[zaloguj się]
[pdf]

NATCHNIENIE (105) sb n

natchnienie (104), nadtchnienie (1) Leop.

-d- (53), -t- (51); -e- (104), -ę- (1).

a oraz pierwsze e jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); końcowe e z tekstów nie oznaczających -é.

Fleksja
sg pl
N natchnieni(e)
G natchnieniå
A natchnieni(e) natchnieniå
I natchnienim, natchnieniem
L natchnieniu

sg N natchnieni(e) (12). ◊ G natchnieniå (57). ◊ A natchnieni(e) (11). ◊ I natchnienim (13), natchnieniem (9); -im OpecŻyw, KromRozm II (3), KromRozm III (2), KrowObr, Mącz, KuczbKat, SkarŻyw (2), VotSzl; -em RejPs (2), RejAp, RejPos, RejPosRozpry SarnStat; -im: - em LatHar (1:3); ~ -em (1) Mącz, -ém (1) SarnStat, -(e)m (8). ◊ L natchnieniu (2). ◊ pl A natchnieniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. natchnąć,

1. Inspiracja, myśl, pobudzenie do działania; inspiratio Mącz, Vulg, JanStat, Cn; instinctus Mącz, Calep; afflatus, enthusiasmus, inflatus Mącz, Cn; furor Mącz (102): WróbŻołt gg; Prorocy ſą/ ktore Pan Bog oſobliwym nádchnienim/ y wykłádánim piſmá Xwiętego/ odbárowáć [!] ratzył KrowObr 4; Instinctus, Poduſzczenie/ pobudzenie/ nádchnienie. Mącz 415b, 141b, 409a, 415b; WujJud 95; SkarŻyw 557.

natchnienie czyje [= przez kogo] (77): SkarŻyw 321; Duch ś. odźwierny/ bez iego nátchnienia nikt do drzwi/ to ieſt do Chryſtuſá/ nie tráfi SkarKaz Oooob. Cf I sg w funkcji okolicznika przyczyny; »natchnienie boże, boskie, Pana Boga«, »natchnienie Ducha (Świętego a. bożego)«.

natchnienie czyje [= kogo] ku czemu (1): Furor poeticus, Nadchnienie Poetów ku piſániu wierſzów. Mącz 141b.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny (4): nitz niebędą ieſtz [...] [zwierzęta i ptaki] bo aniolow nadchnienijm vznaią ijż iuż owſſéyki vſtaną ijch rodzaie OpecŻyw 193; KromRozm II r4v; Apoſtołowie z náuki miſtrzá ſwego páná Kryſtuſá/ y nádchnyenim duchá S. zebráli ná krotce nyeyáką ſummę wyáry/ ná ktoreyby proſći ludźye przeſtáć/ [...] mogli KromRozm III C3v; SkarŻyw 369.

Wyrażenia: »natchnienie boskie, boże, Pana Boga« = afflatus a. impletus a. inflatus divinus, inspiratio divina Cn [szyk 20:11] (17:12:2): RejPs 188v; MurzHist R2v; KromRozm II r4v; Mącz 104a, 130d, 415b; GrzegŚm 56; Chriſtus męką y śmierćią ſwą/ vprośił nam duchá świętego/ który nie co ieſt innego/ iedno nádchnienie Boże/ ktorym nádycha ſercá náſze CzechRozm 14v; SkarŻyw 321, 369; Calep 545b; PRośimy ćię/ Pánie Boże náſz/ ábyś ſpráwy náſze boſkim twym nátchnieniem vprzedzał LatHar 634, 13, 183, 344; VotSzl A4. Cf »z natchnienia bożego«.

»natchnienie Ducha (Świętego a. bożego)« [szyk 35:5] (40): RejPs 153; KromRozm II g4, g4v; KromRozm III C3v, I6; GliczKsiąż K3v; RejAp 36, 72v, 73v; RejPos 126; Może y Pogánin przyiąć álbo nieprzyiąć Ewángelią/ y nátchnienie Duchá świętego álbo wypełnić/ álbo ie odrzućić WujJud 66; CzechRozm 127; SkarŻyw 26, 536; SarnStat 987. Cf »z natchnienia ducha«, »przez natchnienie ducha«.

»tajemne natchnienie« (4): RejPs 77; mogł go [eunucha królowej murzyńskiej] Pan táiemnym nádchnieniem náucżyć tego cżego mu było potrzebá ku zbáwieniu RejPosRozpr b3v, b3v; SkarŻyw 536.

»wnętrzne natchnienie« [szyk 3:1] (4): WujJudConf 30v; SkarŻyw 557; Iednák ná ſámey gwiaźdźie y wnętrznym nátchnieniu/ przeſtawáć tym Krolom Bog nie kazał SkarKaz 518b, 518b.

Szeregi: »natchnienie i objawienie« (3): tym coby ie [rzeczy przyszłe] rozumieć y wyłożyć chćieli/ tegoſz nádchnienia y obiáwienia duchá Bożego potrzebá. CzechRozm 127. Cf »z natchnienia«.

»sprawa a natchnienie« (1): A wiárá żadnym obycżáiem w nas wzbudzona áni ſprawowaná być nie może/ bez ſpráwy á bez nádchnienia tegoż to Duchá ſwiętego RejPos 143.

»upominanie i natchnienie« (2): [Pan] zá niewdzięcżnośćią/ ſpráwiedliwie tego odſtępuie/ ktory ták długim y gęſtym vpominánim y nátchnienim iego wzgárdził. SkarŻyw 369, 557.

»zapalenie a natchnienie« (1): Tenći to ogień Pan náſz ſpuſzcża á zmiothuie wiernym ſwoim/ zápalenie á nádchnienie Duchá ſwiętego/ áby byli náwſzem vtwirdzeni. RejAp 72v.

Wyrażenia przyimkowe: »z natchnienia« (51):

~ W połączeniu szeregowym (1): Iż [sprawy jego] w Bogu ſą vczynione [Ioann 3/21]) To ieſt zá pomocą Bożą z łáſki Bożey/ y znátchnienia Bożego. WujNT 314.

Wyrażenia:»z natchnienia bożego, boskiego« [szyk 12:3] (11:4): KromRozm II i4v; nie z nátchnienia Bożego áni ſię oglądáiąc ná Bogá/ ále ábo proźną chwałą/ ábo nie rozmyſlnie będąc przywiedźion k temu. BibRadz II 98b marg; RejPos 140; Prorocy z nádchnienia Bożego/ z dáleká rzecży przyſzłe o Chriſtuſie vpátruiąc/ Prorokowali CzechRozm 127; SkarŻyw 100, 569, 582, 597; CzechEp 133; NiemObr 7; LatHar 617; WujNT 152, 312, 314, 398. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»z natchnienia Ducha Świętego« [szyk 21:2] (23): PatKaz II 57v, 60; BielŻywGlab nlb 9; KromRozm III A4v, E5v; BibRadz II 143 d marg; Lukaſz ſwięty z nádchnienia Duchá S. on pirwſzy á dawny Koſcioł s táką pilnoſcią nam opiſuie. RejPosWstaw [1432], HistHel D3; CzechRozm 160v; KarnNap D2; bo ſię ná nim [na liście papieskim do Flawijana] wſzyćiek kośćioł iáko ná opoce Piotrowey wzpárł: który znátchnienia Duchá S. [...] Leo piſał SkarŻyw 318, 46, 178, 543; CzechEp 112; NiemObr 71; LatHar 128; modlitwy dziatek/ pochodzące z nátchnienia Duchá świętego/ były wdzięczne y przyiemne Bogu WujNT 89, 198 marg, 463, 487, 811; PowodPr 22.

»z natchnienia szatańskiego, ducha nieczystego« (2:1): poſwiącánie Kośćiołow/ Káplic/ y Ołtarzów/ nie poſſlo áni od Kryſtuſá/ áni od Apoſthołow iego/ ále poſſlo od Pápieżá tzłowieká kłamliwego/ y łákomego/ znádchnienia Duchá nietzyſtego KrowObr 102, 231; nie od Bogá przez Chriſtuſá/ áni od Piotrá/ ále z nátchnienia ſzátáńſkiego [...] wáſzy Papieże tych tytułow doſtáli. NiemObr 60.

Szeregi: »duchem prorockiem i z natchnienia« (1): [Lamech] Mowi Duchem Prorockiem y z nátchnienia Bożego ktory mu był przyſzłą zacność w Noem obiáwił. BibRadz I 4a marg.

»z łaski i natchnienia; za łaską i (z) natchnienia« (1:1): KarnNap D2; Pánie Boże/ ktoryś zwykł ſercá ludźi/ do wzgárdzenia ſwieckiey márnośći/ z łáſki y nátchnienia twego/ przywiedźionych/ [...] pobudzáć/ rácż ocżyśćić ſumnienia wſzyſtkich ſług twoich LatHar 628.

»z nauk i natchnienia« (1): byli (iako i podziſdźień mogą być) ludzie ſwięci á ſprawiedliwi naukę Apoſtolſką [...] wykładaiąci, z nauk i nadchnienia ducha Bożego. BielŻywGlab nlb 9.

»z objawienia i natchnienia« [szyk 1:1] (2): PatKaz II 85v; Piotr [...] znátchnienia y obiawienia Boſkiego/ puśćił on ſławny głos y wyznánie/ ná ktorjm kośćioł wſzyćiek zbudowány ſtoi SkarŻyw 597.

»z natchnienia i pobudzenia« (1): gdy ſyą przyblyzał czaſz ſmylouanya bozego, a tedy znatchnyenya y pobudzenya ducha ſzwyątego wzyąl ſymeon [...] ty kſyągy za(char)yaſa proroka ku czczyenyu lekczyey PatKaz II 60.

»z rady i z natchnienia« (1): [Julijan] z rády y znádchnienia Duchá S. obiecał im [rodzicom] ożenić ſię SkarŻyw 178.

»z natchnienia i wolej« (2): A to prorocztwo tey ſybylle bylo znathchnyenya y uoley ducha ſzwyątego przeth dawnymy czaſy PatKaz II 57v; SkarŻyw 321.

»z natchnienia i zrządzenia« (1): [prorocy] z nátchnienia/ y z rządzenia duchá Bożego/ mowić mieli. NiemObr 71. ~

»przez natchnienie« (6): WujNT 387, 402; łáſkę poſyła więc P. Bog ábo przez kazánie y ſłuchánie ſłowá Bożego: ábo przez iákie nátchnienia y przygody SkarKaz 347b.

~ Wyrażenie: »przez natchnienie Ducha Świętego«: panna przenablogoſlawnyeyſcha była począta w proroczech przeſz nathchnyenye ducha ſzwyątego PatKaz II 54; RejPos 325.
Szereg: »przez sprawę a natchnienie« (1): ábychmy my też nędznicy mogli ználeść [...] táką wiarę/ [...] iáko ią ználázłá [...] thá ſwięta pánná [...] przez ſwiętą ſpráwę á nátchnienie twoie. RejPos 307. ~

»za natchnieniem« = instinctu divino Mącz (4): Mącz 415b; zá nátchnieniém Duchá świętégo [almo Spiritu inspirante JanStat 744]/ wiáry Powſzechnéy poznawſzy iaſność/ Koronę Króleſtwá Polſkiégo przyięliſmy/ dla rozmnożenia Krześćiańſkiéy wiáry SarnStat 987.

~ Szeregi: »za natchnieniem i pomocą« (1): my o mądrość Boſką ktorey nam ku zbáwieniu potrzebá/ áni kuśić śie niemożemy iedno zá nádchnienim y zá Bożą pomocą. KuczbKat 395.

»za natchnienim i sprawą« (1): oyczyzná náſzá ieſt w niebie/ z ktorego duſzá náſzá poſzłá/ zá wſzechmocnym nádchnienim y przedziwną ſpráwą Páná Bogá VotSzl A4. ~

2. Nadmuchanie (3): Aspiratio, Nádchnienie/ Náchuchánie/ Nádęćie. Mącz 408d.
Wyrażenie: »natchnienie ducha żywotniego« (1): [Pan Bóg człowieka] z źiemie naprzód ulepił: á potym przez nádchnienie weń/ duchá żywotniego ożywił. CzechRozm 122v.
Przen [czego] (1):
Wyrażenie: »natchnienie ducha gniewu« (1): odkryły á vkazáły ſie fundámenty źiemie. Dla trzaſku á fukánia twego Pánie: z nád tchnienia duchá gniewu twego [ab inspiratione spiritus irae tuae]. Leop Ps 17/16.

Synonimy: 1. poduszczenie; 2. nadęcie.

Cf NADECHNIENIE, NATCHNĄĆ

DD