[zaloguj się]
[pdf]

1. PODUSZCZENIE (35) sb n

-enie (34), -ęnie (1).

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N poduszczeni(e)
G poduszczeniå
D poduszczeniu
A poduszczenié poduszczeniå
I poduszczenim, poduszczeni(e)m

sg N poduszczeni(e) (6). ◊ G poduszczeniå (18). ◊ D poduszczeniu (1). ◊ A poduszczenié (3); -é (2), -(e) (1). ◊ I poduszczenim (3) Mącz (2), NiemObr, poduszczeni(e)m (2) KuczbKat, VotSzl. ◊ pl A poduszczeniå (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. s.v. poduszczyć.

1. Zachęcenie, namowa, pokuszenie; incitamentum, instinctus Mącz (34): Instinctus, Poduſzczenie/ pobudzenie/ nadchnienie. Mącz 415b, 14c, 53c.

poduszczenie czego (1): nie onáć pożądliwość [...]: Ale przyzwolenie rozumu náſzego/ ktorym ná onę pożądliwość zezwalamy/ ábyſmy iey poduſzczenia y lubośći naśládowáli/ to ieſt grzech WujNT 546.

Wyrażenie przyimkowe: »za poduszczenim [czyim]« (2): Me impulsore haec non fecit, Nie zá moyim poduſzczenim. Mącz 287c, 415c.
a. Podburzenie, podjudzenie (29):

W połączeniu szeregowym (1): Zabianie ieſt ci ſłowo poſpolite/ ktorym nieiedno zabicie vczinkowe zakazuie pan Bog/ ale też yne wſziſtky zle ządze ku bliznemu naſſemu/ iako ieſt/ gniew/ zawyſc/ nienawyſc/ przeklinanie/ vrąganie/ omawianie/ mſczenie/ poduſczenie SeklKat Iv.

Wyrażenia przyimkowe: »z poduszczeniå [czyjego]« (8): LEo trzeći [...]/ ten s poduſzcżenia Herezyárchy Konſtántynopolſkiego kazał wymiátáć wſzytki obrázy s kościołow y popalić BielKron 167v, 170, 223, 304v, 354v, 358; BiałKaz K2; Pruſzacy z poduſzcżenia naiwyżſzego ich kápłaná/ ktorego Krywe zwali: żáłowáli iſz S. Woyćiechá zdrowo puśćili SkarŻyw 356.

»na poduszczenie [czyje]« (1):

~ Szereg: »na rozkazanie i na poduszczenie« (1): thedi kiedi Na zamku w konynye sziedzial gdzie Cunrath na ſlubye byl on othpowiedzial iſch tho czynyl na roſzkaſchanye y na poduſczenye Bartoſcha Bylinſkiego y Mikolaya Thymyenyeczſkiego LibMal 1543/70v. ~

»za [czyim] poduszczeniem« (1): pohámuymy y wprawmy w lepſzy rząd vkráinne ſwowolne Kozáctwo/ ktore nam ſámym po te látá nieſłycháne ſzkody czyni/ zá czyim poduſzczeniem/ Pan Bog ſpráwiedliwy y czas okaże VotSzl B3.

α. Pokusa szatańska [czyje; w tym: ai poss (12), G sb i pron (5)] (17): Znał ſię teſz ná zaſtrzałách Sżátáńſkich/ y vmiał znim woynę wieść/ [...] tyle mu policżkow dawał/ ile kroć ábo iáwne poduſzcżenia iego zwyćiężał: ábo táiemnym/ mądrze zábieżeć vmiał. SkarŻyw 353.

W wyjaśnieniu przenośni (1): Rzekl (pan bog) á natychmiaſth burza powſtała/ [...] y podnioſly ſie wełny morzkie (Ps 106/25). (koment) To ieſt poduſcżenie dyabelskie. (–) WróbŻołt kk7.

Wyrażenie: »poduszczenie czartowskie, szatańskie, diabelskie, czarta, złego ducha« [szyk 11:2] (5:4:2:1:1): WróbŻołt kk7; A iſz ſię ieden lepiey grzechowi y pokuśie y ſkáżonemu przyrodzeniu/ y poduſzcżeniu cżártowſkiemu/ á niſzli drugi ſprzećiwiał: [...] tedy Pan Bog nań pierwey: to ieſt/ ná ſerce iego weyrzawſzy/ weyrzał teſz ná ofiárę iego SkarŻyw 263. Cf Wyrażenia przyimkowe.
Wyrażenia przyimkowe: »z poduszczenia« (9): Iuż y ięzyk/ y vſzy/ y ocży/ ſtáraią ſie o to/ á przypátruią ſie temu/ co ieſt ſwiátá thego/ á co widzą wſzytkoby rádzi pożárli/ s poduſzcżenia onego miſtrzá ſwego. RejPos 85.
~ Wyrażenie: »z poduszczeniå czartowskiego, szatańskiego, diabelskiego, czarta, złego ducha« (4:1:1:1:1): KDy od boga oyttza przybliżáł ſie cżas zrządzony ku odkupieniu ludſkiému/ [...] s poduſſcżeniá złégo ducha/ zebrali ſie w radę biſkupowie/ xiążęta żydowſcy ij licemiernicy przeciw Iezuſowi OpecŻyw 69; KromRozm II v4; KromRozm III C4; RejPos 276v; Lecż z poduſzcżenia cżártowſkiego/ inne zakonne pánny [...] barzo ią zle do onego Amelbertá fundatorá odnioſły SkarŻyw 193, 262, 308; ArtKanc T6. ~

»na poduszczenie« (2): a zaprzeć śię zbawićiela ſwego i nauki iego za niewielką rzecz ſobie pokładaiąc/ na przyiaciół ſwych przeklętą namowę i duſznego nieprzyiáciela poduſzczęnié/ vmyślił wſzyſtko odwołać MurzHist C3.

~ Wyrażenie: »na poduszczenie szatańskie« (1): MurzNT 31 cf Szereg.
Szereg: »na poduszczenie i zwiedzienie« (1): Bo śię tam iuſz napoduſzczenié i zwiedźięnié ſzatańſkié na pana boga gniewali MurzNT 31. ~

»za poduszczeni(e)m« (2):

~ Wyrażenie: »za poduszczeni(e)m szatańskim« (2): KuczbKat 325; Zá poduſzcżenim tedy ſzátáńſkim/ [...] przyſzło do tego/ iż Papieżowie Rzymſcy/ [...] grożni byli NiemObr 63. ~

W przen (1): Acz y wſzyścy wierni duchownie tákie cudá czynią: dyabły/ to ieſt grzechy z ſiebie y z innych ludzi wyrzucáiąc: [...] wężowſkie poduſzcżenia z ſerc wybieráiąc WujNT 186.
2. Wzniecenie, wywołanie [czego] (1): Susurratio, septanye, shemranye, oblocutio mala de proximo, facta occulte ad dividendum amicitiam et faciendum discordiam, opravyanye, podusczenye nyezgody BartBydg 154b.

Synonimy: 1. namowa, natchnienie, pobudzenie, podburzenie, podżoga, zwiedzienie; 2. wywołanie, wzniecenie.

Cf PODUSZCZYĆ

KW, AL