Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NADYMAĆ

Następne hasło: NADYMAJĄCY »

NADYMAĆ SIĘ (49) vb impf

nadymać się (46), nadyjmać się (2); nadyjmać się : nadymać się BudBib (2:1).

sie (30), się (19).

Oba a jasne (w tym w pierwszym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	nadymać się
praes
	sg	pl
1	nadymåm się
2	nadymåsz się
3	nadymå się	nadymają się

praet
	sg
1	m	-m się nadymåł

fut
	pl
3	subst	nadymać się będą

imperativus
	sg
2	nadymåj się

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście się nadymali
3	m	by się nadymåł	m pers	by nadymali się

inf nadymać się (9). ◊ praes 1 sg nadymåm się (8). ◊ 2 sg nadymåsz się (3). ◊ 3 sg nadymå się (15). ◊ 3 pl nadymają się (3). ◊ praet 1 sg m -m się nadymåł (1). ◊ fut 3 pl subst nadymać się będą (1). ◊ imp 2 sg nadymåj się (1). ◊ con 3 sg m by się nadymåł (2). ◊ 2 pl m pers byście się nadymali (2). ◊ 3 pl m pers by nadymali się (2). ◊ part praes act nadymając się (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Napełniać się wciągając powietrze (5)
2. Stać się nabrzmiałym, opuchniętym (9)
3. Stawać się wysokim i wypukłym, podnosić się (7)
- a. O wodzie w zbiornikach naturalnych (5)
- b. O fermentującym cieście (1)
- c. O dojrzewających kształtach dziewczyny (1)
4. Pysznić się, wynosić się nad innych (25)
5. Okazywać gniew, wzburzenie (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Napełniać się wciągając powietrze; inflari, intumescere, sufflari Cn (5): Tonare murmure ac verberibus, Nádymáć ſie/ dęſáć/ trzáskáć z nádętośći. Mącz 458b.

W przen (4): Y naczże ſie ten nędzny pęcherz więc nádyma [o człowieku]/ Ktory iedno kęs wiátru w ſobie więcey nie ma. RejWiz 188v.

nadymać się czym (2): w ocżách Bożych podłemi zoſtawáią/ ktorży ſię v ludzi chciwością prożney chwały nádymáią. SkarŻyw 212. Cf »prożną się pychą nadymać«.

Zwroty: »się ku niebu nadymać« (1): Skąd ſie ty ku niebu prze ſwą wolą á niepoſłuſzeńſtwo nádymáć nieprzeſtawaſz/ y śiłá duſz niewinnych gubiſz y pożyraſz. PowodPr 12.

»prożną się pychą nadymać« (1): ſktoreyby [miłości] więtſzy pożytek miał Biſkup Cárogrocki/ gdyby ſię ráczey pokory trzýmał/ á prożną ſię pychą nie nádymał SkarJedn 185.

2. Stać się nabrzmiałym, opuchniętym; obturgere, turgere Mącz, Cn; inturgere Mącz; extuberare, extumere Calep; extumescere, inflari, intumescere, sufflari, tumere, turgescere Cn (9): Gdy też ciało pękatey nadyma ſie iakoby / twardą nieiaką puchliną/ á wiatri po ćiele y tam y ſam biegaią z boku do boku, To ieſt znamię pewne choroby płodu FalZioł V 31v; Turgeo, Nádymam/ náſtárzam ſie. Mącz 470a, 470b; ieſli ſye zlépia ráná á nieiáko nádyma/ tegóż przyłóż co y pierwey. SienLek 147; Gdy ſye kóń nádyma á ſtęka/ á z noſá mu wodá płynie/ znák ieſt wietrznégo ochffatu SienLek 168v; Calep 399b [2 r.].

Fraza: »żołądek nadyma się« (1): Gdy ſye żołądek nádyma/ tedy człowiek opuſzeie SienLek 96v.

Szereg: »puchnąć a nadymać się« (1): Bowiem ciała tak ozſałe/ puchną/ á nadymaią ſie/ y mocż wypuſzcżaią takowi/ ktori nie ſtrawnoſć mleka vkazuie FalZioł V 35v.

3. Stawać się wysokim i wypukłym, podnosić się (7):

a. O wodzie w zbiornikach naturalnych; accedere PolAnt (5): ventos praemonstrat saepe inflatum mare, Gdy ſie morze nádima známionuye pewne wiátry. Mącz 231d.

W połączeniu szeregowym (1): Sżumieć będą (y) nádymáć ſię będą wody iego [Sonabunt, turbabuntur aquae eius]/ trząść ſię będą gory gdy ſię podnoſić będzie/ Seláh. BudBib Ps 45/4.

W porównaniach (3): Micraim iáko iezioro nádyimaſię y iáko rzeki biją ſię wody. BudBib Ier 46/8, Ier 46/7; Czoż ty rzecżeſz nędzny báłwánie/ ktory gdy cie trochę ſwiát ku gorze wynieſie/ tedy ſie nádymaſz iáko pijáná ná morzu RejAp 10.

b. O fermentującym cieście (1): Cżemu ciaſto pſzenne więcey ſie nadyma kiedy ie zgniotą, niż ięcżmienne albo y rżane. GlabGad G7.

c. O dojrzewających kształtach dziewczyny; tumere Cn (1): Cżemu po trzinaſtim lecie białym głowam cice roſtą á pocżynaią ſie nadymać. GlabGad D6v.

4. Pysznić się, wynosić się nad innych; ampullare Mącz, Calep; superbire Modrz, Cn; extuberare Mącz; inflari PolAnt, Vulg, Cn; suflari, superbire, tumere Cn (25): Ci ktorzy ſie nadymaią/ Máło w ſobie ſtátku máią BierEz Nv; RejJóz G8v; Extubero, Nádymam/ wyſádzam ſie ná wierſch. Mącz 467c, 8c; á kto ſię nádyma [estimolens] rządząc lud podły á proſty/ temu niedoſtánie ſercá do rządzenia ludu pyſznego á odpornego. ModrzBaz 47v.

nadymać się z czego (6), stąd (1): OpecŻyw 45; CzechRozm 211, 213v; Brátem ſię náſzym názywa Christus ále ſię nam z tąd nádymáć nie trzebá. CzechEp 338 marg; ktorą [pychą] w onym zborze Koryntſkim wynośili ſię niektorzy/ nádymáiąc ſię z onych duchownych dárow NiemObr 45; Niechay was nikt nie podchodźi/ chcąc (marg) vmyſlnie. (‒) przez pokorę y nabożeńſtwo ániołow/ hárdźie poſtępuiąc w tym czego nie widźiał/ prozno ſię nádymáiąc [frustra inflatus] z vmyſłu ciáłá ſwego: á nie trzymáiąc ſię głowy Chriſtuſá WujNT Col 2/18, s. 521.

nadymać się przeciw komu (5): Iżbyśćie ſię ieden za drugim nie nádymáli przećiwko drugiemu. BibRadz 1.Cor 4/6 [przekład tego samego tekstu NimObr, WuNT]; NiemObr 79; Páweł ták oboy narod vgadza y miárkuie; że áni ſię Zydom wynośić dopuſzcza/ iakoby z zaſług vczynkow zakonnych: áni Pogánom nádymáć ſię przeciw Zydom/ z zaſługi wiáry WujNT 521, 1.Cor 4/6; SkarKazSej 675a.

nadymać się o co (1): O nędzna marna Mucho [o człowieku] ocż ſie więc nádymaſz/ Kiedy ſwoie ſláchectwo y z herby wſpominaſz. RejWiz 98v.

nadymać się czym (1): A cżymże ſie ty nędzna mucho [o człowieku] nádymáć chczeſz? á dla cżegoż thę plugáwą gębę twoię podnośiſz ná wzgárdzenie á ná lekkość bliźniego ſwego? RejZwierc 69.

Szeregi: »(nie) nadymać się i (ani) (inszymi) gardzić« (2): maſz rozumieć/ o náſzym przed Bogiem vſpráwiedliwieniu [...] gdy ſie kocháiąc w ſwey właſney ſpráwiedliwośći/ z niey ſie nádymáć y inſzymi gárdźić pocżnieſz. CzechRozm 211; NiemObr 45.

»nadymać się a swowolnie sobie poczynać« (1): O iáko ſię ich wiele nádyma á ſwowolnie ſobie pocżyna [superbire et insotere] dla tego iácy/ że ie śláchtą zową? ModrzBaz 140v.

»nie nadymać się ani sobie przypisować« (1): ijżby cie bog wewſſytkim wyſluchál/ ijż by vzdráwiál niemotzné/ albo tzuda inſſé dzialál/ nie nadymáy ſie s tego/ anij ſobie przypiſuy/ mnimaiątz aby to ty a nie bóg dzialál. OpecŻyw 45.

»pychą unieść się, nadymać się« (1): iam ſię pychą vnioſł/ á ćiebie poniżáią: iam ſię nádymał/ á ćiebie znieważáią LatHar 269.

»pysznic się, (a) nadymać« [szyk 1:1] (2): A przecżże ſie też ty pyſzniſz á nádymaſz márna mucho [o człowieku]/ iáko myſz ná wyſokiey gorze ſiedząca/ ktora áni obacży gdy ią Kaniá ábo Sowá porwie. RejPos 228; Calep 65a.

W przen (2): BudNT 1.Cor 13/5 [4]; Miłość nie zayźrzy/ złośći nie wyrządza/ nie nádyma ſię [non inflatur] WujNT 1.Cor 13/4.

5. Okazywać gniew, wzburzenie; tunere Cn (1):

Szereg: »kokoszyć się i nadymać« (1): Rurał [...] yął ſie coffáyąc na zad/ kokoſſyć y nádymáć/ á chłopyętá obacżywſſy że ſie yeſſcże gnyewa/ [...] przydali mu wyęcey GliczKsiąż H8.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Intumeo ‒ Nadimąm ſie. Calep 557b; Tumeſco ‒ Nadimam ſie. Calep 1092b.

Synonimy: 4. bucić się, chełpić się, kokoszyć się, pysznić się, wywyższać się.

Formacje współrdzenne cf DĄĆ SIĘ.

KCh