[zaloguj się]
[pdf]

NAPRAWIĆ (269) vb pf

Oba a jasne (w tym w pierwszym 5 r., w drugim 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf naprawić
praet
sg pl
1 m naprawiłem, -m naprawił m pers
2 m -ś, -eś naprawił m pers
f -ś naprawiła, naprawiłaś m an
3 m naprawił m pers naprawili
f naprawiła m an
plusq
sg
3 m był naprawił
imperativus
sg
2 napraẃ
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy naprawili
2 m byś naprawił m pers byście naprawili
3 m by naprawił, naprawiłby m pers by naprawili
con praet
sg
3 m by był naprawił
n by było naprawiło
impersonalis
praet naprawiono
con by naprawiono
participia
part praet act naprawiwszy

inf naprawić (85). ◊ fut 1 sg naprawię (4). ◊ 2 sg naprawisz (6). ◊ 3 sg naprawi (25). ◊ 2 pl naprawicie (2). ◊ 3 pl naprawią (4). ◊ praet 1 sg m naprawiłem, -m naprawił (3). ◊ 2 sg m -ś, -eś naprawił (5). f -ś naprawiła, naprawiłaś (3). ◊ 3 sg m naprawił (65). f naprawiła (9). ◊ 3 pl m pers naprawili (11). ◊ plusq 3 sg m był naprawił (1). ◊ imp 2 sg napraẃ (8); -ẃ (3), -(w) (5). ◊ con 2 sg m byś naprawił (1). ◊ 3 sg m by naprawił, naprawiłby (14). ◊ 1 pl m pers bysmy naprawili (2). ◊ 2 pl m pers byście naprawili (1). ◊ 3 pl m pers by naprawili (4). ◊ con praet 3 sg m by był naprawił (2). n by było naprawiło (1). ◊ impers praet naprawiono (1). ◊ con by naprawiono (1). ◊ part praet act naprawiwszy (11).

Sł stp notuje, Cn s.v. naprawiam kogo na kogo, Linde XVI – XVII w.

1. Spowodować, by coś wróciło do stanu sprzed zepsucia; restituere PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg; instaurare PolAnt; reficere Mącz; (re)novare Calag [w tym: kogo, co (114)] (123): OpecŻyw 72v; MurzNT 83v; Diar 69; nákłoń vporne/ nápraw ſſkodzące/ day twoim wiernym [...] przyſtęp do niebá. KrowObr 176v; BibRadz Matth 17/11, Act 1/6, OrzRozm K2 marg; BielKron 229v; In integrum restituere, Ták nápráwić yáko przed tym było. Mącz 414a; OrzQuin Gv, Y4v; Heliaſz przedſię przyidzie pierwey/ y nápráwi wſzytko. BudNT Matth 17/11; Y trzymáiąc przez lat 60 Cárogrockie Ceſarſtwo/ znowu Greki ziednocżyli y kośćielny pokoy nápráwili SkarJedn 259; Calag 507b; SkarŻyw 299, 517 marg; ArtKanc A16; ActReg 46; przyiął śmiertelność/ podiął mękę/ śmierć poráźił/ á ták mię nápráwił. LatHar 560; WujNT Matth 17/11, Mar 9/12; Wierz Bogu/ mowi Mędrzec/ á on ćię nápráwi. SkarKaz 551a; Nápráwićłácno [!] zgodę v Kátholikow. SkarKazSej 684a marg, 659a.

naprawić ku czemu (1): Thyś vpádły ſwiáth w grzecham ku żywotowi nápráwiłá Márya. KrowObr 176v.

naprawić czym (8): LubPs O5; Aliquid reficere ex pecunia alicuius, Cziyem nákłádem co nápráwić. Mącz 116b; OrzQuin Z; BielSpr b4 [2 r.]; SkarŻyw 305; Obiecał z łáſki káżdego zbáwić/ á wiárą żywą w Duchu nápráwić ArtKanc G14. Cf »naprawić prawem«.

naprawić w czym (1): Przetoż w Mieśćie nápráwiwſzy w tym rząd/ opátrzył y brany mieyſckie/ áby Pogáńſtwo o świętach niewiedzące [...] nieśmiáło potrzeb przywoźić. PowodPr 52.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ZIácháliśćie ſię w imię Páńſkie/ ná opátrowánie niebeſpiecznośći Koronnych: ábyśćie to co ſię do vpadku náchyliło podpárli/ co ſię ſkáźiło nápráwili/ co ſię zrániło zleczyli/ co ſię rozwiązáło ſpoili SkarKazSej 657a.

W połączeniach szeregowych (6): áby tho było cżłowiecżeńltwo iego z Boſtwem złączone wizytko nápráwiło/ przeiednáło/ a ku łáſce á ku miłoſierdzyu záſię przywiodło. RejPos 291; RejZwierc 198; Proznuiące/ leniwe/ o rolą y o goſpodárſtwo niedbáiące nápráwiłby/ á do powinnośći przyzwał [ociosos ... castigaret ac ad officium revocaret]/ złośćiwie á ſwowolnie żywące karałby. ModrzBaz 20v; SkαrŻyw [282]; SkarKazSej 657a; SarnStat 13.

W przeciwstawieniach: »skazić (a. pokazić) (10), karać, tracić, wymiotać, zepsować ... naprawić« (14): MurzHist N3v; trudno zarazem wszytko naprawić, co się długo traciło DiarDop 106; BielKron 80v, 146; OrzQuin Z; GórnDworz Dd2; Ioziaſz/ [...] wſzythki iego błędy wymiotał/ á nápráwił záſię znowu chwałę Páná Bogá ſwego RejPos 50v; RejZwierc 230; CzechRozm 68v; ModrzBaz 20v; Przez któreś [zmartwychwstanie] ty iuż nápráwił To com ią był przez grzech ſkáźił. MWilkHist F4; ArtKanc F17v; GostGosp 10; SkarKazSej 657a.

W charakterystycznych połączeniach: naprawić chwałę, kapłany, kollegijum, krolestwo (5), naukę, pokoj (2), rząd, spanie, stan duchowny, wszy(s)tko (wszytki rzeczy) (9), zgodę; znowu naprawić (2).

Zwroty: »naturę naprawić« (1): Syn Boży sſtał ſię człowiekiem: áby tę ſkáżoną náturę náſzę w ſobie y w złączeniu iey z boſtwem ſwoim nápráwił SkarKaz 488b.

»[co] opuszczonego, straconego naprawić« (1:1): BielKron 278; [Q. Maximus] przewłacżániem rzecż ſtráconą nápráwił [qui cunctando restituit rem]: y Cicero, który dla záchowánia w cáłośći Rzecżypoſpolitey oycem oycżyzny názwan był ModrzBaz [41]v.

»prawem naprawić« (1): Záhámowawſzy Iuriſdicią/ mieli iednymże práwem nápráwić rząd y ſpráwiedliwość poſpolitego zgorſzenia. PowodPr 24.

»rzeczpospolitą naprawić« (5): Ten [Aleksander] vpadłą Rzecżpoſpolitą záſię nápráwił. BielKron 151, 146, 178v; BielSpr b4; Y w zbudźił go nam z grobu ſwą hoynośćią/ Gdźie naydźie káżdy iáką przyſtoynośćią/ Rzecżpoſpolitą vpádłą nápráwić/ W klobie poſtáwić. ModrzBazStryj ¶ 2v.

»naprawić sprawiedliwość« (1): PowodPr 24 cf »prawem naprawić«.

»[kogo] w skażeniu jego naprawić« (1): człowiek [...] poki nie pozna ſwego ſkáżenia/ y tego ktore zá nim idźie zginienia: tedy też y dobrodźieyſtwá tego/ ktoryby go w ſkáżeniu iego nápráwił/ poznać nie może CzechRozm 205v.

»(wszytek a. wszyciek) świat naprawić« (4): Czwarte pytanye bylo yaka by tho myala bycz panna ktora boga myala porodzycz a ſzwyath naprauycz PatKaz III 90, 106v; KrowObr 176v; który [Mesyjasz] świát wſzyćiek nápráwić y Ray przywroćić/ á do niebá vtráconego ludzie przywieść miał. SkarŻyw [282].

»[co, kogo] upadłego, zatraconego, skażonego naprawić« (7:2:1): Boże przes záſlugę Błogoſláwioney Cezáryey nas záthrácone ratz nápráwić. KrowObr 171v [idem] 217; BielKron 146, 151, 178v; zámieſzáne Kroleſtwá ku porządkowi dobremu przywiodł/ y náukę vpádłą znowu nápráwił LeovPrzep C2v; BielSpr b4 [2 r.]; ModrzBazStryj ¶ 2v; SkarKaz 488b.

»żywot [czyj] (wiecżny) naprawić« (3): wierzymy iż Pan Kryſtus z martwych wſtał/ żywot náſz nápráwił/ z śmierći wiecżney nas zbáwił ArtKanc F17, F17v, N17.

Szeregi: »naprawić i ochędożyć« (1): [królestwo żydowskie] ſłowem ſwym ſwiętym y prawdziwą chwałą/ nápráwić y ochędożyć racżył LubPs O5.

»naprawić i oczyścić« (1): Vżywálić też tego ſtanu/ ták Zydowie/ iáko Pogáni/ ále iż go źle vżywáli/ więc Pan Chriſtus Syn Boży náſz Zbáwićiel/ nápráwić ij/ y od wſzyſtkich przyſad nietráfnych ocżyśćić racżył/ á przywiodł ij w iego pierwſzą klobę KarnNap F2v.

»naprawić i odkupić« (2): OpecŻyw 26; ta pany ſzwyątha ſyą myala narodzycz a przeſz nyą ſyn ſyą [...] bozy wczyelycz a czyalo przyąwſzy wſzytek ſzwyath naprauycz y odkupycz PatKaz III 106v.

»naprawić a (i) odnowić« (2): ktore morſkie żeglowánie/ przez ták wiele wieków opuſzcżone/ [...] Krol Ferdynánd [...] po wypędzeniu Sárácenow z Kroleſtwá Gránáckiego/ nápráwił á práwie znowu odnowił BielKron 278; SkarŻyw 463.

»opatrzyć a naprawić« (1): Poznaycieſz mię wſzyſcy/ żeciem ia ieſt Pan ktory wſzytko mogę/ á iż nikt iny iedno ia ſam mogę opátrzyć á nápráwić wſzytko złe y dobre wáſze RejPos 205v.

»naprawić i posilić« (1): áby ták iáko bjł wiele Chrześćián gdy ſię ſłońcu kłániał w zgorſzył y záſtráſzył: śmierćią ie teſz ſwoią nápráwił/ y ku wielkośći ſercá á vmieraniu dla Chryſtuſa pośilił. SkarŻyw 305.

»przywrocić a naprawić« (1): rychłoli przywroćiſz á nápráwiſz kroleſtwo Izráelſkie RejPos 135v.

»naprawić albo przywieść« (1): Spánie iáko nápráwić/ álbo przywieść SienLek Tv.

W przen [co komu] (4):

W przeciwstawieniu: »skazić ... naprawić« (2): vcżyniwſzy cżoło wielkie/ ſkaźili wnet Turkom ſerce náſzym nápráwili BielKron 245; BielSpr 26v.

Zwrot: »serce naprawić« = napełnić męstwem (4): dziś gárdło ſwoie dawam dla oycżyzny właſney/ á Porſenę zábiję/ á wam wſzem ſercá nápráwię. BielKron 106, 245, 320; iżby ćie nieprzyiaćiel záchwyćił/ ſkáźiłby ták ſerce ſwoim/ á nieprzyiaćielowi nápráwił BielSpr 26v.
a. O rzeczach materialnych; zreperować, odbudować; munire Mącz; reformare Miech; sanare PolAnt (32): Nápráwił [instauravit] theż [Ezechijasz] z nowu Mello w mieśćie Dáwidowym/ y náſprawiał wſſelákiego oręża y tarcż. Leop 2.Par 32/5; BielKron 118; Munire viam, Nápráwić drógę/ Opátrzić by nie były [!] dziury w mośćynách. Mącz 237a, 492a; SkarJedn 221; ZapKościer 1582/40v; Comiſsarzow takze swych dotego zesłał y swym kosztem zdochodow innych Łabgowskich ktore bierał y dotego czasu napoprawienie tego Portu bierze, naprawić y vprzątnąć roskazał ActReg 46; Co ſie Zimie odrze/ pochyli/ ieſli nie záraz tedy ná Wioſnę nápráwić GostGosp 12, 142.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): GórnTroas 51 cf »wskrzesić i naprawić«.

W przeciwstawieniu: »zborzyć ... naprawić« (1): Grekowie Illium miáſto wzyęli á zborzyli/ áby záſię on iáko dzyedzic nápráwił. BielKron 57.

Zwrot: »[co] skażonego, spustoszonego, upadłego, wyłamanego, wywróconego naprawić« (4:1:1:1:1): PatKaz II 78v; MiechGlab 49; [papież Grzegorz] nápráwił wiele murow około Rzymá vpádłych. BielKron 167v, 27, 96v; Fores efractas restituere, Wyłamáne drzwi nápráwić. Mącz 413d; SkarŻyw 115; ták [się] Bogu oycu vpodobáło/ áby przez tego mężá/ przez ktorego vmyſlił nápráwić ſkáżony świát/ przez tegoż wſzytkich ſądźił. NiemObr 108.
Szeregi: »ochędożyć i naprawić« (1): Cieplice ochędożyć/ á do vżywánia lepſzégo nápráwić roſkazał Oczko A4.

»wskrzesić i naprawić« (1): Y zaż w proch obróconé mury ten poſtáwi/ A to co w popiół poſzło/ wſkrzéśi/ y nápráwi? GórnTroas 51.

»zbudować, naprawić« (1): Ieſzcześ tu nie wſzyćkiégo wygrał: ábowiém zbudowawſzy/ nápráwiwſzy potrzebá doźrzeć/ áby Baſztá nie zgniłá Strum Q3v.

W przen [co] (11): [Machabeusz] zebrawſzy niewiele ludzi/ poráźił Antyochá po trzećim lecie iáko był ſłup do kościołá wſtáwił/ kościoł ſwięty nápráwił wyrzućiwſzy cżártowſkie báłwány. BielKron 128v, 96v; A to/ że ty znowu miáſto ſwe nápráwiſz/ Y w ſwym máieſtaćie widomie ſye ſtáwiſz: [...] Niech to piſmem będźie nápiſano złotym/ Dla wieku przyſzłćgo KochPs 152; SkarKaz 457b.

W przeciwstawieniach: »w niwecz obrocie, rozszczepić ... naprawić« (2): BibRadz Ps 60/4; mocą ſwą drzwi ſobie otworzył/ ábo drzwi roſpuśćił y w niwecz obroćił/ y záſię ie tudzież nápráwił. WujNT 386.

Zwroty: »naprawić po staremu« (1): Bog obiecuiąc przywroćić więźienie Iudy y Izráelá/ to ieſt oſwobodzić ie z niewoley/ y nápráwić ie poſtáremu/ ták potym przydáie mowiąc: Ocżyśćię ie od wſzyſtkiey niepráwośći ich/ ktorą zgrzeſzyli przećiw mnie CzechRozm 115v.

»naprawić [co] pokażonego, rozwalonego, spustoszonego« [szyk zmienny] (1:1:1): BielKron 88v; NiemObr 7; Zbuduy kośćioł ſpalony/ nápraw źiemię Iudſką ſpuſtoſzoną SkarKazSej 668a.

Szereg: »dobudować i naprawić« (1): A on [Chrystus] powie: iuż ia ſam dobuduię/ y nápráwię wſzytko ſkoro przyidę. (marg) Bog ſam ſobie dom ſercá náſzego przypráwuie (‒) SkarKaz 457b.

»pobudować i naprawić« (1): Potym ſię wrocę/ y znowu zbuduię przybytek Dawidów vpádły/ á rozwáliny iego znowu pobuduię/ y nápráwię gi [et diruta eius reaedificabo, et erigam illud] WujNT Act 15/16.

b. O zdrowiu: uleczyć (14): Przy ranach: troiaka rzecż ma być vmiana, kthore ſą barzo potrzebne. Napierwſza: ciało dobrze naprawić FalZioł V 99v, II 6a; wſzyſcy prawie/ tám ná chęć do iédłá zdobywáć ſye máią: y napráwiwſzy ią/ á dobrze trawiąc/ w tém pokázáć/ że iem Cieplice pomógły Oczko 32v; Piotr mię [o głuchym] zlecżył: światłość iákaś powiáda y ogień z vſt iego wychodził/ y ogárnął mię y nápráwił. SkarŻyw 99.

naprawić komu [w tymi sobie (2)] (5): SienLek 93v, 98; powiedáli o iednym Opácie/ [...] iż iechał do cieplic áby był ſobie chuć nápráwił. RejZwierc 26, 26v. Cf naprawić komu czym.

naprawić czym (1): Gdy vwarzyſz macierzą duſzkę [...] tym [...] pamięć zginęłą naprawiſz FalZioł I 138d.

naprawić komu czym (1): iáko mu záſię oną rybią wątrobką nápráwił wzrok/ ták iż y ſyná y onę poććiwą żonę iuż mu widomie oddał RejZwierc 199.

naprawić w kim (1): Gdy ſye kto ſtłucze/ álbo zerwie/ ma owczą żołć/ z niewieśćim mlékiem pić/ to záś wſzyſtko w nim nápráwi. SienLek 149.

W przeciwstawieniu: »skazić, utracić ... naprawić« (2): Po iedzeniu wnet aby tego nie cżynił/ [...] bo bys muſiał zwrocić/ thedy by więczey ſkaził niż naprawił FalZioł V 91v; GosłCast 68.

Zwrot: »naprawić [co] gnijącego, zginęłego« (1:1): FalZioł I 138d; ćiepło choremu [wilcze sadło z łojem kozim] dáy wypić/ nápráwi mu to płucá gnijące SienLek 93v.
Przen (1):
Szereg: »uleczyć i naprawić« (1): á kto záſię zle á głupie [żywie]/ ten wżdy nie pokriwáiąc ſwych niedoſtátkow/ ſwych chorob/ ná tákowego cżłowieká trefić może/ który ono wſzytko vlecży y nápráwi. GórnDworz B.
c. O tekście (2):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A gdzie co było ábo odmieniono/ álbo wyrzucono/ zá pewnemi tychże dowodámi/ nápráwiłem. BudNT przedm d2.

Zwrot: »miesce pokażone naprawić« (1): Iáko á zkąd mieſcá pokáżone nápráwić. BudNT przedm c7 marg.
d. O smaku (2): Dobrać ieſt ſol. ále ieſli ſol nie ſłona będźie czymże ią nápráwićie [in quo illud condietis; osolicie WujBib]? WujNT Mar 9/49 [idem] Luc 14/34.
2. Spowodować, by coś zmieniło się na lepsze; polepszyć, udoskonalić [w tym: kogo, co (19)] (23): wcżym ſie nałoży dziecię z młodu/ wtym zátwardnyeie záwżdy/ ták że go trudno będzie w wyętſſych lecyech yego nápráwić/ á [...] zwycżáyu złego wymocżyć. GliczKsiąż D8v; SkarŻyw 482; Owa nievmiéſz ieno gánić/ co ieſt łácno: ále vkazać drógę/ iákoby to nápráwić/ to by mądrégo rzecz. KochWr 41; tám tego Páná y Vrzędnikowá zła ſpráwá: y ma ſie to doyźrzeć y nápráwić. GostGosp 100.

naprawić czym (4): CzahTr I2; Co ſie komu doſtánie/ muśi na tym przeſtáć: [...] Ieſli dobrze/ dźierż mocno: ieſli źle/ ſztukámi Z rozumem to nápráwić/ ták ſie ſtáráć mámy GosłCast 43. Cf naprawić komu czym.

naprawić komu czym (2): Cżáſem złe przyrodzenie/ dobrym wychowánim/ Nápráwi ie młodemu/ ſtátecżnym karánim BielKom B5; RejPos 101.

W przeciwstawieniach: »skazić (a. pokazić) (4), wzgorszyć ... naprawić« (5): Nimia cura deterit magis quam emendat, Zbytnia praca richley skáźi niźli nápráwi. Mącz 451a; RejPos 101; gdy by tego S. Witaliſzá náſládowáć kto chćiáł/ [..,] nie dobrze by cżyni. Bo by wiele ludzi wzgorſzył/ zwłaſzcżá te/ ktore Apoſtoł zowie mdłą bráćią/ á podobno by ich záśię nie nápráwił. SkarŻyw 108, 153; GostGosp 36.

Zwrot: »złego [kogo] naprawić« (1): Złego Mnichá iáko nápráwił. SkarŻyw 252 marg.
Szereg: »naprawić i wspomoc« (1): Kmiotka łotrá ták nápráwić y wſpomoc nałácwiey: Gdy prze łotroſtwo ſprzężáiu ſtátkow potrzebnych nie ma/ z nowego doyźrzeć go áby záśiał GostGosp 36.
Przen [co (4), kogo (1)] (5): wſtąpiwſſy do nyebá [syn boży musiał] vdźyelánim łáſki duchá S. rozumy ich záćmyone oſwyećić/ wole náproſćić y nápráwić/ á práwye wſſyſtkyego człowyeká odnowić KromRozm III Bv; pokornie proſzę/ ábyśmię Duchem twoim ſwiętym obdarować/ y oſwiećić ratzył/ y ięzyk moy nápráwił/ rządził/ y vtwierdził Abym ia tu temu złemu ſwiátu nic gwoli niemowił KrowObr 2v; WujNT 1.Petr 5/10.

naprawić k czemu (1): Kroluyże ſam nád námi/ [...] á nápraẃ k prawdźie wſzyſtkie ſercá ludzkie. ArtKanc E7.

W przeciwstawieniu: »zepsować ... naprawić« (1): CzechRozm 68v cf Szereg.

Szereg: »naprawić i umocnić« (1): tá rzecz zepſowáć nam nie może zácżętych náſzych rozmow. Owſzem iáko mniemam nápráwić więcey y vmocnić może. CzechRozm 68v.
a. O tekście (4): PatKaz II 60v; Rozſądzże/ możeli z takowych kśiąg co iym tyśiąc lat/ nápráwić kśięgi dziśieyſze doſtátecżnie BudNT przedm c6, d5v marg.
Zwrot: »miejsce naprawić« (1): A iż powiedaſz żeby niektorzy mieyſce to o tych 40. lat z Iozeffá nápráwili/ ktory miáſto nich kładzie 4. lata CzechRozm 138.
3. Spowodować, by nie bylo (skutków) zła [w tym: co (46)] (49): PatKaz II 60v; WróbŻołt 109/6; Diar 21; Proźbá z vtrapienim ſerdecżnym/ áby Pan [...] co rychley oſwiećił zmjſły náſze/ á nápráwił zámieſzánie w ſwych ſłowyech. LubPs bb5 marg, bb5; Ieſliby w ktorey cżęśći/ álbo w kthorym kącie Korony/ iákie vbliżenie w práwie poſpolitym obacżyli/ thám nápráwić ſie nápomináli. LeszczRzecz A3v; BielKron 216; KochZg B; Bá kiedyby wam płácono/ Wieleby tym nápráwiono/ Bo wy Syromacy chudzi/ Muśicie drzeć nędzne ludzi. RejZwierc 234; tákby nam w to tráfiáć/ iákobyſmy Páná tákowego wźięli/ ktoryby tę nievſtáwiczność we wſzech ſtaniech nápráwić mogł MycPrz II C2; ActReg 39 [2 r.]; Kośćioł Sálomonow y ſtárą religią w nim po ſpuſtoſzeniu Pogáńſkim nápráwił/ y do oſtátecżnego ſporządzenia przywiódł PowodPr 81, 68.

naprawić czym (6): BielŻyw 59; Dzierzeniem praw naszych Excess trzeba naprawic ActReg 31, 31; w czym był Król Włádyſław obłądźił/ że ſie był ná Turká puśćił/ nań ſie dobrze nie nágotowawſzy/ wielkim roźlanim krwie nieprzyiaćielſkięy záś nápráwił OrzJan 120; Bo też y ná Anyoły zlał ſię pożytek męki Páńſkiey: ktorych vpadki/ śmierćią iednorodnego Syná Bożego nápráwiono LatHar 260; SiebRozmyśl H2.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): abyś WKM jako chrześcijański krol woli miłego Pana Boga pilnując to naprzod naprawił, co się przeciw rozkazaniu Iego świętemu w państwach WKM dzieje Diar 83; SienLek 194.

W przeciwstawieniach: »obłądzić (2), pochybić (3) ... naprawić« (5): przełożył im dwu pánu zwierzchnich miáſto krolow/ k nim przydał dwádzieśćiá y ośm mężów ſtárych rozumnych/ wiáry godnych/ áby/ ieſliby w cżym oni dwá Zwierzchni pochybili/ ći mężowie rádą ſwoią nápráwili. BielKron 272; SienLek 194 [2 r.]; Rozſmieſzy też to niepomáłu/ kiedy kto zle ſobie w cżym pocżąwſzy/ á chcząc ono w cżym ſie obłądził nápráwić/ rzecże GórnDworz R7; OrzJan 120.

Zwroty: »niedostatek naprawić« (5): DEmoſtenes [...] iakoby ſie zaiąkał, ale ſmyſłem ſwym potim ten niedoſtatek naprawił BielŻyw 59, 14, 123; LEo ſzoity [...] niedoſtátki ſtolcá Papieſkiego nápráwił BielKron 173v, 121v.

»(o)błąd, omyłkę naprawić« = coarguere errorem Modrz (4:1): Trudno námá ty błędy nápráwić BielKom F3v; A zaſz W.M. niewieſz/ iż then ſzwánk á obłąd białagłowá záſię nápráwiłá GórnDworz Y, Y2 [2 r.]; ModrzBaz [41].

»skażenie naprawić« (1): ktore ſkáżenie ten ſam dobrotliwy Pan miłośćiwie nápráwić racżył. LubPs Z4.

»naprawić szkody« (1): zá czáſu ſczęſnégo Pánowánia náſzégo w Kroleſtwie náſzym ſtáráliſmy ſie nápráwić/ tákową zelżywość y ſzkody [reficienda curavimus hanc indignitatem et incommodum JanStat 203]/ ták Kośćielné/ iáko téż Rzeczypoſpo. SarnStat 193.

»naprawić upad(ek) (człowieczy a. ludzki, a. świata) (śmiercią a. przez śmierć, a. przez mękę), upadłość« [szyk zmienny] (9:1): OpecŻyw 72v, 101; pan bog wradzye troycze ſzwyątey pytał yeſly by bog myal nyeuyaſthą ſtworzycz która by myala upad ſzwyata naprauycz PatKaz III 89; WróbŻołt 118; KromRozm II b2v; KromRozm III A8; Nápraẃże vpádłośći iey [ziemi] ktoremi wzruſſoná/ Bo oprocż cyebye nye może być vſpokoyoná. LubPs O5; BielKron 132v; LatHar 260; SiebRozmyśl H2.

»wiele [czego] złego naprawić« (1): corká Theodoryká [...] wiele złych rzecży oycowſkich nápráwiłá. BielKron 162v.

Szeregi: »nagrodzić, naprawić« (1): Arbitrantur non defore qui illa restituerent, Zaden niedoſtatek w ludziech nie będzie ktorzi to záſie nágrodzą/ nápráwią. Mącz 80b.

»odkupić i naprawić« (1): O krolu niebieſki/ [...] dla tego rácżyles ſie na ten ſwiat narodzitz/ aby przez ſwą ſwiętą ſmiertz cżlowiecży rodzáy odkupil/ ij naſs vpád naprawił OpecŻyw 101.

»naprawić i zahamować« (1): już WKM będziesz raczył zacząć dosyć czynić swobodz[i]e prawa pospolitego a ty swowolne z niego wykroczenia naprawić i na potomne czasy zahamować Diar 21.

a. O tekście (5): ieſliże co ſye zbłądziło w Grámmátyce álbo w Rhetoryce/ ia tho wedle zdánia ich nápráwię OrzList g.

naprawić komu [= sobie] (1): ztámtąd pirwey ie [omyłki] ſobie nápraw/ toż dopiro z Panem Bogiem cżytay BudBib c4.

Zwrot: »błędy, chybę, fałsze naprawić« (1:1:1): w ktorych kśiążkách [...] ácz kilká źiół pochybił/ á kilká ſeth niedołożył: niewidzę aby ſye zá thę ſześć lat/ ktory Polak vczony obudźił/ á iego chybę nápráwił SienLek 194; mnieyſze błędy oni to drukarze (iáko mi ſámi powiedáli) z ſtárych kśiąg naprawili BudNT przedm c6, przedm c6.
4. Spowodować, by coś było, powstało [w tym: co (29)] (30): ij naprawiłaś zbawienijé/ bo pocżnieſs ij porodziſs ſyna náwyſſego boga OpecŻyw 8v; prosiliśmy WKM naszego MP, abyś to samo, to jest co egzekucyją zowiemy, pirwej raczył naprawić [...] rozumiejąc temu, że za porządkiem wnętrznym łacnie by się zawsze mogła obrona i mocna a za łaską boską pewna postanowić Diar 67, 74 [2 r.]; OrzRozm H4 [2 r.]; Luteryani máiąc záto/ áby Ceſarz miał ćiągnąć do Myſzná y Sáſkiey źiemie/ nápráwili moſt ná drugą ſtronę Dunáiá y przepráwili ſie. BielKron 227; KuczbKat 95.

naprawić komu (1): BielKron 301 cf »przydać i naprawić«.

naprawić na co (1): Rozum ludzki Potym ſpráwił/ Iż Łodzią ná tho nápráwił/ Iż co ná wodach pływáią/ Beſpiecżni ná niey bywáią. RejZwierc Av.

naprawić czym (3): BielŻyw 110; Tyś morze z źiemią ſpoił/ y mocnie vſtáwił/ Tyś láto ſwym dowćipem/ y źimę nápráwił. KochPs 110; GostGosp 92.

naprawić w kim (1): w Chriſtuśie wſzytko nápráwił [instaurare omnia in Christo] (marg) w kupę zebrał. G. (–) y to co ieſt ná niebieśiech/ y co ieſt na źiemi/ w nimże. WujNT Eph 1/10.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): nápráwiłby y to/ żeby woźnowie złemi bydź nie mogli/ á pozew iżby záwżdy tego chodźił/ kogo pożywáią GórnRozm L.

W połączeniach szeregowych (3): Abowiem Pan Kryſtus przes ſmierć ſwoię ſmierć moię porázył/ á przes zmartwychwſthánie ſwoie/ moię vſpráwiedlivienie nápráwił/ y mnie ożywił. KrowObr 45v; GrzegRóżn C; ArtKanc F6.

W przeciwstawieniach: »naprawić ... pustoszyć, skazić« (2): WróbŻołt 10/4; Będie [!] mu vkazował pożytek kthóry nie ſtoi zá fráſzkę: á inſzé co Pan z cnotliwymi ſługámi nápráuił będźie puſtoſzył. Strum R3.

Szeregi: »przydać i naprawić« (1): Ten przydał y nápráwił wiele poſpolitey rzecży dobrey kroleſtwu Węgierſkiemu. BielKron 301.

»stworzyć i naprawić« (1): [Chrystus] Stworzył y nápráwił wſzytko. WujNT Xxxxx4.

W przen (1):
Zwrot: »niebo naprawić« (1): ſwiates od potępieniá wybawiła/ niebo naprawiła/ ij bogas z nieba zwábila/ ij na ziemięs ſciągnęła. OpecŻyw 183v.
a. Urządzić (6): Młynarz ma około młyna chorony koniom/ wołom/ nápráwić GostGosp 62.

naprawić komu (1): nálezli mu na puſtyniey [...] bárzo przyſtoyne y ſpokoyne mieyſce/ ktore mu nápráwili wedle potrzeby SkarŻyw 168.

naprawić czym (1): Domum instruere Sprzetámi [!] domowemi dom nápráwić. Mącz 423a.

W połączeniu szeregowym (1): Acżkolwiek Biblioteki dał pocżynić/ nápráwić/ y roſpiſáć/ á wſzákże ludzi vcżone precż wygnał BielKron 148.

W przen (2): Y cożem z tą Winnicą iuż dáley cżynić miał/ Wſzyſtko w niey nápráwiwſzy ArtKanc K5v.
Zwrot: »naprawić w sercu« (1): y nápráwiwſzy go [gościniec] w ſercách ludzkich/ przeſtrono iuż bez wſzelákiéy boiáźni Bożéy [szatan] pocżął tym ſzérmowáć/ y ſławić to v ónych wſzech ludźi BiałKat 293v.
b. Ułożyć, uporządkować [co] (1):
Szereg: »naprawić a w porządek przywieść« (1): wźiąłem przedśię nápráwić/ á w porządek przywieść/ Lékárſtwá końſkie/ od tegoż Wydawce podáné/ ktoré téż nie mniey pobłąkáne były SienLek 164v.
c. Przygotować [co] (1): on lekarz nápráwił ſwe przypráwy/ áby záſie ocży wpráwił HistRzym 95v.
5. Udzielić wskazówek; pouczyć [kogo] (3): then walaſky woyewoda yakom ſlyſſal. poſla ſwego naprawywſſy; waſſe ſtrone poſlal. MetrKor 46/47; Nápraẃ ciotkę pocżćiwą álbo iáką ſtriyną/ Iż tám práwie od ſercá wżdy iey vmyſł vymą. RejWiz 60.

naprawić czym (1): SkarŻyw 517 cf Szereg.

Szereg: »naprawić i nauczyć« (1): tám ie [kapłanów, którzy nieprzystojny żywot wiedli] pięknym vpominánim nápráwiwſzy á náucżywſzy: bieżał ſam do Fryzyey SkarŻyw 517.
6. Wyjaśnić [czego czym] (1): (marg) Dwoiákie nazwisko iednego nie może pogodzić Mátheuſá z Lukaſżem. (‒) co dáleko ieſt rzecż inſza/ á táka ktorey trudno tym nápráwić iż iednego dwoiáko názywáno CzechRozm 153.
7. Namówić, nakłonić, poduszczyć [kogo (35), co (1)] (36): Gedeon [...] nápráwił iednę niewiáſtę [...] ktora thymi ſłowy przed krolem mowiła BielKron 355v, 181v; BielSpr 42; Ale nie długo znowu/ gdy go ná gardło ſzukáli/ Ceſarſkie woyſká nápráwiwſzy: vćiekáć do Rzymu muſiał SkarŻyw 391; GórnRozm F2v; Tedy nápráwili [summiserunt] męże powiádáiące/ iżeſmy go ſłyſzeli mowiącego ſłowá bluźnierſkie przećiw Moyzeſzowi y Bogu. WujNT Act 6/11.

naprawić na kogo, na co (14): BierEz C4v; Swatopołk thedy Kijow odźierżawſzy/ nápráwił ná Boryſá y Hlebá bráćią iż ie pobito BielKron 428, 152, 351; HistRzym 55, 56; RejPos 72v; HistHel B4; Y nápráwiwſzy ná nie nieiákiego Wáleryuſzá/ liſty im wydrzeć [...] kazáłá. SkarŻyw 90, 118, 142, 508; GosłCast 15; Do ktorego [Eneasza] tám bieżę pełna wſtydliwośći/ Proſząc áby przepuśćił ty me wſzetecżnośći. W ktore Wenus y Iowiſz mnie głupią wpráwili/ A Kupidá też k temu ná mię naprawili. PudłDydo B3v.

naprawić do kogo o co (1): Moizeſz vpátrzywſzy ſwoy cżás iechał do Epiru/ nápráwił niektore o przycżynę do Skánderbegá/ przed ktorego nogami padł [...] proſił o łáſkę/ vcżyniwſzy obmowę BielKron 252.

cum inf (1): bo ten Zid ma wiele przyacziol y bratow abi nyenaprawyly zabycz kogo poſzli pan nasch LibLeg 11/61v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (1); aby (14), by (2), iżby (2), jakoby (1)] (19): Nátożeś ſługę nápráwił/ Iżby mię był z domu pozbył. BierEz C4v; RejZwierz 18v; krol Perſki tego lekárzá nápráwił ábyć trućinę zádał. BielKron 124, 76, 127, 179, 194, 322v (9); RejPos 72v; y iam nápráwił ná nię S. Epiphániuſzá/ áby [...] onę przymusił żeby wino piła. SkarŻyw 142, 200, [223], 250, 459; CiekPotr Av; Czegom mu nie ćiérpiał/ gdym nań bráćią nápráwił/ By ſie krwią iego páſzli GosłCast 15.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3):
Szeregi: »naprawić a(l)bo odnowić« (2): Stworzyć miáſto napráwić ábo odnowić. CzechRozm 38 marg, **4v.

»stworzyć i naprawić« (1): A gdzie maſz to piſmo/ w ktorymby ſłowo to Stworzyć ábo ſtworzenie/ znácżyło odnowienie y napráwę/ ábo ſtworzyć y nápráwić? CzechRozm 38.

Synonimy: 1. odnowić, przywrocić; 2. polepszyć; 7. nakłonić, namowić, poduszczyć.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf NAPRAWIENIE, NAPRAWIONY

KCh