[zaloguj się]
[pdf]

OSIĘGNĄĆ (142) vb pf

osięgnąć (141), osiągnąć (1); osięgnąć : osiągnąć WróbŻołt (2:1).

o jasne.

Fleksja
inf osięgnąć
praet
sg pl
1 m -m osięgnął m pers
2 m -ś osięgnął m pers
3 m osięgnął, osięgnął jest m pers osięgnęli
f osięgnęła m an
n osięgnęło subst
imperativus
pl
2 osięgnicie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy osięgnęli
f bym osięgnęła m an
2 m byś osięgnął m pers byście osięgnęli
3 m by osięgnął m pers
f by osięgnęła m an
impersonalis
osięgniono
participia
part praet act osięgnąwszy

inf osięgnąć (80). ◊ fut 2 sg osięgniesz (12). ◊ 3 sg osięgnie (4). ◊ 2 pl osięgniecie (3). ◊ 3 pl osięgną (4). ◊ praet 1 sg m -m osięgnął (1). ◊ 2 sg m -ś osięgnął (2). ◊ 3 sg m osięgnął (12), osięgnął jest (1) BierEz. f osięgnęła (1). n osięgnęło (1). ◊ 3 pl m pers osięgnęli (6). ◊ imp 2 pl osięgnicie (3). ◊ con 1 sg f bym osięgnęła (1). ◊ 2 sg m byś osięgnął (2). ◊ 3 sg m by osięgnął (2). [f by osięgnęła.] ◊ 1 pl m pers bychmy osięgnęli (2). ◊ 2 pl m pers byście osięgnęli (1). ◊ impers osięgniono (1). ◊ part praet act osięgnąwszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

1. Wejść w posiadanie czegoś lub wyjątkowo kogoś dzięki własnemu działaniu; possidere Vulg, Mącz; occupare HistAl, accipere, acquirere, adipisci, apprehendere, assequi, attingere, coligere, comparare, consequi, indipisci, invenire, parare, potiri, recuperare, reportare, sumere Mącz [w tym: kogo (5), co (93)] (109): Wſpomagáiąc głupość ludzką/ Ozięgnął [!] ieſt przyiaźń wielką. BierEz F2v; WróbŻołt O5v, R3v; Vwielbiłes Alexandra mowiąc iż on vſiłuie wniſć do Perſidiey/ niſlibyſm y [!] mieli iego Elladę oſięgnąć HistAl E; LubPs I2 marg; Semowit [...] z Bodzentą Arcybiſkupem iecháli do Krákowá/ áby ſie iáko mogł w Krákowſki zámek pierwey w więzáć/ á potym krolewnę s kroleſtwem oſięgnąć. BielKron 379, 380; Nihil aliud assequeris, nisi quod tibi multos iratos facies, Nic inſzego nie oſięgnieſz yedno że ich wiele rozgniewaſz. Mącz 385a; Provehi ad optatos exitus, Żądzę ſwą oſięgnąć. Mącz 477d, 125d, 187c, 218b, 227a, 278b (22); RejAp 177v; RejPos 11, 69; Podźćie błogoſłáwieni Oycá mego/ ośięgnićie zgotowáne wam Kroleſtwo [possidete paratum vobis regnum Vulg Matth 25/34] KuczbKat 390; KochPs 97; StryjKron 472; WerGośc 212; Phil Q4; WujNT 1.Cor 15/50; SkarKaz 6b.

osiągnąć z czego (3): Ex consulatu Asiae magnam gloriam reportaverat, Z práwowánia á ſtároſtwá Aſieyskiego wielką chwałę oſięgnął. Mącz 314a, 295b; RejZwierc 141.

osięgnąć komu [sobie] (2): ſwym poſagiem oſięgnąl mię ſobie OpecŻyw 3v; RejPos 273v.

osięgnąć przez co (1): Ktorego [Chrystusa] gdy przez ſwą nieomylną wiárę oſięgnieſz/ iużeś wſzytko poſiadł RejPos 146v.

osięgnąć w co (1): áby [czart] gi przywiodſzy ku grzechowi/ omierźił go Pánu Bogu iego/ á oſięgnął go w thowárzyſtwo ſwoie RejPos 49v.

osięgnąć czym (5): OpecŻyw 3v; Nec enim in gladio ſuo poſſederunt terram [...]. Abowiem nie miecżem ſwoim osięgnęli onę źiemię WróbŻołt 43/4; Mącz 315d, 330b, 482d.

osięgnąć za czym (2): Consequi aliquid summa diligentia, Zá wielką pilnośćią co oſięgnąć. Mącz 385b, 445b.

osięgnąć w czym (1): Assequi impunitatem, Ośięgnąć prziyaźń w karániu. Mącz 331d.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Assequutus est quod sperabat, Oſięgnął czego ſie nádźiewał. Mącz 385a.

W przeciwstawieniu: »stracić ... osięgnąć« (1): A wżdy tho nic złośćiwemu y ono roſkoſzne ſtráćić/ y tho wiecżnie przeklętne oſięgnąć. RejAp 180v.

W charakterystycznych połączeniach: osięgnąć bogatą korzyść, (wszystki) chwałę(-y) (5), chwałę i cześć, dobrodziejstwo, dostojność i urząd dosyć sławy i chwały, krolestwo (boże) (8), księstwo, łaskę (2), obiecane rzeczy, państwo, pokoj, pożądaną rzecz, pożądanie, swoje przedsięwzięcie, przodek, przyjaźń, Rzeczpospolitą, sławę, wolność, wszytko (2), ziemię (2), swą żądliwość, żądzę; osięgnąć mieczem, pracą, szturmem, za wielką pilnością (2), wojennym obyczajem.

Zwrot: »osięgnąć zwycięstwo« = palmam apprehendere Mącz [szyk zmienny] (2): I osięgnąwszy zwycięstwo Przywiodą mu więźniów mnostwo. BierRozm 10; Mącz 318a.
Szeregi:»osięgnąć a dojść« (1): Investigare et consequi aliquam rem, Oſięgnąć á doyść którei rzeczy. Mącz 385b.

»osięgnąć, dostać« (1): Adeptus est quod desideravit, Oſięgnął/ Doſtał tego co pożądał. Mącz 83a.

»osięgnąć i nabyć« (1): Bo iuż oni y ſławy y chwały doſyć ſobie oſięgnęli y nábyli ná zyemi RejPos 273v.

»naleźć, osięgnąć« (1): Gratiam invenire, Láskę náleść/ ośięgąć. Mącz 482d.

»posieść, osięgnąć« (1): Bonam partem bonorum possedit, Więtſzą część ymienia poſiadł/ oſięgnął. Mącz 380b.

»poścignąć albo osięgnąć« (1): Nunquam poi indipiscet postea, Iuſz tego więcey niepośćigne [!] álbo nie oſięgnie. Mącz 168d.

»osięgnąć albo przyść [ku czemu]« (1): Gratiam veterem reconciliare Oſięgnąć [!]/ álbo prziść ku pierwſzey łáſce. Mącz 62d.

W przen (2): Potrzeba ieſt áby Kriſtus niebo ośięgnął [oportet quidem caelum suscipere Vulg Act 3/21; áby był w niebie WujNT] WujJudConf 71; wćierpliwośći wáſzey ośięgniećie [possidebitis Vulg Luc 21/19; otrzymacie WujNT] duſze wáſze SkarŻyw 141.
a. Dostać, otrzymać (gdy uzyskanie czegoś zależne jest od woli kogoś innego lub gdy własne działanie wydaje się nieproporcjonalne do uzyskanych wyników); impetrare Mącz, Calag; auferre, redipisci, vindicare Mącz; consequi Calag [w tym: co (40)] (44): GliczKsiąż D7; Mącz 4c, 85d, 122b [2 r.], 167a, 217a, 480a; Abowiem kto gi s ſobą ma/ iuż oſięgnie wſzytki ſkárby niebá y ziemie RejPos 40v; Páweł [...] o ſobie Timotheuſzowi piſał/ iżem ia cżynił iáko niewiádomy/ álem pothym wielkie miłoſierdzye oſięgnął RejPos 284v, 68v, 90, 118, 121, 148 (10); RejZwierc 139, 141v; WujJud b2v; Erlangen. Doſtáć/ et ośięgnąć/ et otrzymáć. Consequi, impetrare. Calag 168a; SkarŻyw 1; ArtKanc N17v.

osięgnąć od kogo (3): tuś ſie iuż tego náſluchał/ y w iákiey wadze będzyeſz v Páná ſwego/ y iákie błogoſláwieńſtwá oſięgnieſz od niego RejPos 319v, 42v, 83.

osięgnąć od czego (1): A viris virtus nomen est mutata, Cnotá od męſtwá ymię oſięgnęłá. Mącz 239c.

osięgnąć u kogo (1): Cżemu nie ſluchaſz [...]: Iż miłoſierni ſą błogoſiáwieni/ á miłoſierdzie záś oſięgną v Bogá Oycá ſwego? RejPos 164v.

osięgnąć z kogo [= od kogo] (1): GliczKsiąż L4 cf »osięgnąć i wyczerpnąć«.

osięgnąć z czego (3): Wſiytko przełożone dobro oſięgnął zdobrodzieyſtwá twego RejPs 30; RejPos 347; RejZwierc 139.

osięgnąć komu [sobie] (2); RejPos 89; ábym przez ſwoię ćiérpliwość ośięgnęłá ſobie ónę koronę w wiecznéy chwale twoiéy. SiebRozmyśl I3v.

osięgnąć prze(z) co (5): iżebych mogł moię grzechy opłakać/ Laſkę y też odpuſzcżenie przez twe miłoſierdzie oſięgnąć. TarDuch E4; RejPos 89, 146v; Ale ty święty królu/ który przez ſwé cnoty/ Y prze męztwoś ośięgnął w niebie ſtolec złoty KochFrag 41; SiebRozmyśl I3v; [SądParysa B].

osięgnąć za co (3): pátrzáiąc też ná wiecżną rádość á zapłátę ſwoię/ ktorą wiecżnie oſięgnąć maſz zá tey kęs nędzney wiáry twoiey RejPos 30, A4v; RejZwierc 139.

osięgnąć czym (1): Athák y do inſzych cnot sſtąpiwſzy ktoremibychmy mieli oſięgnąć błogoſłáwieńſtſwo [!] Páńſkie/ vkáżyſz mi wieleli ich znaydzieſz miedzy zebrániem náſzym? RejZwierc 190.

W charakterystycznych połączeniach: osięgnąć błogosławieństwo(-a) (10), dobro, dobrodziejstwa, dobrowolne dopuszczenie, klenot, łaskę, miłosierdzie (3), obietnice, odpuszczenie (3), pomoc, prawo a sprawiedliwość, przymierze, ratunek a wspomożenie, skarby a klenoty, wszt(s)tko (2), zapłatę (i pociechę) (3), żywot (bez końa) wieczny (4); osięgnąć przez miłosierdzie; osięgnąć za kęs wiary, za małą trudnością.

Szeregi: »osięgnąć, dostać« [szyk 1:1] (2): Invenire, Náleść/ to yeſt doſtáć/ oſięgnąć. Mącz 482c, 349a.

»osięgnąć i wyczerpnąć« (1): do tákyego náucżycyelá w náukę [...] ma ſie poddáć/ s ktorego by wſiytko to/ zá máłą trudnoſcyą oſięgnąć y wycżerpnąć mogł. GliczKsiąż L4.

2. Dojść, dotrzeć do jakiegoś celu; pervenire Mącz [co] (3): Vento tenebantur quominus in eundem portum pervenire possent, Wiátr przećiwny mieli/ á ták nie mogli ku brzegowi prziść/ álbo wiátr ym przeſzkadzał yż nie mogli brzegu oſięgnąć/ ku brzegu przipłynąć. Mącz 344a; oſięgnąwſzy pirwſzą cżęść moſtu nieprzyiacielá idącego/ ná ſobie mężnie trzymał Phil C; A to ieſt/ ábyś cżterem ſet żołnirzow roſkazał ná on pagorek iecháć/ á oſięgnąć go. Phil C3.
3. Objąć, ogarnąć; amplecti, astringere, capere, colligere, complecti, comprehendere, consequi, vincire Mącz [w tym: czym (26)] (30): Capere etiam, Oſięgnąć/ Ogárnąć/ w mieśćić ſie. Mącz 34c; Compraehendere numero aliquid, Lidżbą oſięgnąć [!]. Mącz 318a, 497a.

osięgnąć co (12): OpecŻyw 130v; Caligat ad eas res animus, Vmysł tego nie może oſyęgnąć. Mącz 31d, 193b, 259b, 288d, 303d, 304a [2 r.], 372c, 385c. Cf osięgnąć co w czym.

osięgnąć co w czym (2): Consecrare aliquem omni genere monimentorum, Cziyę pamiątkę wyſoko w piśmie y w Hiſtoriách vgruntowáć/ oſięgnąć. Mącz 363c, 421b.

W charakterystycznych połączeniach: osięgnąć dzieje, mniemanie, stare historyje, summę, wszystko; osięgnąć liczbą, rymem, wierszami.

Zwroty: »osięgnąć oczyma« [szyk zmienny] (2): Cernere oculis. Oſięgnąć [!] á ogárnąć oczymá/ dobrze doyźrzeć. Mącz 48c; In oculos incurrere dicitur res aliqua, Którą może oczimá oſięgnąć. Mącz 259b.

»pamięcią osięgnąć« (3): Mandare memoriae, Ná pámięć wźiąć/ Pámięcią oſięgnąć/ Náuczić ſie. Mącz 206b, 215b, 318a.

»pismem osięgnąć« (4): Memoriam rerum breviter complecti libro aliquo, Popiſáć piſmem oſięgnąć dzieye przeſzłych rzeczy. Mącz 304a, 215b, 375c, 385c.

»rozumem osięgnąć« = animo complecti a. comprehendere Mącz (4): bo pytál Pilát tego/ cżego by niemogl rozumem oſięgnątz OpecŻyw 130v; Vix statuere apud animum meum possum utrum peior ipsa res an peiore exemplo agatur, Nie mogę rozeznáć/ oſzácowáć/ oſędźić/ álbo nie mogę ſie z tego wypráwić/ rozumem ſwym oſięgnąć yeſli etc. Mącz 412b, 304a, 318a.

»(krotkiemi) słowy, jednym słowem osięgnąć« = breviter colligere a. comprehendere; verbis colligere a. comprehendere a. consequi a. depingere Mącz [szyk zmienny] (8:2): Compendium libri facere, Vkrócić/ Vmnieyſzić/ Summę krotkiemi słowy oſięgnąć. Mącz 288d; Uno verbo complecti omnia, Iednym słowem wſziſtko oſięgnąć. Mącz 304a, 187c, 193b, 300b, 318a [3 r.], 385a.

Szeregi: »osięgnąć a ogarnąć« (1): Mącz 48c cf »osięgnąć oczyma«.

»osięgnąć a wyrozumieć« (1): Amplecti aliquid, Oſięgnąć á wyrozumieć co. Mącz 303d.

Synonimy: 1. posieść, zająć; a. dostać, otrzymać; 2. dojść; 3. objąć, ogarnąć, pomieścić, zamknąć.

Formacje współrdzenne cf SIĘGAĆ.

Cf OSIĘGNIENIE

MMk