[zaloguj się]
[pdf]

OKAZAĆ (1090) vb pf

o jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf -kå- (267), -kå- (68); -kå- RejFig, RejZwierz (3), RejPosWiecz3, GrzegŚm, StryjKron, CzechEpPOrz; -ka- : -kå- LubPs (10:5), UstPraw (4:1), BibRadz (6:1), BielKron (2:1), Mącz (39:2), RejAp (1:2), RejPos (99:38), RejZwierc (7:3), CzechEp (5:2), NiemObr (14:1), ArtKanc (2:1), SarnStat (6:3); drugie a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie). ◊ W imp -kå- (55), -ka- (31); -kå- BibRadz (4), BielSpr, HistHel, PaprPan, Oczko, KochPs (19), KochFr (2), KochBr, KochTarn, ZawJeft (2), GrabowSet (3), OstrEpit, WujNT (3), CzachTr; -ka- KrowObr, Leop, RejZwierz, GrzegRóżn, RejPos (2), też HistAl; -kå- : -ka- LubPs (3:11), BiałKat (1:1), BudBib (2:1), CzechRozm (6:1), ArtKanc (2:10). ◊ W pozostałych formach -kå- (554), -ka- (28); -kå- : -ka- MurzHist (4:1), Leop (20:3), RejZwierz (2:1), BibRadz (42:5), BielKron (15:2), Mącz (14:2), RejPos (67:3), BiałKat (9:1), BielSat (1:1), BudBib (11:2), ModrzBaz (23:1), SkarŻyw (1:1), NiemObr (16:1), -ka- też RejPs (4).

Fleksja
inf okazać
praet
sg pl
1 m okåzåłem, -em, -m okåzåł m pers okåzalismy, -smy okåzali, -chmy okåzali
2 m okåzåłeś, -eś, -ś okåzåł m pers -ście okåzali
f -ś okåzała m an
n subst -ście okåzały
3 m okåzåł m pers okåzali, są okåzali
f okåzała m an
n okåzało subst okåzały
plusq
sg
3 m był okåzåł, okåzåł był
imperativus
sg pl
1 okåżmy
2 okåż, okaży okåżcie
3 niech okåże niech, niechåjże, niechåć okåżą
conditionalis
sg pl
1 m okåzåłbych, bych okåzåł, bym okåzåł m pers byśmy okåzali
2 m byś okåzåł, by okåzåł m pers byście okåzali
3 m okåzåłby, by okåzåł m pers by okåzali
f by okåzała m an
n by okåzało subst by okazały
con praet
sg
3 m by był okåzåł
impersonalis
praet okåzåno
participia
part praet act okåzåwszy

inf okazać (376). ◊ fut 1 sg okåżę (45) [w tym: -e (2)]. ◊ 2 sg okażesz (12). ◊ 3 sg okåże (74). ◊ 1 pl okåżemy (10), okåż(e)m GliczKsiąż (2); -emy (1), -(e)my (9). ◊ 2 pl okåżecie (5). ◊ 3 pl okåżą (17). ◊ praet 1 sg m okåzåłem, -em, -m okåzåł (26). ◊ 2 sg m okåzåłeś, -eś, -ś okåzåł (36). f -ś okåzała (1). ◊ 3 sg m okåzåł (162). f okåzała (12). n okåzało (8). ◊ 1 pl m pers okåzalismy, -smy okåzali (5) GliczKsiąż, Leop (2), StryjKron, CzechEp, -chmy okåzali (3) BibRadz, WujJud (2). ◊ 2 pl m pers -ście okåzali (2). subst -ście okåzały (1). ◊ 3 pl m pers okåzali (27), są okåzali (1); okåzali : są okåzali KlerPow (1:1). subst okåzały (4). ◊ plusq 3 sg m był okåzåł (4), okåzåł był (1) CzechRozm. ◊ imp 2 sg okåż (85), okaży (1); okåż : okaży ArtKanc (11:1). ◊ 3 sg niech okåże (6). ◊ 1 pl okåżmy (1). ◊ 2 pl okåżcie (6). ◊ 3 pl niech, niechåjże, niechåć okåżą (5). ◊ con 1 sg m okåzåłbych, bych okåzåł (12), bym okåzåł (3) Leop (2), CzechRozm. ◊ 2 sg m byś okåzåł (5), by okåzåł (1) BielKom. ◊ 3 sg m okåzåłby, by okåzåł (81). f by okåzała (2). n by okåzało (1). ◊ 1 pl m pers byśmy okåzali (5); bysmy (4), by(s)my (1). ◊ 2 pl m pers byście okåzali (2). ◊ 3 pl m pers by okåzali (16). subst by okazały (1). ◊ con praet 3 sg m by był okåzåł (8). ◊ impers praet okåzåno (2). ◊ part praet act okåzåwszy (13). ◊ [pass i impers cf OKAZAĆ SIĘ znacz. 3.a.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

Znaczenia
1. Pokazać, pozwolić, aby ktoś coś zobaczył; demonstrare, ostendere Vulg, PolAnt; videre facere PolAnt [w tym: kogo, co (122)] (126): [Pan] okazał miedzy nimi [trzema królami] nową gwiazdę/ nád przyrodzenie biegow niebieſkich/ ktora przed tym nigdy widaná nie byłá RejPos 35v.

okazać komu (7): Oblecżże ſię w dwoiakie ſzáty y w ſpráwiedliwość pochodzącą od Bogá/ włoż ná twą głowę koronę chwały wiecżnego Bogá. Abowiem okáże Bog chwałę twą káżdemu narodowi ktory pod niebem ieſt. BibRadz Bar 5/3, Sap 16/4; BielKron 100v; BielSpr 32; NiemObr 107; WujNT Ioann 5/20; SiebRozmyśl L2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): potrzebá było tym ktorzy vżywáli okrućieńſtwá [tj. Egipcjanom] vpáść w niedoſtátek/ [...] á iym [tj. Żydom] to tylko okázáć/ iáko ſprzećiwnicy ich byli dręcżeni. BibRadz Sap 16/4.

W przeciwstawieniu: »okazać ... zataić« (1): thá ſpráwa nátym zależy/ iż połowicę ludu tylko nieprzyiaćielowi okázáć/ á połowicę zátáić ná czalu BielSpr 32.

Zwroty: »nagość okazać« (1): táki nigdy nie mogł weyrzeć ná thego beſpiecżnie komu ſwą nágość okazał BielKron 100v.

»posąg [jaki] okazać« = przybrać jakąś postawę (2): Hárdźie każe ná męſtwo/ ſiedźi by Kocżkodan/ Poſąg ſrogi okázał/ gębę z wąſem odął. BielSat D [idem] BielRozm 24.

»twarz [jaką] okazać« (1): iżbym vyźrzáłá twarz iego łáſkáwą á miłośćiwą/ iáką okazáł Zwolennikóm ſwoim/ gdy wſtępowáć raczył do Bogá Oycá SiebRozmyśl L2v.

Przen (26): okazáłá [mądrość] ty kłamcę kthorzy go potwarzáli BibRadz Sap 10/14; okaże ſie Pan s ſwiętego mieyſcá ſwoiego/ á okaże ziemiá kreẃ niewinnych iego/ á dáley iey zákrywáć nie będzie RejPos 27; [luteranie mówią:] W Niemcách Pan Bog náſzych cżáſow prawdę y świátłość Ewángeliey ſwoiey wzniećić y okázáć racżył. WujJud 117.

okazać komu (13): coż ſie wam sſtáło goram żeſcie ſię ták rádowáły/ Wam pagorkam coſcie nam ty wdzyęcnośći ſwe okazáły. LubPs Z6v; RejWiz 4; tám drogá/ kędy mu okażę zbáwienie Boże. Leop Ps 49/33; Ieſli maſz ſpráwiedliwość/ niech cie wſzem okaże/ A potáiemna potwarz/ niechay cie nie máże. RejZwierz 22v; BibRadz Ps 49/23; wnet okazał ony krzyżyki pięknie málowáne/ á ony świece iáſnie zápalone w ſercu ſwoim onemu Pánu ſwoiemu RejPos 351. Cf okazać czym komu; kim komu; »okazać oblicze«, »światu okazać«.

okazać ku komu (1): Day nam chwalić imię thwoie doſtátecżnie/ A okáſz dziś ku nam oblicże twe wdzyęcżnie LubPs hh3v.

okazać czym komu (1): ſiedz Matuchno moiá/ ná práwicy S. mey: [...] á cnotámi twymi okáſz oblitze duſzy moiey. KrowObr 152.

okazać kim [= jako kogo] komu (1): Poſlubiłem was wſzyſtkich/ iednemu mężowi/ okázáć was tzyſthą dziewicą Pánu Kryſtuſowi. KrowObr 229.

kazać jakiego (1): Aleć ták przybránego chciał Pan Bog okázáć Papieżá Antykryſtá/ onę niewiáſtę nietzyſtą przybraną w Złoto KrowObr 27v.

W porównaniu (1): iáko śirp ogoli á okaże nágość ziemie/ [...] tákże też ten ſtráſzny śirp gdy vpádnie ná ziemię ogoli á odkrije pewnie wſzytkę nágość iey RejAp 126.

Zwroty: »jawnie okazać« (1): [za panowania cesarzowej Irene] Ználezyono cżłowieká w grobie vmárłego/ Ná nim ſrebrną tablicżkę s tym napiſem iego. Ia vmieram [...]. A ty ſłońce Irene gdy krolowáć będzye/ W ten cżás mię záſię iáwnie maſz okazáć wſzędzye. RejZwierz 15.

»okazać nagość« (1): RejAp 126 cf W porównaniu.

»okazać oblicze (a. jasność, a. osobę oblicza) [w tym: jakie (5)], twarz« [w tym: komu (5)] [jako wyraz łaski, przebaczenia] [szyk zmienny] (6:3): przeto moy pánie iuż teraz okaż wdzięczne á miłe oblicze ſwe ſludze twoiemu á wybaw mie RejPs 45, 120, 121; LubPs S3v, S4, hh3v; KochPs 121 [2 r.] 122.

»światu, przed wszystkim światem okazać« (1:1): KrowObr 95; Niech tego zaden powiedac nieſmie/ abi nas [Polaków] dopiero nowi Krolowie ſwiatu okakac [!] mieli. PaprUp C4v.

Szereg: »(nie) uczynić ani okazać« (1): przyrodzenie cżłowieká nędznego rodzi ſię iáko goła tablicá/ zgothowána ku piſániu/ ále ſámá przez ſię żadnego piſánia vcżynić áni okázáć nie może/ áż będzye ſkąd inąd ochędożona. RejPos A6.
α. O wizerunkach (2): ty to wypocżytane rzeczy [malowanie, wyrycie na marmurze, ulanie]/ ani znaczą cżaſow/ ani łatwie mogą odmiennośći poruſzeń okazać/ iedno tylko zwierzchni habit/ to yeſt/ forme oznaimuią KwiatKsiąż G4v.
Zwrot: »okazać na oko« (1): Day czego próżno dáwáć potym będźieſz chćiáłá/ Kiedyć zmárſki twarz zorzą/ á głádkié źwiérćiádło/ Okaże to ná oko/ że ćię śiłá ſpádło. KochFr 55.
a. Dać do obejrzenia (35): Potim then ze przerzeczony pan Boturzniski opowiedział y okazał swoye wſchithkie schati ktore przi sobie ma. MetrKor 59/76v; SkarŻyw 391; Dworká ma prośić áby ią wpiſano w Inwentarz kiedy przyſtawa: áby okazáłá w rok/ álbo kiedy odſtawa/ goſpodárſtwo y ſłużbę GostGosp 18.

okazać komu (7): Leop 4.Reg 20/13; BielKron 429; rozráduyże ſie s thego przykłádu tego Apoſtołá s. iáko go tu Pan pocieſzyć á vtwirdzić w iego wierze racżył/ okazawſzy mu ony ſwięte rány ſwoie. RejPos 121; WujJud 89; SarnStat 676, 1160; Aby káżdy gdy w domu ſwym gośćiá ma [...]/ áby vcżtę iego z tąd zácżął/ żeby mu pierwey ármáturę ſwoię do poſpolitego ruſzenia náleżącą okazał GrabPospR K3v.

Przen (2): A kiedy iuż cżás przydzie mego záwołánia/ Daſz mi kwit poććiwego ná wſzem záchowánia. Bych beſpiecżnie wędrował do rzemięſłá ſwego/ A tám okazał ſztuki [= przedmioty wykonane na egzamin czeladniczy] wárſtátu ſwoiego/ Aby mię w cech przyięto/ bych zá miſtrzá robił RejZwierc 271v.

okazać komu (1): Nágrodzi mnye Pan moy záwżdy me ſpráwyedliwośći/ Bo mu okażę rąk ſwoich me wſſytki cżyſtośći LubPs Ev.

α. Przedłożyć dokument (23): A wſſak mamy ſtarý Decret A ya y tu okáże wnet Iż kto wierzi a krizon [lege: krzczon] bedze Ten wtych Palaczach oſiedze RejKup z4; GroicPorz o.

okazać komu (4): LibLeg 10/70, 11/25v; Ktorey rzeczy ten tho pozwány ma mieć świádectwo [...] przes liſt otworzyſty/ álbo Minutę oney ſpráwy ktorą by okazał właſnemu Sędźiemu GroicPorz m3v; UstPraw H.

okazać gdzie (3): żadny Miſtrz niema go prziiącz aſz liſt ſwego poczcżiwego zachowania w Cechu Starſſich Miſtrzow okaże ListRzeź w. 26; UstPraw G3v; Inſzy wſzyſcy máią mieć rok zawity okázáć przywileie ſwoie ná Séymie bliſko przyſzłym SarnStat 1206.

Zwroty: »okazać list« [szyk zmienny] (14): ListRzeź w. 26; LibLeg 10/70, 71, 11/25v, 28; GroicPorz o; UstPraw G3v; [Miasto Podolinieć] OKazáło liſt Królá Káźimiérzá [...] ná ſkład w tymże ſwym mieśćie wſzytkich towárów SarnStat 968, 960, 976, 981, 984, 1047, 1049.

»okazać przywilej« (5): OKazáli Przywiléy Włádyſłáwá Kśiążęćiá ná ſkład SarnStat 958, 959, 960, 968, 1206.

b. Zrobić coś na czyichś oczach, zademonstrować (7):
α. O przeglądzie gotowości bojowej (2): Káżda z powinowáctwá/ y z imieniá ſwego. Okaże ſwą gotowość BielSat L3v [idem] BielSjem 26.
β. O widowiskach i paradach; edere Mącz (4): AEdere spectaculum, Nieyáką grę wydáć/ Okázáć. Mącz 4a, 46a; StryjWjaz B3.

okazać komu (1): Krol y názáiutrz był cżęſtowan hoynie/ Sámuel mu Zborowfki ſto koni ták ſtroynie/ Okazał StryjWjaz C3v.

γ. O doświadczeniu naukowym (1): Król Hieron w Sycyliéy prośił Archimedeſſá [...]/ człowieká náuczónégo w Geometryéy/ áby oſobliwégo co okazał z téy Náuki. Obiecał Archimedes y mówił z Hieronem/ áby ieden Okręt wielki z nakłádem kazał ná brzég wyćiągnąć. [...] Tám Archimedes vczyniwſzy ſobie do tego narzędy/ [...] ſam ieden przez óny inſtrumentá ćsiągnął po źiemi Okręt [...]/ bez trudnośći/ bez pracéy GrzepGeom A4v.
c. Pokazać, aby było wiadome gdzie, jakie itp. coś jest albo ma być; wskazać, oznaczyć, wyznaczyć (22): thedi powiedzą naschi yz yeſtesmi gotowy granycze ktore są dawne a prawdzywe miedzi naschemy a Tureczkymy panstwi okazacz. LibLeg 10/70, 10/69v, 11/25v [2 r.]; UstPraw F.

okazać komu (5): LibLeg 10/70, 11/26; tedy temu Dzyerżawcy w tákowey rzeczy dowod prziydź ma/ iż ták trzyma iáko mu okazał ten co mu przedał. UstPraw H, H; SarnStat 1222.

Zwroty: »okazać drogę« (1): Kommiſsarze do Zmódźi wyſzlemy/ którzyby poſtánowili y okazáli drógę narodowi ſzlácheckiému/ ku prowádzeniu ze Zmudźi do Prus rzeczy wſzelákich SarnStat 1222.

»jawnie okazać« (1): wymierzę świętemu mieyſce ołtarzowi. Ale oto w Ephráćie pan ie znáki ſwemi Iáwnie okazał/ miedzy padoły leśnemi. KochPs 195.

»znaki (1) okazać« (1): KochPs 195 cf »jawnie okazać«.

Szereg: »objaśnić a okazać« (1): Bo iż bárzo nieznácżne było národzenie iego [Jezusa]/ [...] by go był ſam obiáſnić á okázá[ć] nie racżył. Othoż gdy ſie vkazáłá gwiazdá ná powietrzu/ kthora tháka nigd[y] przed tym nie byłá: tedy ći pogáńſcy Mędrcy [...] obacżyli iż ſie coś nowego á bárzo dziwnego národzić muſiáło RejPos 35.
Przen [komu, czemu] (3):
Zwroty: »drogę okazać« (2): Ten krol wielkich trudnośći y walek vżywał z drugim krolem Węgierſkim [...] o koronę Węgierſką/ z wielką ſzkodą Krześćiáńſką/ ábowiem ſtąd práwie do nas Turkom drogę okazáli BielKron 190v, 436v.

»drogę okazać umysłu swojemu« = uzewnętrznić swoje myśli (1): Ieſli cie też rzewniwość ku gniewu przywiedzye/ Sćiſkay zęby tay w ſobie/ tedy cie nie zwiedzye. Lepyey ták ná cżás zoſtań w ſpokoynym milcżeniu/ Niżby drogę okazał vmyſłu ſwoiemu. BielKron C5.

»światu okazać« (1): Moſkiewſki niechćiał ná to [zezwolenie na żeglugę kupców włoskich po Wołdze] przyzwolić rozumieiąc iż by przez to drogę nieznáiomą Swiátu/ álbo nieprzyiaćiołom przyſtęp cudzoźiemcom łácny do ſiebie okazał. BielKron 436v.

α. O przyrządach pomiarowych i innych przedmiotach mogących dostarczyć wskazówek podobnego typu (2): iż kthemu bárzo pomaga wiátr y mieyſcá po ſobie mieć/ ábowiem gdy wiátr w ocży/ bárzo przekáża/ [...] wſzák tho okażą proporce/ y Chorągwie BielSpr 16v.
Przen [na czym, ze zdaniem dopełnieniowym] (1): STań ku słońcu/ á rozdźiéw gębę/ pánie Sláſá/ A iuż niebędźiem ſzukáć inſzégo kompáſá: Bo ten nos/ coć to gęby iuż ledwe nie minie/ Ná zębách nam okaże/ o któréy godźinie. KochFr 38.
β. O ilustracjach (5):
Zwrot: »figurą okazać; figura okaże« (3;2): SienLek X[xx]4v, Y[yy]v; nád to/ dałem obfité Vkázácze porządnie ſpiſáć: y dla lékarſtw/ figurámi potrzebné źiołá okazał SienLekAndr a3; Tá Figuré prędko okaże pocżet ludźi/ ieſli ie tym obycżáiem kto ſtáwi w ſzykowániu BielSpr 35, 22.
d. Udać, upozorować, zachować się jak ktoś (2):

okazać czym (1): Ethologus, Który w cudze obyczáye vmié tráfiáć á ták słowy yáko vczynki obyczáye cziye okázáć. Mącz 108d.

Zwrot: »kstałt okazać [iż]« = udać (1): Grekowie gdy iuż Throiey dobyć nie mogli/ vcżynili poſtáwę y ten kſtáłt okazáli/ [...] iż iuż precż od onego miáſtá odciągnęli. RejZwierc 167v.
e. O Bogu (22):
α. Objawić w sposób nadprzyrodzony (13): [Duchu Św.] Okáż Oycá niebieſkiego/ Iezu Kryſtá Syná iego/ y ćiebie Duchá Swiętego ArtKanc H6.

okazać komu (10): Otho nam okazał Pan Bog náſz Máieſtath y wielkość ſwoię Leop Deut 5/24; Chodź ſám/ Okażęć potępienie wielkiey nierządnice BibRadz Apoc 17/1, Deut 4/36, Am 7/4; RejAp 46v, 161; RejPos 284v; Y zánioſł mię w duchu ná gorę wielką y wyſoką: y okazał mi miáſto święte Ieruzálem sſtępuiące z niebá od Bogá WujNT Apoc 21/10, Apoc 17/1, 21/9.

okazać w czym [= w postaci czego] (2): A ták ieſli tho mogł okázáć w ogniu/ w tęcży/ ábo w inych poſtháwach/ tedyć mogł y w ciele/ y w cżym racżył/ záwżdy okázowáć thę błogoſłáwioną á nigdy nierozdzielną wielmożność Boſtwá ſwoiego. RejPos 149. Cf »okazać bostwo w człowieczeństwie«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Wſtąṕ ſám/ á okażąć co ſie będzie miáło dziać potym. RejAp 46v.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego (1): Potym mi to okazał Pan Bog/ A otho Pan Bog pozywał ná ſąd przez ogień BibRadz Am 7/4.

Zwroty: »okazać bostwo w człowieczeństwie« (1): bláſk ſwiátłośći iego/ iáko tu o nim Prorok powieda/ okazał ſie iáwnie ná gorze Tabor przy ſwiętym przemienieniu iego/ gdy przy wielu ſwiádkow racżył okazáć Boſtwo ſwe w ſwiętym cżłowiecżeńſtwie ſwoim. RejPos 3.

»jawnie a jaśnie okaźać« (1): nie przez Anyołá/ áni przez żadny głos iáko ſłyſzyſz tho iemu oznáymiono było/ ále mu to iuż iawnie á iáſnie okazano w otworzonym niebie RejAp 161.

β. Zesłać na świat [w tym: Chrystusa (8)] (9): ábyś záchował to roſkazánie bez zmázy/ bez nágány áż do przyſzćia Páná náſzego Ieſu Chriſta. Ktorego (marg) ktore. G. (–) czáſow ſwoich okaże błogoſłáwiony y ſam możny Krol kroluiących y Pan pánuiących WujNT 1.Tim 6/15.

okazać komu (2): Iż żadnego inſzego Bogá nie maſz/ y ni w kim inym wſzytkiey wiáry y nádzyeie ſwey nie pokłádaſz/ iedno w Bogu Oycu/ á w tym Kriſtuſie ſwoim/ ktorego on tu tobie iáwnie okázáć racżył RejPos 341v, 294.

okazać w czym [= w postaci czego] (4): chćiał oćiec Boſką mądrość ſwą okazáć w ćiele/ áby mieſzkáłá miedzy námi BibRadz I 336a marg; RejPos 150v, 294 [2 r.].

Zwroty: »okazać bostwo (a. podobieństwo bostwa)« [szyk zmienny] (3): iż iuż Pan [...] tego záſlubionego Meſyaſzá ſwoiego/ Boſtwo ono ſwoie cżłowiecżeńſtwem zákryte/ thu okazáć racżył. RejPos 295, 150v, 294.

»jawnie okazać« (2): ty chcąc iawnie okazać chwalę wielmoznoſci twoiey raczyleś widome cialo wziąc na ſie RejPs 144v; RejPos 341v.

Szereg: »sprawić a okazać« (1): IScye nie bez przycżyny Duch ſwięthy w Koſciele ſwiętym ſwoim ten porządek poſtánowić racżył/ iż po národzeniu á zyáwieniu ná ſwiáth Páná náſzego/ thy nowe Rycerze ſpráwić á okázáć racżył/ to ieſt/ Szcżepaná s. [...]. A potym ony málucżkie dzyatki/ kthore wnet po národzeniu iego były zmordowáne RejPos [278].
2. Zrobić coś, na podstawie czego ktoś może powziąć określone przekonanie (673):
a. Przekazać pewną treść; ostendere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz; demonstrare PolAnt, Vulg, Modrz; declarare PolAnt, Modrz; aperire Mącz, Modrz; dictare, notum a. pałam facere Vulg; audire a. scire facere, referre, scribere PolAnt; perorari Mącz; exponere Modrz (283):
α. W sposób bezpośredni: podać do wiadomości, zapoznać z czymś, głosić coś, zwłaszcza w sposób autorytatywny lub powołując się na autorytety; o Bogu: dać znajomość swoich spraw lub woli [w tym: z podmiotem nieosobowym (tekst) (4)] (179):

okazać co (96): SeklWyzn 4v, g4; SeklKat I3v, Xv [2 r.]; MurzHist V2v; GliczKsiąż H4v, Qv; LubPs S5 marg, dd4v marg; pokoy broniącey ſye ſtronie/ ktora przygodę ſwą okazáłá/ ma być nákazan przes Sądowny wyrok GroicPorz 113v; okazáliſmy przycżyny [causati ... sumus]/ iż Zydowie y Grekowie wſzytcy ſą pod grzechem Leop Rom 3/9, 4.Esdr 12/9, Ier 38/21, Ez 43 arg, Apoc 22/6; Izali nie maſz ſądźić miáſtá wylewáiącego kreẃ niewinną? okażże mu wſzytki obrzydłośći iego. Y powiedz/ [...] O miáſto ktore wylewaſz kreẃ w pośrodku ſiebie przyidźie cżás twoy BibRadz Ez 22/2, Iob 28/27, 4.Esdr 4/3, 8/61, 12/9, Eccli 17/6; Queritur priore patrono causam defendente nunquam perorari potuisse, Skárży ſie że pierwi Procuratorowie nigdy nie mogli yego rzeczy wywieść/ okázáć/ áni kończić. Mącz 270b; Prot Ev; SienLek 89v; RejAp 160v; ách nieſtotyſz moy [...] záſlepiony ſwiecie/ iż áni tego ſwiádectwá/ áni tych wywodow o tey prawdzye ſłuſznie okazáć nie chceſz RejPos 336, 53, 151, 215v, 225, 275; BiałKat 333v; BudBib 4.Esdr 8/61; CzechRozm 217v, 266v; Okażcieſz wy [Polacy] ſwe ſpráwy tu [w tych wierszach] godne pámięći PaprPan B3; ModrzBaz 4, 29v; KochPs 180; StryjKron 71; CzechEp 154; NiemObr 28, 107; ArtKanc I 10v, R17v; Phil R2; przetoż Páweł S. ſwoie liſty piſał/ [...] áby okazał potrzebę wćielenia y śmierći Páná Chriſtuſowey WujNT 517; 16 Potym okazawſzy moc Ewángeliey ś. 17 Zákłáda fundáment náuki Chrześćijáńſkiey. WujNT Rom 1 arg, s. 517. Cf okazać co nad kim; cum A cum inf; okazać co, ze zdaniem przydawkowym, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty, W przen.

okazać co nad kim [= komu] (1): A ktoż to nam inſzy obiáſnić może/ iedno ten wſzechmogący Pan/ do ktorego ſie pokornemi prośbámi vciecżmy/ áby tho nád námi miłośćiwie z łáſki ſwey ſwiętey okázáć racżył/ á obiáſnić to w náſzych proſtych ſercach racżył. RejPos 129v.

okazać co, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (2): Pátrzayże iáko záś Prorok ſwięty iuż tu iáwnie okázawſzy to kroleſtwo Páná Kriſtuſowe/ że nie wedle ſwiátá być miáło/ [...] RejPos 312v; ktorą moc/ iż przez náſze prawá ieſt záwikłále daná możnieyſzym/ tedy to ná inſzem mieyſcu ſzerzey okażemy. ModrzBaz 72v.

okazać z czego [= na podstawie tekstu] (2): SeklKat Xv; że ná kápłáńſtwo trzebá godnego/ á coby to zá godnosć byłá/ okazałem s ſlow Páwłá S. GliczKsiąż O6v.

okazać komu (57): SeklWyzn 4v; SeklKat I3v, T3v, Xv [2 r.]; MurzHist V2v; Ten Pſalm czo nam okaże potrzebnego. LubPs S5 marg, dd4v marg; oznáym mnie ſludze twemu wykład/ y rozdział widzenia thego ſtráſſliwego/ ábyś doſkonále poćieſſył duſſę moię. Ponieważ żeś mię ſobie miał godnym/ ktoremubyś okazał oſtátecżne czáſy Leop 4.Esdr 12/9, 4.Esdr 4/45, Ier 38/21, Ez 43 arg, Apoc 22/6; UstPraw B2; Oznáymiłem ći od dawnego cżáſu przed thym/ y okázałem ći niż ſię co ſtáło/ byś ſnadź nie rzekł/ Báłwáni moi ſpráwili to BibRadz Is 48/5, Ez 22/2, 4.Esdr 4/3, 8/61, 12/9, Eccli 17/6, Apoc 22/6; BielKron 221; Mącz 413a; Prot Ev; RejAp 160v; niewiernym nigdy niechciał okazáć ſzcżyrey náuki ſwoiey/ á záwżdy ią przypowieſciámi pokrywał przed nimi RejPos 53, 135v [2 r.], 150v, 151, 215v, 275; BiałKat 76, 333v; WujJud 111v; BudBib 4.Esdr 4/41, 42, 8/61; CzechRozm 78v, 257v, 263; KochPs 180; oni choćiaż też cżęſto álegoryzuią/ iednák tu w ták proſtey y iáſney rzecży/ ták głębokich táiemnic widźieć y nam ich też okázáć nie mogli. CzechEp 154; ArtKanc I 10v, R17; WujNT Luc 6/41, 12/5, Apoc 1/1, 22/6. Cf Zwroty.

okazać czym [w tym: (tymi) słowy (3)] (6): SeklKat K2v; KrowObr 16; ModrzBaz 78; Tymi ſłowy Chriſtus pan/ wſzytkę chwałę ſwoię/ y wielmożność okazał. NiemObr 107; Y iużby było do tego przyſzło żeby byli wydáni/ gdyby był Demoſtenes tákową bayką Krolewſkiey chytrośći y zdrády nie okazał/ tym ſpoſobem rzecż do Athenienſow vcżyniwſzy: Wilk niekiedy páſterzom [...] to perſwádował/ áby [...] pſy/ kthorzy byli przycżyną wſzythkiey miedzy nim á nimi nieprzyiáźni/ wydáli [...]. Tymżeć ſpoſobem Alexánder poſtępuie Phil R2. Cf »świadectwy okazać«, »wywody okazać«.

okazać przed kim (3): Chcę aby tu kilka oſſob Stanęlo a wſdy wten ſpoſob. Tu przed namy okazali Przecz ſię wtakie blędy wdali. RejKup b6v; GroicPorz bb; BudBib 2.Mach 7/6.

okazać w czym [= w tekście] (1): SeklKat T3v; Wyęceyći mu prziydzye pożytku z náuk niż z rzemyęſlá/ co my wtey przyſzłey queſtyey okażem. GliczKsiąż H4v; BudBib 2.Mach 7/6; ModrzBaz 80v, 144v.

cum A cum inf (2): Gdy pothym przyſzedł Krol do Tyru/ trzey męzowie od ſtárſzych poſłáni okázáli go [Menelausa] być winnym. BibRadz 2.Mach 4/44; chybáby y mátkę Páná Iezuſowę/ okazał też być bez oycá CzechEp 260.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (21); zaimek pytajny (34), że, iż (14), jeśli ‘czy’ (3), aby (1), co ‘że’ (1), jako ‘że’ (1), zaimek względny (1)] (55): RejPs 30v; SeklWyzn d3, g4v; iako á oczo mamy proſſić/ to nam wtey modlitwie ſam okazał SeklKat T3v; RejKup b6v, x8v; GliczKsiąż B, H4v, I7, O6v; KrowObr 16; Ráno tho okaże Pan/ ktorzy kniemu przysłuſſáią Leop Num 16/5, 4.Esdr 4/45; roſkázuię áby [...] dawano im dań [...] ná zboże/ ná pſzenicę/ ná ſol/ ná wino/ y ná oliwę vſthawicżnie ná káżdy rok/ ile okażą kápłani w Ieruzálem że ták wiele wychodźi ná káżdy dźień BibRadz 3.Esdr 6/30, II 2a marg, Apoc 22/6; BielKron 221; Controversiam conistituere quod vulgo dicitur medium, Náleść roznicę á ſrzodek álbo ſędziemu okázáć o co grá idźie Mącz 413a, 430b; iż przydzie Duch ſwięty pocieſzyciel/ ktory wam okaże cżego wy zrozumieć nie możecie. RejPos 150v, 60, 135v [3 r.], 152, 250; BiałKat 33v, 76; KuczbKat 130; Lecż o piſmach Doktorow ś. Kośćioł Powſzechny/ ktoremu Duch święty ieſt obiecan/ dawno dał rozſądek: y co álbo niepewnego/ álbo podrzuconego było/ to okazał. WujJud 35v; Iáka to prawdá Ewángeliey przećiwna/ dopierucżkochmy okazáli. WujJud 235, 111 v; ábyſmy [...] świátu okazáli/ ile z nas być może/ coſmy w tym ſławnym Kroleſtwie W.K.M. vználi záwiedźienie w rozlicżne báłwochwálſtwá WujJudConf 12v; BudBib 4.Esdr 4/41, 42, 2.Mach 7/6; Okazałeś iż ten rozdział ich Bog [lege: Bogu] ieſt przećiwny CzechRozm 100; Narodowie zmijow/ y ktoż to wam okazał ábyśćie vćiekáli przed gniewem przyſzłym? CzechRozm 257v, 73v, 78v, 263; A iż gárdłem káráć mężoboyſtwo ieſt naprzyſtoynieyſza/ [...] okazałem to ia cżterzmi orácyámi wydánemi ModrzBaz 78, 4 [2 r.], 45, 80v, 142v, 144v; ArtKanc R17v; KochWr 26; Káżdy ktory przychodźi do mnie/ á ſłucha ſłow moich/ y cżyni ie: okáżę wam komu ieſt podobnym. Podobny ieſt człowiekowi dom buduiącemu WujNT Luc 6/47, Luc 12/5, s. 649, Apoc 1/1, 22/6.

Fraza: »jakom okazał itp.« = ut ostendo Mącz, Modrz (8): KromRozm I [P2]; GliczKsiąż Qv; Mącz 285a; ále też y we wnątrz ná duſzy piecżęć przez Krzeſt przyimuiemy/ iákochmy trochę przed tym okazáli. WujJud 167; záprawdę [Bóg] ma z nas poćiechę/ iáko to w pieśni przed ludem okazał [quemadmodum ... declaravit] Moiżefz BudBib 2.Mach 7/6; CzechRozm 161v; ModrzBaz 97v; záczym pewny vpadek/ iákom to z przodku okazał/ idźie rzeczypoſpolitéy KochWr 25.
Zwroty: praw. »okazać gwałt« (1): Kiedyby kto biáłą głowę zgwałćił w leſie/ álbo w polu/ álbo indźie/ ták biała głowá niż trzy dni wynidą ma przyſć do wśi do bliżſzey/ á zwoławſzy ludźi ma im okazáć gwałt ten co ſię iey ſtał UstPraw B2.

»jaśnie, jawnie okazać« [w tym: co (11)] = clare ostendere Mącz [szyk zmienny] (9:3): SeklWyzn b4, g2v; SeklKat P4; RejKup dd6v; KrowObr 16; BibRadz I 273v; Ostendam vobis luce clarius, Okażę to wam yáśniey niż ſámá yeſt ſwiátłość. Mącz 201a, 285a; RejPos 152, 188v; WujJud 165; Boś nam racżył obiáwić cżáſu oſtátniego/ przenaświętſze ſłowo ſwe żywotá wiecżnego. Ktore nam wſzytki błędy iáwnie okazáło ArtKanc K17v.

»okazać na oko, oczywiście« [komu co] [szyk zmienny] (1:1): RejPos 188v; okáżęć to wſzyſtko ná oko poniżéy: gdy do wykłádu Swiątośći páńſkich przydźiemy BiałKat 126.

»prawdę okazać« [w tym: komu (3)] (4): ſtątże ięli pana boga chwalic/że im prawdę raczył okazać MurzHist T3; MurzNT 91; RejZwierz 105; tom dla tego [...] mieyſcá Hiſtorikow iák w gęſtych puſzczách zbieráiąc przypiſał/ ábych prawdę Choynickiey bitwy okazał StryjKron 627.

»świadectwy [co] okazać« (1): Iużem doſyć doſtátecżnie świádectwy/ y wywody duchá Bożego/ zacność y pożytki piſmá ś. okazał y przełożył. NiemObr 80.

»okazać światu« [w tym: co (1)] [szyk zmienny] (2): A okazáć racżył ſwiátu nędznemu ony obietnice ſwoie/ iż iuż żaden vmrzeć nie może wiecżną ſmiercią kto vwierzy iemu RejPos 221v; WujJudConf 12v.

»wolę swoję (a. swą) okazać« [w tym: komu (1)] (2): Ostendere se seu animum suum, Wſziſtkę wolą ſwą okázáć. Mącz 445c; Y to tez niewádźi/ áby tákowy cżłowiek oznaymił tym ktorzi Rzecżpoſpolitą w mocy máią/ że chce Rzecżypoſpolitey służyć/ á tę wolą ſwoię im okázał [voluntatem suam aperiat] ModrzBaz 43v.

Szeregi: »okazać i mowić« (1): Wiem żeś y z Heliaſzá tu cżęść wyrozumiał/ Bo okázáć y mowić o tym s tobą vmiał. RejWiz 194.

»objawić i okazać« (2): Słuchayże pociechy ich/ [...] iż ſie wnet Pan obroćić racżył do nich s ſwiętym miłoſierdzyem ſwoim/ á obiáwił y okazał im ſpráwę/ táiemnice/ y káżdą iſtność Boſthwá ſwoiego ſwięthego RejPos 275.

»okazać i (o)pisać« [szyk 2:2] (4): Swięty Paweł iafnie okazał y opiſał laſkę bożą SeklWyzn b4, g4, g4v; GliczKsiąż B.

»powiedzieć i okazać« (1): ydaley racził powiedzieć ſyn boży y yaſniey to okazać mowiąc/ kto grzeſchy przeciw duchu ſwiętemu niebędzie mu tu/ any naonym ſwiecie odpufczono SeklKat P4.

»wyłożyć (a. dołożyć, a. przełożyć) i okazać« [szyk 2:1] (3): ieſliby co przed pierwſzym Sędźiem było opuſzczono/ mogą obiedwie ſtronie przed wyſzſzymi Sędźiami/ od ktorych ſye iuż nie godźi áppellowáć/ dołożyć y okázáć. GroicPorz bb; ia tego chcę ábyś mi to ſamże wyłożył y okazał/ iáko to rozumieć mam CzechRozm 263; NiemObr 80.

W przen (1):
Zwrot: »serce okazać« (1): Animum aperire, Serce ſwe to yeſt myśl okázáć. Mącz 278d.
Przen (15):

okazać co (6): RejPs 74v; Fors viderit, Szczęście to okaże. Mącz 134d; RejPos C4v; Lecż wiele rzecży ieſt/ ktore nam vcżćiwą przyſtoyność okázáć mogą: iáko rozum [...]: potym ią też okázáć mogą vrzędy y powinnośći cnotę forytuiące: Ktemu też ſáme Práwá y Ludzkie y Boſkie. ModrzBaz 27v; NiemObr 69.

okazać komu (1): ModrzBaz 27v cf okazać co.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Poki bowiem żywie cżłowiek/ rozmaitym przypadkom szcżęſcia y nieſzcżęſcia bywa poddány [...]. Sámá tedy ſmierć okaże iákowym kto był cżáſu żywotá ſwego. Phil N.

Zwroty: »okazać na jaśnią« (1): IVżeſz idźcie [moje książki] po ſwiátu gdzye ſie wam zdáć będzye/ [...] Iuż okáżcie ná iáśnią ony ſtáre błędy RejPos C4v.

»jawnie okazać« (1): RejPs 74v cf Szereg.

Szereg: »wyznać i okazać« (1): ſámo niebo iáwnie wyzna y okaże ſpráwiedliwoſć y da to znać iż to náwſſem będzie ſędzia. náſpráwiedliwſſy RejPs 74v.
a) Narzucić konieczność (8):
Frazy: »potrzeba, necessitas okaże« [w tym: co (1), czego (1)] (5:2): Ieſt też wypiſánie obrácánia y mieyſc iáko dáleko vff od vffu/ álbo ieden od drugiego ma ſtać w ſpráwie/ ále y potym máło piſać/ gdyż tho ná ten cżás ſamá potrzebá okaże. BielSpr 31v; Ieſli máła Rothá/ przydádzą kniey drugą/ álbo ile potrzebá okaże. BielSpr 70v; Oczko 32; ieden drugiému/ gdyby obá bydź nie mogli/ vſtąpić ma władzy nád wſzyſtkimi ludźmi/ iáko neceſsitas ſpólnéy Rzeczypoſpolitéy oboygá narodów okaże. SarnStat 1205, 426, 427; co ia dali Pan Bog zá cżáſem ná iáśnią pokażę ludźiom/ [...] tám kędy y kiedy tego mieyſce y potrzebá okaże CzahTr A3v.

»rzecz okaże« (1): Vrzędnik káżdy z nowego w Ieśieni ma Inwentarz ſpiſáć wſzyſtkiego co ſie rodźi/ [...] wſzędy kędy iedno rzecż okaże GostGosp 66.

αα. Wymienić, wyliczyć, wskazać o kogo a. o którą rzecz chodzi (22):

okazać kogo, co (18): SeklKat R2; KromRozm I O; GroicPorz 14; OrzList g4v; Niech okażą Oryginały Kośćiołow ſwoich/ niech okażą porządek Biſkupow ſwoich WujJud 135v, 113v, 136; BudNT Ii3v; áby ſie Zydowie więcey przećiw nowemu náſzemu Teſtámentowi nie burzyli/ [...] okaż też y w ſtárym ich piſmie niezgody. CzechRozm 148, 203; NiemObr 47, 151; Ty Pánie ktory znaſz ſercá wſzytkich/ okaż z tych dwu iednego ktoregoś obrał WujNT Act 1/24. Cf okazać co z kogo; Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

okazać co z kogo [= na podstawie czyich tekstów] (1): Okazałem też z Auguſtyná y z Hieronimá/ náoſtátek y z Grzegorza wielkieg o [!] [...] niektore rzecży/ w kto tych [!] ſię Papieżnicy dźiśieyſzy z nimi nie zgadzáią. NiemObr 175.

okazać komu (2): SeklKat E2v; iż Stancarus Medyatorá mego poſłáć niechce do Pinczowá/ áni mi chce okázáć wnim błędow moich OrzList g4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednihiem: to (1); zaimek pytajny (3), zaimek względny (1)] (4): Niechać my okazą ktory ſwięty przes drugiego [świętego] w ſzedl do nieba SeklKat E2v; KromRozm I Kv; Diar 64; Okázáć że tu było/ gdźie ſie drugie Concilia nie ták wybornie z Piſmem świętym zgadzáią WujJud 73.

Zwroty: »okazać ku przykładowi [co]« (1): Okazawſzy ták/ ku przykłádowi tylko/ nákrotce/ ſproſne y grube potwarzy Bogá ſámego/ [...] iuż też cżás ieſt/ áby ſię [...] pokazáło/ co też mnie [...] I.M.X.K. nieſłuſznie zádáie CzechEp 211.

»[kogo] znacznie okazać« (1): Niechay tedy X.K. rádzę nie ſzuka inſzego Antychryſtá/ nád tego ktorego Bog znácżnie odkrył/ y okazał NiemObr 174.

Szereg: »odkryć i okazać« (1): NiemObr 174 cf »znacznie okazać«.
Przen (1):
Zwrot: »jawnie [na kogo] okazać« (1): RejPos 192v cf Szereg.
Szereg: »okazać a obwołać« (1): A tu wnet grzech/ á tu ony márne zbytki twoie ſtoią przed oblicżnoſcią Páńſką/ ſkárżąc ná cię z gotową prokuracią: á iuż nie trzebá nic mowić/ iedno iáwnie ná cie okażą á obwołáią ty márne włodárſtwá/ á ty niepobożne ſzáfárſtwá twoie RejPos 192v.
ββ. Opublikować, ogłosić drukiem [w tym: co (3)] (4):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Zyczyłbym iednák Oyczyznie tego, áby kożdy [...] nie lénił ſie okázáć co pożytecznégo bydź Oyczyznie rozumié. JanNKar D2v.

Zwrot: »na piśmie, pismem okazać« = litteris credere Mącz (2:1): wſzak ze wolę ia to przeſladowanie odnich ſpokorą cierpieć niſli bych miał prawdy ſlowa bożego zamilczeć/ albo iey napyſmie nieokazać tim ktorzi iey pragną SeklKat Z3; Mącz 67d; JanNKar D3v.
Szereg: »okazać albo poświadczyć« (1): Sententiam suam litteris credere, Mnemánie [!] á ſentencią ſwoyę piſmem okázáć/ álbo poſwiádczić. Mącz 67d.
β. W sposób pośredni: dać do zrozumienia za pomocą tekstu nie zawierającego wprost danej myśli lub za pomocą działania albo znaku umownego (104):

okazać kogo (4), co (62): SeklKat M4v; MurzHist Iv; A ták tu [tj. mówiąc to] dwie rzecży okázáć racżył. Iednę/ iż ieſt ták miłoſiemy iż wiele może wyćirpieć cżłowiekowi nędznemu [...]. A druga/ iż nam náukę dawa/ ábychmy tákże [= tak samo] cżynili RejPos 85v, 19, 39, 46v, 81v, 82 (15); Iż ten ieſt zwycżay piſmá ś. á zwłáſzcżá gdy Bog po cżynić ſlubuie/ że chcąc okázáć pewność ſwoiey obietnice/ nie mowi iáko o rzecży przyſzłey/ ále iáko przeſzłey CzechRozm 133; CzechEp 417. Cf okazać kogo, co, ze zdaniem przydawkowym; cum A cum inf, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

okazać kogo, co, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (3): SeklKat T3; [mówiąc: Oddajcie co cesarskie cesarzowi itd.] okazáć też záſię racżył pochlebſtwo ſwiátá thego/ iáki ſie też iad á ſzkodliwa zarázá w nim zámknąć á okazáć może RejPos 251; NiemObr 118.

okazać komu (29): MurzHist Iv; BibRadz I 201b marg, II 34d marg; O wielkieſz to ſłowá/ á wiele z nich káżdy wierny zrozumieć może. Abowiem dwie rzecży nam ten wſzechmogący Pan thu ku náuce náſzey okázáć racżył. RejPos 39, 5v, 19, 37v, 77v, 126 (13). Cf Zwroty, W przen.

okazać czym [w tym: ktoremi słowy (1)] (7): MurzHist T4v; MurzNT 46; GliczKsiąż B3v; SienLekAndr a2; okazał tym kuńſztem [tj. żartem] Károlus co pijańſtwo vmie. WerGośc 247. Cf »okazać podobieństwem«.

okazać na kim, na czym [= na przykładzie kogo, czego] (4): Bo to [że Bog karze łakomstwo] Pan okazał ieſzcże ná oney Mánnie/ iż gdy iey więcey żydowie bráli niż im potrzebá byłá/ tedy ſie im w robaki obrácáłá. RejPos 81v, 26v, [77]v, 126.

okazać nad kim [= na przykładzie kogo] (1): Bóg nademną nędźnem okazać raczył/ iakomuśię ta niezbożnośc a lekkośc ięmu wyrządzoná niepodobá. MurzHist H2.

okazać w czym [= w tekście] (5): Bliznego rozumiey ſobie nie iedno krewnego ſwego/ ale też wſzelkiego człowieka [...]/ ták iako go ſam pan Chriſtus raczył okazac woney przypowieſczy ktorą dal o zranionym przydrodze lezączym SeklKat M4v; Abowiem Pan náſz [...] wſzytko z dáleká przepátrował/ [...] iáko y cżym miał być [naród ludzki] vwodzon przez ten márny ſwiát/ [...] od ſwiętey wpley iego. Ták iáko nam y w they Ewányeliey niżey nápiſáney okázać racżył RejPos 161, 58v, 120, 126.

okazać w kim, w czym [= na przykładzie kogo, czego] (14): Lec wám Bóg/ rzécz taką we mnie okázał/ [...] abych wám był na przykłád MurzHist Iv; Wthym widzeniu chciał okázáć Pan Micheaſzowi/ iáko ſię ſpráwuie kiedy poſyła Anioły ſwe ták złe iáko y dobre/ ku wypełnieniu woley ſwoiey. BibRadz I 201b marg; Pátrzayże co tu zá táiemnice ſwoie Pan w nim [uzdrowionym paralityku] okázáć racżył/ iż nie piſze tu Ewányeliſtá áby kto zá nim prośił/ iedno zgołá piſze/ iż vźrzawſzy Pan wiárę ich/ rzekł nędznikowi onemu: Wierz też ty motno [...]/ á będą tobie odpuſzcżony grzechy twoie. RejPos 234, 19, 46v, 75, 82, 255v (10); Iáko ſię to pokazáło w oney Gilberćie, ktorą Ianem 8. názwáli: która ono w Proceſsyą dziećię vrodziłą. A przedtym co wiedzieć co bywáło, niż ták Bog ſpráwiedliwy okazał, w tey iedney białej głowie, tę wſzetecżnicę ſproſną [tj. papiestwo jako nierządnicę z Apokalipsy]. CzechEp 417. Cf »fizerunk okazać«.

cum A cum inf (1): Ale to co on wedle litery/ o rzecży dawno przeſzłey/ wſzyſtkim przycżyta/ to też Ewánieliſta z oſobna Iezuſowi Pánu nieiákim ſpoſobem duchownym przypiſuie/ áby go też tym ſámym okazał być prawdźiwym Izráelcżykiem. CzechRozm 143v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (36); że, iż (48), jako ‘że’ (7), zaimek pytajny (4), aby (2)] (61): MurzHist H2; MurzNT 46; GliczKsiąż B3v; KrowObr 49, 223; BibRadz I 201b marg, II 27b marg, 34d marg; Digitum tollere, Znać ſie być przewiciężonym/ álbo okázáć że chce targ trzimáć/ kupią wziąć y zápłáćić. Mącz 88d; SienLekAndr a2; RejAp 92; Pátrzáyże dáley/ iáko to Pan thu ná ſynu ſwoim okázáć racżył/ iż on záwżdy ma pilną ſtraż nád wiernemi ſwemi. RejPos 26v; Pátrzayże pilno co nád tym ſwiętym Apoſthołem Pan náſz [...] ná pocieſzliwy przykład vcżynić racżył. Napirwey to okázáć racżył/ áby nikt nie dufał żadney ſpráwie/ żadnemu doſtoieńſtwu/ ani mocy ſwoiey/ ieſli nie będzie łáſki á miłoſierdzya á wſpomożenia miał od tego Páná ſwoiego RejPos 120v; A iż im kazał iść á vkázáć ſie kápłanom/ było do tego wiele przycżyn. Iedná/ iżby to był okazał/ iż on zakonu á vſtaw ſwoich y ceremoniy dawnych/ ieſzcże żadnych łámáć niechciał RejPos 214v, 5v, 16, 26v, 28, 30 (39); CzechRozm 5, 110v; CzechEp 170, 254; WerGośc 247; OrzJan 44; WujNT 121, 365, 408, 556, 2.Cor 11 arg.

Zwroty: »fizerunk [czego w kim] okazać« (1): Y ćiebie miłe dźiećię/ ták vczę: áby powſtawſzy ze ſnu twego/ [...] Pánu dźiękował: że obraz śmierći od ćiebie oddaliwſzy/ fizerunk przyſzłégo zmartwywſtánia w tobie okazał: wzbudźił ćie BiałKat 233v.

»jawnie, jaśnie, jawnie a jaśnie okazać« [w tym: co komu (2)] [szyk zmienny] (2:1:1): W Ewányeliey tey dziſieyſzey niżey nápiſáney/ okazáć nam racżył náſz miłośćiwy Pan/ ácż w przypowieśći/ ále iednák iáwnie/ ſpráwę kroleſtwá ſwego ſwiętego. RejPos 58v; [Chrystus mówi:] iż tobie tego [że Chrystus jest synem Bogá] Pietrzę ciáło áni kreẃ nie obiáwiło/ áleć to obiáwił Bog Ociec moy niebieſki [...]. Tu iuż iáwnie á iáſnie Pan okázáć racżył/ á podeprzeć onych piſm ſwiętych wſzytkich/ iż iedno ten ma obiáwienie prawdziwe od Bogá Oycá niebieſkiego/ kthory nic inſzego nie wyznawa/ [...] iedno to ſámo imię ſwięte iego Iezus. RejPos 300v, 75, 223v.

»okazać w personie [czyjej]« (1): Y cy nimniey grzeſzą ktorzy dufaią w ſwey godnoſcy/ [...] takowe ſyn boży okazał w perſonie pharizeuſſa ze niebędą ych proſby wyſluchane. SeklKat T3.

»[co] okazać podobieństwem, [czyim] przykładem« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (1:1): Wiemći o tym co przeſzło/ ále tego niewiem co przyść ma. Tedy on rzekł/ ſtańże mi po práwey ręce/ á ia to tobie okażę podobieńſtwem [et demonstrabo tibi interpretationem similitudinis]. BudBib 4.Esdr 4/45[47]; SarnStat 638.

»okazać po sobie« (1): ten też płod nye będzye miał nie z obietnicą moią/ ktoramći dał o rozmnożeniu narodu twego/ [...] wyrzuć go y z mátką yego weſpołek. Ktoremi ſlowy okazał to po ſobye pan bog że nyechce tego áby ſye kyedy ludzye okrom małżeńſtwá rodzili. GliczKsiąż B3v.

»okazać światu« (1): chciał to okázáć ſwiátu nędznemu/ iáko ieſt rzecż brzydliwa á w wielkim omierżeniu v niego/ niewdzyęcżność ſwiátá tego łaſk á dobrodzyeyſtw iemu nádánych od niego. RejPos 321.

»okazać wolą swoję« (1): virzáwſzy nieiaki kordek/ prętko śię rzucił do niego i porwáwſzy j chciał śię im wielką mocą przebić/ á tém okázáł wolą ſwoię ktoryi przedtym gdy go pytáno niechciał powiedźiéć. MurzHist T4v.

Szeregi: »okazać a objaśnić« [szyk 1:1] (2): Słuchayże [...] iáko poduſzcżyć racżył Tomáſzá ſwiętego/ áby go pythał o tę drogę/ áby ią ieſzcże ſzyrzey á beſpiecżniey obiáśnić á okázáć thym wiernym ſwoim racżył RejPos 293, 286.

»okazać i opisać« (1): (nagł) Stephan Król, przyczyny rozwodu ſwym przykłádem okazał y opiſał. (–) [...] obiecuiemy y przyrzékamy/ zá ſię y zá potomki náſzé Króle Polſkié/ [...] okróm tákowych przyczyn/ któré piſmem y ſłowem Bożym ſą wyráżoné/ żadnych okáziy do niemieſzkánia powinnégo w małżeńſtwie/ álbo do rozwodu ſzukáć ſobie nie będźiemy. SarnStat 638.

»zalecić i okazać« (1): Ale dźiáło ſię to/ iż Bog tą ſpráwą chćiał ſyná ſwego miłego páná Iezuſá/ zálećić/ y okázáć/ iákim być miał/ to ieſt/ zbáwićielem świátá NiemObr 118.

W przen (12):
Zwrot: »okazać drogę, ścieżki [w tym: jaką jakie (6), czego (2), ku czemu (1)]« [w tym: komu (9)] = wskazać sposób postępowania [szyk zmienny] (11:1): SeklKat I2v; áby dzieći ſwe ſuknyą á odzyenim tákim/ kthoreby im y do Bogá pomogło/ y ku cnocye drogę okazáło/ opatrzáli GliczKsiąż E7v; LubPs K2, P3v; BibRadz II 14c marg; RejPos 57, 72, 143v; Mnie okaż/ pánie/ drogi świętobliwé/ Mnie okaż śćiéſzki ſwé nieobłędliwé. KochPs 34, 44, 208.
b. Udowodnić, wykazać, potwierdzić wiarygodnie; ostendere Vulg, Modrz; demonstrare Modrz, JanStat; exhibere, probare, producere, proferre Mącz; declarare Modrz; docere JanStat (191):

okazać co (48): BielŻyw 14; KromRozm III L8v; GliczKsiąż P2; LubPs P3; oglądáli onę źiemię/ nábráwſſy tám tych vżytkow y owocow/ áby okazáli hoyność iey/ przynieſli do nas Leop Deut 1/25; LeovPrzep K; iż niechciał ni w cżym namniey wykrocżyć z zakonu w żadnych ſpráwach ſwoich. Iáko to okazał y thu przy obrzezániu ſwoim RejPos 33, 24, 26v, 35v, 41, 75v [2 r.] (12); HistLan Cv; Widźiſz/ o pánie/ iáwną krzywdę moię/ Nie rácz iéy milczeć: okaż bytność ſwoię Przy mnie ſwym ſłudze. KochPs 50, 158; CzechEp 274; NiemObr 108; O Bárwiérzu niebieſki/ [...] Okaż moc ſwéy broni [tj. brzytwy] KochBr 152; WujNT Hebr 6/17, Iac 2/18 [2 r.]. Cf okazać co u kogo; cum A cum inf; Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

okazać co u kogo [= komu] (1): wźiąwſzy broń w ręce bili ſię ſpołnie/ áż ſię do vpadu poſiekli/ y od ſwych ran polegli/ czym przeważność Polſkiey cnoty v Pogánow okazáli. StryjKron 607.

okazać kogo kim [= jako kogo] (2): Iezu ktorys miedzy łotri ciebie prawdziwym ſędzią dobrych y złych rzecży okazał. TarDuch C5v. Cf »sam siebie okazać«.

okazać z czego [= czym] (2): MurzNT 111; okaż mi wiárę twą bez vczynkow: á ia tobie okażę wiárę moię z vczynkow (marg) moich. G. (-) WujNT Iac 2/18.

okazać komu (16): ſzaty im nowe zdziaławſzy á darowawſzy, ku rodziczom ie poſłał, aby ſtąd miłoſiernoſć nie przijacielom okazał, iż mogąc im zle vczynić, nieucżynił BielŻyw 14; KromRozm II i2; Mącz 504b; HistHel B4v; CzechEp 274; NiemObr 108, 124; GrabowSet R4; WujNT Hebr 6/17, Iac 2/18 [2 r.]; SiebRozmyśl A3. Cf »jawnie okazać«, »okazać światu«.

okazać przez co (1): Wſzechmocność thwoię wielbili/ żeś przez dźiw okázáć racżył/ iákoś Sług ſwych nie przebácżył. ArtKanc I18v.

okazać czym (12): friyerze/ gámraty/ y cudzołożniki záwżdy pan Bog karze/ y nyechce nigdy cyerpyeć tey złosći w rodzáyu ludzkyem/ yáko też tho ſam gnyewányem ſwem nye raz okazał/ gdy te ludzye/ ktorzy ſie kocháli wtem záwſſe ſrogo karał. GliczKsiąż P2; Y niechciał omieſzkáć thego okazáć/ [...] iż on w tym ſtanie [małżeńskim] ſobie nawiętſze kochánie ſwoie położyć racżył/ co okazał y bytnoſcią ſwą/ y dobrodzieyſtwem ſwym RejPos 41, 335v; StryjKron 607; NiemObr 176. Cf »skutkiem okazać«.

okazać nad kim [= na przykładzie kogo] (6): LubPs ii; RejPos 26v, 56v, 81v, [279]v; A chociaſz ſie zda iż kto vpadł iuż w ſwey rzecży. Przedſię go on podnieſie á wyrwie s trudnośći/ Iego żáłość przywiedzie ku wielkiey rádośći. Co okazał y nád tym dziáduſzkiem vbogim HistLan Cv.

okazać na kim, na czym [= na przykładzie kogo, czego] (7): okázáć to racżył ná wielu ludziach ſwiętych/ ácż im kęs odwłocżył wyſłuchánia ſwoiego dla więtſzey pociechy ich/ ále ich iednák nigdy w proſbach ich opuſzcżáć nie racżył. RejPos 75v, 75v, 120v, 283v [2 r.], 309. Cf »okazać na sobie«.

okazać w kim, w czym [= na przykładzie kogo, czego] (4): KromRozm II x2v; RejPos 336v; Modli ſię Páſterz/ modlą ſię też owiecżki/ klęcży Páſterz/ klęcżą owiecżki/ [...] áby iáko w Wierze/ ták y w tych obchodách do wiáry należących okazáli/ iż to ieſt idea oney coeleſtis Hieruſalem ReszList 186. Cſ »okazać w osobie«.

cum A cum inf (1): Widźiſz yáko to Apoſtołowye vſtáwy y przykazánya Páńſkye odmyenyáli. A yednák w tym nic nye wykroczyli [...]: Y owſſem okazáli w tym władzą duchá śwyętego/ nye mnyeyſſą być niż páná Kryſtuſowę KromRozm II x2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (14); że, iż (25), zaimek pytajny (7), jako ‘że’ (3)] (35): iako rzecż poſpolitą miłowali/ Władiſlaw y Ludwik to ſą okazali. KlerPow 3; RejPs 96v, 178v; A iuż nicż niemieſzkaiąc chcę okazać panie Zeć dalibog pomyſlę czos przełożył na mię RejJóz L2; MurzNT 111; KromRozm II i2; Ktorego [Józefa] w ſrogim wyęzyeniu tám długo trzymano [...]. Do tąd áż Pan Bog okazał/ iż nie winyen nye był LubPs Y; Leop Iudith 6/15, Sap 12/13; BibRadz I 6c marg; Mącz 504b; GrzepGeom B3; RejPos 81v, 84v, 177, 221v, 244, [279]v, 335v; HistHel B4v; KochOdpr C2 [2 r.]; Okazał/ co może boiem Woiuiąc zá ludem ſwoiem KochPs 148; CzechEp 385; CzechEpPOrz **v; NiemObr 124, 176; ReszList 186; KochPieś 45; ArtKanc I18v, L20v; ActReg 15; GrabowSet F, R4; SiebRozmyśl A3.

Fraza: »jako okazał« (6): GliczKsiąż P2; dzyęk cżynienie ieſth w tym Pſalmie/ iż Pan Bog lud ſwoy á koſcioł wiernych/ ácż dopuſzcża ná trapyenie/ wſzákoż go iednák z łáſki ſwey nie opuſzcża/ á s cżáſem możnoſcią ręki ſwey dziwnie gi wybawiáć racży. Iáko to okazał gdy lud ſwoy z mocy okrutnego Fáráoná wywieść racżył ſuchemi/ nogámi przez morze cżyrwone. LubPs P3, ii; RejPos 26v, 33, 56v.
Zwroty: »jawnie, jaśnie a jawnie okazać« [w tym: komu (2), co (1)] [szyk zmienny] (4:1): RejPs 96v; Bo ten pan im dłużey karze tu cżłowieká wiernego/ Tym mu to hoyniey nágradza z miłoſierdzya ſwoiego. Iáko nád tym mężem ſwiętym Iobem okazał iáwnie LubPs ii; iákobychmy ſie w tobie przypátrzyli Bogu Oycu twemu/ tho ieſt/ ſpołecżnemu Boſtwu onemu twemu w Troycy iedynemu/ ktore nam w tobie y we wſzytkich ſpráwach twoich iáſnie á iáwnie okázáć racżył. RejPos 336v; tedy tákiego [papież] klnie: odpowieda mu: poddáne przećiw niemu pobudza [...] etc. Aby to [papież] iáwnie okazał/ iż tytuł iego/ ſeruus ſeruorum Dei, ſługá ſług Bożych/ per Antiphraſim ma być rozumian. CzechEp 385; NiemObr 176.

»niewinność [przed kim] okazać« (1): kiediſz wolny prziſtęp nędzny cżłek będę miał/ Abych niewinność ſwoię przed Bogyem okazał. LubPs L4.

»[co] okazać w osobie [czyjej]« (1): A ſtworzywſzy go [człowieka] ná kſtałt Boſtwá ſwego/ co to okazał w oſobie ſyná ſwoiego/ ni nacż go inſzego nie chowa [...]/ iedno áby mu potym dał opánowáć przy ſobie wſzytki rádośći niebá ſwego. RejPos 142v.

»sam siebie [kim] okazać« (1): áby ten ktory vcży/ wſzyſtkim śie przyſtoſowáć/ á wſzyſtki Pánu Chriſtuſowi pozyſkáć/ y ſam śiebie wiernym ſługą y ſzáfárzem mogł okázáć KuczbKat 5.

»okazać na sobie« (1): Ieſli tedy [Grecy] krzywdę W tym ſie mieć rozumieią/ że Helenę vnioſł ALEXánder: niechayże okażą ná ſobie Sámi naprzod [oddając uprowadzoną Medeę]/ iáko ten gwałt winien nágradzáć KochOdpr C2.

»skutkiem, rzeczą, uczynkiem, z skutkiem okazać« [w tym: co (2)] = probare factis Mącz [szyk zmienny] (4:2:1:1): będę ſie oto ſtárał ábych nietylko otem myſlił álbo powiedał ále y ſkudkiem [!] to okazał iż ſą vmnie w wielkiey powadze ſwięte náuki twoie. RejPs 178v; LibLeg 11/170; Rzeczą okazał/ iż bárzo dobrze onę ich rádę zrozumiał gdźie tu ludzkiem ſpoſobem mowi dla náſzey proſtoty. BibRadz I 6c marg; Mącz 323c; RejAp 29v; Iż chceſz być Oycem łáſkáwym/ okáżże to z ſkutkiem práwym ArtKanc L20v, A13; ActReg 15.

»okazać [co] światu wszemu« (2): Láskaw ieſt pan ludu ſwemu/ Okazał to świátu wſzemu KochPs 190, 190.

»okazać znacznie« (1): Y okazał ći znácznie/ że ćię ták miłował/ Iż właſnym zdrowiém ſwoim to zápieczętował. SiebRozmyśl A3.

»okazać znak« [szyk zmienny] (2): BibRadz II 7b marg; Tám płácz vſtał/ y wzdychánié. A rádośći náſtąpiły Ná to mieyſce [...]. Tám pogánin zazdrośćiwy Znak (powiáda) niewątpliwy Okazał bóg świátu wſzemu/ Ze ieſt łáſkaw ludu temu. KochPs 190.

Szereg: »dowieść, okazać« (1): Probare factis, Vczinkiem dowieść/ okázáć. Mącz 323c.
Przen [kogo, co] (3):

okazać kim [= jako kogo] (1): moie Rządź ſmyſły/ by godnie dobrodźieyſtwá twoie Przyimuiąc/ mnie ſynem godnym okazáły GrabowSet C3.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): SkarJedn 125 cf »czas okazał«.

Frazy: »czas okazał« = okazało się później (1): A iż nie tylko vrzędowne/ ále y práwe á święte było to S. Wiktorá roſkazánie/ á nie ſłuſzne Polikrátá y innych Azyáńſkich Biſkupow zprzećiwienie: to potym cżás okazał y Koncylium Niceńſkie SkarJedn 125.

»sama rzecz okazała« = samo się okazało (1): co pewnego ábo długo trwáiącego poſtánowić mogą ći/ ktorzi [...] tych náuk/ ktore zámykáią w ſobie źrzodłá praw y wſzytkiey przyſtoynośći/ nic nieumieią? ſámá to rzecż cżęſto iuż iáſnie okazáłá [res ipsa saepius iám declaravit]. ModrzBaz 97.

Zwrot: »jaśnie okazać« (1): ModrzBaz 97 cf »sama rzecz okazała«.
α. Za pomocą dowodów rzeczowych lub argumentów [w tym: z podmiotem nieosobowym (2)] (110):

okazać kogo, co (70): tedy to jest powinien każdy urząd WKM: usprawiedliwić się przed osobą WKM każdemu, kto by na nie żałował, abo okazać przyczynę, że w tym krzyw nie jest, ocz go winują. Diar 45, 46, 49; GroicPorz x4v; KrowObr 26v; UstPraw Kv; BibRadz *5v; Summa est in testibus, Swiadkowie to okażą/ wſziſtko ná ſwiakách [!] náleży. Mącz 431c; RejPos 69v; GrzegŚm A3; RejZwierc 55v; WujJud 39v, 200; ábyſmy y tu ná pocżątku wielką niemiłość Pánow Duchownych Rzymſkich przećiw ſobie okazáli/ ktorzy nas [...] Heretykámi poſądzáią/ położył ſie tu cżytelniku miły Dekret Ceſárzow Rzymſkich ſtárych/ z ktorego ſie ſpráwić będźieſz mogł ſnádnie/ kogo ná on cżás zá Heretiká miano. WujJudConf 19v; CzechRozm A7, 15, 153v; A iżbych tego iáśniey dowiodł com powiedźiał/ tedy to ieſzcże w roznych wiekoch/ oſobách/ ſtaniech/ y w roznych rzecżách okázáć trzebá [in personis ... demonstrandum est]. ModrzBaz 9v; StryjKron 59 [2 r.]; NiemObr 51, 68, 92, 93, 116, 124; Phil F2; chcemy áby ći wſzyſcy którzy ſummy máią/ albo mieć ſie mienią/ ná przyſzłym Séymie té ſummy okazáli SarnStat 1203, 1285. Cf okazać co per aliquam rem; co w czym; Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

okazać co per aliquam rem (1): iużći tu nie iedná będzie oſobá [tj. złączona natura ludzka z boską w Chrystusie] do tego okupu/ do śmierći/ do zaſługi/ ále ich wiele: w ktorych [tj. pisząc o nich] ignotum per magis ignotum X.K. chce okázáć/ rzecż nie widáną áni ſłycháną/ przez tę ktorey też nigdy nie było CzechEp 148.

okazać co w czym [= w tekście] (1): W tych kſięgach náukę mądrośći y vmieiętnoſći ſpiſał Iezus ſyn Syráchow [...] w ktorych okazał mądrość ſerca ſwego. BibRadz Eccli 50/28.

okazać z kogo, z czego [= na podstawie (czyjego) tekstu] (12): KromRozm I E4v; KrowObr 26v; Muśiſz thu ſpiſmá okazáć fáłſz Antykryſtow o duſzy GrzegŚm A3; CzechRozm 15, 107, 153v; Aleby mi cżáſu nie żal/ okazałbych to nie tylko ze Mſzałá/ iż oni ſą Sábelliani CzechEp 313, 96, 130; NiemObr 93, 124, 145.

okazać komu (22): KromRozm I K4v; KromRozm II d, f3v; Diar 75; DiarDop 98; KrowObr 20v; Leop Iudith 6/2; UstPraw G; przy mnie ſtoi cnotá. Pod tey chorągwi[ą] ſtoię/ tey ſłużę naraczey/ Poki mi nie okaże Szácunkarz ináczey. Prot D4v; gdy okazał Doktorom onym żydowſkim w bożnicy ich/ nie cżłowiecżeńſką áni ſwiáthá tego/ ále práwie niebieſką á Boſką náukę ſwoię/ w młodośći ſwoiey. RejPos 69v; BiałKat 151; RejZwierc 55v; WujJud 42, 57, 59v; CzechRozm 79v, 85v, 107; NiemObr 68, 91, 92; SarnStat 96.

okazać kim (7), czym (18): Diar 46; KuczbKat 110; iákobym mátáctwo to ſproſne/ [...] piſmy świętymi Prorockimi y Apoſtolſkimi/ y okazał/ y zborzył. CzechRozm A7; wezmę to przedśię/ cżymbych zacność y pewność piſmá ś. okázáć [...] mogł. NiemObr 68, 51, 91, 99, 135; ieſliby kto [...] okazał to iáſnémi documenty/ żeſmy tákową wieś [...] od niego przyięli: [...] powinni będźiemy záśię onému tęż wieś [...] wróćić SarnStat 90. Cf »okazać dowodem«, »okazać przykładem«, »świadki, świadectwem okazać«.

okazać przed kim (3): SarnStat 96; Aby żaden rycerſkiego ſtanu cżłowiek/ nie mogł adire haereditatem et poſſeſionem bonorum terreſtrium [...]/ áżby pierwey przed Krolem Iego Mośćią [...] okazał ieśliż vmie to co iego rycerſkiemu ſtanowi należy GrabPospR K3. Cf »okazać przed sądem«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (19); że, iż (40), jako ‘że’ (5), jeśli ‘czy’ (4), żeby (1), zaimek pytajny (1)] (51): LibLeg 11/137v, 159; yeſli mu [kacerzowi] okażeſz iż ták oycowye ſwięći/ Concylia/ y koſćioł poſpolity rozumyał y rozumye Odpowyeć/ iż to wymyſly ludzkye KromRozm I K4v, Dv, E4v; KromRozm II d, f3v; Diar 65, 75; DiarDop 98; GroicPorz r4v, dd2v; KrowObr 20v; Niepowiećieli mi kto tho ieſt co ziada ten ták wielki nakład/ pomrzećie. Ale ieſli to okażećie/ że tho Bel ziada/ vmrze Dániel Leop Dan 14/8, Iudith 6/2; á gdzye Scrutinium [= badanie] okaże iż kto zábił/ thedy o wieżę przes iego Krolewſką M. ma być pozwan. UstPraw K2, Kv; BielKron 465v; Mącz 117b, 199d; á żeby tho prawdá byłá okażę to. BiałKat 148v; My ſzátáná nie ſłucháiąc/ áni dowodów iego z Lutrem/ okażemy: iż Mſza y przez piſmo święté ieſt nam podaná BiałKat 341, 143v, 151, 338v; KuczbKat 90, 110, 170; WujJud 42, 57, 59v, 248; CzechRozm 79v, 85v, 107; ModrzBaz 28; CzechEp 52, 53, 96, 313; NiemObr 41, 51, 52, 157; WujNT przedm 12; ná przyſzłym Séymie okazáć to kśięża máią/ ieſli Szołtyśi ich álbo Woytowie od woiennéy ſłużby wolni ſą SarnStat 300, 90, 94, 96, 611; GrabPospR K3. [Cf też wyżej »czas okazał«.]

W połączeniu szeregowym (1): áby káżdy [...] powinien ſwą niewinność ſobie równémi w ſtanie y w powadze świádki w téy liczbie/ iákoby ſzláchectwá ſwégo dowodźić miał/ obiáſnić/ oczyśćić/ okázáć SarnStat 703.

Fraza: »jakosmy okazali« (2): BibRadz *5v; to nam opowiedáią o Bogu iż on wſzytki rzecży ſpráwił [...] choćiaż niebieſkie/ choćiaż źiemſkie/ choćiaż wodne/ choćiaż podźiemne/ iákoſmy okazáli z ſámych ſłow piſm ś. CzechEp 130.
Zwroty: »okazać dowodem« [w tym: co (2)] [szyk zmienny] (4): zoſthawylyſzmi tho panv Voyewodzye gdzye bi tho okazacz mogl ſlvſnemy dowodi yſch mv Borzoboathi wynyen yeſth LibLeg 11/159; GroicPorz ee2v; gdziebych ia w.m. ſpor dzierżał/ á okazał wſzytko inácżey/ ſłuſznemi [...] dowody/ tedybyś ſie W.M. czofnąć mogł názad GórnDworz N; KuczbKat 90.

»jaśnie, jawnie okazać« [w tym: kogo, co (2)] = in medium producere a. proferre, subicere oculis Mącz [szyk zmienny] (3:2): Mącz 163a, 213b; NiemObr 99, 145; W czym áby nie rzekli/ że ich potwarzamy/ okażę to iáśnie nie iednym przykłádem. WujNT przedm 4.

»okazać niewinność« = avertere crimen a se, exhibere iustitiam Mącz; demonstrare innocentiam JanStat [szyk zmienny] (13): Diar 46; Gdyż tu then. N. ſtánąwſzy przed Sądem okazał wedle Práwá niewinnoſć ſwoię GroicPorz o2, n4v, o, hh4v; UstPraw G [2 r.]; Mącz 151d, 401a, 487a; nielza/ iedno y X.K. y inſzym ſłuſzną ſpráwę o ſobie dáć: y niewinność náſzę okázáć. NiemObr 91; ten vćiekáiący [...] będźie ſie świadczył/ iżeſmy mu/ álbo Stároſtá náſz okázáć niewinnośći [ad expurgandum ipsum admittere JanStat 627] ſwéy niechćieli dopuśćić SarnStat 156, 703.

»prawo okazać« (1): A gdyby byli bráciá álbo śioſtry nierozdzyelne/ [...] á ktemu iżby woźny vrzędnie pozew położył/ ná ktorymby ſtáło/ y s tymi wſzytkimi ktorzyby ſię mienili do tego imienia iákie práwo mieć/ ánoby nieſtali/ áni ſwey ſpráwiedliwoſći y práwá nieokazáli: Tedy Sędzya ma ſkaźń vczynić UstPraw G2v.

»okazać przykładem« [w tym: co (2)] (4): BiałKat 338v; KuczbKat 375; Tylko to okażę kilkąnaśćie przykłádow/ że w Graeckim texćie ieſt y śiłá przyſad niepotrzebnych WujNT przedm 12, przedm 4.

»okazać przed sądem« (1): tá ſtroná ktora o nakłády pozywa/ ma okázáć przed Sądem/ iáko pozwáną Stronę pierwey przewyćiężyłá Práwem w głowney rzeczy. GroicPorz dd2v.

»okazać świadectwem, świadki« (1) = demonstrare teste JanStat [szyk 1:1] (1:1): pozwalamy: áby káżdy ktoby ieno miał ſie czego ſłuſznie vpomináć/ nam ná Séymie przed Rewizormi témi okazał dowodnym świádectwem: iż mu to [...] nullo iure wźięto SarnStat 96, 703.

»[co] źrzetelnie okazać« (1): Wiele ludźi od dawnych cżáſow/ ważyli ſię tego mowić/ y piſáć/ o Boſtwie páná Chriſtuſowym/ cżego żadnym piſmem iáśnie y źrzetelnie podeprzeć y okázáć nie mogli. NiemObr 99.

Szereg: »dowieść i okazać« [szyk 6:2] (8): pámyętaſz iżemći nyedawno okazał y dowyodł/ iż nyetym vmyſlem piſáli Ewányeliſtowye/ y drudzy Apoſtołowye/ áby wſſyſtek zakon krzeſciyáńſki zebráli KromRozm II f3v; CzechRozm 79v; CzechEp 52; NiemObr 52, 91, 106, 135, 145.
Przen [kogo jakiego] (1): A ſnadz prawda vżywie wzdy vrzędu ſwego A mnię z cżaſem okaże ni w cżym niewinnego RejJóz Hv.
c. Ujawnić to, co poprzednio było niewiadome; declarare, revelare PolAnt; detegere Modrz [w tym: co (10)] (13): ia nie ſzukam chwały ſwoiey/ chocia wy mnie w pocżćiwośći nie macie/ ieſt ten kto ią okaże RejPos 85v.

okazać kogo kim [= jako kogo] w czym [= za pomocą czego] (1): A iż Bog iuſz dáley niechćiał ták wielkiego bluznierſtwá wáſzego ćierpieć/ przetoſz was wtym Mſzale Diiabelſkim chćiał wſzyſtkiemu ſwiátu kácerzmi okázáć KrowObr 192.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Okazał teſz tho Bog potym iáwnie/ y odkrył przed wſzyſtkim ſwiátem/ iż Ian oſmy/ niewiáſthá nietzyſta Papieżem byłá KrowObr 234.

Zwroty: »okazać na jaśnią« [szyk zmienny] (2): BibRadz *2v; Ieſt inſzych rzecży wiele ták drobnych á nieznácżnych/ że ich żaden obácżyć niemoże/ [...] ktore ia wedle możnośći moiey vmyśliłem odkryć/ á ná iáśnią okázáć. ModrzBaz 6v.

»okazać jawnie« (1): KrowObr 234 cf Ze zdaniem.

»przed wszystkim światem, wszystkiemu światu okazać« [szyk zmienny] (2:1): Ale iż Pan Bog [...] niechćiał dáley ćierpieć fałſzywey náuki przykrytey obłudy/ przetho ią ták chćiał przed wſzyſtkim ſwiátem okázáć. KrowObr B4, 192, 234.

Szereg: »odkryć a (i) okazać« [szyk 2:1] (2): KrowObr 234; Captiones refellere, odkryć á okázać chytrośći Mącz 35b; ModrzBaz 6v.
W przen (1):
Zwrot: »okazać przez ręce [czyje]« (1): odiął był z pośrzodká ich zakon ſwoy/ ktory potym áż zá Iozyaſza onego dobrego Krolá okazał ná iáśnią przez ręce Elcyaſzá Kápłaná y Sáfáná Kánclerzá iego. BibRadz *2v.
Przen (6):

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zaimek pytajny] (2): 11 Y ſam P. Chriſtus ieſt fundámentem. 12 Ná ktorym kto zle ábo dobrze buduie/ okaże to dzień ſądu Bożego. WujNT 1.Cor 3 arg; VotSzl B3.

Frazy: »czas okaże« = okaże się później (3): człowiek nie ieſt wto ták opátrzon ſczodrze/ Aby wiedźiał co z iego lepſzym: czás to potym Okaże KochDz 109; Phil N3; VotSzl B3.

»okaże dzień« = dies declarabit PolAnt [szyk zmienny] (2): Káżdego robotá iawna będźie/ bo dźień okaże BibRadz 1.Cor 3/13; WujNT 1.Cor 3 arg.

Zwrot: »jawnie okazać« (1): Niebioſá iáwnie okażą złoſć iego BibRadz Iob 20/27.
d. Dać poznać swoje cechy; ostendere HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz; facere Vulg, Mącz, PolAnt.; manifestare PolAnt, Vulg; persuadere PolAnt; exhibere, indicare Mącz; dare, edere, exserere, prodere Modrz; ostentare Vulg [w tym: co (177)] (186):
Przen (5):
Zwroty: »podobieństwo [jakie] [= że jest podobny do czego] okazać« (1): ábowiem prętko będzie obaczono ſſaleńſtwo iego/ kthore ſnadz wſobie wſſytko podobieńſtwo zwierzęce okaże. RejPs 73.

»w sobie okazać« (1): RejPs 73 cſ »podobieństwo okazać«.

a) O Bogu: stworzyć na. swoje podobieństwo [w kim] (4): gdy Pan Bog cżłowieká/ Racżył pirwſzego ſtworzyć zá ſtárego wieká. [...] wiele w nim y kſtałtow ſwoich był okazał/ Bo mu był nieśmiertelność z niewinnoſcią przydał. RejWiz 133; Pan iſtność ſwą w cżłowieku okazał. RejWiz 187 marg [idem] Ddv; RejPos 321.
α. W celowym działaniu: zaprezentować, wykazać się czymś, pokazać co się umie; popisać się czymś (135): KlerPow 9; ále my ſiły náſze mężnie okáżmy. HistAl D7v; RejWiz 115; Pan niech okaże chwałę ſwoię [glorificet Dominus] BibRadz Is 66/5; Mącz 323c; kiedy ſie im okręt rozbije/ tedy ſie káżdy miece do żaglu/ káżdyby chciał iákie miſterfthwo okázáć RejPos 316v, 38v marg, 43, 43v, 142, [308]v; GrzegŚm 59; KuczbKat 50; KarnNap F2v; KochPs 29; Ták dwá Polacy dzielność ſławną okazáli StryjKron 602; KochFr 126; WujNT Ioann 2/11, 1.Tim 1 arg; CzahTr K2v.

okazać komu, czemu (24): RejPs 165; LubPs aa4; BibRadz Sap 16/8; BielKron 1v; Mącz 471c; RejPos 3, 40v, 59v; CzechEp 190; wielkiego podziwienia godzien ieſt on zacny Conſul Rzymſki Fábricyus/ kthory nieprzyjacielowi ſwemu/ s kthorym wiodł woynę/ wiárę ſwą y cnotę zacnemu Hetmánowi należącą okazał. Phil O3; GrabowSet N2v. Cf »jawnie okazać«, »okazać możność«, »światu okazać«.

okazać nad kim, nad czym [= wobec kogo, czego] (15): ia w źiemi niewolſtwá mego będę ſie mu wyznawał: że okazał máieſtat ſwoy nád ludem grzeſſnym. Leop Tob 13/7, Rom 9/23; gdy chwałę ſwą okażę [cum glorificatus fuero] nád Fáráonem/ nád wozy/ y nád ieźdnemi iego. BibRadz Ex 14/18, Ex 14/4; RejPos 282, [290]v. Cf »okazać możność«, »okazać znak«.

okazać nad kim [= na przykładzie kogo] (1): Pan cżáſem y dla ſławy á chwały ſwey karze wierne ſwoie/ áby nád nimi gdy ie ſkarze á potym záſię pocieſzy okazał możną hoyność Boſthwá ſwego RejZwierc 174.

okazać przed kim (1): Cżemu ſobie nie wſpomniſz ná onego nędznego krolá Báltázárá/ ktory w pośrzodku [...] oney márney ſwieckiey chłuby ſwoiey/ ktorą chciał okázáć przed pány ſwoiemi: vźrzał rękę ná ścienie piſzącą ony ſrogie ſłowá vpadku iego: Mane Thecel Phares. RejPos 185v.

okazać na kim [= wobec kogo] (2): A okaż grozę ſwoię ná tych ktorzy ták zelżyli ymię twe RejPs 119; RejPos [77]v.

okazać na kim [= na przykładzie kogo] (3): Leop Rom 9/17; toć ieſt co mowił Pan Bog/ ſwoy Máieſtat ſwięty okażę ná tych ktorzy ſie ku mnie bez obycżáiá przybliżáią. BielKron 38; WujNT Rom 9/17.

okazać w kim [= wobec kogo] (3): RejPs 155; MA w ſobie Pſalm ten nadobne napominánie ku cżynieniu dzyęk Pánu Bogu zá wſzytko ſtworzenie iego/ w ktorym okázáć racżył wielką á niezmierną dobrotliwość ſwoię/ y możność Boſtwá ſwoiego. LubPs ff3. Cf »okazać możność«.

okazać w kim [= z czyją pomocą] (1): Bo y prożna yeſt nádzyeyá w ludzkim wybáwyenyu/ Yedno w tobye o Boże náſz moc ſwą okażemy LubPs O5v.

okazać w kim [= na przykładzie kogo] (4): Ale ſię dla tego nademną zmiłował/ áby we mnie pierwſzym okazał Iezus Kryſtus wſzeláką lithość/ żebym był wzorem tym kthorzyby wierzyli weń BibRadz 1.Tim 1/16; NiemObr 86; WujNT 1.Tim 1/16. Cf »okazać w osobie«.

okazać w czym [= czym] (11): KromRozm II p3v; Leop Eph 2/7; BibRadz Sap 16/8; BielKron 1v; Acżbyć ſie to dziwnie zdáło/ cżemu Pan Bog ná ony złoſniki zárázem iákiego ogniá z niebá ábo iákiego gromu ſrogiego/ [...] nie przepuśćił ábo y dzis nie przepuſzcża/ áby był okazał w tym chwałę ſwoię RejPos 85v, 49, 56, [136], 336; WujNT Eph 2/7.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (8); że, iż (6), zaimek pytajny (2), jako ‘że’ (2), jeśli (1), zaimek względny (1)] (12): BibRadz Sap 16/8; Vacat mihi esse diserto, Podobámi ſie/ chce mi ſie okázáć yákom wymowny yeſt. Mącz 472b; RejPos 5v, 37v, 349; A co cnocie przyſtoi to okaże wſzędzie. RejZwierc 183; BudBib Iudith 9/15; HistHel C2; nád ktoremi [ludźmi] záprawdę żadenby niemiał być przełożoń/ [...] áżby to okazał że też ſam drugim posłuſznym był ModrzBaz 46v, 46v; GrabowSet N2v; SiebRozmyśl F4.

W charakterystycznych połączeniach: okazać (swoj(ę)(-e), naszę, moię) bogactwo, bogactwo (hojność bogactwa) łaski (3), bostwo (hojność a. możność, a. podobieństwo bostwa) (10), chłubę, chwałę (hojność chwały) (7), chytrość, cierpliwość, cnotę, dzielność, grozę, litość, majestat (3), misterstwo (2), nieskwapliwość, niewinność serca, piękne sprawy, pilność, siłę (2), świątość, umiejętność nauki, wiarę (podobieństwo a. skuteczność wiary) (6), wielmożność (3), władzą.

Zwroty: »jawnie okazać« [w tym: komu (4), miedzy kim (1), przy kim (1)] [szyk zmienny] (8): On iáwnie okáże vmieięthność náuki ſwoiey [manifestabit disciplinam] BibRadz Eccli 39/10; RejPos 81, [136], 234v; Okáżże iáwnie miedzy wſzytkim twym ludem/ [...] iżeś tj ieſt Bog wſzelkiey mocy BudBib Iudith 9/15; okazał tho [cnoty i męstwo] iáwnie/ Przy pánie ſwym/ [...] Bo ſie y w niewolą dał dla niego poimáć PaprPan Kv; KochPs 141; CzahTr G4.

»okazać możność, moc, wielmożność« [w tym: komu (9), nad kim, nad czym (8), w kim (1); o Bogu (42)] = ostendere virtutemVulg [szyk zmienny] (24:19:3): okaż możnoſć twą nád niewinnem rozlianiem krwie ſlug twoich RejPs 119, 155; Wſpomoż nas Pánye Boże [...]/ A rácż okázáć możność imyenyá twoyego LubPs S2v; Zápomnyeli ná wſſem Páná Bogá wſſechmocnego/ Ktory okazał w Egipcye im moc Boſtwá ſwego LubPs Y3, B2v, D2, F2, M4, O5v (11); Leop Rom 9/17; BielKron 1v, 138v, 203; poduſzcżył w nim [Dawidzie] cżárt pychę/ ták iż kazał licżyć poddáne ſwoie/ chcąc okázáć możność ſwoię RejPos 50v, 5, 27, 33v, 46v, 49 (15); RejZwierc 174; O látom nie podległy/ y wieku żadnému/ Stań w wiérzchu niebá/ á świátu wſzyſtkiému Okaż ſwoię wielmożność KochPs 83, 84, 114, 167, 171; NiemObr 86; Okáżyſz moc ſwoię, á przydź żebyś nas wybáwił ArtKanc I15v, K4, L4, L4v, Q; WujNT Rom 9/17; CzahTr G4. [Cf też »okazać znak«].

»okazać w osobie [czyjej]« (1): iedno iż w tobie buia á pánuie moc onego okrutniká á onego węża [...]/ á tobą robi iáko kárwem/ áby okazał w oſobie twey chytrość ſwą/ á możność kroleſtwá ſwego. RejPos 27.

»rozum okazać« [szyk zmienny] (9): BierEz F3; gdy kto ná ſwoy ſye rozum ſádźi/ nyeprzeſtawa ná tym czego ſye pirwey z inąd náuczył/ ále porzućiwſſy ono/ nowego co wymyſli/ wczym by rozum ſwoy okazał. KromRozm II p3v; GliczKsiąż K7; RejWiz 164v; GrzegRóżn N3v; Więc drugi trzeći/ dwudzieſty proſtak/ będzye ſie theż chciał tego w rzecżach wielkich poważyć/ áby iedno okazał rozum ſwoy/ á władzą GórnDworz L4v; RejPos 40v, 89v; StryjKron 1.

»po sobie, w sobie, na sobie, z siebie okazać« = okazać swoim postępowaniem [szyk zmienny] (3:2:1:1): GliczKsiąż Ov; RejPos 44v, 59v; powinowáći twoi zápátrzywſzy ſie ná cię áby ſie tobą cieſzyli/ gdy obacżą że wżdy vmieſz o tym y mowić coś widział/ y piękne ſpráwy w ſobie okázáć RejZwierc 24, 52; Kośćioły odſzcżepieńcow/ nie tylko żadney prawdźiwey świątośći po ſobie okázáć nie mogą/ ále [...] WujJud 133v; BudBib Eccli 15/15.

»sztukę [= umiejętności [czego] okazać« [szyk zmienny] (3): RejWiz 74v; Exhibere specimen suae eruditionis, Okázáć nieyáką ſztukę á ſpoſób nauki ſwey. Mącz 404d. Cf »rzemięsła swego sztukę okazać«.

»rzemięsła swego sztukę [komu] okazać« = zdać egzamin czeladniczy (1): Tyrocinium facere, Rzemięsłá swego ſztukę miſtrzóm okázáć/ z vczniowych á ſposłużebnych lat wyniść. Mącz 471c.

»światu wszy(s)tkiemu okazać« [szyk zmienny] (4): Okaż wſzytkiemu świátu władzą ſwą iáwnie. KochPs 141, 83, 84, 167.

»uczynkiem, skutkiem okazać« (1:1): nikogo do nich [swoich dworów] niepuſzcżáli/ iedno tego ktoryby ábo zacnemi iákiemi vcżynkámi znáki męſtwá y cnoty okazał [factis egregiis virtutis suae specimen dedisset]/ ábo [...] ModrzBaz 14; NiemObr 86.

»wolą swoję (a. swą) okazać« (2): RejPos 336; Swą świętą wolą okazałeś Pánie/ żeś przepuśćił to twe ná nas karánie ArtKanc R17.

»okazać znak, znamię [czego; w tym: możności, mocy (6)]« [w tym: nad kim (1)] = specimen a. documentum dare Modrz [szyk zmienny] (8:1): Okażże możnośći ſwey yákye dziwne známyę LubPs C3, P5v, S4v, T2v, hh2; RejPos 282; byłoby to z pożytkiem Rzecżypoſpolitey/ áby żadnemu vrzędow vcżonym należących niedawano/ iedno ktorziby iáki znák náuki ſwey okazáli ModrzBaz 135, 14; ArtKanc Q15.

Szeregi: »okazać i objaśnić« (1): okázáć y obiáſnić w tobie będzye racżył możność/ iſtność/ á ſwiąthobliwość wſzytkę Boſtwá ſwego ſwiętego RejPos 275v.

»okazać i wystawić« (1): Ceſarz/ Krol/ Kſiążę/ yákoby máyeſtat ſwoy okázáć y wyſtáwić mogł/ [...] yeſliby nye myał w imyenyu rzemyęsnikow GliczKsiąż G5v.

W przen (1): w tym ma być vwielbion Ociec moy/ gdy mu okażecie obfity owoc s ſiebie RejPos 59v.
Przen (3): ſmierć nie lutośćiwa [...] Wyrwawſzy ſię przed cżáſem złość ſwą okazáłá/ We trzynaśćie lat tylko z świátá go porwáłá. CzahTr L3v.
Zwrot: »okazać moc, możność« [szyk zmienny] (1:1): RejPs 165; ſámá przez ſię táka ieſt [cnota]/ iż gdyby ſię iey práwie przypátrzono/ á oná moc ſwą okazáłá [ac vires exereret suas]/ dźiwnieby ſercá ludzkie ku miłowániu śiebie poruſzyłá ModrzBaz 136.
β. Uzewnętrznić, przejawić w zachowaniu lub sposobie postępowania swoje cechy, uczucia, myśli; patefacere Mącz (46): iż on nád ine złoſci ſwoye to przydał/ iż przećiwko ſtrożowi winnice páná zaſtępow [...] ſſaleńſtwo ſwe okazał KromRozm III Q; BibRadz II 133a marg; BielKron 119v; Mącz 283c; práwieś tu powinną miłość okazáłá/ Ześ mię teraz przed cżáſem s tego nápomniáłá. HistLan A4; RejZwierc [282]v, 144; StryjKron 732; Gdy náſz miły Zbáwićiel na krzyżu vmierał/ Słońce ſię ieſt záćmiło/ Oćiec gniew okazał/ zá tákim okrućieńſtwem ktore nád nim widźiał ArtKanc D13; Skoro to wymówiłá/ Oćiec ón ſurowy Okazał żáłość wiełką ZawJeft 47; Lecz żądamy áby káżdy z was toż ſtáránie [= gorliwość] okazał ku wypełnieniu nádźieie áż do końcá WujNT Hebr 6/11, Hebr 6/10.

okazać komu (8): BielKron 246; RejPos 230v, 347v; RejZwierc 96v; proſzę ia okaż mi wſtrzymawáłość Oczko 28v; Gotuyćie Pánu o wierni poddáni Okázáć rádość KmitaPsal A2; ZawJeft 11. Cf »znak okazać«.

okazać przed czym [= przed kim] (1): iż ták nád káżdym wypełniono będzye/ kto wzgárdzi tákie ſwięte miłoſierdzye iego/ á okaże ſrogość á niemiłoſierne przyrodzenie ſwoie przed Máyeſtatem iego ſwiętym. RejPos [249]v.

okazać w czym [= za pomocą czego] (6): GliczKsiąż M; LubPs dd5; Leop Eccli 20/13; gdyśćie oznaymili przewrothnośći wáſze/ á okazáli złośći wáſze/ we wſzythkich ſprawách wáſzych BibRadz Ez 21/24, I 183d marg; Iużćiby w nim vgaſnąć muſiáłá/ pychá/ nádętość/ gniew [...]. Gdyżby to pewnie wiedzyał/ iżby tym obráźił ſwiętą wolą iego/ á okazałby mu w thym wzgárdzenie ſwoie. RejPos 230v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (3), co (1); że, iż (7), jako ‘że’ (1), zaimek pytajny (1)] (9): Nunquam ostendisti quanti illum penderes, Nigdiś nie okazał yákośgo ſobie ważił Mącz 288b; RejAp 29v; RejPos [219]v [2 r.]; BudBib 2.Mach 14/39; ModrzBaz 106; KochTarn 73, 76; pánu Wolſkiému Káſztelanowi Czérſkiému tráfiło ſie to/ że iedząc v niego oblał obrus: goſpodarz/ iáko to był zwykł/ okazał że mu to niemiło. KochAp 9.

W charakterystycznych połączeniach: okazać (swoj(ą)(-e)) chuć (2), gniew (2), łotrostwo, miłość (5), myśl zatrwożoną (złą) (2), niemiłosierne przyrodzenie, niewdzięczność, niewiarę, opatrzność, ostrożność, radość, słowo łaski, srogość, staranie, szaleństwo (2), wdzięczną myśl (postawę) (2), wstrzymawałość, wzgardzenie, złość.

Zwroty:»jawnie okazać« = publice edere Modrz (2): Bene dissimulatum amorem et celatum indicat, Dobrze táyemną miłość yáwnie okazał. Mącz 85c; ModrzBaz 80v.

»sam siebie okazać« (1): Mądry w ſlowiech ſam ſiebie okaże [seipsum amabilem facit] Leop Eccli 20/13.

»okazać w sobie, po sobie« [szyk zmienny] (2:2): bárzo prętko przepomnyeli tego/ Co Pan nád nimi okazał w ſpráwach Boſtwá ſwego Wnet okazáli nyewyárę w ſobye LubPs Y2v; RejPos 351; To oſobne po ſobye okazał ſzaleńſtwo. Zenie kwoli/ ktorey był/ od pogánow doſtał/ Tymże iáko y oná pogáninem zoſtał HistHel B; Phil N2.

»znak [czego] okazać« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (5): LibLeg 7/31v; MurzHist H3; LubPs hh2; niepirwey go do Zboru y ceremoniy świętych przypuśćił/ áż znaki pokáiánia iáwnie okazał [quam ille poenitentiae signa publice edidisset] ModrzBaz 80v; Phil N2.

W przen (1):
Zwrot: »twarz niewstydliwą okazać [w czym]« = ujawnić swój bezwstyd (1): ále też iż on [papież] prawdźiwie Ceſárzom y Krolom (będąc ſam Krolem onym twarzy niewſtydliwey/ iáko ią w tym liśćie okażał/ zwierzchnośći nie przyznawa CzechEp 400.
Przen (2):

okazać komu (1): LubPs Z6v cf W porównaniu.

W porównaniu (1): Pagorki iáko iágniątká weſele im okazáły. LubPs Z6v.

Zwrot: »w sobie okazać« (1): Zarzuca przed oczy Kainowi iż źiemiá więtſzą w ſobie ludzkość niż on okazáłá BibRadz I 3b marg.
3. Uczynić, dokonać; ostendere, praestare Vulg, Mącz; facere, ponere PolAnt, Mącz; reddere PolAnt, JanPrzyw; dare, retribuere PolAnt; indulgere Vulg; afficere, conferre, demonstrare, edere, exhibere, ornare, referre, tribuere Mącz; testari Modrz; condonare, dirigere, prosequi JanStat [w tym: co (267)] (268): ſtworzyciel naſz aby [...] iednego wſzyſtkim na ſtrach wyſtawił/ nawiedził oto i za tychto naſzych miſernych czaſow/ człowieka iednego [...]/ A okázáł to w Pádwi mieście MurzHist B3; LubPs X6v; by to właſna ſztuká ſzyrmirzá káżdego/ Miáłá być/ okazáć co/ ná ſzkole nowego. RejFig Ee4; Y wziąwſzy miáſtho zá pomocą Bożą/ morderſtwá z ktorych ſię nikt ſłowy nie wypráwi tám okazáli BibRadz 2.Mach 12/16; tám plagę iáwną Bog racżył okázáć/ iż ſkoro po pogorzeli/ wilcy przyſzli kąſáli ludźie niedbáiąc obrony BielKron 417v; RejPos 5 marg, 115, 179; RejZwierc [282]; BudBib 2.Mach 12/16; SiebRozmyśl F3.

okazać komu (14): Pan Bogći to oſwiecenie zá znák [= na znak] wam okazał LubPs B3v; RejZwierc A3v. Cf »cud(a) okazać«.

okazać przez kogo (2): mniemáiąc áby to/ w ludzkiey mocy/ y rozumie záleżáło/ co Pan Bog ſam tylko/ przez ſyná ſwego miłego/ mocą duchá ſwego świętego ſpráwić y okázáć może. NiemObr 14, 73.

okazać nad kim, czym [= wobec kogo] (5): y wſzytko nád ſobą okazał y wypełnił/ czo o nim z dawná powiedano było RejPos 135. Cf »cud(a) okazać«.

okazać przed kim (1), przed czym [= przed kim] (1): zátwárdźiłem ſerce iego/ y ſług iego/ ábych thu przed niemi okazał cudá moię. BibRadz Ex 10/1; Mogli też ſobie podeprzeć wiáry o miłoſierdzyu iego/ iż oni będąc ták ſproſnymi/ nic dobrego ieſzcże nigdy áni vcżyniwſzy áni okazawſzy przed Máyeſtatem jego [...] wyſłucháni byli. RejPos 214v.

okazać w czym [= wobec czego] (1): nie wyćieray dobrodzieſtw moich ktorem okazał w domv Bogá moiego/ y w obchodziech iego BudBib 2.Esdr 13/14.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (2); że (1), zaimek względny (1)] (2): Ale on też ſcyągnye rękę ſwey ſrogośći/ A odda ſowito ty ich wſſetecżnośći. A nawyęcey przeto iż to okazáli/ Ze ſwyęty Teſtáment yego pomázáli LubPs Ov; BudBibKaw A2v.

W charakterystycznych połączeniach: co(ś) nowego (a. dobrego, a. potrzebnego, a. wielkiego) okazać (5), morderstwa (2), ofiarę, oświecenie, plagę, rządy, usprawiedliwienie.

Zwroty: »cud(a) (a. cudo), dziw(y), znaki, znamiona okazać« [w tym: cuda i znamiona itp. (3); komu (12), przeciwko komu (2); nad kim, nad czym (4)] = dare a. demonstrare a. ponere signa, dare portenta, facere monstra PolAnt; signum ostendere Vulg [szyk zmienny] (16:15:4:3): RejPs 144v; MurzNT Mar 13/22; Bo ten nawyzſſy Pan á bárzo ſtráſſliwy/ [...] Okazał nád zyemyą bárzo wyelkye dziwy. LubPs M4v, M4, O5, R6, T3v, V5 (9); Bog nawyzſzy okazáł cudá y známioná przećiwko mnie/ á przetoż zá rzecż przyſtoyną zdáło ſię thó mnie wam oznáymić. BibRadz Dan 3/32[99], Ex 10/1, 4.Esdr 8/62, Eccli 45/23; y tám napirwſzy dziw Boſtwá ſwego okázáć racżył/ gdy [...] z wody wino był vcżynić racżył. RejPos 43v, 5, 38v, 41, 81, 81v (14); BiałKat 83v; A przetoſz ći teras powiedam/ ábyś ty známioná ktorećiem okazał/ y ty ſny ktoreś widział/ y wykłády ich ktoreś słyſzał/ záchował wſercu ſwoiem. BudBib 4.Esdr 14/7, 4.Esdr 8/62; PaprUp B; ktorzy [heretycy] dla potwirdzenia wiáry ſwey fałſzywey/ zgołá żadnego znáku áni cudu okázáć nie mogli. WujNT 175, Matth 16/1.

»okazać powinność« = praestare offtcium Mącz [szyk zmienny] (2): Ták w Rzecżypoſpolitey/ iáko w káżdey ſpráwie/ Káżdy vmiał okazáć/ powinność ſwą práwie. RejZwierz 72; Mącz 419a.

»skutki okazać« = oddziałać (1): Poſtaẃ iáką ſklenicę ktora fárbę mieni/ A zwłaſzcżá kiedy k ſłońcu pyęknie ſie zyeleni/ Ná iákim byałym płotnie/ wnet będzye zyelone/ Chociay tám nic nie będzye/ wnet promienie ony/ Iuż ſwe ſkutki okażą RejWiz 112.

»okazać świadectwo [czym]« = potwierdzić (1): záchowáć ten obycżay przy káżdem oddawániu y wybierániu pieniędzy/ áby y ten co dáie y ten co bierze/ okazáli świádectwo cyrográfy ſpolnie z obu ſtron dánemi [testentur id chirographis mutuis utrinque datis] ModrzBaz 125.

Szeregi: »sprawić i (a) okazać« (3): obácż ten krociuchny á ſwięty práwie porządek [= koleje życia] tego to Zácheuſzá w grzechu vpádłego/ ktory Duch s. zá pocżąthkiem oney wiáry iego/ nam ku náuce á ku pocieſze tu práwie ſpráwić á okázáć racżył. RejPos 351; NiemObr 14, 73.

»(ani) uczynić a (abo, i, ani) okazać« [szyk 3:1] (4): gdyż on y godziny żadney nigdy dármo nie opuśćił/ áby był nie miał cżego potrzebnego vcżynić ábo okázáć ku náuce potrzebney á zbáwienney cżłowiekowi nędznemu. RejPos 347v, 122v, 214v; RejZwierc A3v.

»okazać i wypełni(a)ć« (2): RejPos 135; Znácżnie to ná on cżás á prętko Pan Bog okazał y wypełniał/ co przez proroká dawno zborowi ſwemu obiecał BudBibKaw A2v.

W przen (1): tam też iuż ma okazac owoc oney pokuty/ to ieſt/ czo pyrwey zlie czinił przeciw przikazaniu bożemu tedy iuz ma dobrze czinic SeklKat X3v.
Przen (2): A cnotá záſię ktora iey [niefortunie] ieſt ná wſzem ſprzećiwna nigdy też miſterniey figlow ſwych nie okaże/ iedno kiedi z nią walcży RejZwierc 150.
Zwrot:»powinność okazać« (1): Tákże y ziemiá wedle cżáſu káżdą powinność ſwą okazáć muśi/ s cżáſem ſie zázielenić/ s cżáſem záżołćić RejZwierc 171v.
a. Dokonać czegoś, co jest skierowane bezpośrednio na kogoś; potraktować w określony sposób, wyświadczyć (201): Horácyus Kokles niepodleyſzą poſługę nad inſze z niebeſpiecżeńſtwem zdrowia ſwego/ á z zachowániem Oycżyzny/ okazał. Phil C.

okazać komu, czemu (106): Nye dobrze tedy cżynyą nyektorzy rodzicy/ ktorzy ſynowi ſwemu poſtánowyonemu pilnosći á prace ſwey nyechcą okázáć. GliczKsiąż Q3, Q2v; Okazałeś rzecży trudne ludowi ſwoyemu/ Poyąc nas winem żáłośći ku ſtráchu wyętſſemu LubPs O5; Bene de me meritus est, Wiele mi dobrego okazał. Mącz 217d; Scelus facere et scelus edere in aliquem, Lotrowską ſztukę komu okázáć. Mącz 371b; RejPos C4v, 162; ſtárayże ſie też o to pilno áby on [przyjaciel] też nie mnieyſzą/ owſzem kędy mu to okázáć możeſz/ y więtſzą tákże znał chuć y przychylność po tobie RejZwierc 92v, 97; KochPs 211; PaprUp D3; ActReg 78; GrabowSet K4. Cf okazać komu przez kogo; komu na czym; Zwroty, W przen: Zwroty.

okazać komu przez kogo (1): Co on záś wſzyſtko cżyni z oney wielkiey łáſki y miłośći ſwey/ ktorą nas dárował przed cżáſy wiekuiſtymi: á okazał ią nam cżaſow tych oſtátecżnych przez Iezuſá Chriſtuſá CzechRozm 214v.

okazać komu na czym [= pod jakim względem] (1): gotowiſmy. ſwàmi vcżynić pokoy wielki/ y piſáć do vrzędnikow krolewſkich/ áby wam odpuśćili/ nácżymeſmy wam łáſkę okazáli [cf cosmy wam pozwolili WujBib]. Leop 1.Mach 13/37.

okazać (na)przeciw(ko) komu [może zależne od rzeczownika] (8): Mącz 151d; Okazánie tedy miłośći wáſzey y przechwalánia náſzego z was/ okażćie przećiw nim przed oblicznośćią kośćiołow. WujNT 2.Cor 8/24. Cf »chuć okazać«, »dobrodziejstwo okazać«, »ludzkość okazać«, »łaskę okazać«, »okazać miłosierdzie«, »powolność okazać«.

okazać na kogo [może zależne od rzeczownika] (2): Tedy Pan [...] Wyecżne błogoſłáwyeńſtwo ſwe okaże na nye LubPs K2v. Cf »sprawiedliwość okazać«.

okazać nad kim, nad czym [czasem zależne od rzeczownika] (41): RejPs 90v; RejJóz A5; Złoſnicy zdradną rádę przećiw mnyę zácżęli/ Okazáli nádemną ná wſſem vpor ſrogi LubPs F2, Y2v; RejPos 152v, 260, [290], Ooo2; przeto dwu snich ſzátan zły podrápał y poránił [...]. DAy Boże/ áby to pan Bóg okázáć raczył y dźiś nád tymi: kthórzy właſną ſwą wolą [...] wdawáią ſye wvrzędy ſzáfunku ſłowá y Sákrámentów Páńſkich. BiałKat 236; RejZwierc 182v; KochPs 120; kazawſzy onego Młodzieńcá od ogniá odiąć/ łágodnie do niego zácżął mowić: Idźże iuż ſtąd gdyżeś więtſzą ſrogość ſam nád ſobą niż nádemną okazał Phil C2. Cf »okazać dobroć«, »litość okazać«, »łaskę okazać«, »okazać miłosierdzie«, »sprawiedliwość okazać«, »okazać znak«.

okazać przed kim (3), przed czym [= przed kim] (2): RejPs 64; LubPs P4; Chćiéy przed oczymá náſzemi Okázáć pomſtę nád temi/ którzy kreẃ ſług twych przeláli KochPs 120; ArtKanc P16v; WujNT 2.Cor 8/24.

okazać na czym [= wobec kogo] (1): doſtánęgo żywo wſzytko okrućieńſtwo okáżę na iego ćiele. BielKron 255.

okazać w czym [= za pomocą czego] (2): bárzo prętko przepomnyeli tego/ Co Pan nád nimi okazał w ſpráwach Boſtwá ſwego LubPs Y2v; ArtKanc M16v.

okazać w kim [= przez kogo] (1): Poznánie y vcżucie miłoſierdzya Bożego nád námi/ ktore nam w ſynu ſwym okazáć racżył. RejPosWiecz3 98.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Doználi tego inſzy: okaż y mnie Pánie/ Ze káżdy ſkutek weźmie/ me w tobie vfánie. GrabowSet K4.

W charakterystycznych połączeniach: błogosławieństwo okazać, cożkolwiek dobrego a. (i) złego, dobrą wolę, dobro (wiele dobrego) (2), łotrowską sztukę, obronę, okrucieństwo, pilność (2), pociechę, poczciwość, pomstę, posługę, pracę, rzeczy trudne, skłonność, srogość (4), stałość, staranie, uczynność, upor, wiarę (5), wyzwolenie, zachowanie.

Zwroty: »chuć (a. chęć) okazać« [w tym: komu (5), przeciwko komu (2), ku komu (1)] = affectum exhibere, officium tribuere Mącz [szyk zmienny] (8): BielKom B2v; Mącz 151c, 304a, 463d; RejPos 348; zá tę chuć ktorą oycu okazáły/ z dobrodzieyſtw ktore były od niego pobráły. Miedzy wſzytki w rowny dzyał ſkárby podzielono HistLan F3; że téż y przećiwko ſynóm náſzym zacnym kśiążętóm Włádyſłáwowi y Káźimiérzowi chęć y ſczérą powolność okazáć nie zápomnieli [ut benevolentia eorum, fidei affectus ... direxerunt JanSta 5] SarnStat 9, 889.

»dobrodziejstwo okazać« [w tym: komu (8), przeciwko komu (1)] = beneficiis afficere a. ornare, beneficio complecti beneficium collocare a. ponere Mącz [szyk zmienny] (13): RejKupSekl a5; LubPs N, Z4v; Wroć ſie duſzo moiá do odpoczynienia twego/ ábowiem Pan okazał dobrodźieyſtwo przećiwko tobie. BibRadz Ps 114/7; Beneficium conduplicare, Dobrodźieyſtwo powtóre okázáć. Mącz 306a, 62b, 114c, 196d, 269b, 304a, 309d; BiałKat 223v; ArtKanc M16v.

»okazać dobroć (a. dobrotę), dobrotliwość« [w tym: komu (4), nad kim (2)] = mirificare pietatem PolAnt [szyk zmienny] (4:4): Samaritanowie lepak widząc dobrotę krolewſką ktorą żydom okazał, proſili go aby też ſwiebodę y im dał BielŻyw 157; RejPs 113; LubPs V3; BibRadz 2.Esdr 9/35, Ps 16/7; BudBib 2.Esdr 9/35; Nagródź nam płácz poćiechámi/ Okaż dobroć ſwą nád námi. KochPs 137, 138.

»okazać gniew« [w tym: nad kim (2)] = evomere iram Mącz; ostendere iram Vulg [szyk zmienny] (4): ktoregoto ſkrytęmu przeirzęniu/ vpodobało śię [...] okazać nádemną tento gniew ſwoi MurzHist H2; Mącz 174b; KochPs 86; WujNT Rom 9/22.

»jawnie okazać« (1): iuż ſie więcey nic nie fráſuy duſſo moiá/ ábowiem w krotce poznaſz iż on iáwnie przedemną okaże wyzwolenie moie RejPs 64.

»litość okazać« [w tym: nad kim (1)] [szyk zmienny] (3): bądźćie álbo ſtráchem wielkim nieprzyiaćielowi/ álbo łithość łáſkáwą okażćie BielSpr 46; KochPs 63, 127.

»ludzkość okazać« [w tym: komu (3), przeciwko komu (1)] = humanitatem praestare Vulg; humanitate comprehendere Mącz (4): Leop Act 28/1; KochSat ktv; Mącz 318a; Zá cześć więcéy/ niż lekkość/ poczytał to ſobie/ Ludzkość wſzelką okázáć naliżſzéy oſobie KochTarn 74.

»łaskę okazać« [w tym: komu, czemu (33), nad kim, nad czym (9), (na)przeciwko komu (2), ku komu (1)] = gratiam ostendere, indulgere Vulg; misericordiam a. veritatem facere PolAnt; aspectum referre, beneficium collocare, benevolentiam praestare, ornamenta conferre Mącz; favoribus prosequi, praerogativa condonare JanStat [szyk zmienny] (52): POznałem cżaſu przygody ſwoiey [...] iawną laſkę ktorą V M. racżył ku mnie okazać BielŻyw nlb 3; KlerWes A2; LibLeg 7/11; RejJóz I6; DiarDop 118; BielKom D; LubPs O5v, T2v, T5, Vv, ffv; KrowObr 215v; Leop 2.Reg 15/20, 1.Mach 13/37; dał mi Krol wſzytko zá łáſką Bogá mego ktorą nádemną okazał [iuxta manum Dei mei bonam super me]. BibRadz 2.Esdr 2/8, Gen 24/12, 49; BielKron 435, 460v; Cui civi supplici non illa dextra invicta, et fidem porrexit et spem salutis ostendit, I komu ręki nie ściągnął y komu łáski nie okazał. Mącz 350d, 116c, 269c, 282a, 304a, 405b, 419a; RejPos 57, 185, 196v; BudBib 2.Esdr 2/8; CzechRozm 93v, 94; KarnNap C2; KochPs 25, 37, 93, 97, 113, 181, 198; SkarŻyw 285; ArtKanc L2v, M; naten tzas Krol bel Welwowie/ hoina laſke im okazał/ wielki Skarb miedzi nie rozdac kazał PaprUp C4; ZawJeft 18, 20; ActReg 78; GrabowSet K3; Zá ták wielką tedy łáſkę którą W.M. temu zmárłému ćiáłu okázáć raczyli/ W.M. pánóm ſwym wielce dźiękuiemy KochFrag 49; SarnStat 201, 326; Tym czáſem [...] proſte rytmy moie Poſyłamći/ nie wątpię/ że im łáſkę ſwoię Okażeſz ZbylPrzyg ktv.

»okazać miłosierdzie, zmiłowanie« [w tym: nad kim (12), komu (11), przeciw komu (1)] = ostendere a. praestare misericordiam Vulg; dare a. facere misericordiam, miserere PolAnt [szyk zmienny] (25:7): RejPs 109; Tak ze tez miłoſierdzie okazac nad człowiekiem potrzebuiącym/ albo vbogym to nie gwalcy ſwięta SeklKat G3v; Vsłyſzże ty o moy Pánye nędzne proźby moye/ A rácż okázáć nádemną zmiłowánye ſwoye LubPs Hv, D4, F4v, I, L2, Nv (11); w ktore [dni] okázawſſy wielmożnie miłoſierdzie ſwoie ten ktory wſſem pánuie/ wſſyſtki w obec bes náruſzenia y obráżenia záchował. Leop 3.Mach 6/35, Rom 9/15; BibRadz Gen 19/19, Ier 16/13; BielKron 155v, 253; RejPos 44v, 296; RejPosWiecz3 98; BudBib 2.Par 1/8, Bar 3/2; KochPs 43, 93; gdźie też miłośierdźia nie okażą tym/ ktorzy go teraz okázáć/ á ieſzcże błądzącym/ y bráćiey/ y dźiatkam máłym/ iáko nas názywa/ niechcą CzechEp 99; ArtKanc I16, M, P16v; SiebRozmyśl D4.

»okazać [komu, czemu] miłość« = misericordiam facere PolAnt; amorem demonstrare Mącz [szyk zmienny] (8): BibRadz Gen 24/49; Mącz 231c; A przetoć tho powiedam/ iż iey wiele będzye odpuſzcżono/ gdyż oná theż wielką miłość mnie okazáłá. RejPos [308], 307v, 351v; CzechRozm 94; ModrzBazBud π5v; ArtKanc Q19v.

»powinność (a. powinne służby), powinnowactwo [komu] okazać« = debitom gratiam meritumque referre Mącz [szyk zmienny] (4:1): Siquando aliquod officium extitit amici, [...] yeſli kiedy kto powinnowactwo ſwe prziyacielowi ſwemu okazał. Mącz 418c, 78d; RejPos 349; áby [...] s káżdym ſie obchodził wiernie/ powinność ſwą káżdemu okazał/ thák iáko ná cżiy ſtan [...] należy. RejZwierc 101, 206v.

»powolność, posłuszeństwo okazać« [w tym: komu (3), przeciwko komu (2)] (4:1): dobrowolne á doſkonáłe poſłuſzeńſtwo okázáć mieli Krolowi temu w świątobliwośći żywotá. LubPs Z3; PudłFr 75; rozmnożywſzy zacność wiáry ſwéy ieſcze więcéy mogą powolność ſwą nam okázáć [magis reddere poterint in futurum JanPrzyw 8] SarnStat 886, 9, 889.

»przyjaźń (a. przyjaźliwy umysł) [komu] okazać« [szyk zmienny] (6): LibLeg 7/8v, 11, 8/26v; prośi też áby temu Legatowi pryiázliwy vmyſł okazał BielKron 200; wſzákże mu przyiáźń brátſką y dobrą wolą okazáli BielKron 216v; CzahTr L4.

»z siebie okazać« (1): to oſtátnye á konyecżne dobro ma mu s ſiebye okázáć [ojciec synowi] [...]/ iż go nyema opusćić áni od ſiebye y łáſki ſwey oddálić. GliczKsiąż Q2v.

»okazać skutkiem« [szyk zmienny] (2): Ze wſzech piękna CIPRIA chrómégo obráłá/ Y temu ſwą powolność ſkutkiem okazáłá. PudłFr 75; CzahTr L4.

»okazać w sobie, po sobie« (1:1): nie tylko áby ſie s tego rádowáć mieli/ á iecháć też do niego okázáć mu tę wdzięcżność w ſobie/ z národzenia iego iáko Pánu á krolowi ſwoiemu RejPos 34v; HistLan B4v.

»sprawiedliwość, sąd, prawdę, zapłatę okazać« [w tym: nad kim (3), komu (1), na kogo (1)] = osądzić, wydać wyrok [szyk zmienny] (4:2:1:1): Ty Wagy gotuy Michale Bo yzcze kazdemu. czale Ia ſwą prawde chcze okazacz RejKup y5; HistAlHUng A4; ty według obietnic twych okáż ſpráwiedliwość LubPs N4; Opowyedzenie ſrogiego ſądu bożego/ kthory ná złe á pyſzne ludzi ſpráwiedliwye Pan okázáć racży. LubPs V3 marg, Q3v; BibRadz I 201b marg, 291b marg; RejAp 197v.

»okazać wdzięczność (a. niewdzięczność)« [w tym: komu (6)] = gratiam reddere PolAnt; gratulari Mącz [szyk zmienny] (7): okázác mu też muſi wſſytek lud rozmáyte wdzięcznoſći zá miłoſierdzie iego. RejPs 96v; BibRadz 1.Mach 14/25; Consentaneum est, ut illi adventum gratularemus, Godźy ſie ábyſmy go przywitáli á wdzięczność okazáli prziyęchánia yego. Mącz 383c; RejPos 34v, 298; zábrawſzy od oycá wſzytki máiętnośći/ Okazał mu po ſobie tákie niewdzięcżnośći/ Iż zániedbał ſtáruſzká HistLan B4v; KochPs 165.

»okazać znak [czego]« [w tym: nad kim (1)] (2): ſnádnie nádemną możeż okázáć znák ſwiętey łáſki twoiey RejPs 128; ZawJeft 41.

»okazać [komu] życzliwość« (1): Okazałeś mi ſwoię życzliwość, choć drudźy Ná twoię nieżyczliwość czáſem nárzekáią. CiekPotr 63.

Szeregi: »sprawić a okazać« (1): iż on cożkolwiek złego y dobrego nád wiernym ſwoim kiedyſzkolwiek ſpráwić á okázáć racży/ iż ſie to wſzytko dzyeie [...] ku wielkiey pocieſze RejPos Ooo2.

»uczynić a okazać« (1): Coż tedy też ty ſam s ſobą chceſz vcżynić moy miły nędzny Lázárzu ſwiátá tego/ [...] áby Pan twoy vcżynił á okazał thákież nád tobą pilność ſwoię RejPos Ooo4.

W przen (3): A nicżym prędzey ſobie nie może ich [blizn tj. zmazy grzechu] zgoić/ Y chorego ſumnienia ſwego vſpokoić/ Iedno gdy ty lekárſtwá iemu okażecie/ Ktore z wiecżney ápteki tu w ſobie nieſiecie. RejPos C4v.
Zwrot: »okazać [komu] wdzięczną, chętną twarz« [szyk zmienny] (1:1): wianki z głow zeymuiąc przed pánią miotáły. Oná im też wdzyęcżną twarz ná wſzem okazáłá/ A po pyſznym pierścieniu wſzytki dárowáłá. RejWiz 26v; OstrEpit Av.
Przen [komu] (1):
Zwrot: »łaskę okazać« (1): ták mu potym ſzcżęſcie iáko ſerce chciáło/ Wſzytkę łáſkę pomyſli ná wſzem okázáło. RejZwierz 31v.
α. Obdarzyć (6):

okazać komu (3):ty pánie niemáiąc nic pieczey ná niebácznoſć ich raczyłeś iem náwſſem przed ſie obfitoſć ſwą okázáć. RejPs 157; LubPs M; oni okázáli potomkom ſwoim rzeczy fałeſzne y ſromotne [tj. oszustwo i hańbę]. BudBib Bar 5/46[6/47].

Zwroty: »okazać dary« [w tym: w kim (1)] [szyk zmienny] (2): tobiebych życżył iáko Krześćiáńſkiemu brátu/ áby Pan Bog ty dáry ſwoie ktore w tobie okazáć racżył im dáley tym więcey obiaſniáć racżył RejAp AA5; KochFr 125.

»okazać znak [w kim]« (1): Iż ſie cżłek w nyey [w Syjonie] národził cżłek nye ládayáki/ Lecż ten co w nim okazał Pan dziwne ſwe znáki. LubPs T3.

b. Spowodować [z podmiotem nieosobowym] (2):

okazać w kim (1): Oſtátnié trudnośći Czy w niéy nie okazáły iákiéy odmiennośći? ZawJeft 47.

cum A cum inf (1): zeydą ſye poſpołu ſkutki záćmienia Słońcá/ s ſkuthkámi wielkiego złączenia Plánetow y Komety: ktorych troygá ſkutki/ coś dźiwnego y żáłoſnego ná nas przyść okażą. LeovPrzep C3v.

4. Być wyrazem, przejawem, świadectwem, dowodem czegoś; declarare, exhibere, ostendere Modrz [w tym: kogo (2), co (19)] (23): RejPs 78; Nicżemnać yeſt głádkosć/ ále tá nyewyáſtá ktora ſie bogá boi godná yeſt chwały. Okazáłá to oná myeſcká Rzymſka Lukrecya/ ktora będąc pyękną á głádką żoną/ przeſtrzegáłá też cnoty ſwey GliczKsiąż P8; LubPs E2v; Nie zwieſzayże też głowy/ nie ſzcżebiec też wiele/ Niech y głowá y mowá okaże weſele. RejWiz 44; chociay twarz nie ſroga/ lecż ſerdecżko wielkie/ Co nie raz okazáły/ iego ſkutki wſzelkie. RejZwierz 74; RejPos 339; co [...] ſámo wino álbo gorzałká niech okaże: która by y lodem ochłodzoná byłá/ [...] nie záźiębi/ ále zágrzeie bez pochyby Oczko 10v, 21v, 24v; GostGosp 20.

okazać komu (1): RejZwierz 133v cſ okazać kogo, ze zdaniem przydawkowym.

cum A cum inf (1): przeto żołnierzom táki żywot wieść trzebá/ ktoryby ie okazał być boiącemi ſię Bogá ModrzBaz 113.

okazać kogo, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): COż po wſzyſtkim ná ſwiecie/ ieſliże zła ſławá/ Tá cie ma wſzem okazáć/ iáka twoiá ſpráwá. RejZwierz 133v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (4); że, iż (3), zaimek pytajny (2)] (6): Kto wam ták wiele ſprzeye iáko ociec miły/ Okazał to Pelikan gdy kreẃ dzyeći piły. Dobrowolnie ſie zábił á dzyeći ożywił BielKom C4; Cicero ktori ſwą prokurácią mogł wyęcey niż Kátuluſowye/ Kátonowie/ Skauruſowye okazał tho że wyelka rzecż yeſt rzecżnikyem álbo prokuratorem być. GliczKsiąż N4v; RejPos Ooo4v; ModrzBaz 49, 129v; BielSjem 8.

Zwroty: »jaśnie, jawnie okazać« = palam ostendere Modrz (2:2): Dawa znáć o wielkim okrucieńſtwie Perſow ktorzy ſie nie mogli náſyćić krẃie ludzkiey iáko to iáwnie okazáłá Tomirys krolowa przy śmierći Cyruſowey BibRadz I 451a marg; RejPos 245; iáko wiele białe głowy wſpráwách ludzkich záſzkodźić mogą/ doſyć iáśnie okazáłá [declaravit] oná ze wſzech nacudnieyſza y namędrſza Iewá ModrzBaz 49, 129v.

»przykład okazać« (1): Tey cnoty [cierpliwości] przykład/ y ſam w ſobie CHRISTVS IESVS dźiwnie okazał [exemplum et in seipso Christus Iesus mirifice exhibuit]/ y w wielu ludźiach ModrzBaz 68.

»okazać w sobie, na sobie« = exhibere in seipso Modrz [szyk zmienny] (3:1): roſkazał themu cżłowiekowi [uzdrowionemu trędowatemu]/ áby ſzedł do nich [kapłanów]/ á iżby okazał ná ſobie y wyznał możność boſtwá iego RejPos 47; Bo o przodkoch iego [zeszłego brata]/ o ſtanie iego/ o zacnoſciach iego/ iuż ſie powoli może káżdy dowiedzyeć ieden od drugiego/ gdyż on to nam przynioſl á okazał w ſobie/ cżym ma być godzyen Pánu Bogu ſwemu/ gdiż iuż opuśćił á zoſtáwił tu wſzytki godnośći y doſtoieńſtwá ſwoie RejPos Ooo4v, 107v; ModrzBaz 68.

W przen (1): Bo ácżći ſie káżdemu zda iż wierzy w Bogá/ ále tho iáwnie okażą owoce iego/ gdy czo inſzego wymysla ſobye/ niż co ieſt wola á roſkazánie ſwięthe iego. RejPos 245.

Synonimy: 1.e. objawić; 2.a.α. objawić; b. dowieść; c. odkryć; d.α. wystawić; 3. sprawić, uczynić, wypełnić.

Formacje współrdzenne cf KAZAĆ.

Cf OKAZANIE, OKAZANY

MM