[zaloguj się]
[pdf]

PODEPRZEĆ (157) vb pf

o oraz pierwsze e jasne; -eć (17) Mącz (14), ZawJeft, KochCzJan (2), -éć (6) KochFr, KochMuza, OrzJan, JanNKar, SarnStat (2).

Fleksja
inf podeprzeć
praet
sg pl
1 m podparłem, -m podparł m pers
2 m -ś podparł m pers
3 m podparł m pers podparli
imperativus
sg pl
2 podeprzy podeprzycie
3 niechåj podeprze
conditionalis
sg pl
2 m byś podparł, by podparł m pers byście podparli
3 m by podparł m pers by podparli
f by podparła m an
n by podparło subst
con praet
sg pl
1 m bych był podparł m pers
3 m m pers by byli podparli
n subst by były podparły
impersonalis
con by podparto
participia
part praet act podparwszy

inf podeprzeć (97). ◊ fut 1 sg podeprę (2) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg podeprzesz (3). ◊ 3 sg podeprze (9). ◊ 3 pl podeprą (2). ◊ praet 1 sg m podparłem, -m podparł (2). ◊ 2 sg m -ś podparł (5). ◊ 3 sg m podparł (8). ◊ [3 pl m pers podparli.] ◊ imp 2 sg podeprzy (7). ◊ 3 sg niechåj podeprze (1). ◊ 2 pl podeprzycie (1). ◊ con 2 sg m byś podparł CzechRozm (3), by podparł (1) BielŻyw. ◊ 3 sg m by podparł (6). f by podparła (2). n by podparło (2). ◊ 2 pl m pers byście podparli (1). ◊ 3 pl m pers by podparli (1). ◊ con praet 1 sg m bych był podparł (1). ◊ 3 pl m pers by byli podparli (1). subst by były podparły (1). ◊ [impers con by podparto.] ◊ part praet act podparwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. podjadam sobie, Linde XVI – XVII w.

1. Podstawić coś, na czym opierałby się ciężar, zabezpieczyć przed przewróceniem; fulcire Mącz, Calag; adminiculare, pedare, sustentaculum adhibere Mącz (11): fulcire, Podeprzeć/ záſtrzal vczinić. Mącz 139a, 286c; Calag 473b.

[podeprzeć czego: [urzędnicy najmowali] Kowale teſz Sloſárze/ Kotlarze: áby co pocżynáło vpádáć/ tego záś podpárto [ad fortificandum domum Domini]. Leop 2.Par 24/12 (Linde).]

podeprzeć co [podpierane] (3): Mącz 3c; Brogi ná źiemi nigdy leżeć nie máią kiedy ie wymłocą/ áni ſie máią przechyláć náłożone: [...] A kędy brog podęprą [!] tám Vrzędnik łotr. GostGosp 48. Cf podeprzeć co czym.

podeprzeć co czym (1): Pedare significat sustentaculum vitibus et arboribus adhibere, Podeprzeć/ Tyczámi podeprzeć winnicę. Mącz 286c.

Przen (3):

podeprzeć czego (1): iż nie tylko fundámentu/ ále y namnieyſzey podpory w piśmie ś. tá ſtolicá Biſkupá Rzymſkiego nie ma: bo iuż rzecż máiąc cáłą/ choćiażem pokilkákroć/ per modum diſputationis, iákoby niektorych rzecży pozwalał [...] á przedśię nic to podeprzeć/ y rátowáć/ tey poryſowáney śćiány/ páłácu Rzymſkiego nie mogło. NiemObr 55.

podeprzeć co [podpierane] (2): GórnTroas 13; ZIácháliśćie ſię w imię Páńſkie/ ná opátrowánie niebeſpiecznośći Koronnych: ábyśćie to co ſię do vpadku náchyliło podpárli/ co ſię ſkáźiło nápráwili SkarKazSej 657a.

[podeprzeć co [podpierające] czemu: Stąd Nowokrzcżeńcy s tego mieyſcá błędowi ſwoiemu rádziby ſochę podpárli [...]. Aleć im tá ſochá nic nie płátna do ich błędu GilPos 112 (Linde s.v. socha).]

Szereg: »podeprzeć i ratować« (1): NiemObr 55 cf podeprzeć czego.
a. Swoim, ciałem lub ramieniem [kogo, co] (2): ábowiem dwá máią ten pozytek ſtowárzyſtwá ſwego: Ieſli ieden vpádnie/ drugi go podeprze [ab altero fulcietur] Leop Eccle 4/10.

podeprzeć czym (1): Nie źleć też był Azá chciał/ [...] Gdy ſie woz chciał przewroćić/ iż ią [Archę] podpárł ręką RejWiz 183.

2. Wspomóc, wesprzeć, dodać sił; sustentare PolAnt, Mącz; succurrere BartBydg; suffulcire Vulg; fulcire, suscipere PolAnt; corroborare, firmare, reficere Mącz (72): Succurrere, podeprzecz BartBydg 236b.
a. W dziedzinie fizycznej, zdrowotnej, materialnej, militarnej i politycznej (21):

podeprzeć czego (15): Vćiśnion wſzędy nędznik dziwnie od możnego/ A pátrz gdzye ma podeprzeć vpadku ſwoiego. RejWiz 122; Leop Eccli 50/1, BBB3; Mącz 357b, 448c; gdyż on [Chrystus] [...] do vbogiego cżłowieká ku they ſpráwie [tj. małżeństwu] ku pocżćiwośći iey sſtępić racżył/ á ktemu podpárł niedoſtátku iego/ gdyż z wody wino vcżynić racżył. RejPos 43v; RejPosWstaw 44; Człowiek ón wielki/ [...] wſzeláką czćią od Carzá Tureckiégo ozdobiony/ Ibráim Báſzá/ nigdy [...] zápomnieć tego niemógł/ że ſie z oyca krześćiániná rodźił. [...] y owſzem záwſze tym ſercem ná woynę z Turczynem wyiéżdżał/ áby z ſwym y tyránſkim vpadkiem/ mógł iáko wolnośći krześćiánſkiéy ná plácu podeprzéć. OrzJan 36. Cf podeprzeć czego czym, Zwrot, W przen Zwrot.

podeprzeć kogo (A (1), G a. A (5)) (6): Podparł Izraelá ſługę ſwoiego/ áby pámiętał ná miłośierdźie. BibRadz Luc 1/50[54]; RejPos Bv; Iednák by mię Myſzkowſki Piotr był nie przebaczył/ Który ſwą hoyną ręką podeprzéć mię raczył. Nie przeto żebym przed nim ſtał w pácholczym kole/ [...] Ale żebym wygnawſzy niedoſtátek z domu/ Tym głośniéy ſpiéwał/ á nie podlégał nikomu. KochMuza 28. Cf podeprzeć kogo czym.

podeprzeć kogo (G a. A) (3), czego (5) czym (8): Podeprzyćie mię ſláſzámi z winem/ á potwierdzayćie mię iábłki/ ábowiemći omdlewam od miłośći. BibRadz Cant 2/5; Y gdzieby [on cnotliwy Przerębski] był żiw do tych cżáſow/ ſnadź by był mogł miłoſcią tą/ ktorą miał przećiwko Rzecżypoſpolitey/ podeprzeć nieco tych rzecży/ ktore znácżnie/ á widomie do ziemie lecą. GórnDworz B8; RejPos 163v, 241; RejZwierc 104v; nietylkoście mię W.M. perſwáziámi ſwémi/ ále y rzeczą ſámą podeprzéć raczyli/ ábym to tym prędzéy wydał JanNKar A4v. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: podeprzeć chudoby, domu (2), niedostatku (2), niegodności, [jakich] rzeczy, upadku (2), wolności, żołądka, żywota; podeprzeć sługę swego; podeprzeć flaszami, miłością, perswazyjami, pokarmem, rzeczą samą.

Zwrot: »podeprzeć sobie [czego], [czym] siebie« [szyk zmienny] (1:1): iż to yeſt nyemáła rzecż Bogu co obyecáć/ á to myeć álbo tego nábyć cżemby ſiebye podpárwſſy mogł wypełnić GliczKsiąż L4; Firmare corpora cibo. Podeprzeć ſobie żołądká. Mącz 128b.
Szeregi: »podeprzeć, posilić« (1): Corroborare stomachum, Podeprzeć/ pośilić żołądká. Mącz 357b.

[»ratować i podeprzeć«: Troyánie/ chcąc rátowáć y podeprzeć Alexándrá [uciekającego przed Menelausem]/ wſzyſczy ſie ná Greki rzućili HistTroj G7v.]

W przen (2):
Zwrot: »podeprzeć bokow« [w tym: czym (1)] (2): Famem sustentare. Podeprzeć bokow/ opátrzić ſie przećiw głodu. Mącz 448c, 116b.
Przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [kogo (G a. A)] (1): Popu mi żaden niechay też nie gáni/ Bo tak ſzkodliwie/ iáko ktory/ ráni. Kto drugi z bliſká/ á ten y z dáleká/ Podeprzeć może w potrzebie cżłowieká. KochSz B2v.
b. W dziedzinie duchowej (50):

podeprzeć kogo (A (1), G a. A (10)) (11): bo ſie żadny z tymi dáry [z rozumem, nauką, doświadczeniem] z mátki nie vrodźi/ áni też doświádcżenia żadnego mieć będźie bes prace oſobney ſwoiey y chući/ trzebá áby ćie innego Náuká podpárła BielSpr b3; BudBib Is 63/5; widząc iſz niektorzy pánowie mdleć w wierze [...] pocżęli: vmiał zá pomocą Bożą y náchylone podeprzeć SkarŻyw 517. Cf podeprzeć kogo czym; kogo w czym.

podeprzeć czego (32): Vyrzyſz żeć on [Pan] podeprze y rozumu mdłego/ Ze ſie możeſz przypátrzyć tym poſtępkom iego. RejAp AA6v; podeprzy Boże wſzechmogący náſz tych mdłych krewkośći náſzych/ ábychmy ſie tego náucżyć mogli cżegoby nam nawięcey potrzebá było/ ábychmy tobie záchowáli wiárę iáko Pánu ſwemu RejPos Ooo4v, 44v, 67, 69, 86, 112 (12); WujJud a7v. Cf podeprzeć czego z czego; czego komu; czego czym.

podeprzeć czego z czego (1): z ktorych [ksiąg Biblii] też gruntu zbawienia náſzego beśpieeżnie podeprzeć możemy BibRadz *5v.

podeprzeć czego (4), czego a. co (1) komu (5): RejKup o4; y rozum chociay nie wſzytkiego/ Może nam wżdy podeprzeć bacżenia náſzego. RejWiz 112v; RejAp AA6v; RejPos 214, 274v marg.

podeprzeć kogo (G a. A) (3), czego (13), czego a. co (2) czym (18): Miey przed ſobą czo vcżonego Cżymby podparł rozumu ſwego BielŻyw nlb 6; RejRozpr B3v; RejKup aa3, aa6v; GliczKsiąż H6; Bo przeto cie rozumem Pan podeprzeć racżył/ Abyś ſłuſznie co dobrze y co źle obacżył. RejWiz 134, 90v; BielKron 91; proś áby cie tá druga ręká Páńſka wſpomogłá á podpárłá dobrodzieyſtwy á nádchnieniem tego Duchá ſwego ſwiętego. RejAp 36; iż chociayby [wierni] cżemu máło nie zrozumieli/ tedy tego mieli podeprzeć wiárą ſwoią. RejPos 53, 32, 116, 148v [2 r.], 153v, 270v; KochFr 85; KochWr 24.

podeprzeć kogo (G a. A) w czym (5): BibRadz Ps 40/13; rzekł [Mojżesz] ku Pánu Bogu: Cżemuś ná mię to brzemię włożył ludu nieſkroconego [...]? [...] Ktoremu Pan Bog rzekł/ poſtáẃ mi ſiedḿdzyeſiąt ſtárſzych z Izráelá naſtatecżnieyſzych/ [...] polecę im iż cię podeprą w tym brzemieniu BielKron 40; RejAp BB5v; Wſpomoż mię/ mocny boże/ á w méy żáłośći Podeprzy mię z onéy ſwéy dawnéy litośći. KochPs 169; rozum który w ſwobodźie/ Vmiał mówić o przygodźie/ Dźiś ledwé ſam wié o ſobie: Ták mię podpárł w méy chorobie. KochTr 18.

podeprzeć co (1): podeprzy ſkáżoną náturę náſzę/ z táką doſkonáłośćią iákiéy nas powinność náſzá krześćiianſka vczy SiebRozmyśl E3.

podeprzeć czego a. co (6): iáko Pan nigdy nie zámieſzkawa ná wſpomożenie wiernym ſwym/ áby nie miał podeprzeć á rátowáć mdłośći ich RejPos 274v, 272 marg, 301. Cf podeprzeć czego komu; czego czym.

W charakterystycznych połączeniach: podeprzeć baczenia, chuci, gruntu zbawienia, krewkości (3), mdłości, nadzieje, niedostatku, niepodobieństwa, praw ludzkich, prostoty (2), rozumu (4), tajemnic Pańskich, wiary (13), wszytkiego, zwyczajow, żywota prostego; podeprzeć nachylone, skażoną naturę; podeprzeć nędznemu, wiernemu; podeprzeć dobrodziejstwy, dziwy, łaską, miłosierdziem, natchnieniem Ducha Św., nauką (nauczeniem) (2), obietnicami, objawieniem, podobieństwy, rozumem (3), słowy, wiarą (6); podeprzeć w brzemieniu, w chorobie, w uprzejmości, w wyrozumieniu, w żałości.

Szeregi: »podeprzeć a (i) (pod)pomoc (a. wspomoc)« [szyk 2:1] (3): RejKup o4; RejAp 36; Rácżże Boże Oycże niebieſki [...] podeprzeć á podpomoc nędzney wiáry moiey o ſwięthym dobrodzyeyſtwie twoim RejPos 202v.

»posilić a podeprzeć« (1): Rácżyſz tedy [Panie] pośilić á podprzeć they mdłey wiáry náſzey/ z łáſki á z miłoſierdzya twego RejPos 69.

»podeprzeć a (i) (po)ratować« (4): RejPos 274v; WujJud a7v; RejPosWstaw 44; [Bóg] praw ludzkich/ y vchwalonych zwyczáiów/ obiáwieniem ſámégo śiebie/ y náuką ſwą niebieſką podpárł/ y rátował. KochWr 24.

»umocnić a podeprzeć« (1): Iż Pan dla iednego wiernego wzbudzi á oſwieći Duchem ſwym ſwiętym y drugim ſercá/ iż pátrząc ná onę wiárę iego/ vmocnić też w ſobie á podeprzeć mogą oney mdłey wiáry ſwoiey RejPos 236.

W przen (1): Duch ſwięthy nigdy nie zamieſzka podeprzeć ſerczá wiernego. RejPos 272 marg.
3. Dodać znaczenia (3):

podeprzeć czego (1): Tákże też ten náſz brát iuż iedno myſli chodząc/ cżymby oney ſzárey pychy ſwoiey fas vel nefas/ z drugimi ſie rownáiąc/ nádſtáwić á podeprzeć mogł RejZwierc 190v.

podeprzeć co (2): gdyż/ ile baczę/ nieupośledźił Pan Bóg baczeniem y ſczęśćiem takim/ iákim nie tylko imię nieboſczyká Wuiá ſwégo/ ále y ſwoie podeprzeć/ y do potomnych łácno podáć będźieſz mógł y vmiał. KochCzJan A3. Cf podeprzeć co czym.

podeprzeć co czym (1): Drudzy piſzą áby ſwoy rozum nieśmiertelnym vcżynili. Drudzy áby to mieyſce w kthorym ſie vrodził á wychował dobrą powieśćią wyſtháwił álbo podpárł BielKron 334.

Szereg: »nadstawić (a. wystawić) a (albo) podeprzeć« (2): BielKron 334 cf podeprzeć co czym; RejZwierc 190v cf podeprzeć czego.
4. Wstawić się, poprzeć (2):

podeprzeć czego (1): Naydzie ſie y Dániel iáko Zuzánnie/ czo podeprze ſpráwy kżádey [!] y krzywdy iego. RejZwierc 198v.

podeprzeć co (1): Ceſarz mu odpiſał/ ácżeś ku mnie piſał wymawiáiąc ſie/ ále ná tych twoich wymowkách niedoſyć mam/ bo nie ſą godne ku vcżynku twemu/ iákoby ij wymowili v mnie y podpárli. BielKron 228.

Szereg: »wymowić i podeprzeć« (1): BielKron 228 cf podeprzeć co.
5. Przytoczyć na poparcie, potwierdzić, uzasadnić, udowodnić; asserere, comprobare, interponere, persequi Mącz; probare Modrz (69): choćiaſz też podcżás y tymi [pismy] rzecży ſwey podpieraſz/ y to nie ták iáko byś podobno podeprzeć mogł: á zwłaſzcżá o Meſyaſzu Iezuſie y o żywoćie wiecżnym CzechRozm 124v.

podeprzeć czego (45): Iż cżtherech żywych mówią być iednym żywiącym Bogiem/ [...] Ktoryż tego podeprze dowod z piſmá wźięty? GrzegRóżn [N3]; Cżyſcieś w.m. podpárł ſwego widzenia/ dáiąc nam ná wywod ſpráwy białychgłow GórnDworz M8v, Aa7v; RejPos 300v; CzechRozm 152; czego y głoſy ludzkie/ iż ieden tákowy czáſów ſwoich poetá był w Polſcze/ łácno podeprzeć mogą. KochCzJan A2v. Cf podeprzeć czego z czego; kim, czym.

podeprzeć czego z czego (1): NiemObr 105 cf »podeprzeć i potwierdzić«.

podeprzeć co (3): ieſliby kſięgi iáko przygodą zginęły/ thedy táki przywiley podeprzeć ſámotrzećiemu z ludźmi dobrey ſławy. UstPraw H2v; A gdźieby która przywiléy miáłá/ [...] tá ſtroná będźie miáłá początek do powodu probowáć/ y podeprzéć té gránice z mieyſcá/ wedle muniment ſwych SarnStat 473 [idem] 1176.

podeprzeć czego a. co (14): RejPos 3, 130; tedyby tho przedśię ſtolice Papieſkiey nie podpárło/ y owſzem takim dowodem/ iáko mocnym Táránem vderzoná/ vpáść/ y obálić ſię muśi. NiemObr 47; [Sprawy ludzkie [...] wnet z pámięci ludzkiey wywietrzeią/ ieśli ich piſmá ludźi vcżonych nie podeprą. PlutBBud L4v]. Cf podeprzeć kim, czym.

podeprzeć kogo (G a. A) w czym [= czyje twierdzenie] (1): KRol Fereyſki był zacny wżdy ſie nie rad iśćił/ S tegoby mi ſie pewnie nigdy nie ocżyśćił/ Mam ná to Pelopidá krolá Tebáńſkiego/ Ktory mię w tym podeprze PaprPan Pv.

podeprzeć kim [= czyim przykładem] (2), czym (50) [w tym: czego (38), czego a. co (11)] (52): Bo wiem że tu na ſłowiech nicz Trzeba ych ſkutkem podeprzeć RejKup y6, Dd; KromRozm I B3; Nyepowyemći niczego/ czegobych ſlowem Bożym podeprzeć nyemogł. KromRozm II a4; KromRozm III N4v; tedy ten co przywiley kłádzye ma ſwego przywileiá podeprzeć kſięgámi UstPraw H2v; Exiurare, [...] pro Iuramento asserere Antiquum, Przyſięgą podeprzeć. Mącz 111a, 311b, 323d, 353b, 385d; SarnUzn G6; A też tą białągłową/ nie podeprzeſz w.m. tego/ coś pirwey powiedział/ tho ieſth áby białegłowy miáły bywáć przycżyną ludzkiego wiela dobrego. GórnDworz Z, M7v; Iż bych im tego był nie powiedzyał/ y znáki widomemi Boſtwá ſwego tey prawdy ſwey nie podpárł/ ieſzcżeby wżdy nieiaką wymówkę mogli mieć. RejPos 335, 31, 115v, 333v, 336v; Ty cżymbyś rzecży ſwey podpárł niemaſz oprocż domyſłu ſwego CzechRozm 63v, 3, 64, 98, 114, 119v (13); bo gdy ie obie [niewiasty dziecię] ſwoiem zwáły/ á ni iedná niemiáłá cżem przedśięwźięćia ſwego podeprzeć: powiedźiał [Salomon] iákoby ie miał ná dwoię rośćiąć/ á miedzy nie podźielić. ModrzBaz 89v; SkarJedn 34; podeprzy prawdy tey cudem iákim á ia iuſz vwierzę. SkarŻyw 545; CzechEp 257, 264; NiemObr 27, 46, 82 [2 r.], 89, 93 (10); Ieſcześ tu nie bárżo podpárł rżeczy twey/ hiſtorią tą o Węgrżynie GórnRozm E4v; ZawJeft 33. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: czyście podeprzeć, jaśnie, łacno, mało, snadnie, więcej, źrzetelnie; podeprzeć błędu (2), dumy, mni(e)mania (3), mow, pism świętych, powieści, prawdy (3), przedsięwzięcia swego, przywileja, rzeczy (swej) (11), siłow (3), stolice papieskiej, strzymawałości męskiej, swego widzenia, wyrozumienia, wyznawania; podeprzeć granice (2), przywilej; podeprzeć białągłową, cudem (2), dekretem, dowodem, historyją, księgami, obyczajem, pismem (świętym, prorockim) (7), przykładem (5), przysięgą (2), rozlicznymi dziwy, sentencyjami, skutkiem, słowem (bożym) (6), świadectwu (2), tekstem, uczynkami (2), wywody, znaki widomemi (2), żywotem.

Zwrot: »sobie, u siebie podeprzeć [czego czym]« (2:1): RejPos 131, 271v; Iáko ſtátecżnie miłość á przyiaźń ludzie pogáńſcy chowáli. A chceſzli tego ſobie y cudzemi przykłády podeprzeć/ tedy poſłuchay máło/ iáko [...] RejZwierc 92v.
Szeregi: »podeprzeć abo (i) dowieść« [szyk 1:1] (2): cżemu nie tych ſłow vżywa Máteuſz ktorych vżywáł Ezáiaſz: gdyż ſłowy iego/ rzecży ſwey podeprzeć/ ábo iey rádſzey dowieść chćiał? CzechRozm 125v; niechay acż nic/ iedno vkaze [!] mieyſce iáſne y źrzetelne/ z piſmá ś. ktorymby tych ſwoich mow/ ktore o ſynu Bożym wyznawa/ dowieść/ y podeprzeć mógł. NiemObr 93.

»podeprzeć i (a) okazać« [szyk 1:1] (2): RejPos 300v; Wiele ludźi od dawnych cżáſow/ ważyli ſię tego mowić/ y piſáć/ o Boſtwie páná Chriſtuſowym/ cżego żadnym piſmem iáśnie y źrzetelnie podeprzeć y okázáć nie mogli. NiemObr 99.

»podeprzeć i potwierdzić« (1): z ktorych [spraw Pana Chrystusowych katolicy] mniemánia ſwego podeprzeć y potwierdźić chcą/ mowiąc: iż Chriſtus Dyabłom roſkazował y morzu/ [...] grzechy odpuſzcżał rć. NiemObr 105.

Przen [czego a. co] (2): wierz mi żeć komża y kápicá nic prawdy podeprzeć nie może/ ieſliże iey s ſobą nie przynieſie s ſzcżyrey rády á s ſzcżyrego poſtánowienia mądrośći Páńſkiey á Duchá s. RejPos 284, 284 marg.
6. [Podejść w pobliże, przysunąć się [pod co]: ále nie widzę ia/ iáka tám ma bydź obroná/ ieſli ći bezduſzni Nowokrzczeńcy/ nowi Turcy/ Podgorze y Wołyń oſádzą/ iáko iuż pocżęśći áż pod ſámy Kiiów podpárli ŁaszczRecepta 5.]

Synonimy: 1. podstawić, 2. podpomoc, pomoc, poratować, posilić, ratować, umocnić, wspomoc; 4. wymowić; 5. dowieść, okazać, potwierdzić.

Formacje współrdzenne cf 2.PRZEĆ.

Cf PODEPRZENIE, PODPARCIE, PODPARTY

KW, (ZCh)