![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: [DUERN] | Następne hasło: DUFAĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
DUFAĆ (706) vb impf
-f- (622), -ff- (67), -ph- (16), -fh- (1).
| inf | dufać | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||||
| praes | |||||||
| sg | pl | ||||||
| 1 | dufåm | dufåmy | |||||
| 2 | dufåsz | dufåcie | |||||
| 3 | dufå | dufają | |||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -em, -m dufåł, ja dufåł | m pers | -chmy, -echmy dufali |
| 2 | m | -eś, -ś dufåł | m pers | -eście dufali |
| 3 | m | dufåł | m pers | dufali |
| f | dufała | m an | ||
| n | dufało | subst | ||
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | będę dufåł, dufać będę | m pers | dufać będziemy, będziemy dufać, będziem dufać, dufać będziem |
| 2 | m | dufać będziesz, będziesz dufåł, będziesz dufać | m pers | dufać będziecie, będziecie dufać |
| 3 | m | będzie dufåł, dufać będzie | m pers | dufać będą, będą dufać |
| imperativus | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | dufåjmy | |||
| 2 | dufåj | dufåjcie | ||
| 3 | niech dufå | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych dufåł, bym dufåł | m pers | bychmy dufali, byśmy dufali |
| f | bych duf(a)ł(a) | m an | ||
| 2 | m | byś dufåł | m pers | byście dufali |
| 3 | m | by dufåł | m pers | by dufali |
| n | by dufało | subst | ||
inf dufać (83). ◊ praes 1 sg dufåm (21). ◊ 2 sg dufåsz (34); -åsz (26), -asz (1), -(a)sz (7); -åsz :-asz BielKron (1 : 1). ◊ 3 sg dufå (81). ◊ 1 pl dufåmy (34). ◊ 2 pl dufåcie (11). ◊ 3 pl dufają (68); -ają (52), -åją (2) SkarJedn, SkarŻyw, -(a)ją (14). ◊ praet 1 sg m -em, -m dufåł (9), ja dufåł (1); -em dufåł: ja dufåł RejPs (1 : 1). ◊ 2 sg m -eś, -ś dufåł (4). ◊ 3 sg m dufåł (47). f dufała (5). n dufało (3); -ało (2), -åło (1) SkarJedn. ◊ pl m pers -chmy, -echmy dufali (4). ◊ 2 pl m pers -eście dufali (2). ◊ 3 pl m pers dufali (39); -ali (33), -åli (2) SkarJedn, SkarŻyw, -(a)li (4). ◊ fut 1 sg m będę dufåł (4) WróbŻołt, Leop (2), BibRadz, dufać będę (3) TarDuch, RejKup, WujNT; -åł BibRadz; -åł: -ał Leop (1 : 1), -(a)ł (1). ◊2 sg dufać będziesz (13), będziesz dufåł (12), będziesz dufać (1); dufać będziesz RejPs, RejJóz, RejWiz; dufać będziesz : będziesz dufåł: będziesz dufać RejPos (10 : 10 : ‒), RejZwierc (‒: 2 : 1); -åł (12), -ał (1); -åł RejZwierc (3), -åł :-ał RejPos (9 : 1). ◊ 3 sg m będzie dufåł (7), dufać będzie (2); będzie dufåł : dufać będzie RejPos (4 : 2). ◊ 1 pl m pers dufać będziemy (6), będziemy dufać (5), będziem dufać (2), dufać będziem (1); dufać będziemy RejKup; będziemy dufać RejAp (2), SarnStat; dufać będziemy : będziemy dufać : będziem dufać RejPos (4 : 2 : 2); dufać będziemy : dufać będziem RejZwierc (1 : 1). ◊ 2 pl m pers dufać będziecie (1), będziecie dufać (1) RejPos (1 : 1).◊ 3 pl m pers dufać będą (1) RejPos, będą dufać (1) Leop. ◊ imp 2 sg dufåj (39). ◊ 3 sg niech dufå Leop (2). ◊ 1 pl dufåjmy (5). ◊ 2 pl dufåjcie (15). ◊ con 1 sg m bych dufåł (1) BierEz, bym dufåł (1) Mącz. f bych duf(a)ł(a) (1). ◊ 2 sg m byś dufåł (8); -åł (7), -ał (1) BibRadz. ◊ 3 sg m by dufåł (16). n by dufało (2). 1 pl m pers bychmy dufali (12), byśmy dufali (4); bychmy dufali RejPs; byśmy dufali KrowObr, BibRadz, BielKron; bychmy dufali : byśmy dufali RejPos (11 : 1); -ali (14), -åli (1) KrowObr, -(a)li (1). ◊ 2 pl m pers byście dufali (1). ◊ 3 pl m pers by dufali (5). ◊ part praes act dufając (88); -ając (61), -åjąc (11), -(a)jąc (16); -åjąc MycPrz, WierKróc, PaxLiz; -ając : -åjąc Mącz (1 : 1), SksrŻyw (2 : 7).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.
- 1. Mieć ufność; wierzyć, zawierzyć, liczyć na kogoś lub na coś, tuszyć, być pewnym kogo lub czego (699)
- 2. Czuć się pewnym, bezpiecznym, być dobrej myśli (6)
- 3. Spodziewać się czego (1)
dufać komu, czemu (276): Pokolenie Aaronowo záwżdy dobrze dufáło iemu RejPs 169v, 16, 22v, 23, 25v, 54v (23): ſnadz thakież pan Bog ſtan W K M y ſlawę/ choynie powiſſzacz a rozmazać [!] będzie racżył/ ieſli iemu vpełną wiarę chowaiąc/ dufać a porucżać ſie będzieſz. RejJóz A2v, C2v, C3, Lv, P4, P6; RejKup c5v, d2v, e6v, 12, n2v (17); Acz dufam pánu Kryſtuſowi/ ktory yeſt drogá/ prawdá/ y żywot KromRozm III A5; BielKom G5; Iż ſámego Páná chwalic á iemu dufáć mamy/ nie kłádąc nádzieie w kſiążętoch ſwiátá tego LubPs ff2 marg; KrowObr 82v, 149, 209v; Aby z niego pociechę potym drudzy bráli/ Iż ſie ći nie mylili co iemu dufáli. RejWiz 131, 2v, 3, 55, 62, 90 (14); Leop Ps 118/42; KochZuz A5; BibRadz I 468c marg, Hebr 2/12; BielKron 234; á komuſz maſz dufáć álbo chwałę dáwáć/ iedno ſámemu Pánu ſwemu. RejAp 54, 5, 59v, 120v, 149v, 189; á iáko ieſth ſtráſzliwa rzecż nie dufáć mu/ á zániedbále odſtąpić od niego RejPos 65v; ále iż dufáli ktemu opátrznośći Páńſkiey/ tedy im wody s ſuchych ſkał płynęły RejPos 257, 4, 4v, 5v, 14, 16v (108); RejZwierc 4v, 12, 120v, 129, 198 (9); RejZwiercPodw 183v; KochPs 55, 116, 174 [2 r.]; Ták modlitwą y pokorą do obietnic Boſkich ſobie pomagał: nie tylko im dufáiąc/ ále teſz pracą ſwoię do nich przjkładáiąc SkarŻyw 347, 235, 257, 279 [2 r.], 283, 358, 481; SkarKaz 275b, Oooo2b. Cf »dufać obietnicom«, »dufać Panu«, »dufać słowu«.
dufać w kogo, w co (23): Wcię duphali oyczowie naſzy/ Duphali á wyzwoliłes ie. TarDuch A2v, A2v [2 r.], A5v; RejPs 42v, 91v, Ff3v; RejJóz H3v; SeklKat N4; A nad każdem dzierży rękę Gdy kto duffa w jego mękę RejKup dd2v, d2, dd2v; Leop 2.Par 32/10, Nah 1 arg; RejPos 108v, 120v, 166v; Ale ći ktorzy w ćię dufáią/ miłośierdźie od ćiebie wielkie vznawáią ArtKanc L11, A15, N19v, N20. Cf »dufać w Pana«, »dufać w słowa«.
dufać w kim, w czym [w tym: w kim o kim (2)] (54): PowUrb +; ij dufaiątz w laſce iego ięla [Maryja Magdalena] ſlzami omywatz nogi iego OpecŻyw 45v; TarDuch D2, E4; FalZioł II 5d; WróbŻołt 55/4; SeklWyzn b4v; RejKup n5, p8; Vpodobánie á kochánie Páńſkie ieſth nád tymi co ſie go obawáią: y nád tymi ktorzy duffáią w miłoſierdziu iego [qui sperant super misericordia eius]. Leop Ps 146/11, Iudith 6/15, Ps 2/13, 27/7, 30/2, Hebr 2/13; BibRadz 2.Par 32/10, Is 25/9; Fides Christiana, est fiducia misericordiae, non notitia historiae, qualem et diaboli habent, Krześciáńska wyárá yeſt vprzeimie dufáć á nic nie wątpić w miłoſierdziu bożym. Mącz 126a; RejPos 71v, 130v, 248v, 351v; MycPrz I [A3]v; ArtKanc K13, M15, S4v; WujNT Gal 5/10, 2.Thess 3/4, Hebr 2/13. Cf »dufać w Panie«.
dufać o kim, o czym (5): RejPs 115; Iż ktokolwiek dufa o wſpomożeniu Páńſkim/ w opátrznosći á w obronie iego záwżdy przemieſzkawáć będzie [Vulg Ps 124/1]. RejAp 6v; Ia dufam o was w Pánie [ego confido in vobis in Domino]/ iż nic inſzego rozumieć nie będźiećie WujNT Gal 5/10, 2.Thess 3/4. Cf »dufać o Bodze«.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: temu (6), o tem (1), w tym (1); iż(e) (20), aby (2), że (2)] (24): PowUrb +; WróbŻołt aa2v; iż onim zle rozumieli/ á máło otem dufáli áby on mogł wſſytko wielmożnoſćią ſwą vczynić. RejPs 115, 116, 122; SeklWyzn b4v; KromRozm III A5; RejAp 15v; á mocno iuż dufay/ iż beſpiecżnie będzieſz chodził zá żywotá ſwoiego po tym márnym Egipcie ſwiátá tego RejPos 158v, 120v, 127, 131v, 144; SkarŻyw 36, 47, 195, 235, 279 [2 r.], 283; my dufamy w tobie Pánie/ iż twa ſpráwá nie vſtánie. ArtKanc K13, S4v; WujNT Philipp 2/24, 2.Thess 3/4.
W charakterystycznych połączeniach: dufać bostwu (Chrystusa) (4), łasce, miłosierdziu (7), opatrzności (4), prawdzie (2); dufać w łaskę (2); dufać w łasce (4), w miłosierdziu (2); dufać bezpiecznie (3), dobrze (4), dostatecznie, nieomylnie, stale (2), uprzejmie (4).
»dufać obietnicom« [szyk zmienny] (11): RejPs 178v; KrowObr 55v; A my nie dufáiąc tym ták mocnym ſlubom á obietnicam iego/ biegamy á tułamy ſie po ſwiatu RejPos 132v, 58, 67v, 109, 132v, 222, 302v; RejZwierc [193]v; SkarKaz 41a.
»dufać Panu, (Panu) Bogu; dufać w Panie, w (Panie) Bodze, o Bodze; w Pana dufać« [szyk zmienny] (35 : 17; 13 : 12 : 1; 1): OpecŻyw 143; Od ſtrożey iutrzney aże do noczy będzie duphał Izrael w Panie [speret Israel in Domino Ps 129/6]. TarDuch D8v, D8v; WróbŻołt 25/1, qq4v [2 r.], 124/1, tt8v; RejPs 63v, 69, 145, 169v, 170v (9); SeklKat D4v; RejKup p3, x4, ee3; KromRozm II 12v; LubPs Pv, ff2 marg; vkázuieſz przes to/ iżeś ieſt niewierny/ á iż Pánu Bogu nie dufaſz. KrowObr 149v; RejWiz 55v, 83 [2 r.], 169v; Leop Ps 30 arg, 39/4, 129/5, 129/6, 130/3, Is 36/7, 1.Mach 2/61; BibRadz 4.Reg 18/5, 2.Par 13 arg, Ps 114 arg, Ier 17 arg; wſzákże dufáiąc Bogu pomśćił ſie okrucieńſtwá Rzymſkiego nád ſynem Máryuſowym BielKron 130v, 304v; RejAp 22, 64v, 189; RejPos 16, 39v, 67v, 72, 126v (16); RejZwierc 120v, 206, [272]; KochPs 177; SkarŻyw 36, 47, 187, 195, 373, 532, 593; CzechEp 16; ArtKanc K13; Dufał w Bogu [confidit in Deo]: niech go teraz wybáwi ieſli chce WujNT Matth 27/43, Gal 5/10, Philipp 2/24, 2.Thess 3/4; SkarKaz 41a.
»prawie dufać« [szyk zmienny] (12): Iako pan bog przez ángioły ſtrzeże człowieká ktory prawie dufa. RejPs Ff4v; RejKup p8, bb8; RejAp 149v; Ale ach nieſtotyſz máło nas ieſt ktorzybyſmy themu práwie dufáli/ á przy nim wiernie ſtali. RejPos 136v, 29, 120v, 122, 130v [2 r.], 131, 138.
»dufać słowu; w słowa dufać« [szyk zmienny] (4; 1): Ci co ſie ćiebie boią vźrzą mię y rozráduią ſie: żem w ſłowá twe náder duffał [in verba tua supersperavi]. Leop Ps 118/74; BielKron 467; ále y ſłowom iego Páńſkim/ y imieniu iego ſwiętemu/ [...] iużechmy nie dufáli. RejPos 132v, 132v, 154.
»upełnie dufać« (8): Záwżdy pan ty wyſluchawa co weń vpełnie dufáią. RejPs Ff3v, 23, 25v, 42v, 69, 91v, 181, Ff3.
»wiernie dufać« [szyk zmienny] (66): RejPs 169v; RejJóz C3; Iſcziecz ſnadnie zamkne gębę Kiedy wiernie duffacz będę Właſke panſka a wkrew jego RejKup dd2v, c5v, 12, ee3; Tedy on wſzytko gdy chce ſnádnie zmienić może/ Iedno mu wiernie dufay nędzniku nieboże RejWiz 152, 2v, 62, 83, 183, 187; RejAp 5, 59v; A on ciebye ſam ſzuka/ ſam do ciebie przyść obiecuie/ iedno ſie go wiernie rozmiłuy/ á wiernie mu dufay. RejPos 144, 4, 16, 30v, 39v, 43v (43); RejZwierc 120v, 129, 198, 204, 206 [2 r.], 206v [2 r.]; RejZwiercPodw 183v.
»(ani) dufać, (a, i, ani) wierzyć (a. dowierzać)« [szyk 6 : 6] (12): FalZioł II 5d; KrowObr 149; Pánu Bogu ſie porucż/ inemu nikomu. Temu wierz temu dufay nic ſie nie omyliſz RejWiz 90; RejAp 120v; wdáli ſie w ine ſpráwy á w ine wymyſły ſwiátá tego/ á nie dufáli y nie dowierzáli Pánu ſwemu RejPos 130, 29, 120v [2 r.], 130, 242, 248v, 323v.
dufać komu, czemu (84): ForCnR B3; RejPs 17, 169v; LibLeg 11/42; Abowiem przy takiey duſzy Rady bywaią pukuſzy [!]. Czo niechczą kaplonom dufać Ani ich nauky ſluchać. RejKup m2v, g6, o6v; Diar 73; ábowiem więcey ſwiętym vmárłym dufamy á niſſli tobie [Krystusie]. KrowObr 209v, 98, 166v [2 r.], 232v, Vuv; RejWiz 55, Cc6v; RejZwierz 5v, 10v; BibRadz 1.Mach 7/7; Przyſzedł do niego Prorok Anáni/ karał go s tego iż więcey dufał Benádábowi niż Bogu/ przeto Azá dał wſádzić Proroká onego. BielKron 83v; Piotr wźiąwſzy zſobą nieco ſłużebnikow ktorym więcey dufał/ w proſtym odzieniu przyiechał ná Włodzimirz BielKron 353, 84, 214v, 245v, 365, 396 (9); Vobis fretus. Wam dufayąc/ Spuſzczáyąc ſie ná was. Mącz 136d, 126a [2 r.]; RejAp 15v, 189v; RejPos 190, 355v [2 r.]; RejZwierc 20, 199; BielSpr 40v [2 r.], 72v; BudBib 1.Mach 7/7; MycPrz I A4v; Zwierzchnym Cerymoniam y obrządkom więcey dufaią niżli trzebá. SkarJedn 348, 351, 371; KochOdpr D2; SkarŻyw 13, 40, 87, 119, 203, 559; KochPieś 17; PudłFr 32; ActReg 83, 87, 89, 100, 102; bo iuż ná tym wſzyſtko/ kiedy ſługá z Pánem ſobie nie dufáią. GostGosp 14, 26; KochCn B4; KochPij C3; RybGęśli C3; WujNT 2.Cor 7/16, Philem 21; SarnStat 1119; PowodPr 19, 82; Vczynki dobre zaſługę máią/ otuchę y nádzieię czynią iáko im dufáć y nie dufáć/ iáko ſię z nich ćieſzyć y iáko ſię bać SkarKaz Oooo2d, 350b [2 r.]; VotSzl B3; Strzeż ſię káżdy od bliźniego ſwego/ y żadnemu brátu ſwemu nie dufay. [Vulg Ier 9/4] SkarKazSej 658b, 658b, 662b, 684b. Cf Zwrot.
dufać w kogo, w co (11): Xántus w Ezopá dufáiąc/ Wſtał ráno piecżey nie máiąc BierEz E4, Dv, Fv, M3; TarDuch B7v; BielŻyw 128; RejKup i5; HistAl C4; KrowObr 152v; á w ten cżás był vciekł Hánnibál po poraſce Kártágińſkiey do Antyochá/ w ktorego dufał Antyochus/ y w iego nadzyeię Rzymiánom hárdym był. BielKron 128, 89v.
dufać w kim, w czym (20): Abowiem człowiek mego pokoiu w ktorimem dufał [in quo speravi]/ ktory chleba mego pożywał wielce/ podnioſl naprzeciwko mnie podſzcżepienie. WróbŻołt 40/10, 145/2, k. vv; SeklKat D3; RejKup aa2; HistAl L3; KromRozm II q3v; KrowObr 160v, 161, 215, 232v; przetho iż miał bárżo wiele iezdnych/ y w tych duffał [confideret in eis]. Leop 1.Mach 10/78, Ps 145/2, Is 36/5, 6; BibRadz Ier 17 arg, I 468c marg; Nixi aequitate vestra, Spuſzczáyąć ſie/ dufáyąc w wáſzey ſpráwiedliwości. Mącz 248a; RejPos 16; PaxLiz D4.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami temu (2), w to (1); iż (5), że(by) (4), aby (1)] (10): Bacż acżkoli Marta dufala/ ijż z dotknieniá podolku miala bytz zdrowa/ ij ſtalo ſie tak. OpecŻyw 45; BielŻyw 156,163; LibLeg 11/42; gdyż ty ledwie w nędznym á w máłym ciele będąc/ vſiłnie w to dufaſz/ áby páńſtwo Dáriuſowe miał ſobie podbić. HistAl C4; KromRozm III F4v; MycPrz I B4; Strum O4v; Nie dufaymy temu/ iż teraz choć w nierządzie ſtoimy: boymy ſię bychmy w nim nie vpádli. VotSzl B3; PaxLiz D4.
W charakterystycznych połączeniach: dufać uczynkom (2); dufać w uczynkach; dufać bezpiecznie, mocnie (2), pewnie, więcej (6).
»(nie) wierzyć, (a, i, ani) dufać« [szyk 5 : 3] (8): A iż ſámey Pánnie Máryey niedufaćie y niewierzyćie/ przeto do iey pomocy/ wſzytkich ſwiętych przytzynę przydawaćie KrowObr 168, 152v; Mącz 126a, b; RejAp 15v; ábychmy nigdy nie wierzyli á nie dufáli Prorokom tákim ktorzy nas zwodzą wymyſły á widzeniem ſercá ſwego RejPos 189v, 190; SkarŻyw 559.
dufać czemu, komu (82): Latwieć drudzy obiecuią/ Cżego w ſwey mocy nie máią: Dufáiąc ſwey myſli butney/ Iteż ſpráwie nieroſtropney. BierEz I4v; RejPs 114v; RejJóz L2; A o Ludzi o wſſe niedbał Tak ſwoyey zwierzchnoſczi Dufał RejKup bb6, b3, H, r6v, r8v, x4; BielKron 5, 117, 129; Nie dufay żadney godnośći ſwoiey/ á day ſie ná miłoſierdzye. RejPos 14 marg, 8, 13, 14, 16, 29 (14); RejZwierc 189v, 223; BielSpr 49v; MycPrz I C; WierKróc A3, B, Bv; SkarJedn 29; SkarŻyw 347; PudłFr 16; OrzJan 82; Przetoż lepiey wyſługom nigdy w hárdośći nie dufáć. SkarKaz 352b, 351a [2 r.]; Bo fundáment mądrośći ieſt: ſwoiey nie dufáć mądrośći [Vulg Rom 12/16]. SkarKazSej 658a, 662a. Cf »dufać rozumowi«, »dufać sobie«.
dufać w co, w kogo (8): BierEz O2; A już ſyę tak zaprawili Iuż y wiarę pozuczili Snaċ y miłoſierdzie moje Duffayacz wvċzinky ſwoje RejKup y3; HistAl B5v, C5v; Teraz przyſzło ná iego [Solona] ſłowá/ gdzye mi dziś tego żal żem niedbał ná iego ſłowá dufáiąc w ſwoię moc/ ſzcżęſcie/ y bogáctwá. BielKron 112, 415v; Mącz 15c. Cf »w się dufać«.
dufać w czym, w kim (35): BierEz P4v; WróbŻołt T4v; Stymi też nicz nietrzymam/ ktorzy z vmyſłv grzeſzą/ dvfaiącz w ſwym nicżemnym doſić vcżynieniv SeklWyzn D; SeklKat Qv, T3; RejRozm 400; RejKup b8; ábowiem poſtáwá iego ná wyſokoſć byłá trzy łokcie/ przeto dufał Porus w wyſokoſći ciáłá ſwego HistAl H8; KrowObr 241; Ktory duffa w ſercu ſwoim [qui confidit in corde suo]/ głupi ieſt: ále kthory poſtępuie ſobie mądrze/ ten będzie chwalon. Leop Prov 28/26, Ez 33/13, Ioel 2/13; BielKron 128; Mącz 337c; Kto dufa w bogáctwiech ſwoich/ vpáduie: á ſpráwiedliwy záwżdy iáko zyelony liſtek zákwitnie [Vulg Prov 11/28]. RejPos 34, 10v, 13v, 16, 57 [2 r.], 116v (11); WujJud 103v [2 r.], 113, Mm. Cf »w rozumie swoim dufać«, »w sobie dufać«.
W charakterystycznych połączeniach: dufać [zawsze z zaimkiem dzierżawczym: swoj] bogactwu, cnocie (3), domysłom (2), dostojeństwu (4), dostojności, godności (5), mądrości (2), męstwu, mocy (4), możności, myśli butnej, nadziei, naukom (2), ofiarom (3), rzeczy, sile (3), sprawie (9), sprawiedliwości, stałości (4), uczynkom (3), urodzie, ustawam (2), wymysłom (7), wysługom, zakonom, zasługom, zwierzchności (2), zyskowi; dufać w bogactwa (2), w godności, w moc, w możności (2), w siłę, w szczęście, w uczynki; dufać w bogactwach (2), w dobrociach, w dostatkach, w dostojeństwie (3), w godnościach (2), w mądrości, w mocy (3), w możnościach (3), w naukach (3), w ofiarach (2), w sercu, w sprawach (2), w sprawiedliwości, w uczynkach (5), w wymyślech, w zakonie (3), w złości.
»sobie, w sobie, w się dufać« [szyk zmienny] (29 : 5 : 1): BierEz O2; Nám nauka/ aby żádny wſobie niedufál/ ani wſwych dobrociách OpecŻyw 35; RejPs 110, 212v; RejKup b5, Sv, ſ3v, ee6; Leop Prov 14/16; Tantum mihi confido, Ták wiele ſam w ſobie dufam. Mącz 440d, 149c, 248a; RejAp 42v [2 r.]; RejPos 199, 200, 201, 224, 312 marg; WujJud 113; SkarŻyw 58, 166, 173, 203, 597 [2 r.]; OrzJan 57; WujNT 2.Cor 10/7; Tę wádę nátrąca Ewángeliſtá/ gdy mowi: iż Pan IEZVS przymawiał tym/ ktorzy ſobie dufáli/ á innemi gárdźili. SkarKaz 352b, 43b, 352a [2 r.], b, 580a, 610a.
dufać czemu (55): BierEz H2v, O4, Sv; ForCnR C4v; A ſnadz y ći ktorzy iem [bałwanom] dufáią ſą kniem bárzo podobny ſpráwami ſwemi RejPs 202; RejJóz D4v, I5v marg; RejKup r6, ee8; Diar 69; BielKom D8v; KrowObr 89; Ten ſie to niechay kriye/ co nie dufa cnocie/ Ale ſie ia w niey kocham/ więcey niż we złocie. RejZwierz 28, 4v, 5, 29 [2 r.]; Tęcżyńſki záwárł ſie był w domu Kizlinkowym ná Bráckiey vlicy/ ále tám temu mieyſcu nie dufał BielKron 393v, 26, 69v, 254v; V Boga ſcżęſcie wręku/ prozno dufać zbroi/ Lecż ti przedſię cżiń/ ſynu/ co tobie prziſtoi. KochSat [C2]; RejPos 126, 133, 280v; Znáćći ſerce vprzeyme/ znáćci go po chodzie/ Kto cnoćie nie folguie/ dufáiąc vrodzie. BielSat N4v; RejZwierc B4 [3 r.], 4v, 151v, 229v, 230; Ieſli murom álbo párkanom nie duffaſz/ oſtháwiay ie wielkim drzewem pochyło BielSpr 64v, 66; WierKróc Bv; KarnNap E3; SkarJedn 146; SkarŻyw 241, 453; KochPieś 20; Tym [miastom] Niemiecka źiemiá ták dufa/ że téż kożde znich ſtáwi przećiw wſzytkiému woyſku Tureckiému OrzJan 79, 83, 86; KlonKr D2v; CzahTr L4v. Cf Zwroty.
dufać w co (15): Rzekł iey/ rozumubych niemiał/ Bych w niepewne rzecży dufał BierEz H4, K2, L3v; RejRozm 392; Iten wkapiczę ſwą duphal Też był poſla marnie ſfukal. RejKup b3v, r3v; HistAl E2v, G8; Nátychmiaſt márnie zginął źwierzątko vbogie/ Ktore nie ma obrony/ iedno duffa w nogi. RejWiz 126; Leop 2.Mach 12/14; KochSat C2; KochOdpr C; KochFr 17; KochPieś 35; Nie w zbroię/ nie wrinſtunki woienné dufáiąc/ Ale w śmiáłych ſwych ſercách/ rzeczy pokłádáiąc. ZawJeft 12.
dufać w czym (21): Ale Cletus dufaiącz w przyiazni krolewſkiey ſtary á mądry, Philipa krola dzieie wychwalał BielŻyw 104; BierRozm 14; WróbŻołt 61/11, k. T4v; RejPs 106 marg; RejKup Bbv, bb8; Ale wy wyerni Páńſcy nye dufaycye w złośći/ W drapieſtwie ni w bogáctwie ni w żádnej chytrośći [Vulg Ps 61/11] LubPs O6v [przekład tego samego tekstu WróbŻołt, ArtKanc Q11v]; KrowObr 241; Boć/ powiedział/ oni w zbroi duffáią/ tudzieſz y w ſmiáłośći [nam illi quidem armis confidunt, ait, simul et audacia]: á my záś w Wſſechmocnym Pánie Leop 2.Mach 8/18, Ps 51/9, Eccli 5 arg, Is 36/4, 6, 42/17, Mar 10/24, Philipp 3/4; RejPos 71v, 77; WujJud 104; ArtKanc Q11v.
W charakterystycznych połączeniach: dufać bogactwu, cnocie (6), drewnu, księgom, miejsca (2), mocy świata, murom, nadziei, parkanom, przyjaźni, rozumowi (2), rzeczam, skarbom, światu, zbroi, żelazu; dufać w czary, w kapicę, w miejsca, w mury, w nogi (2), w rzeczy, w zamek, w zbroję, w złoto; dufać w bogactwie (3), w ciele, w cnocie, w możności, w pieniądzach, w przyjaźni, w rzeczy, w zbroi, w złości (4).
Siłam nie dufay. BierEz H2v; Nád śiły nie dufay. BierEz N4.
Sżcżęſciu nikth nie dufay RejJóz I5v marg.
»płonym obietnicom dufać« (1): Tylko to przypominąm áby potym káżdy/ Dźiś ze mnie przykład biorąc ná to pomniał záwżdy Ná co ma przyjść kto plonnjm obietnicom dufa CzahTr C.
»dufać szczęściu« [szyk zmienny] (6): Iako każdy trudno ma dufać ſzczęſciu ſwemu RejJóz I5v, I5v marg; RejZwierz 23v, 31v; BielKron 55v; KochJez Bv; KlonWor D2v.
Synonimy: 1. a. nadziewać się, spuszczać się, nie wątpić, wierzyć; b. nadziewać się, wierzyć; α. chełpić się, pysznić się.
Formacje współrdzenne cf DUFAĆ.
SB