[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMOC (176) vb pf i impf

pf (174) [w znacz. I.], impf (2) [w znacz. II.].

e jasne; w inf -o- (6) MurzHist, Mącz (4), SiebRozmyśl, -ó- GosłCast (2); w praet sg m, [fut 3 sg m], plusq, con sg m o pochylone; imp przemoż oraz part z tekstów nieoznaczających ó; w pozostałych formach o jasne.

Fleksja
inf przemoc
praet
sg pl
1 m -m przemógł m pers
2 m przemógłeś, -eś przemógł m pers
3 m przemógł m pers przemogli, przemogły
f przemogła m an przemogli
n przemogło subst przemogły
plusq
sg
3 m był przemógł
imperativus
sg
2 przem(o)ż, przemoży
conditionalis
sg pl
3 m przemógłby, by przemógł m pers by przemogli
f przemogłaby, by przemogła m an
n subst by przemogły
impersonalis
praet przemoż(o)no
participia
part praes act przemogąc
part praet act przem(o)gszy
inne formy
fut i praes sg 1 - przemogę; fut i praes sg 2 - przemożesz; fut i praes sg 3 - przemoże, będzie przemógł; fut i praes pl 1 - przemoż(e)my, przemoż(e)m; fut i praes pl 2 - przemożecie; fut i praes pl 3 - przemogą

inf przemoc (41). ◊ fut i praes 1 sg przemogę (12). ◊ 2 sg przemożesz (5). ◊ 3 sg przemoże (30), [będzie przemógł]. ◊ 1 pl przemoż(e)my (2) Leop, RejZwierc, przemoż(e)m (2) SeklKat, SkorWinsz. ◊ 2 pl przemożecie (1). ◊ 3 pl przemogą (23). ◊ praet [1 sg m -m przemógł.] ◊ 2 sg m przemógłeś, -eś przemógł (3). ◊ 3 sg m przemógł (15). f przemogła (5). n przemogło (2). ◊ 3 pl m pers przemogli (11), przemogły (1); -li : -ły Leop (4:1). m an przemogli (1) [cum N pl: wilcy]. subst przemogły (3). ◊ plusq 3 sg m był przemógł (1). ◊ imp 2 sg przem(o)ż (1), przemoży (1) HistRzym (1:1). ◊ con 3 sg m przemógłby, by przemógł (5). f przemogłaby, by przemogła (5). ◊ 3 pl m pers by przemogli (1). subst by przemogły (3). ◊ impers praet przemoż(o)no (1). ◊ [part praes act przemogąc.] ◊ part praet act przem(o)gszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

I. pf (174):
1. Okazać się mocniejszym, pokonać; praevalere Vulg, PolAnt, Cn; valere Vulg; vincere PolAnt, Modrz, Cn; praepollere, superare Cn (126):
A. Z podmiotem osobowym lub żywotnym [w tym: kogo, co (17)] (20): Leop Ier 38/22; Stánkár piérwſzy w Polſzce Kácérz nieprzemógł ſtáréy Wiáry. OrzQuin I4 marg; WujJud 262v; BudBib Iob 14/20, Ier 20/7; Ták tu w Polſzcże Gorayſcy ſą zacni pánowie/ Iże ich nie przemogą ći dwá krolikowie. PaprPan S2; SkarŻyw 399; Y wźiął [Bóg] ná ſię ſpoſob/ y przemogł náſzego ſprzećiwniká ArtKanc P6v; Stany ſię z ſobą nie dawnych czáſow śćieráły/ O ſtyr Rzeczypoſp⟨olitej⟩. Otoż iuſz iedná ſtroná/ iákoby prżemogłá/ populus wźiął rżąd ná śię GórnRozm M3v; GrabowSet X2; CiekPotr 13; GosłCast 34.

przemoc w czym [= czym] (1): Ktorzy go [Chrystusa] przyięli/ w ſercu mieyſce dáli/ Moc táką z niego wźięli/ w niey Diabłá przemogli/ ciáło, świát potłocżyli ArtKanc B12.

Zwrot: »przemoc nie moc« (4): Bowiem y Alexander wielki iey [śmierci] przemoc nie mogł BielŻyw 71; SkarŻyw 348; ArtKanc L9; GosłCast 7.
Szereg: »przemoc i powalić« (1): Przed náſzym wiekiem/ kiedy był iáki śláchecki ziazd/ [...] ćiáłá ſwe ćwicżyli/ áby byli do potrzeby woienney ſpoſobnieyſzemi. Teraz ſklenicámi ſie potykáią/ iákoby ieden drugiego przemogł y powálił. PowodPr 73.
W przen (2): Ale ſynow twych nie przemogły áni zęby ſmokow iádowitych BibRadz Sap 16/10; Tyś Krol sławy Kryſte/ Syn wiecżnego Oycá [...]. Skonałeś zwyćięſtwo/ przemogł żądło śmierći ArtKanc N19v.
[Przen: Zgwałcić: A Proculus ſie chwali z ſwego męſtwá/ iſz z Sarmaciey ſto dźieweczek poimał/ z ktorych dzieſięć iedney nocy zwoiował/ á przes piętnaśćie dni (ilem powiáda mogł) wſzyſtkim [lege: wſzyſtki-m] przemogł. StryjKron 107.]
B. Z podmiotem nieżywotnym (36): [Andromacha o synu mającym być wydanym Grekom:] SAm opłákány nędznéy mátki ſynie/ Wynidź z ćiemnośći/ ſkryćié nie pomogło Moie/ okrutné nieſczęśćié przemogło. GórnTroas 49; CiekPotr 55.

przemoc przeciw czemu (11): żadne chytrośći y zdrády domowych przećiwnikow/ haeretykow/ odſzczepieńcow y innych złych Chrześćijánow/ przećiw iemu [Kościołowi] nigdy nie przemogły. WujNT 417. Cf bibl. Matth 16/18.

przemoc kogo, co (20): Aċ to rzecż jeſt niepodobná A ni kuwierzenju godná Aby mogła cżłowiecża mocz Boſką/ wżdy kiedy przemocz RejKup o2v; Ná konyec przemogłby błąd prawdę/ á brony pyekyelne koſcyoł/ przećiwko ſlowu á obyetnicy páńſkyey. KromRozm III N4v; RejZwierc 258v; BudNT przedm a3v; Bo wiecznéy łáſki páńſkiéy látá nieprzemogą. KochPs 199; Ale námowić ich [starosta siedmiu braci do opuszczenia więzienia] niemogł/ ktore ſobie Chryſtus iáko niewinne baránki ná ofiárę w młodych lećiech poświęćił: áby ná ſtárość złość ich nie przemogłá. SkarŻyw 180, 125; WujNT Act 27/15; SkarKazSej 683b; [A naoſtatek dim przemogł płomien/ y krople przemogły deſſcz FlinsCunDzień D4]. Cf bibl. Matth 16/18.

przemoc nad kim (1): Ale przemogło słowo krolewſkie nád Ioawem y nád hetmány BudBib 2.Reg 24/4.

bibl. Matth 16/18 i nawiązania do tego miejsca [w tym: co (11) przeciw czemu (10)] (23): KromRozm I F4, M4v; Przećiw temu [domowi zbudowanemu na opoce] brony pyekyelne/ to yeſt czárt oćyec nyeprawdy ze wſſyſtką chytroſcyą/ mocą/ y zaſtęmpy ſwemi nyeprzemoże. KromRozm II tv, t4; Sam pan vſtáwił go [św. Piotra] przednyeyſſym myędzy ápoſtoły/ mocną ſkáłą/ ná ktorey koſcyoł zbudowan yeſt/ á brony pyekyelne nyeprzemogą przećiw yemu KromRozm III M8v, D6v, D8, Gv, H6, M3v (9); Abowiem by tho byłá ſlába opoká/ prętko by tę opokę przemogły brany piekielne KrowObr 15, 15; Ná tey opoce zbuduię/ mowi [Pan]/ Kośćioł/ ktorego vlicżki Piekielne/ to ieſt żadne odſzcżepieńſtwá/ áni grzechy nieprzemogą. WujJud 120v, b, 8, 136; Bramy piekielne nie przemogą iey [stolicy papieskiej]. SkarJedn 151, 22, 290; Tyś ieſt Piotr/ á ná tey opoce zbuduię kośćioł moy/ ktorego brany piekielne nie przemogą. ReszPrz 5.

Zwrot: »przemoc nie moc« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 125; A gdy był okręt porwan/ á nie mogł wiátru przemoc [non posset conari in ventum]/ puśćiwſzy ſię po wiátru/ płynęliſmy. WujNT Act 27/15.
Szereg: »skrocić i przemoc« (1): miłośierdzie iego [Boga] ktore ná wieki ieſt/ przebija grzechy náſze/ á ſkroćić go y przemoc nigdy nawiętſze złośći ludzkie nie mogą. SkarŻyw 125.
Przen [kogo] (1):

W przeciwstawieniu: »zwyciężycielem uczynić ... przemoc« (1): [Chory Diogenes rzekł do przyjaciół:] odeyczcie proſzę was, á wiedzcie żeć ta noc albo mie zwyciężycielem vcżyni, albo mie przemoże. BielŻyw 77.

a. W walce [w tym: kogo, co (39)] (44): A tak Alexender ktory wſzicki krainy przemogł od Dyogeneſa ieſt przemożon BielŻyw 71, 63, 159; Co gdy vźrzał Krol Moábſki/ że iego nieprzyiaćiele przemogły/ wźiął z ſobą ſiedm ſeth mężow z miecźmi [!]/ áby ſie wdárli do Krolá Edom/ ále niemogli Leop 4.Reg 3/26; Gdy ſie przybliży Iudás y woyſko iego do tey rzeki: [...] niebędziemći mu mogli zdołáć: boć iáko mocny przemoże nas [quia potens poterit adversum nos]. Leop 1.Mach 5/40, 2.Reg 11/23, Iob 30/13, Eccle 4/12, Ier 15/20, Dan 11/12, 1.Mach 5/41; Wnet Rebeká byłá brzemienna dwoygiem dzyeći. A gdi iey cżás przichodził porodzenia/ miáłá wielką boleść gdy ſie w niey dwoie dzyeći biło ſpołu w żywocie/ znák tego był iż ieden lud drugi lud przemoże/ á pirwſzy młodſzemu ſłużyć będzye. BielKron 14; Táthárowie y Thurcy pogoniwſzy ie [Kozaków]/ bili ſie ſnimi/ przemogli ie náſzy y dobytek záięli. BielKron 416v, 43, 75, 112, 164v, 205; bo ſie tego wiele przytráfuie/ iż w ćiągnieniu álbo w poſtępku nierządnym/ wielkie zámieſzánie woyſká bywa/ á przeſto nieprzyiaćiel widząc tháką nieſpráwę prędko ie przemoże BielSpr 6v, 14v, 17v; Acż [król Zygmunt] od Tátar od Moſkwy miewał nágrawánie/ Ale ich záwſze przemogł miewał ſzcżęſcie ná nie. PaprPan Ee2v, M3v, Hh2, Hh4v; Ale iż grzechy Węgierſkiey źiemie [...] bárzo były z brzegow wylały/ przeto ią przemożono [ideo victa est] ModrzBaz 127v; PudłFr 15; WujNT Apoc 12/8; KmitaSpit B2; Wilcy w zgodźie miłośći ſwey trwáli potężnie. Przemogli pſy nie zgodne CzahTr Ev, E2; [O ktorym [Aleksandrze Wielkim] prorok Ieremiaſz y Daniel w ſwięthym piſmie zminkę cżynią/ gdzie go Daniel piſze kozłem/ a krolá Perſkiego ſkopem/ iż kozieł ſkopu miał przemoc BielKron 1551 28].

przemoc przeciwko komu (1): on [król z południa] przemoże przećiwko krolowi od Pułnocy. Leop Dan 11/8.

przemoc kim, czym (5): BielŻyw 115; Gdy ſie ták będą ſpráwowáć porządnie/ [...] ktemu kiedy ſie wywiedzą wſzego położenia nieprzyiacielſkiego/ máłym ludem może lud wielki przemoc BielSpr 16v; Náſzy otrzymáli plác ácz z krwáwym zwycięſtwem/ Lecz przemogli Rákuſzan y Węgrow ſwym męſtwem StryjKron 537. Cf »mocą przemoc«, »przemoc wojskiem«.

Zwroty: »nie moc przemoc« [szyk zmienny] (4): LubPs O5v; Wziął też Iudás Gazám y Aſkálon y Akáron s kráinámi przyległemi/ ále dolnych ludzi nie mogli do końcá przemoc BielKron 49; RejAp 101; BielSpr 38v.

»mocą przemoc« (1): Alie kto moczą przemoze Yſz ſie [przeciwnik] obronicz nie moze Tam teſz po rozumie malo Gdi ſie czo gdzie moczą ſtalo RejRozm 399.

»przemoc wojskiem« (1): Hánnibál Krol Kártágińſki/ gdy woiował w Hiſzpániey/ Scipio kthory był we Włoſzech/ widząc iż go niemogł przemoc woyſkiem/ przepráwił ſie przes morze do Afryki BielSpr 38v.

[Szeregi: »przemoc i zabić«: [Teutracjusz] ku niemu [Ajaksowi] ſie obroćił/ y do thąd z Aiáxem chodził/ áż go Aiáx przemogł y zábił. HistTroj E4.

»i zdołać, i przemoc«: Bo nie inegoć [anioła] zdołał/ á z-inym ſie biedźił/ ále z ktorym ſie biedźił tegoć y zdołał y przemogł. BudArt C7v.]

W przen (1): Láſkę vcżyń Pánie Syonowy/ to ieſt kośćiołowy twemu/ áby ſię zbudowáły mury Hieruzálem: áby pogáńſka y Turecka ręká/ Chrześćiáńſkich národow nieprzemogłá SkarŻyw 115.
Przen (3):
Zwrot: »przemoc nie moc« [szyk zmienny] (2): A gdy iuż nieboracżká [tj. dusza walcząca z ciałem] nic nie może przemoc/ Iż ſie ciáło rozbuia/ tho iey wielka niemoc. Iuż ſiedzi iáko więzyeń ná wielkiey tęſknośći RejWiz 129v; Vchowayże Boże komu ſię tám do tego nierządu [heretyckiego] kwápić ábo w nim zoſtáwáć/ á mądrze vſzykowánego Chryſtuſowego woyſká/ ktorego nieprzyiaćiel przemoc nie może/ odſtępowáć. SkarKaz 608b.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Poyrzy [Panna] ná cżarną: gorzey być nie może/ Do pirwſzego ſcia biała ią przemoże. KochSz C2.
b. W dyskusji [w tym: kogo (3)] (4): Ták też co zá dźiw będźie/ gdy ſwarliwy Kácerz drugiego niemownego kácerzá przemoże? OrzList i2v, f4v; Dla cżego [tj. dla sporu o Trójcę Św.] Theodozyus Ceſarz/ zwołał ſynod Konſtántynopolitáńſki/ ná ktorym ſtroná obłędliwa przemogłá NiemObr 134.

W przeciwstawieniu: »przemożonym być ... przemoc« (1): Lepiey ieſt od prawdomownego przemożonym być, niżli łgarza przemoc. BielŻyw 130.

c. Przezwyciężyć psychicznie (15):
α. Siebie samego, własną słabość, własne pragnienia [co] (9): Nie będzieſz mocz cirpliwy być, dokąd woley ſwey nie przemożeſz. BielŻyw 85, 69; Przemoż Krolu nákáżoną myſl ſwą/ á nie day o ſobie áni o mnie mowić złey powieśći. HistRzym 7v.

przemoc czym (2): BielŻyw 94; rzekłá ku niemu [Tarsja do Anatagora] z wielkim płácżem: O możne kſiążę/ krwi ſláchetna/ przemożyſz ſwą przyrodzoną ſláchetnośćią vmysł ſwoy ſzkárady/ á nie bądź gáńcą krwie krolewny HistRzym 21.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): á [dworzanin] ſam ná ſobie to przemoże/ iż ſie będzie kochał pánu kwoli w tey rzecży/ kthora by go ſnadź s przyrodzenia mierziáłá. GórnDworz K6.

Zwrot: »moc przemoc« (3): [Platon na pytanie] ktoby był z ludzi namocniejſzy, rzekł kto ſwoy gniew może przemoc. BielŻyw 83; HistRzym 15; GosłCast 39.
Szereg: »przemoc i przełomić« (1): Ieſliż to [tj. naganną miłość] możeſz przemóc/ y mocnie przełómić Chwalę/ możeſzli myśl twą od tego odkłónić. GosłCast 39.
β. Kogoś innego [kogo, co] (6): BielŻyw 99; Mocno y ſtátecznie [święci] w świetckich pokuſách trwáli/ Páná miłuiąc/ nigdy przemoc ſie nie dáli. SiebRozmyśl Bv; VANDA, po Bráćiey ſwoiey mężnie pánowáłá: Rottogárá przemogſzy/ w Wiſle ſie nurzáłá. KlonKr wstęp A2.

przemoc czym (1): ták złość oná wielka [faraona]/ tákim vpominánim y karániem Boſkim [tj. plagami] przemoc ſię niedáłá SkarŻyw 480.

Zwroty: »przemoc nie moc« (1): A ty Pánno przybądź/ y proś Syná Bogá/ By mnie przemoc nie mogł/ żal/ bol/ płácż/ y trwogá. GrabowSet S.

»wszytko przemoc« (1): A złégo ſyná/ litość poruſzyć nie mogłá/ Ni ſtrách bogów widzących: złość wſzytko przemogłá. GórnTroas 10.

d. Przezwyciężyć choroby, trudności, ciężkie warunki; wytrzymać; sustinere Mącz [w tym: co (6)] (7): Ieſtliżeć zimnicę przemogę, doydęć tam gdziem vmyſlił ieſtliże nic thedyć do ziemie poydę BielŻyw 77; Mącz 448b.
Zwroty: »ciężkości przemoc« (1): Y rzecże iey [czart]: Cierpiſz ćięſzkie meki [!] Iuliáno/ á iuſz im nie wytrwaſz: rádzę ſkoro ćię wywiodą/ ábyś ofiárę cżyniłá: Bo iuſz ſiłá twoiá ćięſzkośći tych nie przemoże. SkarŻyw 151.

»przemoc trudy« (1): A gdy da Bog przemożem trudy w teſkney ſzkole/ Będźiem płużyć w ſwobodnym y Rycerſkim kole. SkorWinsz A3v.

α. Wpłynąć na przezwyciężenie, pozwolić wytrzymać (3): FalZioł [*7]v; abowiem natura gdi pocżuie wnątrz [tj. w żołądku] one przeciwną rzecż tedy chcząc ią przemoc poruſza ſie z wielkim gwałtem GlabGad K7v.

przemoc ku czemu (1): ſtarą ranę muſiſz wygnoić/ bowiem to lekarſtwo nieprzemoże iej ku zgoieniu. FalZioł I [1152]b.

2. Przewyższyć [kogo czym] (2):
a. Ilościowo (1):
Zwrot: »przemoc nadzwyż [czym = o ile]« (1): A ták on [Menelaus] będąc zálecony v krolá/ gdy mu dał nawyſzſſą moc y zacność/ ſam ná ſię przeniosł nawyſzſſe ofiárownictwo/ gdyſz przemogł Iázoná nádzwyſz trzemi ſty tálentow [superans Iasonem talentis argenti trecentis] [tj. ofiarowując o trzysta talentów więcej]. BudBib 2.Mach 4/24.
b. Intensywnością (1): Morſki huk głoſem przemoc może [= można] SzarzRyt C2v.
3. Zdołać, potrafić, wykazać się możliwością (pf do „moc”); valere Vulg, Mącz, Modrz, Cn; posse Mącz, Vulg, Cn; praevalere Vulg, Cn; efficere Modrz; pollere, potem esse, praeposse, quire Cn (45): chcę ſię im [biskupom źle postępującym] ſprzećiwić będęli mogł: á ieśli nieprzemogę/ wnetże wiernie Pánu memu Apoſtolſkiemu oznaymię. SkarŻyw 520; WujNT 102; [dozwaliamÿ [...] w rzecze thameczneÿ Lugu rÿbÿ lowicz wſzeliakiemi ſzieczami ÿakiemi ktho przemoze MetrKor 1582 129/128].

przemoc co (3): Tą pokuſą ćżárt [!] do tego wiedzie cżłeká: áby go záſtráſzył/ [...] cżyniąc mu złe ſumnienie y roſpácż nieiáką: ábo ieſli tego nieprzemoże/ tedy z dobrey drogi zbić/ ábo od dobrego/ ktore myſli cżłowiek tym odwieść chce. SkarŻyw 294, 599; Ieſliż tedy y rzeczy namnieyſzey nie przemożećie/ czemuż ſię o inne fráſuiećie? WujNT Luc 12/26; [bo wiele ich ieſt ktorzy temu nie wierzą/ cżego ſami nie przemogą. SkarŻyw 677 (Linde)].

przemoc czym (2): Quanta mea sapientia est, Iáko mogę mądrośćią ſwą przemoc. Mącz 338a, 430b.

przemoc w czym (1): Co Bog náznáczy, minąć to nie moze, Zdrádá y zazdrość w tym nic nie przemoze. KlonKr B.

cum inf (4): SYmon Oniáſſow ſyn/ kápłan wielki [...]. Ktori vlecżył lud ſwoy/ á wybáwił ij od zátrácenia. Kthory przemogł rozprzeſtrzenić miáſto Leop Eccli 50/5, 2.Par 32/13; kto go [ptaka papugę] ieść przemoże/ Ten ptaſze ſzcżebiotánie łatwie vmieć może. KmitaSpit Bv; CiekPotr 25; [KsięgiEklez P6v; Fortunat wiedząc w tám tey źiemi o drogośći winá/ [...] kazał ie przed ſobą Opátowi do Klaſztorá odwieść. Opát dźiwuiąc śię ták zacnemu dárowi: bo y on winá pić nie przemogł/ chybá co przy Mſzey: [...] HistFort E3].

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe [w tym: nic (3), wiele (3), ile (1), mało (1), więcej (1)] (9): RejWiz 41v; Gracia et largitione plurimum posse, Záchowániem y hoynością wiele przemoc. Mącz 430b, 338a; Ale nie przemożeſz nie przemożeſz nic nędzniku RejPos 266v; Nie będzieli Pan Bog z námi/ Máło przemożemy ſámi. Si Deus nobiscum, quis contra nos. RejZwierc 254; SkarJedn 313; Ia ſye iedno dźiwowáć twoim ſpráwóm mogę: Więcéy/ prze ſwóy niedowćip/ nád to nie przemogę. PudłFr 42; KlonKr B.

Ze zdaniem dopełnieniowym [(że)by] (2): Leop Gen 31/29; Każe mi wątpić w łáſce twey/ ſerdecżny Bol moy: o Pánie/ o Boże moy wiecżny. Lecż/ y w przepáśćiách/ nie przemogą trwogi/ By w tobie zwątpić miał/ duch moy vbogi. GrabowSet S3.

W połączeniu z poprzedzającym zaimkiem względnym wyraża maksymalną indywidualną możliwość: tyle, ile ktoś może (5): yedno ſam pan Chriſtus doſić vczinił zanas/ amy weń wierząc mamy czinić yle przemożem SeklKat N3; Mącz 338a; ModrzBaz 141; SkarJedn 313; NIe dar iáki koſztowny ále co przemogę/ Dam ći parę wirſzyków/ Mielecki/ ná drogę. KochFr 20; [yako ktora sznych przemogla tak wyelye robyla ŻywEufr 22, 54; Teraz od tych czasów na każdą sobotę wolność bicia bydła wszelakiego tyle, ile kto z nich będzie przemógł najwięcej, sami tylko mieć mają WilkPozn II 1582 nr 104; BusLic 6; ZbylŻyw ktv (Linde)].

Przysłowie: A ſkądże to przychodzi/ iedno ze zwycżáiu/ Ktory wiele przemoże wſzędy w káżdym kráiu. RejWiz 41v.
Zwrot: »moc przemoc« (2): [okoń] dobri ieſt piecżony y też warzony/ wſzakoſz lepſzy z korzeniem/ z iakiemkolwiek kto może przemocz. FalZioł IV 42c; Noli spectare quanti homo sit, Nie pátrz ná to yáko wiele może przemoc. Mącz 338a.
[Szereg: »moc i przemoc«: Toć dáię co mieć z łáſki Bogiń mogę/ Cny Młodźieyowſki/ y to co przemogę. ZbylŻyw ktv (Linde).]
W przen (3): Leop Gen 31/29; iemu [Bogu] śpiewaymy ſercem/ vſty/ y vcżynki/ ile słábość ludzka náſzá przemoże. SkarJedn 313; KlonKr B.
Przen (2):
Zwrot: »wiele, wszytko przemoc« (1:1): Aż gdy miłość mocna/ y tá co wſzytko przemoże/ sſtąpiłá z niebá: dopiero ſię ten cud ziáwił. SkarKaz 159a, 154b.
a. Zdołać pod względem materialnym (9):

przemoc co (3): StryjWjaz A2; Nie káżdégo/ iáko wiéſz/ z Báżánta być może [tj. stać na podanie gościowi bażanta]/ Rychléy Kozłá wżdy człowiek álbo Gęś przemoże. PudłFr 12; A gdy przemożeſz właſnych pięć tyſięcy/ Możeſz ſię kuśić y domyślić więcey KlonFlis E3. Cf [»summę przemoc«].

przemoc do czego [= dokąd] = być w stanie gdzieś kupować (1): Tákowym niedoſtátkom ták pomágáć muśi/ á zwłaſzczá vbogi ktory do Aptek nieprzemoże. SienLek 96.

W połączeniu z poprzedzającym zaimkiem względnym wyraża maksymalną indywidualną możliwość: tyle, ile ktoś może (4): Coć przemogę toć tu dawam BierEz I2v; BielKom A4v; Lecż iednák miły oycże ile przemoc mogę/ Przedſię cie dla przygody s chucią podpomogę. HistLan B; SkarKaz 458a; [Rzymiánie [...] vſtáwili [...]/ áby im [niewiastom] też wolno chodzić w áxamicie w złotogłowie/ s pierſcieńmi/ iáko ktora może przemoc/ cżego przed tym nie bywáło BielKron 1551 18v; Diar 1566 18; Taż historyja powiada, iże z zboru antyjocheńskiego każdy z wiernych posłał, kto co przemógł ku ratunkowi żywności braciej do żydostwa TraktKom 329; SenekaGórn 47 (Linde)].

Zwroty: »przemoc moc« [szyk zmienny] (2): Ponderare fidem ex fortuna, Wedle máyętnośćy cziyey yego wiárę ſzácowáć/ álbo ták wiele mu wierzić yáko może przemoc. Mącz 309c; HistLan B; [ListyPol I 1547/379; BielKron 1551 18v].

[»summę przemoc«: W ktorej rzeczy, co sie tego kupna dotycze, poruczyłem [...] mowić ji powiedzieć kondycyje a obyczaje, ktorym bych ja mogł dosyć uczynić [...]. Bych mogł razem tę summę przemoc, wolałbych tego za razem zbyć ListyPol I 1547/379.]

W przen (1): Vpominek ſłużby mey vprzeymie chętliwy. Ktory moy ſkarb przemoże/ tobie ofiáruię StryjWjaz A2.
b. Dopiąć czegoś, osiągnąć, dokazać [co] (9):

przemoc czym (1): NIewiem iák mam wypiſáć tę zacną oſobę [tj. Zygmunta Augusta]/ Bo ſwym głupim rozumem tego nie przemogę/ Abym tu mogł wypiſáć ſpráwy ſwięte iego PaprPan Ee3.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: to; (a)by (4), zaimek względny (1)] (5): MurzHist V v; PaprPan Ee3; A vmyślniem chćiał tu o tem ſzeroce mowić/ ábych przycżyny dobrych obycżáiow y wſzelákich cnot pokazał/ á odpowiedź dał gánieniu onych/ ktorzi to chcą przemoc [contendunt]/ áby náuk wſzytkich zgołá nizacż niemiano ModrzBaz 9v; iż ábo przycżyny nieprzyiáźni miedzy Pány śieią/ áby łácniey to cżego żądáią zá ich niezgodámi przemogli [efficiant]/ ábo [...] ModrzBaz 21; ANi łuk twóy/ ácz ſrogi/ nieprzemoże tego/ Ni ſtrzały/ by mię mogły przywieść do pierwſzégo Trapienia z miłośći OstrEpit A3v.

Zwroty: »nic przemoc nie moc« (1): A gdy [Solon] nic przemoc nie mogł/ y owſzem bacżył wzmagáiące ſie Tyrrańſtwo [Pizystratesa]/ [...] depoſitis ante curiam armis dixit: [...] Phil N3.

»wiele, wszystko [u kogo] przemoc« [szyk zmienny] (2:1): Valet authoritas illius apud plebem, Wielkie záchowánie ma v poſpolitego człowieká/ álbo przemoże wiele v poſpolſtwá. Mącz 474a; SkarŻyw 389; Wſzyſcy święći wſzyſtko v Páná Bogá przemogą ReszPrz 60.

4. Wzrosnąć w siłę [w czym] (1): Anoć on cżłowiek ktory niekładł Bogá Spomocnikiem ſwoim. Ale duffał w wielkośći bogacthw ſwoich: y przemogł w proznośći ſwoiey [praevaluit in vanitate sua]. Leop Ps 51/9.
II. impf Móc (2): Polleo, Mogę/ Przemogę. Mącz 308b; Polleo, Possum, valeo – Moz noſczmam, przemogę. Calep 817b.

[W połączeniu z poprzedzającym zaimkiem względnym: tyle, ile ktoś może: A my też i strony swej z majętności naszej [...] co jedno przemogąc, [...] podeprzeć nie zaniechamy. ListyZygmAug 1565 499.]

Synonimy: I.1. pobić, pokonać, powalić, przewyciężyć, przezwyciężyć, zdołać, zwyciężyć; 2. przetrwać, przewysszyć; 3. umieć, zdołać, b. osięgnąć, przewieść.

Formacje współrdzenne cf 2. MOC.

Cf PRZEMOŻENIE, PRZEMOŻONY

KO