Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [DOKOŃCZYCIELKA]

Następne hasło: DOKOŃCZYĆ SIĘ »

DOKOŃCZYĆ (129) vb pf

Pierwsze o jasne; -koń- (7), -kóń- (3); -koń- MurzNT, PudłFr, GórnTroas, SarnStat (2); -kóń- Strum, Oczko; -koń- : -kóń- Mącz (2:1).

Fleksja

inf	dokończyć

praet
	sg		pl
1	m	-m dokończył	m pers
3	m	dokończył	m pers	dokończyli
	f	dokończyła	m an
	n	dokończyło	subst	dokończyły

plusq
	sg
3	m	dokończył był, był dokończył

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym dokończył, bych dokończył	m pers	bysmy dokończyli
3	m	by dończył	m pers	by dokończyli

con praet
	sg
3	m	by był dokończył

impersonalis
		dokończ(o)no
participia
part praet act		dokończywszy

inf dokończyć (31). ◊ fut 2 sg dokończysz (1). ◊ 3 sg dokończy (7). ◊ 1 pl dokończemy (1) KwiatKsiąż. ◊ 3 pl dokończą (3). ◊ praet 1 sg m -m dokończył (2). ◊ 3 sg m dokończył (43). f dokończyła (2). n dokończyło (1). ◊ 3 pl m pers dokończyli (9). subst dokończyły (1). ◊ plusq 3 sg m dokończył był (2) BibRadz, RejPos, był dokończył (1) RejAp. ◊ con 1 sg m bym dokończył (1) WujNT, bych dokończył (1) RejPos. ◊ 3 sg m by dończył (2). ◊ 1 pl m pers bysmy dokończyli (1) SkarKaz. ◊ 3 pl m pers by dokończyli (1). ◊ con praet 3 sg m by był dokończył (1). ◊ impers dokończ(o)no (1). ◊ part praet act dokończywszy (17).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XIX w.

Znaczenia

1. Doprowadzić do końca, wykonać, uporać się z czymś (120)
- a. Położyć kres, zlikwidować; zniszczyć (6)
2. Spełnić, wypełnić (7)
3. Ustalić, rozstrzygnąć (2)

1. Doprowadzić do końca, wykonać, uporać się z czymś; supplere, transigere Mącz; absolvere Calep (120): Leop Eccli 50/21; OrzList gv; BibRadz 3.Reg 6/9, II 120d marg; BielKron 96v; In medio relinquere, W poſrzodku zoſtáwić To yeſt ynſzym zoſtáwić/ Wypełnić/ álbo dokończić. Mącz 194d, 304d; BudBib 2.Par 29/17; Calep 8b; áby ſnać/ gdyby záłożył fundáment á nie mogł dokończyć [et non potuerit perficere] wſzyścy pátrzáiący nie poczęli śmiać ſię z niego WujNT Luc 14/29.

dokończyć czego (100): czego racz miłoſciwie nad nami dokonczyc panie boze RejPs 214v, 213; MurzHist E4v; A Djábeł wſzyſtkiego kuſzęniá dokończywſzy [Et consummata omni tentatione] odſtąpił do czaſu od niego MurzNT Luc 4/13; RejWiz 22, 32v; Leop Iudith 6/19; Abowiem oni dokońcżą ſpraw ich złośćiwych [recapitalabunt impietates eius] y przywiodą ie ku oſthátecżnemn ſkońcżeniu. BibRadz 4.Esdr 12/25, Gen 1 arg, 2/2, Deut 31/24, 2.Par 7/11, Ioann 4/31 (13); OrzRozm G2v; Aggens Prorok vmárł dokońcżywſzy kościołá BielKron 116, 35v, 77v 116 117v, 165 (12); KwiatKsiąż N4; Precatione rem transigere, Proźbą rzeczi dokończić/ to yeſt vprośić. Mącz 320b; RejAp Cc4v, 33, 97, 98, 155v; GórnDworz Iiv; Co to ieſt zá ſpráwiedliwość iż ia dla was do Oycá idę/ ábych wam iuż tám dokońcżył wſzytkiego dobrego wáſzego RejPos 131, 5, 24v, 42, 141v, 157 (15); HistLan E4v; BielSpr 38; BudBib Num 4/15, 3.Reg 6/9, 2.Par 29/29, 4.Esdr 7/1, Sap 18/14 (7); Strum F2; StryjWjaz C2, Dv; CzechRozm 205; PaprPan Hh2; Oczko 28v; Chryſtus Iezus tenże zakon/ ſwym poſłuſzeńſtwem/ w lepſzy obroćił/ y ná ſwym go ćiele dokońcżywſzy/ z niego nam inny Nowy/ wiecżny/ doſkonáły/ pożytecżny/ y lekki vcżynił. SkarŻyw 2; Phil E3; Y sſtáło ſię gdy dokończył IEſus tych mow/ zdumiewáły ſię rzeſze nád náuką iego. WujNT Matth 7/28, Matth 13/53, 19/1, 26/1, Luc 7/1, Act 20/24, Hebr 8/5, Apoc 11/7; SarnStat 728; KmitaSpit B3; Stáránie náſze ma być/ nie iżbyſmy długo ná drodze byli: [...] ále żebyſmy ſzczęśliwie drogi dokończyli. SkarKaz 422b. Cf Zwroty.

dokończyć co (2): TarDuch D4v; [aby przez prokuratora] rzecz ſwoię dokończyć/ y ku ſkuthkowi przywieſć mogł. GroicPorz v.

dokończyć czym (4): Kthoremu odpowiedział ſthárzec/ drzewo ſlonecżne ięzykiem Indyiskim pocżnie á Greckim wyłoży/ á záſię drzewo mieſiącá Grecką mową pocżnie á Indyiskim dokońcży. HistAl L3.

cum inf (1): ále iż Pan ieſzcże był nie dokońcżył przez Duchá ſwego ſwięthego okázáć nam wiele ſpraw ſwoich RejAp 160v.

W charakterystycznych połączeniach: dokończyć biegu, modlitwy (3), ostatka (2), (prze)mowy (4), rozmow (3), rzeczy (8), słow (6), sprawy (9).

Zwroty: peryf. »świata tego dokończyć« = umrzeć (1): Y máiąc Mſzą w wielkonocny dzień po miłym á gorącym ludzi vpominániu [...] ſzcżeſliwie świátá tego dokońcżył SkarŻyw 231.

peryfr. »dokończyć żywota (swego)« = umrzeć; mortuus est PolAnt [szyk zmienny] (14): y iáko żywotá ſwego dokońtzy? KrowObr 149, 221v; BibRadz 2.Mach 14/46; BielKron 299, 303v; kthorzy w tych ſwych ćirpliwoſciach á w Pánie ſwoim dokońcżą żywotow ſwoich. RejAp 123, 189; BudBib 2.Mach 9/28, 14/46; CzechRozm 132; CzechEp [408]; potym ſproſnie á mizernie w gnoiu dokońcżył żywotá ſwego. WerGośc 225; PudłFr 65.

a. Położyć kres, zlikwidować; zniszczyć [czego] (6): LubPs dd6v; Thámże iuż pothym vſłyſzyſz/ iáko iuż Pan gdy będzie racżył dokońcżyć thych dziwnych burd á ſrogich zamieſzek ſwiátá tego RejAp BB5; RejPos 247; Abowiem on chcąc pokázáć Krolá duchownego Meſyáſzá/ y duchowne kroleſtwo iego/ ktore miáło dokońcżyć wſzyſtkie kroleſtwá świátá tego/ á ſámo wiecżnie zoſtáć CzechRozm 179v; nieſczęśćié niech gniewu dokończy GórnTroas 44; Vderzył ſztychem w pierśi/ zbáwił ſię żywotá/ Y z żywotem poſpołu dokońcżył kłopotá. KlonWor 43.

2. Spełnić, wypełnić (7):

dokończyć czego (6): dawáiąc chwałę Pánu Bogu/ [...] iż iuż obietnic ſwych dokońcżyć racżył/ á iż iuż zeſłał ono dzyeciątko RejPos 18, 348v, 349v. Cf dokończyć czego komu.

dokończyć czego komu (3): weſeląc ſie á ráduiąc ſie s tego iż iuż Pan dokońcżyć chcze onych obietnicz pocieſzliwych wiernym ſwoim RejAp 97; RejPos 5v [2 r.].

dokończyć co (1): Iáko to okazał y thu przy obrzezániu ſwoim/ áby iuż był dokońcżył á wypełnił zá nas wſzytko cżegochmy my nigdy wypełnić nie mogli RejPos 33.

W charakterystycznym połączeniu: dokończyć obietnic (3).

Szereg: »wypełnić a (i) dokończyć« [szyk 3 : 1] (4): A thám iuż wypełnić á dokońcżyć wſzytkich obiecánych rádośći wiernym ſwoim. RejPos 5v, 33, 348v, 349v.

3. Ustalić, rozstrzygnąć [czego] (2):

Zwrot: »dokończyć granic« (1): a on bendzie vinien doviescz y dokonycicz granicz Nohaczewskich wsitkich ZapWar 1548 nr 2668.

Szeregi: »dowieść i dokończyć« (1): ZapWar 1548 nr 2668 cf »dokończyć granic«.

»ograniczyć i dokończyć« (1): ZA ográniczenié dźiedźin/ choć téż iednégo dniá dwie álbo trzy dźiedźiny między Pány ográniczył y dokończył [limitaverit, et consummaverit JanStat 423]/ ma wźiąć pułgrzywny SarnStat 476.

Synonimy: 1. dogotować, dokonać, odprawić, sprawić; 2. wypełnić; 3. dowieść.

Formacje pochodne cf KOŃCZYĆ.

Cf DOKOŃCZENIE, DOKOŃCZONY, DOKOŃCZUJĄCY