[zaloguj się]
[pdf]

POBUDZENIE (45) sb n

-enie (45), [-ęnie].

o oraz pierwsze e jasne, w końcowym e wahania.

Fleksja
sg
N pobudzenié
G pobudzeniå
D pobudzeniu
A pobudzeni(e)
I pobudzeni(e)m, pobudzenim

sg N pobudzenié (21); -é (1) Calep, -e (1) OpecŻyw, -(e) (19). ◊ G pobudzeniå (11). ◊ D pobudzeniu (8). ◊ A pobudzeni(e) (2). ◊ I pobudzeni(e)m (2) BudNT, ActReg, pobudzenim (1) HistJóz.

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: pobudzenie od kogo (1).

SI stp notuje, Cn brak, Linde XIX w. s.v. pobudzić.

1. Nakłonienie, zachęta, namowa (do dobrego lub złego); commotio, impulsus, instinctus Mącz; incitabulum Calep (24): WróbŻołt 94/8; Impulsus, Pobudzenie/ Dodánie chući. Mącz 287b, 234c, 415b; że w Nowym zakonie/ nie roſkázuie [Pan] ofiar pozwirzchnich/ ktore mogą być choćia w ſercu nie będźie żadnego od Duchá ś. pobudzenia. WujJudConf 237; Calep 520b.

pobudzenie ku czemu (8): OpecŻyw 32v; PatKaz III 133v; Cżemu kwaſny ſmak cżyni dobre pobudzenie ku iedzeniu. GlabGad C7; WróbŻołtGlab A4; LubPs F4 marg, N3 marg; Temi ták bárzo miłemi namowámi Iudaſzowemi [tj. Judy Machabeusza]/ ku pobudzeniu pilnieyſzemu ku cnoćie/ y ku dodániu ſercá dobrego ludźiam młodym będąc vtwierdzeni/ vmyſlili żadnych obozow nie ſthánowić BibRadz 2.Mach 15/17; WujJudConf 190v.

pobudzenie na co (1): o ktorychże [rozumnych paniach] [...] xięgi polſkie będą wydane ku pocieſze y ku pobudzeniu na cznoti dobre GlabGad A2v.

pobudzenie czym (1): LatHar 232 cf W przen.

pobudzenie czyje [= kogo] [w tym: G sb (3), pron poss (1)] (4): Theſz przeto [anioł to uczynił] dla pobudzenia naſzego ku nabozenſthwu PatKaz III 133v; Oto iuż nie dáleki cżás do przyſcia Kriſtuſá mego/ áby mi był ſprawcą ku pobudzeniu narodow RejPos 58; LatHar 232. Cf pobudzenie czyje przeciw komu.

pobudzenie czyje [= kogo] przeciw komu (1): Dawa znáć iáko lud then pogánſki [= etiopski] był prędki ku pobudzeniu/ Aſsyryánow y Egiptcyánow przećiw Bożemu [= izraelskiemu] ludowi. BibRadz I 361a marg.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym (1): W tym thu Pſalmie obacżymy. I. Pobudzenie ábychmy z wiárą modlithwy ſwe ſpráwowáli. LubPs F4v marg.

W charakterystycznych połączeniach: pobudzenie częste, dobre, pilne, srogie; pobudzenie Ducha Świętego (od Ducha Św.) (2), Pana Boga, papieskie, szatańskie; pobudzenie narodow; pobudzenie ku cnocie (na cnoty) (3), ku dobremu żywotu, ku jedzeniu, ku modlitwam, ku nabożeństwu (2), ku przyjęciu ewanjelijej, ku słuchaniu; pobudzenie przeciw bożemu ludowi; sprawca ku pobudzeniu.

Szereg: »natchnienie i pobudzenie« (1): a tedy znatchnyenya y pobudzenya ducha ſzwyątego Wzyąl ſymeon [...] ty kſyągy yzayaſa proroka ku czczyenyu lekczyyey PatKaz II 60.
Wyrażenia przyimkowe: »z pobudzenia« [czyjego; w tym: G sb (2), ai poss (1)] (3): PatKaz II 60; BielKron 223v; iż comkolwiek tu piſał/ poſzło to nie [...] z cudzego podánia [...] Alem to vcżynił naprzod z iákiegoś pobudzenia Páná Bogá ſwego PowodPr 84; [gdyby ſie przytrafiło [...] żeby człowiek wierzący/ ſpobudzęnia Szatańſkiego/ y ćiała ſwego/ w iawne a wiadome grzechy vpadł/ przed ſię ta wola y roſkazanie Boże ieſt/ ażeby [...] UstKościel 50].

»za pobudzeniem [czyim]« (2): Bo Anánias nie duchowi świętemu ale ducha świętego kłamał/ gdy ſię takim być pokázował/ iakoby ducha ś. miał y zá iego pobudzeniem dworzec przedał. BudNT przedm c; ActReg 42.

W przen (1): niechay będźie [serce moje] piecżęćiámi opátrzone/ z ſtrony cżęſtego duſze moiey/ boiáźnią twą przeráżenia/ álbo miłośćią twoią Boſką pobudzenia LatHar 232.
2. Wywołanie, spowodowanie czegoś; też: wzmożenie; provocatio Vulg [w tym: czego (13)] (14): widząc brácia iego iż go [Józefa] ocyec więcey miłował nád yne/ nyenawidzieli go [...]. Przydáło ſie yż ſen powiedał brácýeý ſwey ktory był pobudzenim wyętſſey nyeprzyiázni HistJóz Av; FalZioł I 81d, 127a, V 27; Pobudzenye wiáry kthore przypada z roſpámięthywánia pirwſzych dobrodzieyſtw LubPs Fv marg; Leop Hebr 10/24; BielKron 192; Mącz 443d; BiałKat 218v; coż roznego od tego źwierzęćiá cżynią oni/ ktorzi dla pobudzenia ku iedzeniu chęći [appetitus excitandi]/ lekárſtwem wytrącáią to/ co było nowem pokármom y trunkom mieyſce záſtąpiło ModrzBaz 52v; [Ku pobudzeniu małżeńſtwá/ ieść naśienié [pokrzywy] z żółtkámi iáiecznémi UrzędowHerb 314b].

pobudzenie czemu [= czego] (1): Pokrzywa ma w ſobie wietrznoſć ktora ſlużi ku pobudzeniu cieleſnym chciwoſciam FalZioł I 152c.

pobudzenie komu (3): Też ieſt dobry balſam [...] na pobudzenie przyrodzoney niemoczy paniam FalZioł I 22b, I 81b, V 87.

W charakterystycznych połączeniach: pobudzenie chciwości cielesnej (cielesnym chciwościam) (2), chciwości (chęci) ku jedzeniu (2), dobrych uczynkow, miłości, nieprzyjaźni, przyrodzonej rzeczy (niemocy, choroby) (4), walki, wiary, wielkich rzeczy, złości; pobudzenie białym głowam, paniam (2); balsam ku pobudzeniu, lekarzstwo.

3. Sygnał do walki [ku czemu] (1): Kolumbus chcąc ie [tubylców] Muzyką rychley vkroćić/ kazał śpiewáć/ thrąbić/ ná piſzcżałkach piſkáć. Oni mnimáiąc by tho ku bitwie pobudzenie było/ vćiekli. BielKron 443.
4. Stan podniecenia, wzburzenie; passio animae BartBydg; impetus, incitatio, irritamentum, irritatio, paroxismus Mącz (6): passio animae, sklonnoscz, pobudzenye, namyąthnoscz, zasmączenye BartBydg 108b, 1, 108b; Mącz 174d, 281a.

pobudzenie czego (1): Mącz 295d cf Szereg.

Szereg: »poruszenie a pobudzenie« (1): Impetus animi, Poruſzenie á pobudzenie vmyſłu Mącz 295d.

Synonimy: 1. natchnienie, podburzenie, poduszczenie, podżoga, poruszenie, przyłudzenie, przywod; 4. poruszenie, skłonność, wzruszenie.

Cf POBUDZIĆ

TG, ZCh