[zaloguj się]
[pdf]

DODAĆ (170) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf dodać
praet
sg pl
1 m dodåłem, -m dod(a)ł m pers
2 m dodåłeś, -ś, -eś dodåł m pers -ście dodali
f -ś dodała m an
3 m dodåł, jest dodåł m pers dodali
f dodała m an
n subst dodały
imperativus
sg pl
2 dodåj dodåjcie
3 niech dodå niechaj dodadzą
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy dodali
f bym dodała m an
n subst by dodały
3 m by dodåł m pers
n by dodało subst
con praet
sg
3 m by był dodåł
impersonalis
praet dodåno
con by dodåno
participia
part praet act dodåwszy

inf dodać (51). ◊ fut 1 sg dodåm (2); -åm (1), -(a)m (1). ◊ 2 sg dodåsz (2). ◊ 3 sg dodå (17). ◊ 1 pl dodåmy (1). ◊ 3 pl dodadzą (1). ◊ praet 1 sg m dodåłem (1) Mącz, -m dod(a)ł (1) ZapWar. ◊ 2 sg dodåłeś, -ś, -eś dodåł (10). f -ś dodała (1). ◊ 3 sg m dodåł (33), jest dodåł (1) LibMal; -åł (32), -(a)ł (2). f dodała (3). ◊ 2 pl m pers -ście dodali (1). ◊ 3 pl m pers dodali (6). subst dodały (2). ◊ imp 2 sg dodåj (14). ◊ 3 sg niech dodå (3). ◊ 2 pl dodåjcie (2). ◊ 3 pl niechaj dodadzą (1). ◊ con 1 sg f bym dodała (1). ◊ 3 sg m by dodåł (7). n by dodało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy dodali (1). subst by dodały (1). ◊ con praet 3 sg m by był dodåł (1). ◊ impers praet dodåno (1). ◊ con by dodåno (1). ◊ part praet act dodåwszy (3); -åw- (2), -(a)w- (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Dać, darować, udzielić (168):
a. O dobrach materialnych; dostarczyć, zaopatrzyć, wręczyć (sprawić, aby ktoś miał); dare Mącz, Vulg; proferre Mącz; administrare Vulg [w tym: komu, czemu (30)] (41): prżeto ludzie takowi żrą leda czo, by im tile dodał, a nie ſzkodzi im karmia by theż nagrubſza GlabGad K4; RybGęśli A4.

dodać czego (26): Dodam czi ya wam wſſytkiego Kedy będize [!] trzeba czego RejKup ee6v; Leop 4.Esdr 8/2; niemiał ſie cżym bronić [Olbracht] bo ſie mu był złamał miecż dodał mu Krupſki inego miecżá y zábił dwu Cżechu BielKron 397; Biſkup od ſtráchu máło był żyw/ cżęścią dla źimná/ cżęśćią iż na koniu nigdy nie ſiadał/ áż mu ieden Niemcżyk ſwoiey ſukniey lichey dodał y botow ſtárych. BielKron 362, 192v, 222; Arma ex oppido proferant, Niechay z miáſteczká zbroyę przinioſą/ álbo zbroye niechay dodádzą z miáſteczká. Mącz 124a, 16b; KuczbKat 406; V nas by pijánego káżdego ſtłuc miano/ Ledweby kijow z láſá doſtátek dodano. RejZwierc 252, 6v, 109, 156; BudNT 2.Cor 9/9; Oczko 7, 7v; StryjKron 442; Niech mi brożek do nowégo/ Wedle ſtaniku moiégo/ Doda zbożá y żywności/ Dla czeládźi y dla gośći KochMRot A4; WujNT 2.Cor 9/10, 9/10 marg; śiłá tych rzeczy náſz Gdańſk mogłby nam przez ſię dodáć/ według potrzeby á z mnieyſzą vtrátą. VotSzl D2v; Ale záś trzem woźnicá hániebnie dohluſtał/ Ták bárzo że lecowy nieboracżek vſtał. Aż go do Sokołowá ná woźie w tłomoku/ Przywieźiono á tám mu dodáli obroku. CzahTr L2v. Cf dodać czego do czego; Zwrot.

dodać czego do czego (2): yakom ya nyedodal noza nyebosczykowy vawrzynczewy Czaykowskyemv do vyeze ZapWar 1527 nr 2324; BielKron 54v.

dodać co (2): tedy Iwanowicz doſtawſzy konia ſwieżego od Koſciſława dworzanina kxiążęczego, rozbiwſzy ono woyſko dodał go kxiążęciu MiechGlab 12; BielKron 250.

W charakterystycznych połączeniach: dodać chleba (2), pokarmu, żywności (5).

Zwrot: »potrzeb dodać« (2): Devexit Tyberis commeatum, Rzeká Tyberis wſzech potrzeb dodała. Mącz 477c; zrozumiem ſię ia ſam Z Dobrochowſkim, áby on wam domu vżyczył, A ia teſz potrzeb dodam. CiekPotr 39.
W przen [czego] (11): Iuż themu lekarſtwa mało Wthey chorobie [duchowej] rrżeba [!] dodacż Bo mu ſię yuż chcze poprawiacż RejKup p6; Tákże też iáko rydlem/ ruſzay przyrodzenia/ A dodáy mu ze cnoty/ wdzyęcżnego naſienia. RejZwierz 138v; Kto głowie moiey doda wody/ y źrzodło łez oczom moim: ábych we dnie y w nocy opłákał/ pobite oyczyzny y narodu mego? SkarKazSej 706a; dla was przyſzlichmy w mierzączkę do Fáráoná/ y ſłużebnikow iego/ á práwieście im ſámi dodáli mieczá/ ktoremby nas mordowáli. BibRadz Ex 5/21.
Zwroty: »ostatka dodać« (1): Tákże potym z onego zwycżáiu pocżął potroſze rozumieć co cżytał/ á Bog á náturá oſtátká dodał/ iż był przyſzedł potym ad iudicium/ iż wżdy iuż rozumiał co cżarno á co biało. RejZwierc 274v.

»dodać (koniowi) ostrog« = spiąć konia ostrogami; calcaria equo adhibere, concitare equum calcaribus Mącz [szyk zmienny] (6): Mącz 31b, 151c; RejZwierc 112v; Gdy męſtwo wychwaláią więcey go przybywa/ Iáko koń dodaſzli mu oſtrog prędſzy bywa. ModrzBaz 10v; StryjKron 406, 497.

b. O dobrach niematerialnych (wartościach duchowych, psychicznych); spowodować, przysporzyć, spotęgować [sprawić, aby ktoś stał się jakiś lub osiągnął jakiś stan] [czego; w tym: komu (102), czemu (7)] (127): Diar 66; Leop 1.Cor 7/35; GLupyać to ſzkápá byłá/ ále wey oſtrogi/ Dodáły mu buynośći/ iákoć ſtáwia nogi. RejZwierz 129; Mącz 490a; RejPos 28v; [mądry człowiek] y niedźwiedziá zá nos powiedzie/ to ieſt chłopá gniewliwego á iádowitego/ gdy mu z rozumu á s cnothy nadobnych receptow doda. RejZwierc 72; Wſzák y ſam Luter wyznawa/ że mu Dyabeł wywodow y árgumentow dodał WujJud 7; ZapKościer 1580/5v; CzechEp 26; Vsilné wiátry/ [...] Dodayćie mu ták ſczęśliwégo biegu/ Ze wrychle ſtánie ná oyczyſtym brzegu. KochPieś 20; Doday dźwięku lubégo/ y tákiéy wdźięcznośći/ Coby ią śpiéwáć mogłá podług iéy godnosći. KochPropKKoch 4; GostGospSieb +4v; LatHar 3.

W przeciwstawieniu: »odjąć ... dodać« (1): Lecz zakon choć grzech pokázuie/ ále grzechu zgłádzić nie może/ áni krewkośći odiąc/ áni śiły dodáć ku wypełnieniu tego co zna być dobrego WujNT 518.

Zwroty: »dodać chuci, ochoty« [w tym: ku czemu (1)] [szyk zmienny] (2 : 1): teraz pospolite dobre Korony tej obmyśliwać będziesz raczył dodawszy naprzod dobrej chuci WKM i tak zacnemu zbiorowi jednostajnej myśli Diar 21; GroicPorz A4; BibRadz 2.Mach 8/21.

»dodać dowcipu, mądrości, rozumu« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): y dodałeś mi dowćipu/ ábym ći vmiał powiedźieć ono/ co było wtore w obietnicy moiey/ to ieſt co Krol Polſki ieſt. OrzRozm L4v; Dispellere caliginem ab animo, Siąć mgłę z vmysłu/ To yeſt dodać komu rozumu/ Vczinic rozumnym. Mącz 287d; CzechRozm 228v.

»dufania, ufności, wiary dodać« [szyk zmienny ] (1 : 1 : 1): OpecŻyw 39; A w tym iey wiáry dodał o mocy Bożey/ iż bes poznánia mężá pocżąć y vrodźić miáłá ſyná CzechRozm 161; CzechEp 364.

»dodać mocy, siły« [w tym: ku czemu (2)] [szyk zmienny] (7 : 5): Pánie w woli twoiey dodałeś ochędożności mey mocy [in voluntate tua praestitisti decori meo virtutem]. Leop Ps 29/8; BibRadz Ps 68/29; CzechRozm 221, 228v; Páná Bogá tedy proſzę/ áby nas zápalił ſpráwiedliwą miłośćią cnoty/ á dodał nam mocy ku cżynieniu tego/ coby było ku zacnośći Rzecżypoſpolitey y wiáry świętey ModrzBaz 137; Tu tu żáłośći/ doday ręce mocy/ Niech tłucze pierśi dni cáłé/ y nocy. GórnTroas 13, 47; ále ábym onym [kusicielem] wzgárdźił/ tyś mi śiły dodał. LatHar 590, 50 [2 r.], 347; WujNT 518.

»dodać (dobrej) myśli« = dare mentem Calag; cogitationem iniicere Mącz (5 : 1): Diar 21; RejWiz 49; Doday myſli a pośiłay rycerſtwo thwe przećiwko miáſtu [Conforta bellatores tuos adversus urbem] Leop 2.Reg 11/26; Arrexit mihi aures suo sermone, Náſtorzył mi vſzy ſwoyą mową. To yeſt pocieſzył mie. Dodał mi dobrey myśli. Mącz 350b, 162c; Calag 149b.

»dodać (dobrej) nadzieje« = armari spe, impellere a. erigere ad a. in spem Mącz; dare spem Vulg [szyk zmienny] (6): Ieſli mu będzieſz potrzebien podeydzie ćie/ á vſmiecháiąć ſie dodać nádzieie powiedáiącći wſzyſtko dobre Leop Eccli 13/7; Reintegrare spem, Odnowić nádzieyę/ z nowu dodáć dobrey nádzieye. Mącz [407]d; Ad spem vel in spem vertere, Dobrey nádzieye dodáć. Mącz 485d, 16b, 287b, 350c.

»(dobrej) otuchy, potuchy dodać« = adducere in spem [szyk zmienny] (3 : 1): RejZwierc 23v; Arrigere aliquem seu alicuius animum, Pokrzepczić kogo/ Dodáć mu dobrey otuchy/ ſercá/ Nádźieye dobrey przidáć. Mącz 350a, [407]c; bez omieſzkánia racżyłeś do obrony ſwey przyiąć/ á iemu w oney nie ledá iakiey trwodze dobrey otuchy dodáć BudBibKaw A2v.

»dodać [do czego] ponęty« (1): Ták nam dodáły do złego ponęty Morſkie okręty. KlonFlis C4v.

»dodać radości, wesela« (1 : 1): Około śiebie/ y przy ſobie dodáć rádośći towárzyſtwo Swiętych LatHar 680; Doday gośćiom weſela/ iuż gráć pocżynáią/ Weſela tu potrzeba/ drudzy iuż śpiewáią. SapEpit B4.

»serca dodać« = animum addere a. facere; restituere, erigere, excitare Mącz [szyk zmienny] (25): RejPs 26; Mogłby tu ſtan Rycerſki ſtąd dobry przykład bráć/ A s tey máłey niewiaſtki/ ſercá ſobie dodáć. RejZwierz 44; BibRadz 2.Mach 8/21; Cunctationem eximere Dodáć komu ſercá/ á ſmiáłośćy. Mącz 72a; Abiectum excitare, Smutnemu á wątpiącemu o ſobie ſercá dodáć. Mącz 161d, 92b, 113d, 152a, 350a, c, 414a, 477d; Moſkwę/ chłopy y niewolniki przed tym náſze/ ná nas pobudźił/ ſercá im przećiw nam dodał OrzQuin Y4; Hetman wſpaniły więcey ſercá doda/ Mężną ochotą/ niż gdy ſie ſam potka. RejZwierc [213], 86, 113; Tyś mi ſercá/ y dźiélnośći dodał w bóy ſrogi KochPs 25, 2, 130; StryjKron 657; CzechEp 364; Iákiégo ſercá Turkowi dodamy/ Ieſli ták lekkim ludźiom nie zdołamy? KochPieś 38; LatHar 677; SarnStat 1051; KmitaSpit A4v.

»strachu dodać« (1): Ty też/ o RADZIWILE/ ſtráchu mu z ſwéy ſtrony Dodałeś/ roſpuſzczáiąc potężne zagony. KochJez B.

»śmiałości, dzielności, męstwa dodać« = animum erigere, restituere Mącz [w tym: ku czemu (1)] [szyk zmienny] (8 : 1 : 1): Miloſciwy pán Iezus aby ijm ſmialoſci dodál ij duffaniá/ obrocil ſie k nim OpecŻyw 39; HistAl G8; OrzRozm E2; Ad scribendum invitare, Dodáć ſmiáłośći ku piſániu. Mącz 53b, 72a, 350c, 414a; KochPs 25; lecz gdy ſię náſzy zábawiáli/ Tátárom onym ná ſię ſmiáłośći dodáli StryjKron 632; Doday mi męſtwá przećiwko nieprzyiaćiołom twoim. LatHar 408.

α. Zwroty z dopełnieniem bliższym, które można zastąpić czasownikiem utworzonym od tematu rzeczownika wyrażającego to dopełnienie (49):
»drog [= wskazówek, rad] dodać« = poradzić (1): Wſzákoż Minerwá ſwiętá tá mi drog dodáłá Doſyć ſłuſznych/ ná cżym ſie moiá myſl wieſzáłá. RejWiz 85.

»dodać obrony« = obronić (1): Dobrzeć to iąć ſie prawdy/ dodáć iéy obrony GosłCast 71.

»dodać pociechy« = pocieszyć (1): ktoreby [sprawy] ſie potym podobáły/ Bogu/ ſwiátu/ y ludzyom/ á mnie też dodáły Dobrey myſli/ pociechy/ y pocżćiwey ſławy RejWiz 49.

»dodać pomocy« = pomóc; ferre a. praebere auxilium Vulg [szyk zmienny] (12): Leop 1.Par 5/20, l.Mach 8/25; BudNT przedm dv; By mnie był pan nie dodał ſam ſwéy pomocy/ Dawno bych iuż był w wieczney pogrężon nocy. KochPs 142, 40; Przyſłał też potym Swidrigieł do Krolá chcąc tráctowáć o przymierzu/ ále nie z ſercá/ tylko áby woynę odwlokł/ á oblężeńcom ná Lucku pomocy dodał StryjKron 572; GrabowSet H4; Przycżyń łáſki/ doday przy śmierći pomocy LatHar 237, 216, 352, 415, 586.

»rady dodać« = poradzić [szyk zmienny] (19): BierEz I4, Q; nykth ynny yedno woycziech Withoſlawſky rady they abi Mathką ſwoyą vnyoſl yemv yeſth dodall. LibMal 1546/122; RejWiz 78v; BielKron 265v; Cauere in iure, Rády komu dodáć/ álbo/ oſtrzedz w práwie. Mącz 41d, 231a; Y dodał mu tey rády/ áby go [Jezusa] ſzukał á mordował dzyatki RejPos 25v; RejZwierc 86, 209; StryjKron 131, 442; BielSjem 31v; A ten co dodáł rády/ pogotowiu Będźie mu wódzem w bitwie Bóg łáſkáwy ZawJeft 9; ActReg 54 [2 r.]; LatHar +++1v; GosłCast 38, 51.

»dodać ratunku, poratowania« = poratować [szyk zmienny] (16 : 1): RejZwierc 95; KochPs 164 [2 r.], 165 [2 r.]; A ieſli kogo nieſzcżeśćie ponędźi/ Pomoże powſtáć/ y doda rátunku GrochKal 17; RAcż miłośćiwy BOże/ dodáć porátowánia náſzey vłomności LatHar 408, 486, 566, 586, 618, 624, 641, 700, 713; Któż mi doda rátunku/ nędznéy vtrapionéy? GosłCast 2, 63.

»dodać rzeczy« = rzec, powiedzieć (1): Bowiem tám ieſt ſkim mowić/ á to iey chłopiątko/ Wierz mi żeć doda rzecży choć młode dzyeciątko. RejWiz 68.

2. Dołożyć, dopłacić (2):

dodać czego (1): Item na ten kuṕ tego domú wiſzi opiſzanego Ivſz wydal vcziwy hanyſz Wyerſzbyent Iako 10 m. liczbi pruſzki: a yeſcze ma dodacz oſtatka Iako 25m. ZapKościer 1580/17.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A Pán Maczy swyechowſky ma yeſczę dodacz na thę wlokyę tho czo przydzyę wyedlug Rachunku ZapKościer 1583/38.

Synonimy: 1. dać, darować, udzielić; a. dostarczyć: b. sprawić, uczynić; 2. dołożyć.

Formacje pochodne cf DAĆ.

Cf DODANIE, DODANY

HJ