[zaloguj się]
[pdf]

PORATOWAĆ (38) vb pf

Oba o oraz oba a jasne.

Fleksja
inf poratować
praet
sg
2 m -ś poratowáł
3 m poratowåł
imperativus
pl
3 niechåj, niechże poratują
conditionalis
sg
1 m bym poratowåł, bych poratowåł
3 m by poratowåł
con praet
sg
3 n by beło poratowało
impersonalis
praet poratow(a)no

inf poratować (19). ◊ fut 2 sg poratujesz (2). ◊ 3 sg poratuje (2). ◊ praet 2 sg m -ś poratowáł (1). ◊ 3 sg m poratowåł (2). ◊ imp 3 pl niechåj, niechże poratują (4). ◊ con 1 sg m bym poratowåł (1) CiekPotr, bych poratowåł (1) ActReg. ◊ 3 sg m by poratowåł (5). ◊ con praet 3 sg n by beło poratowało (1). ◊ [impers praet poratow(a)no.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI(XVIII; wstawka z XVIII) – XVII(XVIII) ‒ XVIII w.

1. Udzielić pomocy, wspomóc, doradzić (36): Rozumiéyćiéż to/ wy co poſpolićie Ná bogá w ſwoich ſpráwách nie pomnićie/ Aby więc kogo pan niéporwał ſrogi/ A porátowáć nie będźie drogi [et non sit, qui eripiat Vulg Ps 49/22]. KochPs 76; Nie naydźieſz/ ktoby z ſercá pożáłował/ Nie máſz/ ktoryby z chęći porátował GrabowSet I4.

poratować czego (5): żeby zoſtáłá pámiątká iáka táka ná ſwiecie/ chęći moiey przećiwko narodowi ſwemu/ á mogł ſie wywábić ten/ ktoryby y proſtoty moiey porátował/ y narodowi Polſkiemu vcżynił poſługę: wziąłem to przed ſię/ ábych Polſkiego Dworzániná vcżynił GórnDworz Bv; twoich rzeczy radbym porátował. CiekPotr 47. Cf »poratować majętności«, »zdrowia poratować«, »żywota poratować«.

poratować kogo, co (5): PAnie Boże/ [...] rácz porátowáć ſługi twe/ ćiebie o miłośierdźie proſzące LatHar 621, 414, 574; Otoż każę rozgłośić wſzędźie tákie wieśći. Ieſliby ſie gdźie ználazł táki vcżony cżłek: Ktory by porátowáć zechćiał Pánieńſki wiek [= młodą dziewczynę]. PaxLiz B3v. Cf poratować kogo (A) w czym.

poratować kogo (A) w czym (1): Z grzeſzniki dla zbáwienia ich poſpolitował/ Chcąc áby ie w ſzkodliwych toniách porátował. LatHar 519.

poratować kogo (G a. A), czego a. co (24): Prometheus chcąc porátowáć ludzi/ vkradł Minerwie/ y Wulkanowi on/ poſpołu y z ogniem dowćip/ ktorim ludzie nábywáią ſobie żywnośći. GórnDworz Ff, Ee3v; CzechRozm 245; Ty mię/ boże móy wieczny/ nierácz odſtępowáć/ Ale nád ich nádźieię chćiéy mię porátowáć [Vulg Ps 70/12] KochPs 103, 162, 178, 202; bic nieto zatzne gniazdo [Zborowscy]/ ſtatecne/ prawdziwe/ rozrodzone was belo poratowalo/ iuſz biſcie beli wietznie liberam electionem vtratzili. PaprUp F2v; ActReg 83; Dałby to bóg/ bych ſie mógł nád tobą zlitowáć/ Ale w méy mocy nie ieſt ćiebie porátowáć GórnTroas 52; O Pánie Boże wſzechmogący/ niechże nas ná káżdym mieścu Swięći twoi porátuią LatHar 41, 89, 448, [536], 634; SiebRozmyśl [A4]; CiekPotr 26; SkarKazSej 704a. Cf poratować kogo (G a. A) w czym; Fraza, »z opresyi poratować«.

poratować kogo (G a. A) w czym (2): rácż mi łáſkę twoię pokázáć/ y porátowáć mię w káżdych ſmutkách y przećiwnośćiách moich LatHar 295. Cf »modlitwą poratować«.

poratować czym (5): Więc ku przyſciu do niego [do dobrego końca]/ ſą to/ iáko proſte/ á bite gośćińcze/ godnośći/ á przymioty te/ ktore ći pánowie Dworzáninowi náznácżyli: Y może nimi Dworzánin porátowáć páná ſwego GórnDworz Ee3v; ia tego nie ku temu końcowi mowię: żebyś ty w tákiey przygodźie/ polećiwſzy ſie Pánu Bogu/ [...] śrzodkow ſłuſznych Chriſtiáńſkich/ nie miał vżywáć [...] Ale gdźiebyś iuż tym temu zábieżeć/ áni tym obronić y porátowáć nie mogł: tedy iuż tám nielża/ iedno ono ſkromnie znosić CzechRozm 245. Cf »poratować majętności«, »modlitwą poratować«, »żywota poratować«.

W połączeniu szeregowym (1): O Boże zbáwićielu náſz/ rácżże nas porátowáć/ rácż nas dla chwały imieniá twego wyſwobodźić/ á grzechy náſze miłośćiwie odpuśćić LatHar 89.

Fraza: »nic to [kogo] nie poratuje« (1): iednák z ſtrony Pſálmu tego/ procż inſzych piſm/ nic to X.K. nie porátuie. CzechEp 167.
Zwroty: »poratować [czym] majętności (G)« (1): [Pomazaniec pański] Pogromi wſzyſtkich złych ſpraw forytarze/ Y niepobożne rzecżomowce ſkarze/ Co pſuią ludźiom ich ſpráwiedliwośći/ Chcąc porátowáć tym ſwych máiętnośći. GrochKal 16.

»modlitwą [kogo (G a. A) w czym] poratować; modlitwa poratuje [kogo G a. A]« (1;2): BLogoſłáwionego Apoſtołá y Ewángeliſty twego Máttheuſzá/ niechay nas Pánie/ modlitwy porátuią LatHar 433, 39, 463.

»z opresyi [kogo (G a. A)] poratować« (1): y ſámi widźim/ nie tylo źiemiáńſkich ále y krolewſkich kmiotkow wielkie oppreſſye/ z ktorych żaden ich wybáwić y porátowáć nie może. SkarKazSej 704a.

»zdrowia poratować« (1): iedno to obáczyć trzebá/ iáka imperfectia á niedoſtátek w rozumach ludzkich záwżdy przebywał/ iż w tym ná co ſye nawięcey vſadza/ y ſłuſznie vſádzáć má/ áby zdrowia czáſu potrzeby porátował/ ieſt ták głupi á nieuſtáwiczny/ iż zgołá nic ſye vmiéć nie zda. Oczko 2v.

»[czym] żywota poratować« (1): Co ty ſzat mych ſie vymuieſz? Témi żywotá twégo iuż nie porátuieſz. GórnTroas 54.

Szeregi: »obronić i poratować« (2): A więcże mi ſie też nie godźi/ kogo inſzego bronić/ gdyby on od cżłowieká złego trápiony był ábo mordowany/ ázwłaſzcżá [!] gdybych go obronić y porátowáć mogł? CzechRozm 245, 245.

»podźwignąć i poratować« (1): Rácż mię dniá dźiśieyſzego y záwżdy/ we wſzelákich moich pokuſách y fráſunkách/ potrzebách y trudnośćiách/ modlitwą ſwoią świętą podźwignąć y porátowáć LatHar 39.

»wybawić i poratować« (1): SkarKaz 704a cf »z opresyi poratować«.

»zbawić i poratować« (1): ZBáwićielu świátá wſzytkiego/ rácż zbáwić y porátowáć nas wſzyſtkich. LatHar 634.

2. Zaradzić (2):
Zwrot: »poratować niedostatku, nędze, [nędzę]« = wesprzeć w nędzy [szyk zmienny] (1:1): on ſtáruſzek miły/ [...] cżynił tę poſtáwę/ [...] Iákoby też nędze ſwey miał ſam porátowáć HistLan D3; RejPosWstaw 44; [ten kto pożycza v kogo/ nie myśli iákoby drugiem dobrze czynił/ ále iákoby nędzę ſwą porátował ŚmiglLichwa 26].
Szereg: »podeprzeć a poratować« (1): Nie dla piyánic ten dziw Pan vcżynić racżył/ że wino z wody vcżynił/ ále tho vcżynić przodkiem dla tego racżył/ áby podpárł á porátował/ iáko ſie pirwey powiedzyáło/ niedoſtátku onych pobożnych á cnotliwych ludzi RejPosWstaw 44.
3. [Naprawić szkody fizyczne, odbudować, odnowić [czego]: Przy tymże folwarku jest cegielnia, w niej cegłę palą. [...] której się tam barzo wiele zydzie dla poprawowania gmachów zamkowych. Jakoż się to znaczy, iż bardzo na niektórych miescach zamku poratowano LustrMalb II 104.]

Synonimy: 1. pomoc, wspomoc; 3. naprawić, odnowić.

Formacje współrdzenne cf RATOWAĆ.

Cf PORATOWANIE, PORATOWANY

MN