiárą a nabożeńſtwem chełpili. RejPosWstaw 21v, [143⁴]; KołakSzczęśl C4; GrabPospR K4.

chełpić się przed kim, przed czym (4): BierEz H4v; A tho Pan Bog tzyni/ áby ſię wſzelka pięć przed nim vkorzyłá/ y vniżełá y nie chełpiła/ przed oblitznośćią iego. KrowObr 44, 56v; CiekPotr 21.

chełpić się w kim, w czym (7): TarDuch A2; RejPs 139; Niechay będą poſromoceni wſzyſcy/ ktorzy klękaią przed Obrázy/ á ktorzy ſię chełpią w Báłwániech ſwoich. KrowObr 111v; ále wtym ſie niechay chełpi/ ten ktory ſie chlubi/ wiedzieć y znáć mię/ żem ia ieſt Pan ktory cżynię miłoſierdzie Leop Ier 9/24; WujJud 113; Niech ſye w twórcy ſwym chełpią Izráhelczycy KochPs 215; WujNT 1.Cor 3/20.

Ze zdaniem przyczynowym i dopełnieniowym [iż (2), aby (1)] (3): RejJóz L7; Dármo ſię tedy chełpićie/ áby miał być kiedy Piotr ſwięty w Rzymie Papieżem KrowObr 22; A Máthiaſz Krol Węgierſki roſpiſał liſty chełpiąc ſię/ iż ſkoro ſię zebrał ná Turki/ vciekli z Wołoch StryjKron 657.

Szereg: »(nie) wynosić się i (ani) chełpić się« [szyk 3 : 1] (4): Coż záſię ieſt niepobożnieyſzego/ iáko káżdemu ták ſie s ſwoich dárow wynośić y chełpić/ iákoby ich od Páná Bogá nie wziął. Phil I2, I2 [2 r.], M3.

Synonimy: bucić się, chłubić się, chwalić się, kokoszyć się, okazować się, przechwalać się, pysznić się, sławić się.

Formacja pochodna: pochełpić się.

Cf CHEŁPIĄCY SIĘ, CHEŁPIENIE