Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KOKOSZY

Następne hasło: KOKOT »

KOKOSZYĆ SIĘ (17) vb impf

sie (14), się (3).

Oba o prawdopodobnie jasne (tak w kokosz).

Fleksja

indicativus
inf	kokoszyć się
praes
	sg	pl
2		kokoszycie się
3	kokoszy się	kokoszą się

praet
	sg
3	m	kokoszył się

imperativus
	sg
2	kokoszy się
3	niech, niechåj się kokoszy

inf kokoszyć się (4). ◊ praes 3 sg kokoszy się (6). ◊ 2 pl kokoszycie się (1). ◊ 3 pl kokoszą się (2). ◊ praet 3 sg m kokoszył się (1). ◊ imp 2 sg kokoszy się (1). ◊ 3 sg niech, niechåj się kokoszy (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Pysznić się, wynosić się, być pewnym siebie; udawać kogoś ważniejszego (10)
2. Srożyć się, grozić; przybierać wojowniczą postawę (4)
3. Starać się o dobre (swoje lub cudze) (2)
4. Przesadnie się stroić, upiększać (1)

1. Pysznić się, wynosić się, być pewnym siebie; udawać kogoś ważniejszego; assumere sibi a. suae laudi, circumspicere magnifice, animo efferre a. exsultare, cristas erigere, in caelo esse, facere se gloriosum a. magnum, (magnifice) superbe(que) incedere, sumere sibi spiritum et arrogantiam, supinare se, caudam trahere Cn (10): Acz iſćie nieznam roſkoſſy Gdy ſie chudziná kokoſſy Bo tá czeſć z ſmiechem nápoły RejRozpr C3v; RejZwierc 229.

kokoszyć się z czego (3): GliczKsiąż Fv; A przećię ſię kokoſzy z tytułow Oycowſkich KlonWor 60, 52.

kokoszyć się czym przed kim [= że się kogoś przewyższa] (1): [Polak] ná ſławie záſádził ſwe wſzytki roſkoſzy/ A niech ſie tym żadny ſtan przed nim nie kokoſzy. RejZwierc 243.

kokoszyć się z czym (1): znam támty roſkoſzy/ Y iáko ſie tá Kſieni tám z nimi kokoſzy. RejWiz 27v.

kokoszyć się w czym (2): Káżdemu ták co iedno ná głádkość łákomy/ A chce mieć przyiacielá ſobie s cudzey żony. Nie długoć tey roſkoſzy w cudzym ſie kokoſzyć PaprPan Ff2v. Cf »jako paw się kokoszyć«.

Zwroty: »kokoszyć się by kokosz nad swemi jajcy« (1) : Naydzye tákowych doſić/ ktorzy nic nye vmyawſſy/ ſadzą ſie ná wyelkye rzecży/ będąc proſtemi żakámi kokoſſą ſie by kokoſz ſámá nád ſwemi yáycy/ s kthorych ſie tylko kurcżętá á nye orłowye wylągáyą. GliczKsiąż L6.

»[w czym] jako paw się kokoszyć« (1): ſtrzeſz ſie [...] tych márnych roſkoſzy/ Co ſie to w nich tá páni iáko Paw kokoſzy. RejWiz 32.

Szereg: »wieliczyć się a kokoszyć« (1): Z cżego gdi v niego Soloⁿ był wielce ſie wielicył á kokoſſył/ pytáyąc go ieſliby kto nádeń ſſcęſliwſſym był GliczKsiąż Fv.

2. Srożyć się, grozić; przybierać wojowniczą postawę; facere sc ferocem Cn (4): Bo tych cżáſow meżnieyſzym nie da ſie vpłoſzyć/ Preſtańcie [!] pánie brácie y wy ſie kokoſzyć. PaprPan X4.

kokoszyć się na kogo (4): Obroć ná nie ich rádę á rácż tu ſam roſproſzyć/ Myſl złośniká co ná nas ſrodze ſie chce kokoſzyć. LubPs hh5v.

Szereg: »kokoszyć się i nadymać« (1): [Rurał] yął ſie coffáyąc na zad/ kokoſſyć y nádymáć/ á chłopyętá obacżywſſy że ſie yeſſcże gnyewa/ [...] przydali mu wyęcey GliczKsiąż H8.

W przen [czym] (1): A ktoby ſie nálicżył rozlicżnych roſkoſzy/ A niechay ſie tym zazdrość nigdy nie kokoſzy. RejWiz 42v.

3. Starać się o dobre (swoje lub cudze) (2): [Świat mowi] Komu ia chcę bez prace dam ſwoie roſkoſzy/ Kto ná moy cżás nie tráfi prożno ſie kokoſzy BielKom D5.

W przen [z kim] (1): Chociay ſie tám márny ſwiát też z ſwemi kokoſzy. Ták podobne [świat i niebo] iáko ſą plewy ku pſzenicy RejWiz 184v.

4. Przesadnie się stroić, upiększać (1): Nie wyćiągay ſwych zmarſzczkow/ áni ſię kokoſzy Ná to ábyś ſwoy wdowi ſtan miáłá odmienić ZbylPrzyg B2v.

[W rymie: kokoszy – rozkoszy (7), kokoszą – rozkoszą (4)].

Synonimy: 1. bucić się, chełpić się, chlubić się, chwalić się, dufać, nadymać się, okazować się, przechwalać się, pysznić się, sławić się, szczycić się, wieliczyć się, wynosić się, wysławiać się; 2. zuchwalić się.

AŻ