[zaloguj się]
[pdf]

POKONAĆ (27) vb pf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf pokonać
praet
sg
3 m pokonåł
imperativus
pl
3 niech pokonają
conditionalis
pl
3 m pers by pokonali

inf pokonać (18). ◊ fut 3 sg pokonå (2). ◊ 3 pl pokonają (1). ◊ praet 3 sg m pokonåł (3). ◊ [imp 3 pl niech pokonają.] ◊ con 3 pl m pers by pokonali (2). ◊ part praet act pokonåwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Zwyciężyć; superare Cn [w tym: kogo (9), co (3)] (11): Zwyćiężyłá ćię [czarcie] Márya/ ktora zwyćięſcę vrodziłá: ktora bez vtraty cżyſtośći tego powiłá: ktory vkrzyżowány ćiebie pokonał/ á vmárły ćiebie zwoiował SkarŻyw 398, 436.

pokonać czym (2): bo [starożytni Rzymianie] beli contrarij wſzitkiei prawdzie y ſprawiedliwoſci/ potwarza [lege: potwarzą] to vfarbowawſzi vdawali pro veris/ czim chcieli kogo pokonac PaprUp Hv; KlonWor 59.

W przen (1): Tám iuż ſwoie proporce rozpośćiera báſzek; [...] Gdy goſpodarz obżercá/ kuflem go pokona KlonWor 59.
Przen (1): Marmór łamie/ y ſpycha niebotyczne ſkały. Ale śláchetné rymy/ tákową moc máią/ Ze zazdrośćiwé látá ich niepokonáią. KochPropKKoch 4.
a. W walce zbrojnej (2):
Zwroty: »pokonać męstwem« (1): [Prokop Sieniawski] Stoi zá Troiluſá onego mężnego/ Ktory z Grekow pokonał męſtwem nie iednego PaprPan G4v.

»nieprzyjaciela pokonać« (1): bo gdy ſię do boiu przećiw iemu [tyranowi Maksencjuszowi] przypráwował Konſtántyn: myśląc w nocy w obozie/ iakoby nieprzyiaćielá możnego pokonáć mogł: vyrzał ná powietrzu krzyſz iáſny SkarŻyw 396.

b. W polemice; arguere confessione, convincere auctoritatibus, vincere argumentis Cn (4): Myć tedy Kanonu Miſſae [...] przećiwko wáſzym nieprawdam y fáłſzom nie przywodźimy: ktore z Piſmá Bożego/ á z práwego y zgodnego wykłádu ſtárych Doktorow doſtátecżnie pokonáć możemy. WujJud 235; Táki wywod ná oſmym Floręnckim Zbore [!]/ bárzo Greki pokonał/ gdy ich tym Beſſaryon Grecki tákże Biſkup przypierał. SkarJedn 284; [Iákom teraz [...] powiedźiał/ że ći dawni Troycżańſcy Theologowie ledá co pod cżas piſzą [...]. Lecż niechcę iych ſam zbiiáć/ niech ie iychże naſládownicy Eraſmus y Beza pokonáią. BudArt a7].

pokonać czym (2): tákże zá pomocą Bożą gotow będę [...] więcey grubych y ſproſnych błędow o Bogu y o Chriſtuśie y o duchu świętym/ [...] pokázáć y ony ſłowem Bożym pokonáć. CzechEp 322, 341.

2. praw. O stronach w procesie: udowodnić winę lub niewinność (16):
a. O stronie powodowej: udowodnić oskarżonemu winę; convincere JanStat, Cn; coarguere Cn [w tym: kogo (14)] (15): ieſli by kto był o złoczyńſtwo poiman/ á nie ná świeżym vczynku iáko mowią nie zá gorącá/ tedy obwiniony bliſzſzy ieſt ſye odwieſć/ niż by go kto miał pokonáć. GroicPorz v4v, m4v [2 r.], aa, 113v; SarnStat 612.

pokonać o co (4): MetrKor 40/817; Thedy obwiniony zá tákowym wolnym przyſzćim do Vrzędu/ bliſzſzy ſye odwieſć ſámośiodm/ niż by go biała głowá o gwałth miáłá pokonać. GroicPorz 114; Któré rány [powód] ſzácuie ſobie ná cztérdzieśći grzywien pieniędzy/ álbo iáko práwo ſkaże: o któré ćię chce pokonáć/ práwnie będźieſz odpowiádał. SarnStat 1243, 1243.

pokonać czym (2): [W tym przerzeczony Nikorozin pozwał ych o te pieniądze do sądu nassego y prosził nass o sprawiedliwość. Ktorych, gdy ych wlasnemy cyrografemy pokonał yss yemu, a nye niebośczikowy dlussny zostali byli, myszmy ym zaplaczić rozkazali CorfusDocum 1584 nr 186]. Cf »pokonać świadectwem«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Piſáłá tedy [...] iżby go pokonáli dwá ſwiádkowie/ iż przeklinał krolewſki ſtolec BielKron 85v.

W przeciwstawieniu: »wywieść się ... pokonać« (1): yelthliby [!] ſzye przydalo yſzbi ktory Czlowyek vcziekl spodola [...] zdanya [lege: z danią] [...] abo ktorymi inſzimy dochodi, a on by rzekl yzem ye dal y zaplaczil [...] Vrzandnikowy pana onego od ktorego vcziekl thedi ma, myanowacz dw Czlowyekv z ony wſſy z ktorey vczekl. z kthorimy bliſche bąndzie wywyeſzcz ſzye mjſzli go. pokonacz. o thi dany. ma. MetrKor 40/817.

Zwroty: »obwinionego pokonać« (1): á zá tym świádectwem iáko ważnym y doſtátecznym powodowa ſtroná [...] wedle ſtárégo zwyczáiu może obwinionégo pokonáć [convincere JanStat 604]. SarnStat 616.

»pokonać świadectwem, za świadectwem« (2:1): ZYdá y odſzcżepieńcá wiáry Krzeſćiáńſkiey káżdy w káżdey ſpráwie bliſzſzy ieſth pokonáć Swiádectwem. GroicPorz h4, h2v; SarnStat 616.

Przen [czym] (1):
Szereg: »pokonać i osądzić« (1): Mam zá to że mi iuż I.M. pan Lubelſki milcżeć dopuśći/ cżego ieſli I.M. nie vcżyni/ tedy moimże właſnym wyrokiem káżdy z W.M. mnie pokona/ y oſądzi/ iżem ią nie ieſt tym dobrym Dworzáninem/ o kthorymem teraz mowił GórnDworz N7.
b. O oskarżonym: odeprzeć oskarżenie, udowodnić swoją niewinność [kogo = w jakiej sprawie] (1): ieſliby zábity ieſzcze niepogrzebiony do Sądu był przynieſyon/ á ná Mężoboycę by żáłowano: tedy obwiniony dla thego iż pierwey do Sądu/ czuiąc niewinnoſć ſwoię/ dobrowolnie ſtánął/ bliſzſzy ſye odwieſć y zmárłego pokonáć wedle Práwá. GroicPorz 113v.

Synonimy: 1. pobić, poborzyć, pogromić, porazić, zwyciężyć; 2.b. zbić.

Formacje współrdzenne cf KONAĆ.

Cf POKONANIE, POKONANY

LWil