[zaloguj się]
[pdf]

PODUSZCZAĆ (52) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poduszczać
indicativus
praes
sg
1 poduszczåm
3 poduszczå
praet
sg pl
3 m poduszczåł m pers poduszczali
fut
sg
3 f będzie poduszczać

inf poduszczać (7). ◊ praes 1 sg poduszczåm (19). ◊ 3 sg poduszczå (17). ◊ praet 3 sg m poduszczåł (1). ◊ 3 pl m pers poduszczali (1). ◊ fut 3 sg f będzie poduszczać (1). ◊ part praes act poduszczając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. poduszczyć.

1. Zachęcać, pobudzać, namawiać; concitare Mącz, Vulg; instigare Mącz, Calep; exstimulare, incitare Mącz, Cn; instimulare Calep, Cn; acuere, inflammare, irritare, irruere, provocare, stigare, stimulare, subornare Mącz; suggere JanStat; agere mentes, aggerare, exstimulare corda, facem praeterre, inicere cogitationem et cupiditatem, perstimulare spiritus, subdere ignem ac materiam a. stimulos, sufflare, suffundere aquam Cn [w tym: kogo (21)] (38): Excitator [...] Ten który kogo poduſzcza. Mącz 14c; Exstimulo idem fere quod simplex, Pobudzam/ poduſzczam/ ćiſnę kogo k czemu. Mącz 416a, 167d, 415d, 505a; Calep 545b.

poduszczać k czemu (1): Incentivus, Co yednego k czemu poduſzcza. Mącz 167d.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ſumnienie twe/ poduſzcża ćie byś tho cżynił cżymby mógł przykryć ćiáło y duſzę twą w ſądny dzień HistRzym 69v.

a. Namawiać do złego, podburzać, podjudzać, podszeptywać (30): Calcar addere currenti, Dobrowolnego/ áż ſwey woley chutliwego poduſzczáć. Mącz 31b, 129c; cżárt ſrogi ſprzećiwnik pothłocżon ieſt [...]. Ktory ty wſzytki ine kſiążętá/ y mocarze zyemſkie poduſzcża á ſpráwuie ná ſrogośći á ná okrucieńſtwá ſwiátá tego. RejPos 131, 26; Calep 545a; WujNT 183.

poduszczać k(u) czemu (5): SeklKat V; RejWiz 7v; Mącz 174d; áni która ſtroná ku oſławieniu drugiéy ſtrony nie będźie żadnégo poduſczáć/ ná to pozwáláć/ áni pomocy y przychylnośći podáwáć iáwnie álbo potáiemnie SarnStat 1068. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

poduszczać przeciw(ko) komu (3): BibRadz I 298c marg; Subomo, [...] poduſzczam kogo przećiwko komu Mącz 269d; PaprUp H2v.

poduszczać na co (1): Tenże vcży: Ze Pan Bog wſzechmocny nie ieſt/ ieſliże złych ludźi ná wſzelką złość y niecnotę niepoduſzcża/ y z nimi ſpoł nie robi WujJud 218v.

poduszczać czym (2): LubPs A4; Ty słowá ſą przećiwko onym potwarcom [...] kthorzy poduſzczáli y ine z ludu przećiw Dawidowi fałſzywemi obmowámi. BibRadz I 298d marg.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: k temu (1); zawsze: aby, iżby] (4): Mienią tu niéktorzy/ ijżby miły Kriſtus niekárál ſwiętego Piotra/ ale ſſatana ien go ktemu poduſſcżál/ ijżby zbawienié ludſkié przekáżál. OpecŻyw [57]; HistRzym 75; Lecz Arcykápłani poduſzczáli rzeſzą/ áby im rádſzey Bárábbaſzá puśćił. WujNT Mar 15/11, s. 517.

W połączeniach szeregowych (6): Instigo, Inſzego poduſzczam pobudzam/ podſzczuwam. Mącz 2a, 3a, 53b, 174d, 415b; Abyś nie mnimał/ że Bog ieſt ſprawcą y przyczyną grzechow/ nie tylko dopuſzczáiąc grzechow/ ále chcąc/ poduſzczáiąc/ ſpráwuiąc/ roſkázuiąc/ y wolą złych ludzi ná złe pobudzáiąc/ y vśiłowánie ich vtwierdzáiąc/ iáko niezbożnie Kálwin/ Luter y Melánchton bluznią. WujNT 526.

Szeregi: »buntować i poduszczać« (1): Akiedi bi tey ſtaloſci doznali wnas cij ſkaſci R: P: nienalaſl by ſie potem taky cobi Pana przeciwko braciei y przeciwko R: P: buntować y poduſtzac mial PaprUp H2v.

»poduszczać, (a) podszczuwać« [szyk 2:1] (3): LubPs A4; Mącz 53b; iż on [czart] záwżdy ma ty ſwe Herody/ á záwżdy podſzcżuwa á poduſzcża ludzye ſwiátá tego/ przękłádáiąc im przed ocży docżeſne roſkoſzy iego RejPos 26. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»poduszczać i podżegać« (1): A gdi nas ten zakał [żądza cielesna] [...] ku grzechu pobudza/ y ſzatan ią ktęmu poduſcza/ y podzega/ [...] tam ſtali á moczni mamy być w wierze SeklKat V.

Przen (4): gniew bacżenie gubi/ myśli mnoży złoſne. Omowá poduſzcża/ więc chćiwość záwodźi/ Drapieſtwo nálega/ á niezgodę rodźi GrabowSet N3.

poduszczać co (1): A ieſlić rozum co thákowego z Filozofiiey ludzkiey poduſzcża/ ma záiſthe słowem Bożym być poimány GrzegRóżn K2v.

poduszczać w co (1): Gniew mieſza w żyłách krew/ płochość mnie roſpuſzcża [...] chytrość w złość poduſzcża/ Pochlebſtwo mnie zwodźi GrabowSet N3.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Poduſzcżać [lege: poduszcza-ć] y mowi rozum z Filozofią/ áby Kryſtus nie był zwan zá Syná Bożego GrzegRóżn K2v.

2. Wzniecać, wywoływać [co] (8): RejAp 33; Cżárt [...] miáſto mocney wiáry á wiernego náſládowánia náuki iego [Pana] poduſzcża fáłecżne wymyſły/ fáłecżne náuki RejPos 54.

poduszczać komu (1): Coż rozumieſz ieſli ono kſiążę ſwiátá tego/ ácż niewidomie/ ále iż tuż przy tobie nie ſtoi/ á tobie nie poduſzcża á nie pomaga tych márnych ſpraw ſwoich? RejPos 114v.

poduszczać w kim (5): Ták iż Duch s. iuż dáley nic nie obieczał wymyſláć áni wynáydowáć/ iedno to ſwięte poſtánowienie w tobie poduſzcżáć á obiaſniáć. RejPos 70v; Abowiem wſpomni iedno ſobie ná to/ [...] iż to wſzytko maſz z rády á s pomocy onego márnego á omylnego krolá y kſiążęciá ſwiátá tego/ ktory nigdy [...] nie zámieſzka poduſzcżáć w tobie tym więtſzey pożądliwośći ku temu dobremu/ ácż krotkiemu/ mieniu twemu RejPos 326, 130 [2 r.], 139.

3. Zaczepiać, napadać, niepokoić (1): Incesso, [...] Poduſzczam/ Pochodzę. Mącz 44b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Architector [...]. Et per Metaphor. Poduſzczam/ Prziczinę dawam Mącz 14d; Accio, Concio, Excio, [...] Accieo [...], Poruſzam Záwoławam/ Poduſzczam/ Podpomagam. Mącz 53a; Invito, Wziwam/ poduſzczam/ draźnie. Mącz 500a, 325a, 327a.

Synonimy: 1. napominać, pobudzać, zapalać; a. buntować, drażnić, nagabać, podszczuwać, podżegać; 2. wywoływać, wzniecać; 3. napadać.

Formacje współrdzenne: poduszczyć; poduszczawać; poduszczować.

Cf PODUSZCZAJĄCY, PODUSZCZANIE

KW, AL