[zaloguj się]
[pdf]

DOKAZAĆ (82) vb pf

o oraz drugie a jasne; w inf pierwsze a jasne, w pozostałych formach pochylone.

Fleksja
inf dokazać
praet
sg pl
2 m -ś dokåzåł m pers
3 m dokåzåł m pers dokåzali
n dokåzało subst
conditionalis
sg pl
2 m -bys dokåzåł m pers
3 m by dokåzåł m pers by dokåzali
f by dokåzała m an
con praet
sg
3 m by był dokåzåł

inf dokazać (33). ◊ fut 1 sg dokåżę (1). ◊ 2 sg dokåżesz (3). ◊ 3 sg dokåże (10). ◊ 1 pl dokåż(e)my (1). ◊ 3 pl dokåżą (1). ◊ praet 2 sg m -ś dokåzåł (4). ◊ 3 sg m dokåzåł (14). n dokåzało (1). ◊ 3 pl m pers dokåzali (6). ◊ con 2 sg m -bys dokåzåł (1). ◊ 3 sg m by dokåzåł (2). f by dokåzała (1). ◊ 3 pl m pers by dokåzali (1). ◊ con praet 3 sg m by był dokåzåł (1). ◊ part praet act dokåz(a)wszy (1). ◊ impers con praet by było dokåzåno (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI(XVIII) [w StryjKron błędnie zam. dokazować] ‒ XVIII w.

1. Osiągnąć, zdziałać, dokonać czego, dopiąć, zdołać: parere Mącz; facere, perpetrare Vulg: assequi Modrz (64): chćiał [...] by głupſtwá ſproſność potomkowie Ná ten ználi Herb pátrząc/ mądrość mieli w cenie/ Y dokazał/ ták iáko nieśie me baczenie. SzarzRyt D3v.

dokazać czego [w tym: czego czym (4)] (40): [Judasz] pocżąl myſlitz iako by go przedál [...] Cżegoż potym weſrodę dokázál/ gdy k nijm mowiątz przybieżál OpecŻyw 70v; KrowObr 117v; Leop 2.Par 20/23; Poſłuchayćie mię á iać dokażę tákiego vczynku [faciam negotium] ktory ná wieki pámiętny będźie miedzy narodem náſzym. BibRadz Iudith 8/20; [Romulus i Remus] vmyſlili [...] dzyádá ſwego Numitorá wygnánego ná kroleſtwo wſádzić/ y dokazáli tego. BielKron 98v, 26, 52, 100v, 123v, 353, 424; Widzicie gęſte miaſta/ y zamki budowne/ Drogi/ moſty porządne/ i brzegi warowne: Czego trudno dokazać bez wielkich pieniędzy/ Znać dobrze/ że tam byli goſpodarze tędzy. KochSat A3v; SienLek 136v; HistRzym 111; BielSpr 44v; WujJud Bv; BudNT przedm c6v; ludźie dobrzi/ [...] miłość ſámego śiebie zbytnią z ſercá ſwego wykorzeniáć [mają]. Cżego káżdy tem łácniey dokaże/ cżem ſkromniey o ſobie będźie rozumiał ModrzBaz 68v, 35v, 68, 118v; StryjKron 406; NiemObr 63, 154; PaprUp F; JanNKar D4; ći co [...] pożytki máią/ [...] gránic ſwych potężnie ſtrzec[by] mogli/ á zá occáſią dáley cżego dokázáć. GrabPospR N2v; CzahTr K4v. Cf dokazać czego w czym, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

dokazać czego w czym (1): Pirwſzey rzeci nie baczę bych mogł na ten cżas dokazać w tim wypiſaniu. MiechGlab ktv.

dokazać co (4): MurzHist M3v; [Czemu byś W.K.M. niebezpieczeństwa] [...] od ſiebie odrázić niemiał? Co ábyś wáſzá kró: M. dokázáć mógł/ máſz nádzieię zupełną mieć w łáſce páńſkiéy/ żeć z łáſki ſwéy Pan Bóg dopomoże OrzJan 106. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

dokazać czego (po przeczeniu) [w tym: nie moc dokazać (7)] (12): HistAl C7v; MurzHist A2v; [Kangijus] podał ſtárſzemu [synowi] ſnopek ſtrzał áby złamał/ niemogł tego dokázáć BielKron 438v, 311; BielSpr 55; CzechRozm 61, 141v; PaprPan Gg2; ModrzBaz 11v; CzechEp 370 [2 r.]; kuśił ſię [o zwierzchność] naypierwey Konſtántynopolitańſki Biſkup v Maurycego Ceſárzá/ cżego iż nie dokazał/ dla prętkiey śmierći Ceſárſkiey. NiemObr 61.

dokazać czym (7): MurzHist A2v; Leop 2.Par 20/23; Drudzy záſię chytrzeyſzy chcą dokázáć rozumem ſwoim niepodobney rzecży/ to ieſt/ kámień Filozowſki ſłożyć ze cżterzech żywiołow miernych BielKron 26, 203; Officio vincet omnes spes, Ludźkością żáchowániem [!] á vkłádnością więcey dokaże niżli ſię po nim nádziewano. Mącz 407d; SienLek 136v; KmitaSpit A2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (11), to (1); aby (4), na co (3), co (2), iż (2), inne wskaźniki (3)] (14): KrowObr 166v; BielKron 54v, 203; pariat quod iam diu parturit, Aby tego dokazał ná co ſie dawno bierze Mącz 278c; CzechRozm 141v; PaprPan Gg2; Záiſte oćiec pijánicá niedokaże tego/ áby miał w ſynu trzeźwośći miłość wzbudźić ModrzBaz 11v; SkarJedn 255; NiemObr 135; gdi ich belo wiwletzono na tak zle anieprziſtoine poſlugi dokazawſzi tzo ſie im podobalo rzekl ieden PaprUp Hv; LatHar 152; WujNT Ioann 11/37; [Pan Bóg] Hárde by wiátr rozpróſzył/ co chćiał to dokazał. Zſádźił mocarze z ſtołká/ pokorné wyſtáwił SiebRozmyśl F4; KmitaSpit C3.

W charakterystycznych połączeniach: dokazać dosyć dobrze, łacno (4), snadnie (3), trudno.

[W połączeniu z dopełnieniami o treści niesprecyzowanej (co, ten; rzecz) niekiedy zastępuje czasownik zawarty w zdaniu poprzednim, spełnia podobną funkcję co zaimek w stosunku do rzeczownika.]
Zwroty: »swego dokazać« [szyk zmienny] (3): krol Agezylaus [...] ácż go nye bárzo ważono/ przedſię on ſwego dokazał. GliczKsiąż F4v; KochSat C; A kto ią [wojnę] wytrwáć może/ kto dokaże ſwego/ Tego máią ná świećie zá mężá wielkiego. KmitaSpit C3.

»zwycięstwa dokazać« (1): Zebyś wſzech wſpomagał/ zwyćięſtwá dokazał/ moc, diabłá, y też śmierć/ racżyłeś ſam zetrzeć/ Kryſte krolu náſz. ArtKanc Al5.

a. Pokonać, zwyciężyć, poradzić sobie z kim; praevalere Vulg (3):

dokazać czego nad kim (1): czego kto niemoże ſam nadkiem dokazać/ tego przes złé abo głupié przyiacioły iego ſnadnie wielékroć dowodzi MurzHist N2.

dokazać nad kogo (1): Gdźie Bog te ſłowá ſtráſzliwe mowi. Vade, decipies, et praeualebis. Idź Dyable/ zwiedźieſz/ á nád wſzyſtkich dokażeſz [Vulg 3.Reg 22/22]. PowodPr 29.

dokazać z kim (1): GDy koniá naprzod w prawić [!] chceſz/ áby z nim dokazał/ tedy go ták w práwiáć [!] poczni. Day mu przes dwie niedźieli ieść świéżą rżáną ſłomę SienLek 188v.

2. Dowieść, okazać; przekonać (18): Pomnię/ żeś o iey ſmierći powiedał wzdycháiąc [...] Iákożeś y dokazał/ bom wnet vwierzyłá/ A iużem też tey wiáry dobrze przypłáćiłá. PudłDydo B3.

dokazać czego (15): Hánibál [...] Bárzo pilnie pomyſlał ieſzcże o ich [Rzymian] zdrowiu: Iákoż tego dokazał bo ich wiele pobił PaprPan Hh3; NiemObr 52; SarnStat *6v. Cf dokazać czego komu; czego nad kim, Ze zdaniem dopełnieniowym, »męstwa dokazać«.

dokazać czego komu (1): á to chcę tobie tego dokázáć. HistRzym 7v.

dokazać czego nad kim (1): nie ſporo było Papieżom Rzymſkim ſwey woley/ y dumy nád nimi dokazáć. NiemObr 168.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); iż (2), na co (2), inne wskaźniki (2)] (6): OpecŻyw 46V; Chcąc doſwiadcżyć prawdy wieſzcżká/ wezwał go przed Senat iáwnie/ rzekł k niemu/ możeli tego dokázáć co vmyſlił. BielKron 102v; NiemObr 25, 95; PaprUp B; WujNT 669.

Zwroty: »dowodem dokazać« (1): Leczby tym dowodem dokázáć mogli/ iż nie może być żaden człowiek krolem/ áni pánem WujNT 669.

»męstwa, mocy, siły dokazać« [szyk zmienny] (2 : 2 : 1): Lecż my w tobye mocny Boże mocy dokażemy LubPs Y6v; O Pánie Boże/ ktoryś miedzy inſzymi cudy/ wſzechmocnośći twey/ y w ſłábey płći męſtwá męczeńſkiego dokazał LatHar 459 [idem 470], 66, 470; A gdy żaden dokazáć nie mogł ty z nich śiły/ Zeby one w gromádźie ſtrzały ſię ſkáźiły. CzahTr E2.

Szereg: »dowieść i dokazać« (3): Cżyni to nieſłuſznie/ nas bez licá ſądząc/ ponieważ tego dowieść/ y dokázáć ná co ſię brał nie może NiemObr 95, 52, 95.

Synonimy: 1. dokonać, osiągnąć, zdziałać; a. pokonać, przemoc, zwyciężyć; 2. dowieść, objawić.

Formacje pochodne cf KAZAĆ.

Cf DOKAZAN, DOKAZANIE

TK