[zaloguj się]
[pdf]

DOWIEŚĆ (520) vb pf

o jasne; w formach inf -wiéść (29), -wieść (11); -wiéść KochFrag, GosłCast (5), -wieść MurzNT, GrzepGeom, BiałKat (2); -wiéść : -wieść OrzQuin (2 : 1), SarnStat (21 : 6); w formach fut 1 sg i 3 pl, praet 3 sg f i 3 pl subst, imp 3 pl, con 1 i 3 sg f, 3 pl subst oraz impers praet -wiod- (11), -wi(o)d- (51); w formach 1, 2 i 3 sg m praet i con, 3 sg m con praet oraz part praet act -wiód- (9), -wiod- (1), -wi(o)d- (64); -wiód- OrzQuin (4), SarnStat (2), GosłCast; -wiód- : -wiod- Mącz (2 : 1); w pozostałych formach -wied- (45), -wi(e)d- (100).

Fleksja
inf dowieść
praet
sg pl
1 m dowiodłem, -m dowiódł m pers
2 m dowiódłeś, -eś dowi(o)dł m pers -ście dowiedli
3 m dowiódł m pers dowiedli
f dowi(o)dła m an
n subst dowiodły
imperativus
sg pl
2 dowiedź dowiedzcie
3 niech(że) dowiedzie niechaj dowiodą
conditionalis
sg pl
1 m bych dowiódł, bym dowiódł m pers by(s)my dowiedli
f bym dowiodła m an
2 m byś dowi(o)dł m pers byście dowiedli
3 m dowiodłby, by dowiódł m pers by dowiedli
f by dowiodła m an
n subst by dowiodły
con praet
sg
3 m by był dowiodł
impersonalis
praet dowiodło się
fut dowiedzie się, będzie dowiedzi(o)no
con by dowiedziono
participia
part praet act dowiódszy
inne formy
impers con praet - by było dowiedziono

inf dowieść (240); -wiéść (29), -wieść (11), -wi(e)ść (200). ◊ fut 1 sg dowiodę (26). ◊ 2 sg dowiedziesz (15). ◊ 3 sg dowiedzie (78). ◊ 1 pl dowiedziemy (4) OrzQuin (2), BudNT, WysKaz, dowiedzimy (1) PatKaz III; -emy (2), -(e)my (2). ◊ 2 pl dowiedzi(e)cie (6). ◊ 3 pl dowiodą (21). ◊ praet 1 sg m dowiodłem, -m dowiódł (9). ◊ 2 sg m dowiódłeś (1) OrzQuin Ev, -eś dowi(o)dł (7). ◊ 3 sg m dowiódł (23). f dowi(o)dła (3). ◊ 2 pl m pers -ście dowiedli (1). ◊ 3 pl m pers dowiedli (5). subst dowiodły (3). ◊ imp 2 sg dowiedź (17). ◊ 3 sg niech(że) dowiedzie (2). ◊ 2 pl dowiedzcie (1). ◊ 3 pl niechaj dowiodą (1). ◊ con 1 sg m bych dowiódł (5) BibRadz, BielKron (2), BiałKaz, ModrzBaz, bym dowiódł (2) BudNT, GosłCast; -ó- (1), -(o)- (6). f bym dowiodła (1) GosłCast. ◊ 2 sg m byś dowi(o)dł (1). ◊ 3 sg m dowiodłby, by dowiódł (21). f by dowiodła (3). ◊ 1 pl m pers by(s)my dowiedli (2) GliczKsiąż, OrzQuin. ◊ 2 pl m pers byście dowiedli (1). ◊ 3 pl m pers by dowiedli (4). subst by dowiodły (1). ◊ con praet 3 sg m by był dowiodł (2). ◊ impers fut dowiedzie się (1), będzie dowiedzi(o)no (1). ◊ praet dowiodło się (3). ◊ con by dowiedziono (2). ◊ con praet by było dowiedziono (3). ◊ part praet act dowiódszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI — XVII w.

1. Przywieść, doprowadzić kogoś do jakiegoś miejsca; wskazać komuś drogę; deducere Mącz; αdducere, ascendere a. venire facere, educere, perducere PolAnt (34):

dowieść kogo do kogo (4): Dowiedź [adduc] tego młodźieńcá do Rotmiſtrzá BibRadz Act 23/17, 23/18; Y poimáli krolá/ á dowiedli [ascendere fecerunt] go do krolá Bawelſkiego BudBib Ier 52/9; BudNT Act 23/18.

dowieść kogo, co dokąd [w tym: do czego (9), tam (1), ku czemu (1), na co (1), w co (1)] (13): Dowiodę ćię k tákiey páſtwie/ Gdzie ſą roſkoſzy roźlicżne. BierEz Q2v; gwiázdo ty náſſ wodz pewny/ dowiedz nás wdom krolewſki OpecŻyw 21; GroicPorz mm; RejWiz 176; Ktoż mię dowiedzie [deducet] do miáſtá obronnego? Leop Ps 107/11; RejFig Aa4; BibRadz Gen 43/16 [17]; BielKron 40v; HistRzym 37v; RejPos 35v, 283; BudBib Deut 22/21. Cf »na oko dowieść«.

Zwroty: »[kogo] na oko [= w sposób oczywisty] dowieść [do czego]« (1): Iż tu wſzytko ná ſwiecie iáko dym przeminie/ [...] Ale chceſzli doſwiadcżyć ieſzcże lepiey wſzego/ Ieſzcże cie y ná oko dowiodę do tego. RejWiz 22v.

»[kogo] dowieść przed urząd« (1): ſtroże vſłyſzawſzy poimáli go y dowiedli przed vrząd BielKron 223v.

W przen (16):

dowieść kogo czego [= do czego] (1): A Syn iego ſprawiedliwy [...] zgladzaiąċ naſzę złoſczy Aby nas dowiodł radoſczy RejKup r2.

dowieść kogo do czego (8): RejPs 43v; ſnádnie do dobrego/ Iuż cie Pan więc dowiedzye z miłoſierdzya ſwego. RejWiz 134; iż ten Báránek ſwięty [...] dowiedzie káżdego z nich do ſtudnice żywey/ to ieſt/ do vznánia prawdziwego wiernego Boſtwá ſwoiego RejAp 70v; RejPos 27v, 216v, 252, 331; RejZwierc 70.

dowieść kogo, co dokąd (6): Dowiedz panie iezn kryſte nogi moie na drógę pokoiu OpecŻyw 97; y w piaſek ſmierci dowiodłes mie. TarDuch A3; RejPs 43v; RejPos 281v; ArtKanc K13v; KochFrag 45.

Zwrot: praw. »do przyrodzonych i do ziemkow [kogo] dowieść« = ustalić, wywieść czyjéś pokrewieństwo, przynależność do rodu i plemienia (1): Ad agnatos et gentiles aliquem dedueere, Do przirodzonych y do źiemków kogo dowieść. Mącz 241d.
Szereg: »dowieść a doprowadzić« (2): ktory [król] nas ma dowieść á doprowádzić do onego wiecżnego á błogoſłáwionego kroleſtwá ſwoiego RejPos 252, 216v.
2. Udowodnić, uzasadnić; wywnioskować; stwierdzić, poświadczyć, pokazać, poprzeć, przytoczyć; wywieść, wyłożyć; dać dowód istnienia czegoś, wykazać prawdziwość lub słuszność jakiegoś twierdzenia; oskarżając przeprowadzić (w sądzie) dowód prawdy (często w terminologii prawno-sądowej); approbare, comprobare, docere, manifestum a. planum facere Mącz; ostendere, probare Calag (399): KromRozm III K3; UstPraw Bv [2 r.], C4v; Bo wieſz iżeć y zá to nápiſána cená/ Kto gáni/ nie dowiedzie/ talionis pena. RejFig Ee4; Poſeł Krolá Polſkiego/ ácż tu odpor⟨ny ſpiſe⟩k vkazał/ ále niedowiodł. BielKron 232v; Mącz 125d, 482d; OrzQuin I4v; GórnDworz Z7; Wieleś tu powiedźiał áleś máło dowiodł CzechRozm 263; á ieſliby [kto na nie] niedowiodł [si non probaret]/ áby táki był ná gárdle karan. ModrzBaz 46; Calag 86b; y [kto] chce dowodźić ſwoią állegácią z Munimentów/ á nie dowiedźie [neque eo probat JanSta 544]: tedy tym co chćiał wygráć/ tymże tráći. SarnStat 764; który ieſli dowieśdź nie będźie mógł [Qui si docere non poterit JanStat 604]: tedy ten ránny zápłáći winę Królewſką SarnStat 912, 616, 764, 1280 [2 r.], 1285.

dowieść czego (286), kogo (2) [w tym: czego z czego (6), czego komu (3), czego na kogo (8), czego czym, kim (49), czego przed kim (1), czego czym komu (1)]: gwalthownyk bądzye powynyey [lege: powinien] placzycz wſzythka skodą zobv stron nakogo gwalthv dowyodą MetrKor 34/135v; W cżym go iegoż ſyn obwinił: Y dowiodł ſwey niewinności BierEz F4; PatKaz I 13; PatKaz III 102v; BielŻyw 51; March2 D2v; MiechGlab ktv; ZapMaz VS 2/335; ComCrac 22; LibLeg 11/81, 159; KromRozm I B3, E3v; MurzNT 126; KromRozm III K3; Diar 45 [2 r.], 96; GliczKsiąż N5, O4v; kthorey przyczyny powinni też dowieſć. GroicPorz o3v, x4v, dd4v, ee, ee4v, gg, ll4; KrowObr 1, 16v, 22, 25, 82 (9); RejWiz 21v; powod ma ſtáwić ſzeſć świádkow z ktorych ſzeſći przes pozwánego wybráni/ z ktoremi dwiemá ma powod dowieſć gwałtu UstPraw Bv, A4v [2 r.], B2 [2 r.], C4v, D3v, H2v; RejZwierz 93; OrzRozm O; BielKron 84v, 196, 198v, 371; GrzegRóżn C2 [2 r.], Nv; Mącz 208a, 231a, 323d, 347b; OrzQuin Ev, S2, T2, V4, Aa4; SarnUzn C5; LeovPrzep a3; RejAp [Ff5]; GórnDworz M2v; RejPos 88, 334 RejPosWiecz2 92, 95; BiałKat 121; GrzegŚm 50, [67]; RejZwierc 64; Tego zda mi ſie nie dowiedźiećie. WujJud 7, 12, 33v, 42, 88, 194v (11); BiałKaz F2; BudNT Gg3; álebyś muśiał [... ] też/ y tego [Syna Bożego] tám z iſtnośći rodzenia przedwiecżnego/ iáſnym ſłowem Bożym dowieść: cżego nigdy niedokażeſz. CzechRozm 61, 4 [2 r.], 14, 15v, 18, 36 (20); ModrzBaz 2; SkarJedn 18; SkarŻyw 455; iż się powieśći ſwoiey niemogł záprzeć/ áni iey dowieść/ tedy w Wiſlicy ná Seymie z wynálezienia Senatu Koronnego/ zá táki wyſtępek/ muſiał pod łáwą iáwnie głoſſem wielkim iáko pies ſzcżekáć StryjKron 482; Ale niech co chce z ſtárego Teſtámentu [X. K.] przywodźi/chcąc ſwego przedwiecżnego [Syna Bożego] dowieść CzechEp 266, 26, 31, 54 [2 r.], 62 [2 r.], 67 (27); NiemObr 37, 49, 52, 53, 54 (14); WerGośc 224; LatHar 132, 244, 581; wiele y ćięſzkich ſkarg kłádąc (marg) ná Páwłá G. (‒) ktorych dowieść nie mogli [quas non poterant probare]. WujNT Act 25/7, 305 [2 r.], Ioann 8/46, s. 403, 835; WysKaz 19, 38; czego ieſli dowiedźie/ práwnie zyſcze ſwoié rzeczy [et probans iudicialiter obtinebit JanStat 1034]. SarnStat 276, 256, 327 [2 r.], 505 [2 r.], 512, 541 (22); Iż widząc/ wiedząc iáſnie/ dowiéźdź ſwéy niecnoty Nietáię/ nie pokrywam/ iáwnie złéy roboty. GosłCast 47, 71; SkarKaz 418a. Cf Ze zdaniem dołnieniowym, »dowieść bliskości«, »prawdy dowieść«, »szlachectwa dowieść«.

dowieść kogo, co (4): gdyby [strona obwiniona] dowiodłá zápłácenie długu/ álbo ieſliby dłużnik wolał gotowymi pieniądzmi dobrowolnie zápłáćić GroicPorz cc4; Bogá ſłowo/ przed Iezuſem Chriſtuſem ſynem Bożym będącego dowieść chcą. CzechRozm 43. Cf Ze zdaniem.

dowieść z czego [w tym: czego z czego (6), kogo (G) z czego (1), kogo (A) z czego (1), komu z czego (1), kim z czego (1)] (25): KrowObr 207v, 226; Tego wy z tych ſłow nigdy nie dowiedźiećie. WujJud 88, 217v; CzechRozm 18, 43, 61; NiemObr 43; LatHar 123, 132; Ale mimo te świádectwá/ dowieść tego możem y z ſámego textu. WujNT 403, 151, 374, 396. Cf »dowieść z pisma, z słow«, »dowieść z świadectwa«.

dowieść na kogo [= przeciw komu] [w tym: czego na kogo (7)] (14): MetrKor 34/135v; ComCrac 20; LibLeg 11/81; karan będzie tanquam violator publicae pacis et hostis patriae, gdy nań będzie dowiedziono. Diar 53, 96; GroicPorz ee4v; UstPraw C4v, E2, E4v; SkarŻyw 455; WerGośc 224; Ktoryż z was dowiedźie (marg) dowodzi. 4 L. G. S. [= PolAnt] (‒) ná mię grzechu [Quis ex vobis arguet me de peccato]? WujNT Ioann 8/46; SarnStat 1240; GosłCast 71.

dowieść na co [w tym: czego na co (1)] (2): Pozwał Ian Piotrá do práwá/ iż [...] miod pokrádł [...] ná co chćiał dowieſć UstPraw 13; Cżego ſie ná Zwingliuſzowę/ y ná inych bontownych miſtrzow náukę łácno dowieść może WujJud 33v.

dowieść komu [w tym: czego komu (3), z czego komu (1), komu czym (2), czego komu czym (1)] (18) : KromRozm II f3v; KrowObr 22, 226; BielKron 84v; Luterá przeſtrzegli dowiodſzy mu prawdźiwym piſmem wſzytkiego wyſtępku iego BielKron 196, 205v, 387v; Mącz [323]c; OrzQuin V4; CzechRozm 63, 74v, 79v; CzechEp 54, 85; NiemObr 26; Dowiedz mi kto teraz tu rżądźi? GórnRozm A; WujNT Act 24/13; SkarKaz 418a.

dowieść czym (113), kim (19) [w tym: czego czym (55), czego kim (4), kogo (A) czym (1), z czego kim (1), komu czym (2), czego komu czym (2)]: PatKaz I 13; PatKaz III 102v; RejKup z7; MurzNT 126; yáko ſye wczorá piſmem y inſſymi wywody dowyodło KromRozm III B8; Diar 45; GliczKsiąż I7; wezwawſzy trzech świádkow kthorymi by dowiodł iże z żoną gadał/ ma go Sędźiemu oznaymić GroicPorz ll; KrowObr 207v; RejWiz 21 v; OrzList c, e3; ktorego gwałtu gdy dowiedzie oná biała głowá onymi wieśniáki/ tedy tego gwałtowniká gárdło ná náſzey łáſce UstPraw B2, B2, C4v, G3, Hv, H2v, H4v; OrzRozm O; BielKron 101v, 232, 387v; A iż ták ieſt dowiodęć twymże piſmem tego GrzegRóżn Nv; Probare factis, Vczinkiem dowieść/ okázáć. Mącz 323c, 186b, 208a, 231a, 323d; OrzQuin S2, V3v, V4; LeovPrzep a3, bv; RejPos 334; RejPosWiecz2 92; GrzegŚm 50, [67]; CzechRozm 4, 12v, 15v, 36, 54 (17); SkarJedn 18; CzechEp 35, 67, 157, 159, 161 (10); NiemObr 37, 49, 91, 93, 135; WujNT 575; WysKaz 38; Ale ieſli Szláchćic tym obyczáiem tego nie dowiedźie/ nie może chłopá w kaźń przerzeczoną wdáć. SarnStat 619, 327 [3 r.], 560, 760, 766 [3 r.], 767 (13); SkarKaz 418a. Cf »dowieść pismem świętym«, »prawdą dowieść«, »prawem dowieść«, »dowieść przysięgą«, »dowieść świadkami«.

dowieść przed kim [w tym: czego przed kim (2)] (4): Diar 45, 58; A nie thych [bluźnierstw] ktorych y przed BOgiem naprzod/ potym y przed ludźmi bácżnymi nigdy nie dowiedźie. CzechEp 54. Cf »przed sędzią dowieść«.

dowieść kogo, co (po przeczeniu) (4): KrowObr 25; Ale ieſli tego Bogá ſwego nie dowiodą/ żeby co mowił kiedy y cżynił/ ábo żeby miał Syná GrzegRóżn Cv; CzechRozm 51v; CzechEp 257.

cum A cum inf (4): ieſliby [Sofistowie] dowiedli iáką perſonę być ktoraby nie byłá Bogiem/ ábo Synem Bożym/ tedy nas mogą przekonáć GrzegRóżn Cv; A ieſli ten/ który liſt vkázuie/ kśięgámi bydź ſpráwiedliwy y ſłuſzny dowiedźie [et legitimas esse probaverit JanStat 508] SarnStat 327 [idem 767], 238, 767.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (94), to (2), tym (1); iż(e)(by) (82), że(by) (36), co(by) (11), aby (8), gdzie (4), na co (4), inne wskaźniki (8)] (152): March2 D3; hy zaprzisiągą thich dobrich ludzi visnavam hy opoviedam ysch then zid do viothl spraviedlivie ysch schin iego then loy kupil ZapWar 1537 nr 2494; LibLeg 6/115v, 116v, 11/81, 159; SeklKat P2; RejKup z7, dd3v; Tego nye dowyedźyeſz áby tá náuká/ ktorey Luter vczy/ od Kryſtuſá álbo Apoſtołow yego byłá podaná KromRozm I Fv; KromRozm II f3v, t4; Diar 45 [2 r.], 58, 59, 96 [2 r.]; GliczKsiąż I7; Potym wracano ony rzeczy záchowáne/ gdy ſye kto do nich ozwał/ á dowiodł że iego ſą. GroicPorz kk2v, f2, h4, m2, rv, r2 (9); KrowObr 13v, 19, 22, 25, 207v (9); okazowałlibym ſie niewinnym/ dowiedźie tego żem ieſt niecnotliwym [pravum me comprobabit]. Leop Iob 9/20; OrzList c, e3; UstPraw C4v; BibRadz I *5; BielKron 101v, 111v, 197 [2 r.], 205v, 232; GrzegRóżn Cv, E3v; Mącz 93b; OrzQuin S4v, V3v [2 r.]; LeovPrzep bv; GrzepGeom D; WujJud 33v, 159, 244, 246; Ale ia tego dowiodę/ iż tám nie o Bogu oycu mowi CzechRozm 62v, 12v [2 r.], 51v, 54, 57, 63 (23); ModrzBaz 9v, 86v; CzechEp 32, 35, 52, 53, 63 (16); NiemObr 26, 49, 52, 95, 102 [2 r.]; WerKaz 284; GórnRozm A, E4v; LatHar 123, 124; Stąd dowieść możemy/ iż to nie ſą niepodobne rzeczy/ ktore ſtárzy Doktorowie piſzą o záchwyceniu niektorych WujNT 647, 151 [2 r.], 163, 374, 377 marg, 396 (13); WysKaz 16, 19; á tego nie dowiedźie co twiérdźił [nec probaverit quod asseruit JanStat 556]: y ſkázuiemy/ iż w tákowąż winę wpadł SarnStat 238; álbo ſkórki liśie: któré temu Podſędkowi máią ſie doſtáć: ieſli dowiedźie [si se iuste comprobaverit iudicasse JanStat 649]/ że ſpráwiedliwie ſkazał. SarnStat 560, 250, 276, 295, 327, 521 (22); SkarKaz 418a; Nie dowiodęli tego co mówię GosłCast 14; KlonWor 44.

Frazy: praw. »chce dowieść tak jako [komu] sąd nakaże« (2): A gdy powod żáłuie ná kogo y powie że chce dowieść ták iáko mu Sąd nákaże/ [...] tedy tám powodowi przychodzi dowod UstPraw G3v, G3v.

»[czego] dowieść nie trudno« [w tym: z czego (4), komu (1)] (8): dowieść tego nie trudno/ że ſuche dni troie/ od Apoſtolſkich cżáſow mamy LatHar 124, +5, + +8v, 123, 132, 244 (8).

Zwroty:praw. »dowieść bliskości« (1): álbo ich blizſzym/ gdy dowiodą doſtátecznie bliſkośći/ dopuśćimy zbieráć/ y onych vżywáć wedle woléy ſwéy SarnStat 1118.

»dowieść z pisma (świętego), pismem świętym, słowem Bożym, z słów Pańskich itp.« [w tym: czego (18), kogo (1)] [szyk zmienny] (29): SeklKat P2; KromRozm II t4; A gdy tego piſmem ſwiętym dowiedzieſz/ tedy temu wierzyć będę. KrowObr 25, 1, 16v, 19, 19v, 22 (11); BielKron 196; RejAp [Ff5]; BiałKat 121; Ze nie dwie tylko Swiątośći/ ále ich śiedḿ ieſt w Kośćiele/ dowieść tego możemy z piſmá WujJud 159, 203v; BiałKaz F2; CzechRozm 61, 73v, 252v; CzechEp 31, 275, 302; NiemObr 54, 106, 145; WujNT 151.

»prawdą, prawdy dowieść« [w tym: czego (5)] [szyk zmienny] (5 : 2): BielKron 113; cżego ſłuſznie prawdą ſłow Páná Kryſtuſowych y Apoſtolſkich dowieść możemy. RejPos 88; BiałKat 178v; WujJud 5v; CzechEp 62, 96; WujNT 835.

praw. »prawem [czego] dowieść« (2): niewiem iákim práwem ſucceſyey ſwoiey dowieść mogą. NiemObr 66; tego práwem [se legitime probaturum JanStat 600] chce dowieźdź SarnStat 621.

praw. »dowieść przysięgą, przez przysięgę« [w tym: czego (4)] [szyk zmienny] (8 : 2): A thego będźie bliſzſzy dowieſć Przyſyęgą/ iáko dźierżawcá oney rzeczy. GroicPorz ee, h4, m2, rv; A ieſli kto będźie przał/ iż tákowych kśiąg nie ma/ tedy tego dowieźdź przyśięgą ma [iureiurando id probare tenebitur JanStat 437] SarnStat 541, 250, 619, 760, 945, 1159.

praw. »sądownie, przed sędzią dowieść« (2 : 1) : BibRadz I *5; á gdy ták ſądownie dowiedźie [probans iudicialiter JanStat 1034]/ otrzyma onę rzecz SarnStat 692 [idem] 695.

praw. »o szlachectwie, szlachectwa dowieść« (2 : 1): Kto chce Szláchectwá dowiézdz [Nobilitatem probare JanStat 554], niech ſtáwi ſześć Szláchćiców SarnStat 237, 178, 922.

praw. »dowieść (przez, z) świadki, świadkami, świadectwem, przez świadeczny list sądowny, z świadectwa« [w tym: czego (8), na kogo (2), komu (1)] [szyk zmienny] (7 : 3 : 7 : 1 : 1): áby ſye dobrze obaczył/ ieſli thego może dowieſć ná co ſye bierze ſwiádectwem ſłuſznym GroicPorz f2, x4v, ff3v, ll4; UstPraw C4v; Mącz 452b; OrzQuin V4; CzechRozm 117; NiemObr 53, 54; Inſtyguią przedſię nań/ że tego świádectwem pewnym nań dowiodą. WerGośc 224; WerKaz 284; SarnStat 276, 505, 647, 692, 694 (7).

Szeregi: »dowieść i dokazać« (3) : iże ſię nic nie obawiał wiecżney háńby [X. Kanonik]/ [...] ná zborze ſwoim zoſtáwić/ by iedno tylko iáko táko/ ſtolice Piotrowey w Rzymie dowieść y dokázáć NiemObr 52, 95 [2 r.].

»dowieść a dołożyć« (1): Cżego ábyſmy ſluſſnye dowyedli á dołożyli GliczKsiąż O4v.

»dowodzić i dowieść« (2): Cálwin záśie tego dowodźi/ y dowiódł/ iż Stánkáryſtę ſzczyrzy Neſtoryanowie ſą OrzQuin V3v, V3v.

»dowieść i (ani) (o-)bronić« [szyk 3 : 2] (5): CzechRozm 265; bierze to przedśię X. K. cżego nigdy nie obroni áni dowiedźie CzechEp 328, 31, 219, 327.

»dowieść i (a, ani) (o-, po-, u-)kazać« [szyk 12 : 11] (23): KromRozm II f3v; Ale ieſli vkażę/ y dowiodę/ tzemuſz mi tedy maćie zá złe mieć? KrowObr 1, 1, 119v, 239v; BielKron 113; OrzQuin S4v; ále tego porządnie y przyſtoynie dowieść/ y to co twierdzi prawdziwą rzecżą pokázáć/ nie ták łácno bywa. CzechRozm 69, 63, 79v, 208v; CzechEp 32, 52, 302, [381], [383]; Napierwey trzebáby tego dowieść y okazáć/ gdźie táką moc Chriſtus pan/ Piotrowi dał NiemObr 52, 91, 94, 106, 135, 145; SarnStat 295.

»dowieść abo (i) podeprzeć« [szyk 1 : 1] (2): gdyż ſłowy iego [Izajasza Mateusz]/ rzecży ſwey podeprzeć/ ábo iey rádſzey dowieść chćiał? CzechRozm 125v; NiemObr 93.

»dowieść i (po-, u-)twierdzić« (2): dowiedzćieſz tego y potwierdzćieſz to/ nie DuranKrowObr 194v, 19v.

»dowieść a pozyskać« (1): áby imyenya ſwemu princypałowi doſtáć mogł/ álbo krzywdy y doległosći dowyesć á pozyſkáć gdiby o nyę cżynił. GliczKsiąż N5.

»zadać i dowieść« (1): gdy niecnoty ná ocży iáwney ſpráwiedliwie zádáć y oney dowieść nie może. CzechEp 62.

a. W odniesieniu do granic posiadłości ziemskiej (4):
Zwrot: »granic dowieść« [w tym: czym (2)] [szyk zmienny] (4): aby slussny dzial dosedl tych ymion [...] owa wsisthkiego czo tu iest w Varschewskim powiacze pan alexy spanem Castallanem maią tesh do tych ze piaczy lath vzywacz [...] a takiesz granicz wsisthich gdzie by iedno byla potrzeba doviescz ZapWar 1548 nr 2668, 1548 nr 2668; A która ſtroná iáſnieyſzym świádectwem y inémi ſłuſznémi dowody ſwych gránic dowiedźie [suos limites probaverit JanStat 891]/ niech zoſtánie przy nich SarnStat 1109, 1109.
Szereg: »dowieść i dokończyć« (1): naprzod pan Iakub y alexy postąpily Imienia Nohaczowskiego w Russkiei ziemy w belskim powiaczie panu Cziechonowskiemv do piaczi lath [...] a on bendzie vinien doviescz y dokonycicz granicz Nohaczowskich wsitkich ZapWar 1548 nr 2668.
3. Sprawić, spowodować coś, dokonać, dokazać czegoś, doprowadzić coś do skutku; osiągnąć, uzyskać, wymusić coś na kimś; deducere, perficere, pertendere Mącz; commoliri Calep; complere Vulg (87): Rem eo deduxi, Ná tym rzecz poſtánowiłem/ Dowiodłem. Mącz 96c, 60b.

dowieść czego (73): BierEz D4, D4v; BielŻyw 40; KromRozm II f3v; RejWiz 40, 128; BibRadz 4.Reg 3/26; BielKron 116, 116v, 157v; Mącz 63b, 347b, 445d; ſzátan oto [!] ſię ſtára/ cżego y dowiodł/ áby iednego y prawdźiwego Bogá Oycá z iego iednorodzonem Synem zniſzcżył GrzegRóżn G4, H3v; mnimamy żebyſmy Kurká zſtrzelili/ álbo Exequucyéy dowiedli OrzQuin Y4v, G, I4, I4v; ktho ma cżego oſobnego dowieść/ muśi ſmieć/ y vfáć ſobie GórnDworz D8; Tychże Chijow żony iednego cżáſu też wielkiey rzecży dowiodły. GórnDworz Z5, B5v, T5, Z5, Aa7, Bbv (8); HistRzym 95, 96, 110v; RejPos 29, 33v, 45v; KuczbKat 25, 300; RejZwierc 20, [213]; ModrzBaz 10v, 62, 91v, 141; KochPs 91; CzechEp 232; Tákich kół/ nie dowiedźie żadna ręká ina/ Iákié té ſą ná niebie KochPhaen 19; Calep 224a; CiekPotr 13. Cf dowieść czego z czego, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

dowieść czego z czego (1): á iżby też cżego mogł z możnośći ſwej á z dowćipu ſwoiego dowieść y vcżynić wedle myſli ſwey/ tedy mu tey drogi dodawa Pan RejPos 183v.

dowieść co czym (1): Ani czo innego za cżeſć ſobie pokładał iedno czo mogł opatrznoſcią á mądroſcią dowieſć BielŻyw 95.

dowieść czym (11): BielŻyw 40; BielKron 116v; Mącz 347b; ále iż miał zły cżłowiek s to śiły/ mocą/ á biciem wſzytkiego dowiodł GórnDworz Bbv, Z3, Aa7, Bb4v, Ee7; [niech rodzice dzieci] od myślenia rzecży złych/ co naywięcey mogą odwodzą: cżego nie inſzym ſpoſobem ſnádniey dowieść mogą [commodius efficient]/ iedno zábronieniem proznowánia. ModrzBaz 10v, 141. Cf dość co czym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (15), czego (1), onego (1); iż(by) (8), co (4), aby (3), nacz (2), że (2)] (19): FalZioł V 22b; RejKup c6v; Leop Ruth 3/18; BielKron 122v; Gdyżeſmy od tego niepoczęli/ co ieſt w téy rzeczy piérwſzé/ tedy áni onego dowiedźiemy/ co ieſt w tym poślednieyſzé OrzQuin C; RejAp [14]; GórnDworz Aa3v, D2v, M4, Y6v, Z3 (9); wielki lud pieſzy łácno thego dowiedzie iż ij [przekop] żámiece [!] drzewem y źiemią. BielSpr 63v; HistHel B3; BiałKaz Lv; GosłCast 15.

Zwroty: »dowieść sobie [na kim] egzekucyjej« (1): Vkazawſzy Królowi Przyśięgę w Státućie/ łatwie [...] dowiedźiemy ſobie ná nim prawdźiwéy Exekucyéy. OrzQuin Cv.

»[czego] do końca dowieść« (1): Ale tego iednánia do końcá nie dowiodł BielKron 395v.

»dowieść myśli swej« = osiągnąć to, czego się pragnie (1): Chcęć piérwſzé zdrowié wróćić: lecz ſłucháć potrzebá/ Lub chcefz miłośći téy zbydź/ á tegoby trzebá. Lub téż dowiéźdź myśli ſwéy/ oboie przed námi GosłCast 38.

»dowieść sobie prawdy [na kim]« (1): A ſtoiąc wtey ſpráwie vrzędney/ mogę/ w iednoſći krzefćiáńſkiey mięſzkáiąc/ dowieſć ſobie prawdy ná Biſkupie. OrzList f3.

»dowieść swego« [szyk zmienny] (5): usque adeo donec perpulit, Ták długo áż ſwego dowiódł co chciał. Mącz 94c; Bym iedno ſwégo dowiódł/ to moie ſtáránié. GosłCast 16, 31, 38, 58.

Szeregi: »dowieść a (i) dokonać« (2): boć nieprzeſtánie cżłowiek/ aż thego dowiedzie á dokona [nisi compleverit] co mowił. Leop Ruth 3/18; GórnDworz Aa7.

»dowieść abo dostąpić« (1): żeby żaden o to do cżegoby go iego chćiwość y pożądliwość ciągnęłá/ nie kuśił ſie/ á by ſie też y kuśił/ żeby nie dowiodł ábo nie doſtąpił. Phil R.

»dowieść ani (i) uczynić« (2): bo tego żaden mocarz ziemſki nigdy dowieść áni vcżynić nie mogł. RejPos 29, 183v.

W przen (6):

dowieść czego (4): Sumnienie ieſt ſtroż pilny poććiwośći/ Swawola záwżdy dowiedzie lekkośći. RejZwierc 223. Cf Zwroty.

dowieść do czego (2): pożądliwośći/ Ktore ſnádnie dowiodą iuż do káżdey złośći. RejWiz 36v; Stáránie ono wiedzie do karániá/ á to dowiedzie do żywotá. SkarŻyw 120.

Zwroty: »guzu dowieść« (2): káżda ſwawola wnet guzu dowiedzye. RejWiz 144; Swowolny vmyſł [...] Y zdrowie káźi/ y guzu dowiedzye. RejZwierc 220v.

»dowieść swego« (1): WIátry z północnym morzem ná mię ſię zmówiły/ [...] Y ná koniec dowiodły ſwego KochFr 66.

a. W funkcji rzeczownika (1): Bo Bog ieſt ktory ſpráwuie w was y chćieć y dowieść [et velle, et perficere; i chcenie i wykonanie WujNT] wedle dobrego vpodobánia. BudNT Philipp 2/13.

Synonimy: 1. doprowadzić; 2. dokazać, dołożyć, okazać, podeprzeć, pokazać, poświadczyć, potwierdzić, ukazać, utwierdzić, wywieść, zadać; 3. dokonać, dokończyć, doprawić, dostąpić, pozyskać, skończyć, uczynić.

Formacje pochodne cf WIEŚĆ.

Cf DOWIEDZENIE, DOWIEDZION

BZ