[zaloguj się]
[pdf]

ODNOWIĆ (105) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf odnowić
praet
sg pl
2 m -ś odnowił m pers
3 m odnowił, odnowieł m pers odnowili
n odnowiło subst
plusq
sg
3 m był odnowił
imperativus
sg pl
2 odnóẃ odn(o)ẃcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy odnowili
f bych odnowiła m an
2 m byś odnowił m pers
3 m by odnowił m pers by odnowili
f by odnowiła m an
con praet
sg
3 m by był odnowił
impersonalis
praet odnowiono
participia
part praet act odnowiwszy

inf odnowić (42). ◊ fut 1 sg odnowię (1). ◊ 2 sg odnowisz (4). ◊ 3 sg odnowi (10). ◊ 1 pl odnowimy (1). ◊ 3 pl odnowią (1). ◊ praet 2 sg m -ś odnowił (2). ◊ 3 sg m odnowił (13), [odnowieł]. n odnowiło (1). ◊ 3 pl m pers odnowili (1). ◊ plusq 3 sg m był odnowił (1). ◊ imp 2 sg odnóẃ (13); -ów (1), -(o)w (12); -ẃ (7), -w (4), -(w) (2); -ẃ LubPs, CzechRozm, LatHar (2), PowodPr; -w RejPs (2), KochFr; -ẃ : -w ArtKanc (2:1). ◊ 2 pl odn(o)ẃcie (3); -ẃ- (1), -(w)- (2). ◊ con 1 sg f bych odnowiła (1). ◊ 2 sg m byś odnowił (1). ◊ 3 sg m by odnowił (1). f by odnowiła (1). ◊ 1 pl m pers byśmy odnowili (1). ◊ 3 pl m pers by odnowili (2). ◊ con praet 3 sg m by był odnowił (1). impers praet odnowiono (2). ◊ part praet act odnowiwszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

1. Sprawić, aby to, co minęło lub mija, zaczęło się od nowa, wznowić, przywrócić; renovare Mącz, Modrz, Calag, JanStat; innovare Vulg; refricare, reintegrare Mącz [w tym: kogo (2), co (39)] (43): Abowiem on odnowił długoſć żywotá twoiego/ ktory práwie był ſie ná zginienie obroćił RejPs 150; Leop 1.Reg 11/14; BielKron 231v; Reintegrare spem. Odnowić nádzieyę/ z nowu dodáć dobrey nádzieye. Mącz 407d, 232d, 371d; RejAp 166v; RejPos 295; KuczbKat 185; Zaſz niewiećie że y w rzeſzy niemieckiey było ich wiele/ ktorzy rádźili/ ſtárąm woynę [...] od nowić BiałKaz I; A ták trzebáby odnowić ſtárodawny ſzkolny zwycżay: á obycżáie dawne przywroćić ModrzBaz 130v, 21; Calag 122b; StryjKron 330, 712; ActReg 129; LatHar 626; PowodPr 85; Przetoż odnoẃćie miedzy ſobą święty pokoy/ zgodę/ y iedność. SkarKazSej 661a.

odnowić komu (6): RejPs 148v; KromRozm II k2v; SienLek 59; GórnTroas 68; Ná iego mieyſce wſtąpił Alexánder ſławny/ Ten Polakóm/ y Litwie związek ſtárádawny Odnowił KochFrag 44; KlonWor 39.

odnowić k czemu (1): Odnowi cye yák Orłá k twey pirwſſey młodośći. LubPs X4v.

odnowić czym (1): Zá tym ſyn mátce/ á mátká ſynowi/ Y ſwóy/ y iego ſłowy żal odnowi. GórnTroas 68.

odnowić w kim (1): RejKup f7 cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A bych to wnim odnowyla Czegom go zmlodu vczyla. RejKup f7.

W porównaniach (2): LubPs X4v; odnowiwſzy/ iáko orzeł/ látá twoie/ oblecż ná ſię nowego Adámá LatHar 112.

W charakterystycznych połączeniach: odnowić bitwę, chorobę, cuda, czary, długość żywota, dni [czyje], gusła, krolestwo (2), lata [czyje], miasto, miłosierdzie, morskie żeglowanie, myśl, nadzieję, obraz [czego], pokoj, przykazania, smętek, wojnę (2), zastrupione urazy, zaszłą pamięć, związek staradawny, zwyczaj (obyczaj) (3), żałość (żal) (2).

Zwroty: »odnowić ranę« = refricare vulnus Mącz; renovare vulnus Calag [szyk zmienny] (6): Iezuſa milégo pod wiétnitzą niemiloſciwie s pawloki odarto/ rany iego wſſytki odnowiono OpecŻyw 135; OpecŻywSandR nlb 5; á o ránę wzyął odpowiedź iż nie mogł inácżey być zdrów ná nię/ iedno áż drugi raz tymże żelázem y tą ręką ná to mieyſce muśi vderzeć á odnowić ránę BielKron 56v; Mącz 511d; Calag 122b, 132b.

»odnowić znowu, zaś (a. zasię)« [szyk zmienny] (4:2): RejPs 77; [Deukalion] Po potopie wiele ludzi odżywił ſwoią żywnoſcią [...]. Dla tego Poetowie o nim wymyſlnie piſáli/ przycżytáiąc mu to/ iż on znowu narod ludzki w Grecyey odnowił. BielKron 23v, 278; ále Potym gdy wino będźie pić/ ten co pożywał lekárſtwá tákiego/ chorobę mu záś odnowi. SienLek 59; RejAp 112v; StryjKron 642.

Szereg: »naprawić a odnowić« (1): ktore morſkie żeglowánie/ przez ták wiele wiekow opuſzcżone/ [...] Krol Ferdynánd [...] nápráwił á práwie znowu odnowił BielKron 278.
Przen (2):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): WIerna duſzo z rádośćią przyimi Krolá ſwego/ [...] odnoẃ co ieſt w tobie ſtárego ArtKanc A16.

Zwrot: »rany odnowić« (1): Y otworzywſzy vſtá/ ácz niewiele mówił/ Czym ſnadź pánią rozdraźnił/ y rány odnowił GosłCast 59.
a. Wznowić rozprawę sądową (2): Gdy ſtárſzy brát vtráći v ſądu ſwą rzecz, á młodſzy potym chćiałby ią odnowić. SarnStat 594.
Zwrot: »odnowić kauzę« (1): Aktor gdy pozwány vmrze, nim rok y ſześć niedziél wynidzie, ma odnowić kauzę. SarnStat 628.
2. Przywrócić do dobrego stanu, naprawić; renovare PolAnt, Calep; interpolare Mącz; novare Calag; restaurare JanStat [w tym: co (10)] (12): RejPs 101v [2 r.]; Iuż thy Zamky zardzewiali Czo thy Kluċze odmykali Snaċ by ye tṙzeba odnowicz RejKup o7v; Mącz 172d; Calag 507b; ArtKanc N16; W poznániu ieſt ſalá wielka biſkupia/ tám niżli ią był nieboſczyk Biſkup Czárnkowſki odnowił/ byli námálowani rzędem wſzyſcy królowie Polſcy KochWr 40.
Zwroty: »granice odnowić« (1): Ieſli kto kopcé vczynioné álbo iné znáki w częśći álbo wſzytkié rozrzući/ [...] będźie powinien gránicé przepowiedźiánym obyczáiem odnowić [granicies... restaurare JanStat 422] SarnStat 471.

»odnowić miejsce święte« = oczyścić miejsce sprofanowane (1): Podźmyż abyſmy ocżyśćili y odnowili mieyſcá święte [ascendamus ad purgandum sancta et renovandum]. BibRadz 1.Mach 4/36.

Przen (2): Máiąc tedy bráćia wolność weſzćia do przybytku Naświętſzego przez krew Chriſtuſowę. tą drogą ktorą nam poświęćił (marg) odnowił. G. (–) nową y żywą [...]: przyſtąpmyſz z pradźiwym [!] ſercem WujNT Hebr 10/20.

odnowić czym (1): Ale náſz wiek wziąwſzy rzeczpoſpolitą iáko málowánié napięknieyſzé/ ieno iuż prze ſtárość niéco zeſzłé/ nietylko że go témi fárbámi/ którémi było/ odnowić zániedbał/ ále [...] KochWr 21.

а. Naostrzyć; przen (1): Nie ſrożyć ſie bez przycżyny/ Lecż mocno bronić dzyedziny/ Iáko Orzeł gniazdá krzywdy/ [...] Odnowić nos y páznogcie/ Ná ony zuchwáłe nogcie/ Co więc drugie drapią. RejPos A2v.
3. Stworzyć na nowo, odrodzić, wskrzesić; innovare, renovare Vulg [co] (16): Zeſli miły Pánie Duchá twego ſwiętego/ á będzie wſzytko ſtworzono/ á odnowiſz práwie wſzytkę oblicżność zięmie RejPos 138; RejZwierc 11; Wypuść ducha twoiego y będą rzecży ſtworzone/ y odnowiſz kſtałt źiemie. WujJud 23; RejPosRozpr b3v; WujNT Apoc 21 arg.
Przen (11): Wyſleſz ducha twego miły panie á thedi będą ſtworzoni [!]/ á tedy odnowiſz obicżnoſc [!] ziemie, (koment) Czuſz nowym ſtworzeniem. WróbŻołt 103/30.
a) O Bogu i wierze chrześcijańskiej: odrodzić duchowo (10): iześ nas raczył odnowic przez krzeſt a wiarę naſſę RejPs 195.

odnowić czym (1): lud twoy nauczyłes od młodoſci, to ieſt pocżątku wiari ktorąs mnie odnowił. WróbŻołt Y4.

odnowić w kim, w czym (8): LubPs N4; Stworz we mnie ſerce cżyſte Boże: á duchá twego práwego odnow w wnętrznościach moich. Leop Ps 50/12 [przekład tego samego tekstu: LubPs, CzechRozm, ArtKanc L5v. LatHar]; CzechRozm 38; Odnoẃ we mnie ſerce moie ArtKanc M, L5v, L8v; LatHar 165, 609.

4. Wprowadzić coś nowego [co] (1): bo tákowé Tytuły/ nie ſą Papieſkié imióná z Rzymu: ále ſą imióná ſtárych Kácérzów z Turek/ [...] któré w Polſzce odnowili/ y vſtáwicznie odnawiáią/ ći Sákrámentarze Luterſcy OrzQuin Kv.
5. Wymienić starą rzecz na nową [co] (1): Też dobrze odnowić ſtare położenie po ziemi w gmachu/ to ieſt ſtare położenie wyrzucić á nowem położyć FalZioł V 62.
6. Zrobić coś ponownie, powtórzyć [w tym: co (4)] (5):

odnowić na kim (2): Ma pokóy Andromedá/ lecz ia przykowányDo ſkáły prze cudzy grzéch podéymuię rány. [...] Rátuy mężny Herkules/ rátuy Perſeu ſławny/ A odnów (iedno by wczás) ná mnie przykład dawny. KochFr 95. Cf odnowić komu na kim.

odnowić komu na kim (1): mamy w Pánie Bodze nádźieię/ że ten młody Pan [...] odnowi nam Polakom ná tym Tyránnie/ y ná niewolnikach iego Tryumfy ſwoié Oycowſkié OrzQuin R2.

Zwrot: »drugi raz odnowić« (1): zmieſzay thy rzecży ſpołem, á rozmocżywſzy chuſtę: á przyłóż na cżoło y na ſkronie/ á gdy vſchnie drugi raz odnow FalZioł V 75v.
Przen (2):

odnowić w czym (1): Przeto milá panno [...] męką [lege: mękę] ſyna twégo/ w naſſym ſertzu racż odnowitz OpecŻyw 146v.

Zwrot: »odnowić [czyje] szlaki« = iść tymi samymi drogami, co ktoś poprzednio (1): Tyś [Radziwile] odnowił zároſłé Witułtowé ſzláki KochJez B.
7. Zmienić [w tym: kogo (3), co (7)] (12): poſzlednieyſzy Státut [...] dozwala y odnowić cále pozew. SarnStat 1280.
Zwrot: »inaczej odnowić« (1): Ze ſie źle tego ważyć/ to co Pan Bog racżył/ Z dziwney ſwey opátrzności z dawná poſtánowić/ Aby to miał nędzny cżłek inácżey odnowić. RejWiz 184.
a. Zmienić na lepsze (10): RejPs 195; [Chrystus musiał] rozumy ich záćmyone oſwyećić/ wole náproſćić y nápráwić/ á práwye wſſyſtkyego człowyeká odnowić KromRozm III Bv; Leop Philipp 3/21; Potym Pan Bog przez ogień ſwiát y ludzi odnowi/ ták iż zyemiá będzye iáko kryſztał przezrocżyſta / á ludzye wezmą vwielbione ciáłá BielKron 136v; BielSat H2; CzechRozm 38 marg, **4v; SkarŻyw 463; Kto ſtánie w oney ſtráſzliwey potrzebie/ Co świát odnowi/ odmiánę da w niebie? GrabowSet X4.

odnowić czym (1): záchorzał w Aquili mieśćie/ y był nieśion do klaſztoru zakonu ſwego/ ále niereformowánego. Ták było przeyrzenie Boże/ áby iáko inych wiele zá żywotá nápráwił/ y ten teſz śmierćią ſwoią odnowił. SkarŻyw 463.

W charakterystycznych połączeniach: odnowić ciało, człowieka (ludzi) (2), świat (2), zakon, ziemię; odnowić przez ogień.

8. praw. Przywrócić, potwierdzić lub przedłużyć ważność aktu prawnego; suscitare Vulg; innovare, renovare JanStat [co] (13): A Krol Iágieło tym czáſem Roku Páńſkiego 1401. [...] przymierze pierwſze imieniem Rad Koronnych odnowił StryjKron 511; LatHar 129; A gdźieby którym oſobam były [przywileje] przez ogień ſpaloné/ álbo iákim nieſczęśćiém ſtráconé [...]: té odnowić y dáć chcemy y obiecuiemy. SarnStat 1054, 781.

odnowić czym (1): Kto imienie záſtáwi/ á niewykupi go do 30 lat/ áni go kſięgámi odnowi/ táki ono imienie tráći ná wiecznoſć. UstPraw G4v.

W połączeniach szeregowych (3): Vſtáwy Ziem przerzeczonégo Króleſtwá náſzégo/ ninieyſzym liſtem rozumieliſmy zá rzecz potrzebną odnowić/ popráwić w lepſzé obrócić/ niektórym téż nieco przydáć SarnStat 909, 13, 952.

W charakterystycznych połączeniach: odnowić list, przymierze, przywilej (3), statut, ustawy.

Szeregi: »odnowić i potwierdzić« = innovare et confirmare JanStat (2): y prośili pokornie/ áby ten przywiléy náſzą Królewſką pieczęćią raczyliſmy odnowić y potwiérdźić SarnStat 249, 170. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»znowu wziąć i odnowić« (1): Statut o oſkárżeniu mężobóyc/ znowu wźiąć y odnowić [reassumere et innovare JanStat 611] vmyśliliſmy SarnStat 608.

Przen (2): y wſpomnię ia ná vmowę moię ſtobą zá dni młodośći twoiey: y wzbudzęć vmowę wiekuiſtą. [...] A odnowię ia vmowę moię ſtobą Leop Ez 16/62.
Szereg: »odnowić i deklarować« (1): Ale on przyrodzony [zakon]/ ktory iuż był złośćią ludzką práwie zaćmiony/ odnowić y deklárowáć Pan Bog racżył WujJud 74.
9. [Przedstawić nowych poręczycieli [kogo]: oblycznye ſtanawſſy odnovyel rekomye, valka cramarzą, a maczieya Iaſdza ZapWpol 1549 1/32.]
10. Zwrot: »odnowić nowinę« = wykarczować ziemię pod uprawę; przen; innovare a. novare novale Vulg (2): Sieyćież ſobie w ſpráwiedliwośći/ á żnićie w vſtach miłoſierdzia/ odnowćie ſobie nowinę Leop Os 10/12, Ier 4/3.

Synonim: 3. odżywić.

Formacje współrdzenne cf OBNOWIĆ.

Cf ODNOWIĆ SIĘ, ODNOWIENIE, ODNOWIONY

LWil