[zaloguj się]
[pdf]

PODUSZCZYĆ (36) vb pf

poduszczyć (36), [poduścić].

o jasne.

Fleksja
inf poduszczyć
praet
sg pl
2 m -ś poduszczył m pers
3 m poduszczył m pers poduszczyli
f poduściła m an
imperativus
sg
2 poduszcz
conditionalis
sg
3 m by poduszczył
con praet
sg
3 m by był poduszczył

inf poduszczyć (10). ◊ fut [1 sg poduszczę.] ◊ 3 sg poduszczy (8). ◊ praet [2 sg m -ś poduszczył.] ◊ 3 sg m poduszczył (7). [f poduściła.] ◊ 3 pl m pers poduszczyli (4). ◊ imp 2 sg poduszcz (1). ◊ con 3 sg m by poduszczył (3). ◊ con praet 3 sg m by był poduszczył (1). ◊ part praet act poduszczywszy (2).

Sł stp: poduście, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Zachęcić, pobudzić, namówić; concitare Vulg; excitare, incendere, inflammare, instigare Mącz [kogo] (17): Animum alicuius inflammare, Poduſzczyć kogo. Mącz 129c.

poduszczyć czym (1): Polećiſz ie [dzieci] w moię ſtrożą/ Vźrzyſz iżći z ſobą wſtrwożą: [...] Tą rzecżą [Ezop] kupcá poduſzcżył BierEz A4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Słuchayże záſię ieſzcże/ [...] iáko poduſzcżyć racżył Tomáſzá ſwiętego/ áby go pythał o tę drogę RejPos 293.

Szereg: »poduszczyć, podżec« (1): Incende hominem amabo te quoad potes, Poduſzcz/ podeżży go yáko naybárdziey Mącz 430b.
a. Namówić do złego, podburzyć, podjudzić; concitavere, surripere Vulg (13): Leop Dan 6/6; bo y złego cżłowieká Cżárt poduſzcży y opánuie/ iż będźie iego Wikáryim. BielKron 467; Equestrem procellam excitemus oportet si turbare ac statu movere volumus. Muśiemy w yezdeckim ſtanie zámieſzánie vczinić/ álbo yezdecki ſtan poduſzczić yeſli co chcemy zámotáć. Mącz 324a; WujNT Act 13/50.

poduszczyć przeciw czemu (1): Armare aliquem in Rempub. Przećiw rzeczy poſpolitey kogo poduſzczić. Mącz 16b.

poduszczyć na kogo (5), [na co]: Inde frigidam suffundere, Poduſzczić Podſzczuć kogo ná drugiego. Mącz 137b, 415b; Widząc tego cnotliwego á wiernego ſprawcę Koſciołá ſwięthego/ poduſzcżył nań ſwiádki fáłeſzne/ ktorzy nań wyznawáli ſwiádectwá fáłſzywe RejPos 23v, 22; MycPrz I B2v; [RozmSzat I].

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (2), [iż]] (2): Biſkupi tedy lud poduſzcżyli/ áby im rácżey wypuśćił Bárábbaſzá. LatHar 711; SkarKaz 40a; [Zła natura niewinność onę w nich [Adamie i Ewie] zmieniła. Wnet Kaima, iż zabił Abla, poduściła. StryjPocząt 45].

Szereg: »poduszczyć a podburzyć« (1): poduſzcżył á podburzył [czart] onego złego á nieſláchethnego krolá Herodá RejPos 25v.
2. Wzniecić, wywołać [co] (19):

poduszczyć w kim (1): gdy był przewinił tenże lud iego przećiwko Pánu Bogu ſwemu y z onym krolem ſwoim/ poduſzcżył w nim cżárt pychę/ ták iż kazał licżyć poddáne ſwoie RejPos 50v.

a. O Bogu, zwłaszcza o Duchu Świętym: natchnąć czymś [w tym: w kim (17)] (18): ieſliż Duch ſwięty tákowe ſerce poduſzcży w tobie/ iż zupełnie á ſzcżyrze poznaſz tego Páná á Krolá ſwego/ tedy ſie o tym pilnie ſtáray/ iákobyś ſobie ni w cżym nie naruſzył ſwiętey łáſki iego. RejPos 3v; Anyeli Boży vkażąć to dzyeciątko nowo národzone/ á Duch s. poduſzcży w tobie o nim wiárę twoię RejPos 20, A6, 9 [3 r.], 21v, 131, 142, 143, 143v; A wſzákoż przedſię Pan Bog mſzcżąc ſie tey ich złośći/ Nie dał mu nędze ćirpieć y w zeſzłey ſtárośći/ Poduſzcżywſzy w nim rádę y rozum ſtátecżny/ Aby y tám y wſzędy był ná przykład wiecżny. HistLan F4v, Cv.

poduszczyć komu (1): nieprzyiaćiel chcąc oſłábić iego poſtępki/ [...] ſkuśił go/ y poduſzcżył mu bárzo/ ćięſzkie prágnienie y teſkność do rodzicow SkarŻyw 134.

Ze zdaniem dopełnieniowym (4): A ták nie bez przycżyny Pan tego potrzebował/ áby Duch ſwięty to poduſzcżył w nas/ ábychmy nikomu nie dufáli/ iedno Pánu ſwemu RejPos 131, A6v, 88v, 145.

[Szereg: »pobudzić a poduszczyć«: A już możesz tego być pewien, iż ja w tobie pobudzę á poduszczę káżdą náukę, jáko będziesz bezpieczniejszym zbáwienia swego LubWiryd 49.]
3. [Dać znak do działania [kogo czym]: Skoczy ná koń Hetmáńſki/ w tym okrzyk vcżyni/ Wnet poduſzcży trębácże trąbámi rzeſkimi. PaprGniazdo 1045.]

Synonimy: 1. podżec; a. podburzyć, podszczuć, zbuntować; 2. natchnąć, wywołać, wzniecić.

Formacje współrdzenne cf PODUSZCZAĆ.

Cf 1. PODUSZCZENIE, PODUSZCZONY

KW, AL