[zaloguj się]
[pdf]

PORAZIĆ (904) vb pf

o jasne; w inf -ra- (38), -rå- (2); -ra- : -rå- BielKron (4:1), Mącz (12:1); w imp -rå-; w pozostałych formach -ra- (813), -rå- (16); -ra- : -rå- Leop (40:1), BibRadz (28:1), BielKron (452:8), BielSpr (23:1), BudBib (29:1), SkarŻyw (12:2), ArtKanc (5:1), KlonKr (6:1).

Fleksja
inf porazić
praet
sg pl
1 m poraziłem, -m poraził m pers poraziliśmy, -smy porazili
f -m poraziła m an
2 m poraziłeś, -ś poraził m pers -ście porazili
f -ś poraziła m an
3 m poraził m pers porazili
f poraziła m an
n poraziło subst poraziły
plusq
sg pl
1 m m pers -smy byli porazili
3 m był poraził, poraził był m pers byli porazili
imperativus
sg pl
2 poråź poråźcie
conditionalis
sg pl
1 m bym poraził, bych poraził m pers
2 m byś poraził m pers byście porazili
f by poraziła m an
3 m by poraził m pers by porazili
f by poraziła m an
con praet
sg
3 m by był poraził
impersonalis
praet poraż(o)no
con by poraż(o)no
participia
part praet act poraziwszy

inf porazić (41). ◊ fut 1 sg porażę (4). ◊ 2 sg porazisz (9). ◊ 3 sg porazi (25). ◊ 1 pl porazimy (1) RejPos, porazim (1) BielKron. ◊ 2 pl porazicie (3). ◊ 3 pl porażą (5). ◊ praet 1 sg m poraziłem, -m poraził (3). f -m poraziła (1). ◊ 2 sg m poraziłeś, -ś poraził (5). f -ś poraziła (3). ◊ 3 sg m poraził (439). f poraziła (10). n poraziło (4). ◊ 1 pl m pers poraziliśmy, -smy porazili (5). ◊ 2 pl m pers -ście porazili (2). ◊ 3 pl m pers porazili (199). subst poraziły (4). ◊ plusq 3 sg m był poraził (15), poraził był (1) KmitaSpit. ◊ 1 pl m pers -smy byli porazili (1). ◊ 3 pl m pers byli porazili (1). ◊ imp 2 sg poråź (4). ◊ 2 pl poråźcie (1). ◊ con 1 sg m bym poraził (1) BielKron, bych poraził (1) RejPos. ◊ 2 sg m byś poraził (1). f by poraziła (1) RejPos. ◊ 3 sg m by poraził (6). f by poraziła (2). ◊ 2 pl m pers byście porazili (1). ◊ 3 pl m pers by porazili (2). ◊ con praet 3 sg m by był poraził (1). ◊ impers praet poraż(o)no (22). ◊ con by poraż(o)no (3). ◊ part praet act poraziwszy (76).

Składnia dopełnienia sprawcy przy impers: porażono przez kogo (1) LeovPrzep.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Zadać klęskę, rozgromić, pokonać w walce, zwyciężyć; profligare Miech, Mącz, Modrz, Calag; deicere Vulg, PolAnt, Modrz; pugnare Miech, PolAnt; superare Miech, Modrz; prosternere HistAl, Vulg; caedere, percutere, perimere, persequi Vulg, PolAnt; conflictare, confligere, obruere Miech; interficere, occurrere Vulg; conterere, disperdere, incidere, occidere, ruere PolAnt; expugnare, indipiscere Mącz; devincere Modrz [w tym: kogo, co (żywotne) (846)] (857): BierEz Q, P4v; Iuhrowie [...] w pirſzym pothkaniu Słowiany porazili. MiechGlab 60, **v, 30, 31, 39, 69; RejPs 201v; LibLeg 11/77v; RejJóz L5; HistAl B8, L5; LubPs gg6; Tegoſz teſz czáſu poráźił Dawid Adárezerá Krolá Sobá Leop 1.Par 18/3, Num 21/35, Deut 1/44, Ios 12 arg, 12/1, 6 (19); (nagł) Eudámidás Lákońſki. (–) TEn gdy Perſy poráźił/ potym z Mácedony/ Szukał prętko przymierza RejZwierz 26v, 6, 14, 23v, 24v, 25v (10); Názáiutrz tedy rozſzykował Saul lud ná trzy hufy/ y wtárgnął wpuł obozu przed świtániem/ á poráził Ammonity BibRadz 1.Reg 11/11, 18/7, 2.Reg 8/10, 18/8, 1.Par 18/2, 3 (14); Iorám prośił krolá Iozáfát przećiw iemu [królowi Moabskiemu] o pomoc. Obiecał to vcżynić/ poráźili ie [...]/ y oblegli ſámego w mieſcie BielKron [852]; przećiw nieprzyiacielom ſwoim wſzyſcy wyſzli/ poráźili ie y ſkroćili ich pychę. BielKron 107v; Auguſtus/ to ieſt od wiezdzby/ ab augurando/ ábowiem wiedzyał kiedy miał poráźić álbo ſtráćić bitwę BielKron 131v; pobili y poránili Turki ledwo ich kilko vćiekło/ przyſkocżyło ich więcey bili ſie ſniemi oni chłopi iż ie poráźili BielKron 247; Widząc Máchomet iż Skánderbergá zbroią niezwyćięży/ wymyſlił nań inſzą drogę/ áby go thák chytro poráźił BielKron 253; Kumowie/ vpátrzywſzy potym ſwoy cżás rzućili ſie ná Węgry y poráźili ie. BielKron 302v, 8v, 10v, 11v [2 r,] 25, 31v (237); Stragem hostium facere, Poraźić. Mącz 113d, 78c, 130c, 168d, 209b; RejAp 94; one Niemkinie/ ktorych był męże Márius poráźił/ gdy nie mogły tego odzierżeć/ iżby ná ſwobodzie pánnom zakonu Veſtae ſłużyły [...] ſámy ſie pozábijáły GórnDworz Z6; RejPos 39v; Bog miłoſierny widząc zátrwożenie ich/ roſkazał im powiedzieć/ iż ſie nic nie boycie/ bo ia poydę przed wámi/ á bez ſtráchu poráźicie ty narody RejZwierc 257, 145, 149v, 163v; BielSpr 3v, 37v [2 r.], 39, 39v [2 r.], 42 (19); BudBib Ex 12/13, Iudic 1/5, 8/11, 1.Reg 18/27, 23/2 (13); tego [fortelu] vżywa Turek ale y Rzymiáńie gdi poráźili Atilę krolá Węgierſkiego/ y iákiego fortilu vżili MycPrz II B4, C2v, C3; PaprPan O2, S3, Dd2, Ee4v, Hh3v; ModrzBaz 113v; SkarŻyw 484, 559; Názáiutrz Krzyżacy wracáiąc ſię przyſli do laſſu Winſze rzeczonego/ gdzie ich Sudowitow trzy tyſiące dogonili/ ále y tych Brácia poráźiwſzy mężnie rozgromili StryjKron 300, 51 [2 r.], 66, 100 [2 r.], 130, 185 (28); KochJez B3; BielSjem 29; PaprUp Cv; ActReg 182; OrzJan 76; Turcy Ludwiká Królá poráźili SarnStat 348, 4v; KlonKr C2v, C3, D3, E4v; Iáko Lokietek/ kiedy lud w Pruśiech máięcy/ Poráźił był krzyżakow cżterdźieśći tyśięcy. KmitaSpit C4v.

porazić komu (13): obleżeńcy [...] ſtyłu vderzyli ná woyſko Skánderbergowo poráźili mu pięć thyſiąc niepoſpolitych rycerzow BielKron 252, 57, 126, 166, 178, 242v (11); O nędzni niebożątká/ nierowno to wam pewnieyſzy á lepſzy wodz obiecan był [...] ktoryby [...] poráźił wam tego Herodá krolá wáſzego. RejPos 251v; RejZwierc 144.

porazić przez kogo, przez co (4): A gdy ſie woyſká ſtocżyły/ poráźili Atheńſcy przez krola Alcybiádá Lácedemony BielKron 121; cżeladź v Syewiorá przez opilſtwo ich porażono BielKron 388. Cf »porazić przez miecz«, »przez [czyją] sprawę porazić«.

porazić kim, czym (40): Wſzakże ſie im s tego potym wyłomili/ gdy Witenen ich Kſiążę Ruſaki poráźił chytrośćią y zmocnił ſie nád nimi BielKron 436v, 117, 120v, 124, 243, 300 (10); OrzQuin Rv; Scipio/ co lepſze męże ná przodku y s tyłu poſtáwił [...] poráźił thym obycżáiem Háſdrubalá ludem przednieyſzym BielSpr 40, 41v, 52v; HistHel D; więcey ie [Węgrów] fortelem y inſzemi pogodámi/ niżli miecżem ábo mocą poráźił [Turek]. ModrzBaz 114, 127v; Piotr Száfrániec Podkomorzy Krákowſki trzeći raz Krzyżakow zaſádką poraźił StryjKron 537; KochTarn 74; KlonWor 17. Cf »małym ludem porazić«, »porazić mieczem«, »mocą porazić«, »porazić porażką«.

porazić gdzie [w tym: u czego (30), w czym (23), na czym (18), nad czym (7), pod czym (5), przy czym (2), między czym (1), przed czym (1), za czym (1), niedaleko czego (1)] (89): woiewodę Węgierskiego [...] miedzi gorami Ruſkiemi [...] poraził y zwyciężył MiechGlab 15, 53 [2 r.], 67; Adad [...] poráził Mádyáńczyki w kráinie Moábſkiey Leop Gen 36/35, 2.Reg 11/21, 1.Par 18/12, 2.Mach 12/23; Poráźili Ráfáymity w Aſtárotkámáim BibRadz Gen 14/5, Gen 14/17, Deut 1/44, 1.Reg 15/27, 2.Reg 8/13, Ps 60/2, Iudith 14/3; Philip Oćiec Alexándrow/ v Cheroney Attyki był poráźił OrzRozm Q3; Longinus poráźił Gálliki álbo Fráncuzy nad rzeką Rodanem. BielKron 121; Scypio s ſwymi wiernymi towárzyſzmi poráźił Hánnibálá w Afryce BielKron 129, 24v, 64v, 129, 130, 131 (57); Annibal Rzymiany przi rzecze Ticinum poraźił KwiatKsiąż N; bárzo wiele Czechow w Węgierſkiey Ziemi/ przez Turká poráżono LeovPrzep B2; BudBib Gen 36/35; WierKróc B3; Iozue [...] zá Iordanem wiele Krolow y ludźi rozmáitych poráźił ModrzBaz 48; Náſzy porázili woyſko Krolá Węgierſkiego pod Bardiowem StryjKron 537, 36, 235, 265, 285, 577; Rzymiánie Gáláty w Azyiéy poráźili. KochWz 136; ActReg 182; OrzJan 40, 87; SkarKazSej 685b.

W połączeniach szeregowych (11): Dobył thedy Iozue wſſyſtkiey źiemie [...] wſſyſtkie krole ich poimał/ poráźił/ y pozábiał. Leop Ios 11/17; Tymći Krolowie Polſzcy woiowáli Niemce/ poráźili Moſkwę/ podbili Wołochy/ Turki y Tátáry bijáli. OrzRozm N3; [Berengaryjus] zebrał, wielkość ludzi/ poráźił Ludwigá/ poimał/ oſlepił/ y wſádził gi s ſynem iego. BielKron 173, 49v, 389, 408; Profligare, Poráźić, Wyſiec ye przecz/ potráćić. Mącz 130c; RejPos 343; BiałKaz L3v; SkarŻyw 284, 559.

W charakterystycznych połączeniach: porazić czoło, hordy, knechty, kosz (2), krainy, mężów (3), namioty, narody, oboz, poczet, straż (3), szoty, ufy (5), zagon (3), zastępy, ziemię; porazić barzo (4), nabarziej, dwakroć (5), dwa razy, kilko raz (2), kilkakroć, łacno (3), marnie (3), mężnie, na pirwszym potkaniu (2), napirwej, tym obyczajem (5), ogromnie, na ostatku, prędko, raz po raz, snadnie (3), srodze (2), bez strachu, szczęśliwie, na świtaniu, trzykroć, trzy razy (2), wielekroć, za wielką trudnością, znamienicie; porazić + przydawka ilościowa (44); porazić + imię wodza (96); porazić + nazwa etniczna (138).

Zwroty: »w bitwie porazić« (2): Władiſlawa Polſkiego [...] w oſtatecny bitwie przy Iezierze Varnenſkim porąził [ultimo congressu ... occidit] MiechGlab 67; W bitwie oney gdy zá náſzych wiekow Turki ná morzu poráżono/ żadnego heretyká rotmiſtrzá áni wodzá nie było. SkarKazSej 685b.

»porazić na głowę« [szyk zmienny] (30): Potim Belliſarius rzymianin poſlany od Iuſthiniana Ceſarza do Afriki woyſko Wandalſkie na głowę poraził [magnas copias Vandalorum fudit]. MiechGlab 49; Leop 1.Mach 8/6; Máryus mąż wielkiey zacnośći Rzymſki/ poráźił ie [Cymbrów] ná głowę w Niemcech nád rzeką Rodanem BielKron 130, 179, 428v, 429, 301, 361; Stragem dare, Na głowę poráźyć. Mącz 92a; BielSpr 52v [2 r.]; A Bog też s ſwoiey łáſki/ dopomogł był iemu. Ze go Huffem niewielkim/ ná głowę poráźił HistHel D; WierKróc A3v; SkarŻyw 558, 559; Hetman Iuſtinianá Ceſarzá Totilę y Teie oſtátecznych Krolow Gotſkich ná głowę poráźił StryjKron 36, 121, 170, 195, 285, 308 (12); Polacy ná głowę Niemce poráźili. KochProp 9; OrzJan 6; Węgrzy [...] Ceſárzá Tureckiego ná głowę poráźili SkarKazSej 686a; [StryjKron 35 (Linde)].

»porazić do gruntu, do końca, do ostatka, gruntownie« (3:2:1:1): Dawid poráźił Filiſtyny do końcá BielKron 70; zebrali ſie nań [na Olbrychta] Norymbercżánie/ y Brunſzwickie Kſiążę Henrykus/ theż y Biſkupi poráźili go do oſtátká. BielKron 237v; Polſki krolewic/ ziednawſzy ſie z brátem/ zwiodł bitwę z Ceſárzem/ y poráźił go do gruntu BielKron 305, 170v, 252, 321v; poráźili gruntownie nieprzyiaćielá wſzyſcy BielSpr 17v.

»haniebnie porazić« [szyk zmienny] (3): [Zyszko z chłopstwem] Ceſarzá Zygmunthá hániebnie poráźili y z Cżeſkiemi pány/ tak iż ſie im żadny nie mogł oprzeć. BielKron 327, 258v, 355v.

»porazić lud, ludzi, [kogo] z ludem« = populum bello superare Modrz [szyk zmienny] (23:17:2): Leop Iudic 9/40, 2.Mach 8/30; [Ligurius Lacedemoński] KIedy ludzi poráźił/ gonić ich nie kazał/ Mowiąc/ nie Rycerſka rzecż/ bić ktoby vciekał. RejZwierz 40v, 13, 28v; BibRadz 2.Mach 8/20; ABia [...] Poráźił ſnádnie Hieroboámá z wielkim ludem BielKron 83; Krol Boleſław przypadſzy z ludem oſkocżył ie w koło/ poráźił Zbigniewow lud y ſámego poimał BielKron 351v, 49v, 57, 70, 126, 129 (24); RejPos 172v; RejZwierc 50v, 163, 261v; poſtępuiąc rownym ludem ále ćwicżonym/ kthemu mieyſcem ſłuſznym/ możeſz wielki lud nieprzyiaćielſki poráźić BielSpr 20v, 52v; Amáciáhu [...] poráził ludu z ſynow Seirá/ dzieſięć tyſięcy [et percussit de filiis Sehir decem millia]. BudBib 2.Par 25/11, 2.Par 25/13; ModrzBaz 48; KochTarn 74; OrzJan 73; PowodPr 30.

»małym (a. mniejszym) ludem, niewielą (a. trochą) ludzi, w maluczkim (a. małym, a. nierownym) poczcie, niewielkim (a. rownym) pocztem, hufem niewielkim porazić« [szyk zmienny] (5:3:3:2:1): Szcżęſny s Pániowá [...] poraźił cżterzy thyſiące Turkow máłym ludem BielKron 393; Tám w ten cżas odbili wielką korzyść plonow wſzelákich náſzych/ poráźiwſzy cżterzy á dwádzyeśćiá tyſiąc Thátárow trochą ludźi BielKron 409v, 117, 243, 403v, 442v, 460v; RejZwierc 265; BielSpr 41v; HistHel D; StryjKron 782; [Jan Tarnowski] Równym pocztem wielki lud Wołoſki poráźił KochTarn 74; OrzJan 40; Miltiades [...] Perſow nie wielkim pocżtem ſzcżęśliwie poráźił KlonWor 17.

»porazić mieczem, przez miecz« = ferro profligare Modrz [szyk zmienny] (1:1): nieprzyiaćioły ſwe gonić będźiećie/ y poráżićie [!] przez miecz [Et persequemini inimicos vestros, et cadent coram vobis gladio.] BibRadz Lev 26/7; ModrzBaz 114.

»moc [czyją] porazić« [szyk zmienny] (3): Boleſław [...] poráźił tám wſzytkę moc Ruſką BielKron 348; Ian Tarnowſki piąćią Tyśięcy ludźi/ wſzyſtkę moc Wołoſką poráźił OrzQuin R3v; StryjKron 355.

»mocą porazić« = potentia proβigare Modrz [szyk zmienny] (4): BielKron 113, 124; Azaſz mocą Ierozolimcżycy poráźili Sennácheribá? RejAp 33v; ModrzBaz 114.

»porazić nieprzyjaciela, (s)przeciwnika« = hostem devincere Modrz; profligare hostem Calag [szyk zmienny] (23:3): BielRozm 36; Pan ſam racży záchowáć ták Krolá náſſego/ Iż on záwżdy poráźi ſprzećiwniká ſwego LubPs E4, cc; BibRadz 1.Mach 11/72; obá bráćia zgadzáli ſie dobrze/ y ſwe nieprzyiaćiele poráźili BielKron 300v, 24v, 28, 70v, 87v, 120v (12); Consternare hostes, Poráźić nieprziyaciele. Mącz 415a; RejPos 343; Sertorius [...] vderzył ze wſzech ſtron ná nieprzyiaćielá poráźił go BielSpr 40v, 3v, 17v, 39; ZWyćięſtwo otrzymawſzi/ ieslibyſmy poráźiwſzi á pobiwſzi nieprzyiaćielá [caesis fugatisque hostibus]/ niechćieli źiemie iego pośiádáć/ tedy trzebá z nim o pokoiu ſtánowić ModrzBaz 126, 119; Calag 297a; KochPs 28.

»porazić z, za pomocą« [czyją; w tym: bożą (1)] [szyk zmienny] (4:2): Kráſſus [...] poráźił Sáráceny s pomocą Papieſką BielKron 172, 121, 182v, 191, 302v, 460v.

»porazić porażką (barzo) wielką (a. okrutną)« = percutere plaga magna Vulg, PolAnt (6): Poráźił ie tedy Abia porażką bárzo wielką: y pádło tám ránnych z ludu Iſráelſkiego pięćdzieſiąt tyſięcy Leop 2.Par 13/17; Krole kthorzy ie náieſzdżáli od kráiow źiemie/ ſtárli y poráźili poraſſką okrutną Leop 1.Mach 8/4, Iudic 15/8; BibRadz Ios 10/10; Tedy poſzedł Dawid y Iunacy iego do Kiehile/ y vderzył ná Peliſztymy/ y zágnał ſtátki ich/ á ſámy poráził porażką wielką BudBib 1.Reg 23/5, 19/8.

»(za) [czyją] sprawą, przez [czyją] sprawę porazić« [szyk zmienny] (3:1): Pápiryus Ráycá/ był mąż w Rycerſkich rzecżach biegły/ iego ſpráwą Sámnity Rzymiánie poráźili BielKron 120v, 124, 304; Bog Nábuchodonozorá sługą ſwoim zowie/ zá ktorego ſpráwą Zydy poráźił [quo duce Iudaeos profligaverit] ModrzBaz 127v.

»porazić z szkodą [= nieprzyjacielską], bez szkody [= swojej]« [szyk zmienny] (3:2): A z swo⟨im⟩ nieprzyjacielem, Gdy się stoczy stępnym bojem, Porazi ji bez wszej szkody BierRozm 10; BielKron 153v; StryjKron 11; Turcy/ choć máłégo woyſká nieprzyiaćielá ſwégo/ bez wielkiéy y znácznéy ſzkody ſwoich/ nigdy poráźić nie mogą OrzJan 42; Podwákroć woyſko Miſtrzá Krzyzáckiego Gwałtem poráził, z ſzkodą wielką iego. KlonKr Ev.

»porazić [kogo] aż (a. iż) (ledwo a. ledwie, a. ledwa) uciekł itp.« (21) BibRadz 1.Mach 11/55; Giezá máiąc Cżechy ná pomoc/ poráźił brátá Sálomoná áż vćiekł ná zamek Mozon BielKron 301, 10v, 58v, 70, 100v, 176 (17); rzućili ſie ná nie [na Rzymian] pobráli im wiele Kráin/ poráźiwſzy ie wielekroć zwłaſzcżá Hánibał/ ták bárzo áż iuż chćieli vćiekáć BielSpr 3v; Perſy Heráklius Ceſarz poráził/ iſz názad muśieli SkarŻyw 74.

»porazić wniwecz« (1): Leſzko ſzoſty [...] Litwę z Iáćwingámi Poráził wniwecz, y więznie wybawił KlonKr D3v.

»wojsko, [kogo] z wojskiem porazić« = (magnas) copias fundere Miech, Mącz; percutere, exercitum Vulg, PolAnt; fundere exercitum Mącz, Modrz; occurrere agminis, percutere, sternere copias Mącz [szyk zmienny] (58:3): tego nieprzyacziela ſwego ktori chczial tho panſtwo wziancz podemną tego mv bog niepomogl y wſziſtkom woyſko yego porazyl LibLeg 10/147v; MiechGlab 49; Dawid poráźił wſſyſtko woyſko [percussisse ... exercitum] Adárezerá Krolá Sobá Leop 1.Par 18/9, Deut 25/18, 2.Reg 5/24; BibRadz 2.Reg 8/9, Ier 37/10[9]; Alexánder wielkie woyſko Dáryuſowe był poráźił OrzRozm N4; Eneás [...] zábił Turnuſá/ y Kámillę krolową z woyſkiem iey poráźił BielKron 60v; Zopiryus [...] poráźił ná zmowie woyſko Dáryuſowe. BielKron 116, 59v, 64, 116v, 117, 166 (22); Mącz 64c, 139c, 414c; OrzQuin Rv; Bo widziſz co nádzieiá záwżdy czyniłá. [...] Nádzieią Dawid poráził woyſká Abſáloná ſyná ſwego/ gdy ſie był zbuntował przećiwko niemu RejZwierc 129, 86v, 126v, 144, 163, 265; tym obycżáiem poráźił Perſkie woyſko obegnawſzy ie w koło BielSpr 40, 46v; PaprPan Gg4; ModrzBaz 143v; Przez ćięm ia woyſká poráźił niezwyćiężóné/ Przez ćięm ią mury vbieżał niedoſkoczóné. KochPs 24; Aod poráził woyſko Egloná. SkarŻyw 559 marg, 284 [2 r.]; Grekowie zſzykowawſzy ſie porządnie wyciągnęli do bitwy wpole/ y poráźili Ruſkie Woyſká StryjKron 175, 41, 121, 129, 260, 432, 528, 537; GórnRozm A2v; OrzJan 42; SarnStat 1051; Kázimirz II ſpráwiedliwy. [...] Ruś y ich woyſko z zebránemi Pány Poráził KlonKr D2, Ev.

Szeregi: »porazić i gonić« = percutere et persequi Vulg, PolAnt (4): Leop Ios 11/8; A w nocy rozſádźiwſzy ſię ná vfce przećiwko nim/ on ſam y ſludźi iego/ poráźił ie/ y gonił ie áż do Hobá BibRadz Gen 14/15; Troiáńſkie woyſko poráźili y gonili BielKron 59v, 40v.

»porazić i (a) (po)bić (się)« [szyk 7:4] (11): I ták ie poráźił á pobił [Ita percussit omnes] że żadnego ſnich żywo nieoſtáwił Leop Ios 11/8, Iudic 9/40; BibRadz 2.Reg 3/24; Niektorzy z náſzych przepráwiwſzy ſie przez rzekę z ruſznicámi/ bili ſie ſnimi y poráźili ie BielKron 411, 43, 350, 366, 442; RejZwierc 163; ModrzBaz 126; Stániſław Landſkoronſki [...] potkawſzy ſie dwá kroć z Tátary poráził ich ſzczęſliwie y pobił StryjKron 752.

»porazić i podbić« (1): ZAthym Dawid poráźił Filiſtyny y podbił ie [percussit... et humiliavit] BibRadz 1.Par 18/1.

»porazić, (i, a) poimać« (14): On [Kleomenes] ie [Greki] w nocy przypadſzy poráźił/ poimał RejZwierz 37v; BielKron 113, 120v, 153v, 237, 257 (8); LeovPrzep B2; GórnRozm A2v; A w Ruśi ná Wołyniu Ryśko Kierdey Mąż w woynie ćwiczony/ poráził y poimał Hetmáná StryjKron 577,4 385, 537. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»porazić i pomordować« = pugnare et percutere Vulg (3): Leop Num 21/24; Pánowie y ſzláchtá zebrawſzy ſie z roſkazánia krolewſkiego/ poráźili y pomordowali ich [pospólstwa] wiele. BielKron 234, 417.

»porazić i potrzeć (a. zetrzeć)« = conterere et percutere Vulg [szyk 1:1] (1:1): Leop 1.Mach 8/4; Otho [...] Węgry ktorzy Niemieckie kráiny woiowáli poráźił y potárł. BielKron 174v.

»porazić i rozbić« (1): Tatarzy nie dawſzy ym [Ruskim wojskom] wythchnienia, poruſzyli ſie nanie/ także poraziwſzy y rozbiwſzy [contritis ac dijfugientibus] Połowce MiechGlab 3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»porazić i (albo) (roz)gromić« = fundere et fugare Modrz [szyk 3:3] (6): Krol [...] potkał ſie napierwey z Węgry/ bo na cżele ſtali/ wnet ie poráził y rozgromił. BielKron 353v, 363v, 429; Ktoby ie [Tatarów] chćiał gromić albo poráźić/ w ten cżás nalepiey tráfiáć ná ich Woyſko gdy ſie w zagony rozeydą BielSpr 67v; ModrzBaz 143v; porázili ich náſzy w máłym poczcie y rozgromili StryjKron 782.

»porazić i rozproszyć« = prosternere et convertere Miech (7): MiechGlab 11; Ioáb [...] vderzył napirwey ná Syriany/ poráźił ie y roſproſzył. BielKron 70v, 179, 359v, 365 [2 r.], 389.

»uderzyć i porazić« (4): Połowce/ ná Ruſkie kſiążętá vderzyli y poráźili ie BielKron 359v, 252v, 359v; Thebani [...] wſzyſcy poſpolićie vderzyli ná Lácedemony y poráźili ie. BielSpr 40.

»porazić a wygładzić« (1): zebrawſzy ſie pięć krolow okolicżnych/ zmowili ſie ná nie áby ie poráźili á wygłádzili precż BielKron 31v.

»porazić i (albo) wygnać (a. wypędzić, a. wyrzucić)« [szyk 7:1] (8): Theodatus [...] Niemce precż wypędził y poráźił BielKron 162v; Kárzeł wielki Dezyderyuſá poráźił y s páńſtwá wyrzućił BielKron 168v, 159v, 179, 222, 296v, 338; Woiewodá Wołoſki Multáńſką ziemię zburzył/ y Rádulá [...] poimał á poráziwſzy y wygnawſzy Tureckie zaſtáwy/ Cypuliſſę [...] Woiewodą Multáńſkim vſtáwił. StryjKron 657.

»porazić i wytracić« (1): Wſſyſtek lud Iſraelſki walczy ná pokolenie Beniámin/ dla zámordowáney niewiáſty/ zá trzeći kroć ie poráźili/ y wytráćili co do ſzczędu Leop Iudic 20 arg.

»porazić a (i) wziąć (a. zabrać) w niewolą« = profligare et captivare Miech (2): MiechGlab 66; máłe woyſko Syryiſkie [...] wielkość ludu żydowſkiego poráźiło/ y w niewolą zábráło. PowodPr 30.

»porazić i (a) zabić« (22): GOttifredus [...] ciągnął przećiw Klimuntowi kſiążęciu Bábilońſkiemu/ ktorego poráźił y zábił BielKron 178v, 50v, 62, 83v, 131, 158v (20); [Dawid] poráźił á zábił onego okrutnego Goliaſzá RejPos 213v; Krolá Portugalſkiego Sebaſtianá poráził y zábił StryjKron 11.

»porazić a (i) zwyciężyć« = percutere et pugnare Vulg [szyk 2:1] (3): Leop 1.Par 18/10; Ceſarz Auguſtus/ Antoniego ná morzu weſpoł z krolową Egiptu Kleopatrą/ zwyćiężył y poraźił BielKron 273v; potiri hostium, potiri urbis, pro hostibus et urbe, Poráźić/ á zwiciężić/ pod ſwą moc podbić. Mącz 315d.

Przen (87): RejRozpr K3; A iſcie towielki ryczerz kto ſwą myſl porazi Ktora mu dzys kęs ſmakuie potym wſzytko skaźi RejJóz F2, F2 marg; RejKup dd6v; LubPs D2v; trzećiego dniá zmartwychwſtał/ poráziwſzy náſze wielkie y ćięſſkie nieprzyiáćioły grzech/ śmierć/ piekło/ y kxiążę tego świátá Dijabłá. KrowObr 49v; RejZwierz 114; gniew Boży poráźił Acháſá dla iego grzechow. BielKron 88v, 171; Expugnare aurum alicui. Poráźić go w pieniądzach. Mącz 330b; RejAp CC4, 157, 163, 163v; RejPos A4, 1, 17, 61v, 79 [2 r.], 127; Ktoby chciał licżyć ony Sámſony/ ony Alexándry/ ony Báltázáry/ ony Herkuleſy/ wſzytko to pijańſtwo á białegłowki poráźiło. RejZwierc 62v; Pokorna modlitwá wiele poráźić może. RejZwierc Bbbv, 79, 264v marg; BudBib Ps 37/14, Zach 10/11; Ponieważ ono cżłowiek był/ ktorego ſzátan chytrośćią ſwą w śmierć wpráwił/ przetoż y ten cżłowiek był/ ktory ſzátáná poráźił. CzechEp 295; WerGośc 257; Kryſtus Syn Bogá żywego [...] Kſiążę piekielne poráził/ grzechy, y wieczną ſmierć zgłádził ArtKanc F6, D19, F9v, F17v; Ręce twe mnie dźiałały/ zaż mnie te záś ſkáżą? Ná wzgárdę y śmiech złoſnym/ izaż mnie poráżą? GrabowSet B; LatHar 590; SkarKaz 314a; Onci mnię dzień nieſzcżęſną poráźił niebogę PudłDydo B3.

porazić przez co (2): KrowObr 45v cf W przeciwstawieniu. Cf »porazić przez mękę«.

porazić czym (8): Dziewitzo námędrſſá [...] ty twą mądroſcią diáblys porazila OpecŻyw 183v; RejWiz 106v; RejAp 163v; O ſwięta pánno wielkaſz tho byłá wiárá twoiá/ á tymeś ſłowem poráźiłá onę omylną wiarę oney nędzney á vpádłey Iewy RejPos 273; SkarŻyw 57, 397. Cf »porazić męką«.

W porównaniach (2): Bo ták wſzytko márny ſwiát tym łákomſtwem ſkáźił/ A bárzyey niżli miecżem wſzytki nas poráźił. RejWiz 106v; wołáią poſtronne głoſy/ iżby ſie ſnadź mogły ználeść thákie kſtałty y tákie obycżáie/ iżby bez łupu á bez płácżu á krzyku ludzi mizernych (ktore ſnadź ſámo więcey niżli nieprzyiáciel poráźićby nas miáło) mogłyby być y woyſká/ mogłyby ſie budowáć y zamki. RejZwierc 186.

W przeciwstawieniu: »porazić ... naprawić, ożywić« (1): Abowiem Pan Kryſtus przes ſmierć ſwoię ſmierć moię porázył/ á przes zmartwychwſthánie ſwoie/ moie vſpráwiedliwienie nápráwił/ y mnie ożywił. KrowObr 45v.

W charakterystycznych połączeniach: porazić czarta (3), diabła (4), grzech (5), moc czarta (diabelską) (2), nieprzyjaciela [= czarta], niewierne, piekło, książę piekielne, piekielne siły, srogiego krola i poborcę, szatana, śmierć; porazić swą moc, myśl, wolą; porazić przez śmierć; porazić mądrością, mieczem, słowem.

Zwroty: »porazić na czystości« = uwieść (1): Puellae pudicitiam expugnare, Poráźyć dźieweczkę ná yey czyſtośćy/ to yeſt przemówić przerádźyć. Mącz 330b.

»porazić na głowę« = przewyższyć (1): przeto fortylu przyſtoinieyſzego niemáſz ná to/ áby on towárzyſzá poráźił ná głowę/ iáko ten/ iżby bárziey miłował/ niż towárzyſz GórnDworz Cc7.

»porazić męką, przez mękę« [o Chrystusie] [szyk zmienny] (2:1): A poſtánowiwſzy wſzytko ile było potrzebá do zbáwienia tego nędznego cżłowieká/ poráziwſzy męką ſwoią Cżártá/ Śmierć/ y Grzech/ ſzedł záſię iáko práwy zwycięſcá do Kroleſtwá ſwego RejAp 1v; RejPos [136]; Iezu Kryſte Pánie miły/ tyś wſzyſtkie piekielne śiły/ przez mękę ſwoię poraźił ArtKanc T12v.

»porazić nieprzyjaciela, (s)przeciwnika« [szyk zmienny] (10:2): Michále Swięty [...] Ty nieprzyiaćiele náſze poraś. KrowObr 174; A nie więcey iedno thy dwá pláchy wzyąwſzy ná ſię/ miłość ſthałą ku Pánu ſwoiemu/ á życżliwość wierną ku bliźniemu ſwemu/ iuż poráźić możeſz okrutnieyſze nieprzyiaćioły ſwoye [tj. czarta, grzech, ciało i świat] RejPos A4, A5, 9v, 87, 110v, 137 (8); RejZwierc 149v; [św. Antoni] Y zátym przykłádem Páná náſzego poráziwſzy śiłą iego nieprzyiaćielá [tj. czarta, nieprzyjaciela Boga] ná puſzczy: inne ludzie przywodzić pocżął do [...] świętobliwego żywotá. SkarŻyw 57; ArtKanc M4v.

»śmierć (żywotem) porazić« [szyk zmienny] (5): KrowObr 45v; Bog mocny [...] Poráźił ſmierć/ złamał á zwoiował mocy piekielne RejPos 16v; RejZwierc 178; [Chrystus] śmierć żywotem poráził/ y ludzki narod ożywił SkarŻyw 397; LatHar 560.

Szeregi: »zwojować a porazić« (1): może to káżdy rozeznáć iáki to ieſt rycerz y iáki woiownik [Pan nasz] [...] iż bez wſzey obrony á bez káżdey przypráwy zwoiował á poráźił ono ſrogie thyrańſtwo narodu náſzego RejAp 14.

»porazić a zwyciężyć« [szyk 1:1] (2): A wy wierni ráduycie ſie iż wam tu Duch ſwięty powieda/ iż s tym to Báránkiem namożnieyſzym ſwoim wſzytki mocarze ſwiáthá thego y wſzytki ſrogośći iego zwyciężyć á márnie porázić macie. RejAp 145v; Vważayże tu ſobie káżdy krześćiáńſki cżłowiecże/ iákiego to Bogá á iákiego Krolá a opiekálniká ſwego maſz/ ktory poráźiwſzy á zwyciężywſzy wſzytki nieprzyiacioły twoie [...] idzye triumfuiąc RejPos 137.

a) Pokonać w dyskusji, udowodnić błąd (4): Niech ſie ſtrzegą by nie vcżynili dwu Adelpha, kthory błąd Bázilius iuż dawno poráźił. SarnUzn F2.

porazić czym (2): Dicta alicuius repercutere, Iegóſz słowy kogo poráźić/ Obróćić yego rzecz k niemu ſamemu. Mącz 339c; A iáko tu ſłyſzyſz iż oni niewiernicy á oni podſtępce/ ktorzy ſie byli náſádzili ná iákie podſtąpienie Páná tego/ gdy ie onymże rzemięſłem ich poráźić raczył [...]/ Piſze Ewányeliſta/ iż żaden nie mogł ſłowá przemowić. RejPos 227.

Zwrot: »na głowę porazić« (1): przeto Philip nie Attyki ále ſámego Demoſtheneſá/ zdał ſye ſobie ná głowę poráźić OrzRozm Q3.
a. O Bogu będącym sprawcą klęski (18): Boże moy [...] poraziłes wſzytki przeciwiaiącze ſie mnie bez przyczyny [percussisti omnes adversantes mihi Vulg Ps 3/8] TarDuch D7v; Y będzie: że w on dzień poráźi Pan od łożyſká rzecżnego áż do ſtrumieniá Egipthſkiego Leop Is 27/12, Ps 3/8; BibRadz Ps 68/31; BudBib Zach 11/6.

porazić kim, czym (3): Poráźi ćie Pan nieprzyiaćioły twemi BibRadz Deut 28/25. Cf »porazić kleską«, »porazić mieczem«.

porazić przed kim (4): A przetoż teraz záwołaymy ku niebu/ owa ſię Pán ſnadź zmiłuie nad námi/ á rozpomniawſzy ná przymierze oycow náſzych poraźi dźiś oto to woyſko przed námi. BibRadz 1.Mach 4/10, 2.Par 13/15; BudBib 2.Par 25/8, 2.Esdr 9/24.

Zwroty: »na głowę [przez kogo] porazić« (1): Dariuſa y Perſyſkie Pany [...] Przez Alexandra wielkiego racżył pan Bog na głowę porazić HistAlHUng A3v.

»porazić kleską« (1): Iozue/ nocą ćiągnąc/ vderzył ná one woyſká niezlicżone/ y rozgromił wſzytki/ y poráził ie Pán Bog kleſką wielką. SkarŻyw 503.

»do końca porazić« (1): A ſámći ie [nieprzyjaciół Izraela] Bog do końcá porázi/ przed oblicżnośćią náſzą [Et ipse confringet eos ante faciem nostram] BudBib 1.Mach 3/22.

»porazić [komu] lud« (1): Anioł boży zroſkazania bożego poraził krolewy Aſyrÿſkemv ſto/ y oſm dzieſziąt tyſzięczy zbroinego lvdv SeklWyzn 3.

»porazić mieczem« (1): Poraź ie [wojsko narodów postronnych] miecżem tych ktorzy miłuią ćiebie [Deiice illos gladio diligentium te] BibRadz 1.Mach 4/33.

»porazić nieprzyjaciele« (4): Pan poráźi á wywroći nieprzyiáćiele ſwoie/ á będzie mu poddaná wſſyſtká źiemiá [subvertat Dominus inimicos suos] Leop Num 32/21; BibRadz Ps 83 arg; BielKron 89v; BudBib 1.Mach 3/22.

Szeregi: »rozgromić i porazić« (1): SkarŻyw 503 cf »porazić kleską«.

»wytracić i porazić« (1): Modli ſię Bogu áby dał rátunek ludowi ſwemu przećiwko ſrogiem á okrutnym ich nieprzyiaciołom. A iżby ie wytráćił y poráźił/ iáko ony ktorzy przed tym powſtawáli przećiwko niemu. BibRadz Ps 83 arg.

b. O szkodach wyrządzonych przez opady atmosferyczne (1): Albo nas grády poráżą/ Albo zbytnié ćiepłá káżą KochSob 57.
2. Zabić; interficere, percutere Vulg, PolAnt [kogo (20), co (żywotne) (4)] (33): Gołębie z Kánią walcżyli/ Ale iey nierowni byli: Záwżdyćiem ie poráźiłá/ Ná dzień iednego śniadáłá. BierEz N, N; (marg) Z przygody zábijájący. (–) Ná przykład gdy by ktho iechał ná płochym koniu/ kthorego by wodzą hámowáć niemogł/ á dźiećię by ná łonie Máthki poráźił. GroicPorz mmv; zá pomocą Bogá wſſechmogącego/ poráźili/ wyſzey dziewięć tyſięcy ludzi á więthſzą cżęść woyſká Nikánorowego od ran zemdloną/ przymuſili vćiekáć. Leop 2.Mach 8/24, 2.Reg 11/24, 1.Par 11/22, 23; RejZwierz 69; BielKron 72; Mącz 147b; RejPos 2v, 175, 322v; Iudyth ſwięta poráźiłá onego ſrogiego á mocnego Hetmáná Holoſerneſá poſrzod woyſká iego / y vcięłá głowę iego RejZwierc 264; Y porázili go/ y ſyny iego/ y wſzytek lud iego/ áſz po nim ni ſzcżątká nie zoſtáło BudBib Num 21/35, 2.Par 20/23; CzechRozm 149; Cżwartą bitwę zwiodł z drugiemi Krolmi ktorzy ſię tákże ſkupili mocną ręką y z wielkiemi woyſki/ przećiw ludu Bożemu v wody Meron. y poráził ich wielką lidżbę/ y koniom ich żyły podrzeżał [!]/ á wozy ich popalił. SkarŻyw 503; OrzJan 33.

porazić czym (3): Czym inym zbroynégo Goliatá Dawid nági poráźił/ iedno nie tym Cynkiem/ z pięćiorgá kámieni náſtroionym? OrzQuin N2; Azaſz Sámſon o oſłową cżeluſcią nie poráźił kilká tyſięcy ludzi Filiſtińſkich? RejPos 175, A4v.

W połączeniu szeregowym (1): Gierzyk Kſiążę Szwabſkie z drugimi ćiągnęli zánimi [!] do Lipeny [...] vderzył nánię/ rozgromił ie poráźił y potopił drugie BielKron 202.

Przen (9): złoſćiwego ſámá iego złoſć porázi RejPs 50; Leop 2.Par 13/20.

porazić czym (5): RejAp 163; [zły człowiek] Nieprzyiaćielá ſwégo/ ſzcześćiem pijány/ Dmuchnieniém chce poráźić KochPs 15. Cf Zwroty.

Zwroty: »porazić mieczem« (1): Oto ſłyſzymy iż ie poráził then ſiedzący ná koniu onym oſtrym miecżem kthory pochodził z vſt ſwiętych iego RejAp 163.

»porazić śmiercią« [szyk zmienny] (2): pothomki iey poráżę ſmiercią [...] dam káżdemu z was według vcżynkow wáſzych. RejAp 31, 31.

Szeregi: »porazić a pobić« (1): ſſtąpię ná zyemię ábych poráźił á pobił ty wſzytki pirworodniętá RejPos 158v.

»porazić i zabić« (1): białá głowá ſpuśćiłá nań [na Abimelecha] vłomek kámieniá z muru/ y poráźiłá a zábiłá ij [interfecit eum] Leop 2.Reg 11/21.

a) O śmierci spowodowanej przez siły natury (1): á potym ią [szarańczę] mroz álbo y ine powietrze powárzy á poráźi. RejAp 78v.
3. Zadać cios, uderzyć, conculcare HistAl, defigere Mącz; percutere PolAnt [kogo] (13):

porazić czym (2): Mącz 126d; mnieby ſie ták zdáło: Kulą poráźić/ áżby mu wełbie zágrzmiáło. W ten czás go możeſz drzewem z koniá ſtrąćić ſnádnie/ Dopiéróż głowę vtnieſz mieczem/ kiedy ſpádnie. WyprPl C3v.

Zwrot: »porazić o ziemię« (1): Defigere aliquem colaphis in terram, Poráźyć kogo pyęścią o ziemię. Mącz 126d.
Przen (11): Ach miła śmierci! cóż ci po tej srogości [...] Bo żadna srogość tak można nie była, By gdy Laskiemu co w czem przekaziła, A snać i tyś go z tyłu poraziła RejŁas w. 20; RejKup f6; HistAl Cv; cżyńćie pokutę á krzćićie ſie/ by was gniew Boży nieporáźił BielKron 214; BudBib Is 57/17.

porazić przez co (1): A poraś przez me omylne wárgi/ ták ſługę iáko y páná BudBib Iudith 9/10.

porazić czym (2): oto ią porażę wſzytkę gránicę twoię żábámi. BudBib Ex 8/2; Dałeś nam to znáć/ iákoś ieſt ſtráſzliwy/ Náwroć ſię do nas/ Oycże dobrotliwy/ A vśmierz gniew ſwoy/ coś nas nim poráźił GrabowSet E3v.

a) Przestraszyć (3):
Szeregi: »ogromić, porazić« (1): A moc ſwoię Chryſtus ná podpárćie obecności ſwey w Sákrámenćie tákim cudem pokazáł: gdy go iáko Páwłá S: ogromił/ poráził/ y myſl iego zmiękcżył. SkarŻyw 168.

»skazić i porazić« (1): co zá śiłá [...] którąby rzecz ták hániebná/ y ták rzeczy poſtáwá ſtráſzna/ nie ſkáźiłá y nieporáźiłá? OrzJan 135.

»zastraszyć i porazić« (1): ieſli mie Sędzia ten moy pod oſobą chlebá záſtráſzył y poráził: á coſz gdy iáwnie mię ſądzić pozwánego do ſtráſzliwey ſtolice ſwey / będzie? SkarŻyw 165.

4. Zniszczyć [co] (1): przyſzli ći nápiſani ná imię zá cżáſu Iechyzkiiahuá krolá Iehudſkiego/ y porázili namioty ich/ y mieſzkánia [percusserunt tabernacula, et habitacula et interfecerunt eos]/ ktore tám nálezli BudBib 1.Par 4/41.

Synonimy: 1. pobić, pogromić, pokonać, potrzeć, rozbić, rozgromić, zwyciężyć. 2. pobić, pogubić, pomordować, potłuc, zamordować.

Formacje współrdzenne cf RAZIĆ.

Cf PORAŻENIE, PORAŻONY

DDJ