[zaloguj się]
[pdf]

DOŁOŻYĆ (169) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf dołożyć
praet
sg pl
1 m -m, -em dołożył m pers
2 m -ś, -eś dołożył m pers
3 m dołożył, dołoż(e)ł m pers dołożyli
n dołożyło subst dołożyły
imperativus
sg
2 dołóż, dołoży
3 niech(aj) dołoży
conditionalis
sg pl
1 m bych dołożył, bym dołożył m pers by(s)my dołożyli
3 m by dołożył m pers by dołożyli
n by dołożyło subst
impersonalis
praet dołożono, dołożyło się
con by dołożono
participia
part praet act dołożywszy

inf dołożyć (52). ◊ fut 1 sg dołożę (8). ◊ 2 sg dołożysz (1). ◊ 3 sg dołoży (5). ◊ 1 pl dołożemy (1) SienLek, dołożym (1) SkarKaz, dołoż(e)m (1) GliczKsiąż. ◊ 3 pl dołożą (2). ◊ praet 1 sg m -m, -em dołożył (4). ◊ 2 sg m -ś, -eś dołożył (2). ◊ 3 sg m dołożył (57), dołoż(e)ł (1) ZapKościer. n dołożyło (1). ◊ 3 pl m pers dołożyli (3). subst dołożyły (1). ◊ imp 2 sg dołóż (1), dołoży (1) Strum (1 : 1). ◊ 3 sg niech(aj) dołoży (2). ◊ con 1 sg m bych dołożył (1) BiałKat, bym dołożył (1) CzechEp. ◊ 3 sg m by dołożył (2). n by dołożyło (1). ◊ 1 pl m pers by(s)my dołożyli (1). ◊ 3 pl m pers by dołożyli (3). ◊ impers praet dołożono (6), dołożyło się (1) ActReg. ◊ con by dołożono (3). ◊ part praet act dołożywszy (6).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Dodać, przyłożyć, dopełnić, uzupełnić, dołączyć, dorzucić (27): Bá wierzę iżeś dołożył/ Ale nie w brog w miecheś włożył RejZwierc 234v.

dołożyć czego (4): Tám dopiéro odpoczniemy/ Dołożywſzy zwiérzchem brogá KochSob 63. Cf dołożyć czego czym, Zwroty.

dołożyć czego czym (1): A to dla tego lepiéy ći iuż Drzewem dołożyć Vpuſtu chróſtowégo/ że źiemiá na chróśćie zá drzewem/ będźie mięſzſza. Strum M4v.

Zwroty: »ostatka dołożyć [czym]« (1): á oſtátká dołóż drzewem Strum M4.

»worka dołożyć« (1): Kiedy go [bogatego] teſkno od ſkrzynie Od onych miłych pieniędzy Co ich ſnadz názbierał w nędzy Bo czáſem by ſie przemorzyć Tedy więc worká dołożyć RejRozpr E3v.

W przen (11):

dołożyć czego (7): żadny narod nie ieſt przykłonnieyſzy/ y ku kſtałtom/ y ku káżdemu ćwicżeniu/ iáko Polak: gdy do cżegożkolwyek pilnośći á chući dołożyć będzye chciał. RejWiz A4v; Day im w łáſce twey vſtáwicżne poſtępowánie [...] A cokolwiek ſię dobrego/ [...] opuśćiło/ rácż tego ſam miłośćiwie dołożyć LatHar 30, 156, 190. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »ostatka dołożyć«.

dołożyć czemu (1): LatHar 247 cf Szereg.

dołożyć czym (1): wieleby [...] młodych/ obycżáymi z ſtáremi zrownáło: á co ná lećiech zchodzi/ cnotámiby dołożyli SkarŻyw 136.

Ze zdaniem dopełnieniowym [tego (1); czego (2)] (2): Ale tylko czego im nie doſtawáło/ tego Piotr y z Ianem dołożył/ áby modlitwę zá nie vczyniwſzy/ y rękę włożywſzy/ Duch S. był im vżyczony. WujNT 429, 707.

Zwroty: »ostatka dołożyć [czym]« (2): Oſtátká zachowániem/ wielkim dołożyli/ Ze ſie v wſzech Polakow/ pyęknie ozdobili. RejZwierz 60v; RejZwierc 112v.

»wiarą dołożyć« (2): RejFig Cc8v; nie káżdemu w drogę do Korintu/ bo tám trudno przeiázdy/ więc ſie o nim ná mieyſczu dowiedzieć/ á wiárą mocno oſtátká dołożyć/ tedyć wſzytko zá iedno ſtánie iákobyś tám był. RejZwierc 112v.

Szereg: »dołożyć i dosypać« (1): Cżyniąc z ſwey ſtrony co możemy/ bądźmy tego pewni/ iż dołoży y doſypie nie doſkonáłośći y niepotężnośći náſzey ten Pan/ ktory nas y zápraſza ná te gody LatHar 247.
a. Dopłacić, zapłacić (o pieniądzach, wydatkach, kosztach itp.) (11): A ná wáſſe ty vtráty Nieznioſą was wáſſe płáty By też więc duſſe przyłożyć Muſi ſkąd inąd dołożyć RejRozpr B4, Fv; Nie ſkáźili bieſiády/ gdzye ſie obroćili/ Y gdzye trzebá dołożyć/ tám ſie nie kurcżyli. RejZwierz 71; Strum H4; ZapKościer 1583/39.
Zwroty: »restem [= resztkami] ostatka dołożyć« (1): wſzákże vmyſłu wielkiemu/ Y máło/ zda ſię wiele/ rad cżyni káżdemu Dobrze/ by teſz y Reſtem oſtátká dołożyć/ Cnoty/ Sławy nábytey/ byle nie z vbożyć. KołakCath C3v.

»złotem dołożyć« (1): A chcemyli złotem dołożyć/ ácż go on od nas nie potrzebuie/ tedy tych doſyć mamy o ktorych nam ſam powiedał RejPos 37.

Szeregi: »dać i dołożyć« (1): zapisałem się na Tysiąc złotych y Paniey Potockiey zapisał się Dzibłowski abo zapłacieł 800 złotych aiam dał y dołozył 400 y zpłatem ActReg 163.

»dołożyć a dosypać« (1): Nyechay nye żáłuye wyſypáć/ potem gdy też ſyn cżego ſie dobrego náucży/ zás dołoży á doſypie. GliczKsiąż M6.

W przen (2):

dołożyć z czego (1): Bowiem ten opyekálnik [Bóg] y s ſwego dołoży/ Pełne kąty y ſkrzynie gdy racży náłoży. RejWiz 105v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [tego; czego] (1): Tego czáſu doſtátek wáſz/ niechay ich nędze gáśi: áby teſz ich doſtátek/ tego dołozył [!] cżego teſz wam niedoſtáie. SkarŻyw 589.

2. Dodatkowo powiedzieć lub napisać; rozszerzyć zakres wypowiedzi; także ogólnie: powiedzieć, powiadomić, poinformować, zakomunikować, oświadczyć; wyłożyć, przedstawić, podać; wspomnieć, nadmienić, zaznaczyć; zalecić (142): GórnDworz Cc8, Mm6v; RejPos 106, 158, 260; GrzegŚm 6; GórnRozm G2v; Te condeſcenſię záchowuią Práktykowie in vſu, ſtrzégąc tego, áby mąż nie był ták mulieroſus, żeby miłuiąc żonę ſwą, miał ſie do ſczętu ſam gołoćić. Wyiąwſzyby dołożono w zapiśie ſuper tota et integra medietate bonorum ſuorum. SarnStat 1270, 1276, [1281]; NIe dármo ſię/ iáko Lukaſz ś. dołożył/ ná przybyćie nagłe Páná ſwego vczniowie przeſtráſzyli/ y zátrwożyli SkarKaz 204a.

dołożyć czego (101): ComCrac 22; KromRozm III M4; Diar 56; GliczKsiąż B7; LubPs T4; RejAp 188; SienLek 194 [2 r.], 196; GórnDworz T7v, V5v, L17v; tymi ſłowy Dawid dołożył tego Proroctwá ſwego. RejPos 250v, 36v, 118v, 144v, 150, 152 [2 r.] (12); BiałKat 41, 386; RejZwierc 1v, 145v; WujJud 74v; RejPosWstaw 21v; CzechRozm 50, 55v, 107, 127v, 138v (7); CzechEp 22, 30, 125, 187, 191 (11); ReszPrz 13; WerGośc 260; GórnRozm F3v; y prawie dołozyło się wszytkiego by tez to miało isc przez vsta w samego ActReg 169; LatHar +5, 253; W Pierwſzey Gęśli kártę przewroćiwſzy w pierwſzym wierſzu nie dołożono togo [!] słowká Roki. RybGęśli A4; WujNT 30; SarnStat [1281]; KlonWor 80. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Fraza, »ostatka dołożyć«.

dołożyć komu (3): RejPos 134, 251v; ále thego theż [Pan] dołożył dobrym á wiernym ſwoim/ iż ia wam nie táki pokoy dawam iáko dawa ſwiát, RejZwierc 132v.

dołożyć k(u) czemu (2): jako księża IchM się zbraniają na osoby swe co układać, k temu jeszcze trzeba wiele w tej obronie dołożyć Diar 78; GórnDworz N6.

dołożyć czym (2): y dołoży [sługa] litownemi ſłowy/ iáko nieborak náder bárzo miłuie GórnDworz Bb4; RejPos 250v.

dołożyć o czym (4): A o ſwiętey też pámiątce męki ſwoiey w ciele á we krwi iego też Páweł s. dołożył RejPos 235, 138; SkarŻyw 74; SkarKaz 484b.

dołożyć w czym (11): RejPos 46, 134, 138; ták iáko y Dawid ſwięty tego nadobnie w piſániu twym dołożył RejZwierc 1v, 145v; WujJud 74v; Przetoż y on Zácháriaſz/ [...] nie zániechał tego dołożyć w pioſnecce ſwoiey RejPosWstaw 21v; CzechRozm 138v, 180; ReszPrz 13; WujNT [405], 557, 828; Iáko y owo/ kiedy w ákćie nie dołożą Tego ſłowká PROXIMA, ſto błędow námnożą. KlonWor [80].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (41); iż(by) (39), aby (5), że (5), jako (1), inne wskaźniki (7)] (57): KromRozm III M4; Diar 38, 39; RejWiz 185v; LIgurgus miedzy práwy ták dołożył tego/ Aby pánná nie miáłá poſagu żadnego. RejZwierz 40v, 54v; SienLek 194, 196; RejAp 96v [2 r.], 123; Tego też dołożę/ iż w tym przedrzeźniániu/ ábo pokázowániu cżyiey poſtháwy/ mądrze ſie ſpráwowáć trzebá GórnDworz O8v, N6, Bb4, Cc8v, L13, Mm2; RejPos 13, 16, 29v [2 r.], 46, 104 (16); RejZwierc 132v, 178v; WujJud 151v; CzechRozm 18 [2 r.], 195, 203; Y dołożyli poſłom tego ieſli będzie gotow zleść z onego ſłupá/ áby mu wolność dáli żywot on zácżęty prowádzić SkarŻyw 30, 74; CzechEp 20, 125, 282, 284, 287 (9); á przedśię tego nie dołożył/ coby to zá rozmowy były. NiemObr 78, 105; GórnRozm C; ActReg 105; SarnStat 799, 853.

Fraza: »jakom (a. czegom) wyżej dołożył« (3): áżeby przyczyná nie byłá do wymowek/ żem ia zacnieyſzego rodu/ iákom wyſzey dołożył. MycPrz C3v, C3, C4.
Zwroty: »ostatka [z czego] dołożyć« (1): Ale gdyż cie Pan bog obdárzyć racżył s przyrodzenia roſtropnym bacżeniem/ [...] ták rozumiem że ſobie oſtátká s ſwego vważonego rozmyſłu dołożić będzieſz vmiał RejZwierc A3v.

»znacznie (a. dostatecznie itp.) dołożyć« [szyk zmienny] (8): CzechRozm 107; iáko tego Dioniziuſz znácżnie dołożył/ [...] iż on y tę źiemię ktorą wiernym wydźiera/ ſwoim dźieli y dáruie. CzechEp 369, 187, 283, 353; To ieſt/ tym ich więcey przyſtawáło do kośćiołá: iáko w Graeckim iáśniey dołożono. WujNT [405]; Abyſmy byli w prawdziwym Synie iego Ieſuśie Chriſtuśie/ iáko w Graeckim texćie wyráznie dołożono. WujNT 828, 557.

Szeregi: »dołożyć i (o)powiedzieć« [szyk 1 : 1] (2): SkarŻyw 74; iáko ſam [Syn Boży] po tym Piotrowym wyznániu dołożył y opowiedźiał SkarKaz 117a.

»dołożyć i pokazać« (1): godźi ſię y tego dołożyć/ y to też pokazáć CzechEp 20.

a. Dowieść, udowodnić, uzasadnić; potwierdzić (7):

dołożyć czego (5): cżego y tym możem dołożyć/ że też dáley mowi/ iżes yadł ten owoc GliczKsiąż Hv, G7v, O4v. Cf dołożyć czego czym.

dołożyć czego czym (2): Możem też y inſſymi [przykładami] tego dołożyć GliczKsiąż B4v; RejPos 271v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (1), tym (1); co (1), że (1)] (2): GliczKsiąż Hv; ná toſmy ſię zgodzili/ ták twoiá [Papieża] zwierzchność/ niech ſynom to/ co przyſtoi dołoży. SkarJedn 117.

Szeregi: »dołożyć i doprawić« (1): Lepyey żeby ocyec dał rácżey ná rzemyęſlo ſyná niż ná náuki. Cżego wſſythkiego [...] dołożem y dopráwyem. GliczKsiąż G7v.

»dowieść a dołożyć« (1): Cżego ábyſmy ſluſſnye dowyedli á dołożyli/ them ſtrychem wtem ták ſobye pocżnyem. GliczKsiąż O4v.

»dołożyć i okazać« (1): mogą obiedwie ſtronie przed wyſzſzymi Sędźiámi/ od ktorych ſye iuż nie godźi áppellowáć/ dołożyć y okázáć. GroicPorz bb.

»dołożyć a podeprzeć« (1): Cżego tym ſobie ſnádnie káżdy dołożyć á podeprzeć może/ gdyż piſmo narod Páńſki przywiodło od Abráámá áż do Iozephá/ wſpomináiąc go być mężem á opiekálnikiem pánienki Máriey. RejPos 271v.

Synonimy: 1. dodać, dosypać; a. dać, dopłacić, dosypać; 2. dokonać, dorazić, opowiedzieć, powiedzieć; a. doprawić, dowieść, okazać, podeprzeć, potwierdzić.

Formacje pochodne cf ŁOŻYĆ.

Cf DOŁOŻENIE, DOŁOŻON

BZ