[zaloguj się]
[pdf]

POSIEŚĆ (388) vb pf

o jasne; w inf e jasne; w praet, plusq, con sg m oraz w part praet act a pochylone; w pozostałych formach e oraz a jasne.

Fleksja
inf posieść, posięść
praet
sg pl
1 m -m posiådł, -m posiądł m pers -chmy posiedli, my posiedli
2 m posiådłeś, -ś posiådł m pers
3 m posiådł m pers posiedli
f posiadła m an
n posiadło subst posiadły
plusq
sg pl
3 m był posiådł, posiådł był m pers byli posiedli, posiedli byli
f posiadła była m an
n było posiadło subst
imperativus
sg pl
1 niech posiędę posiądźmy, posiądźmy
2 posiądź, posiądz, posiędzi posiądźcie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy posiedli
n subst bysmy posiadły
2 m byś posiådł, by posiådł m pers byście posiedli
3 m by posiådł m pers by posiedli
con praet
sg
3 m by był posiådł
impersonalis
praet posiędzi(o)no, było posiędzi(o)no
participia
part praes act posiådszy, posiådwszy

inf posieść (61), posięść (1); posieść : posięść RejPos (21:1). ◊ fut 1 sg posiędę (3). ◊ 2 sg posiędziesz (4), posiądziesz (1); posiędziesz BibRadz (2), GórnTroas; posiędziesz : posiądziesz BudBib (1:1). ◊ 3 sg posiędzie (30). ◊ 1 pl posiądzi(e)m (1). ◊ 2 pl posiędziecie (5). ◊ 3 pl posiędą (29). ◊ praet 1 sg m -m posiådł (4), -m posiądł (1) ZapWar. ◊ 2 sg m posiådłeś, -ś posiådł (7). ◊ 3 sg m posiådł (81) [w tym zapis: posiad (1)], posiądł (1); posiådł : posiądł ZapWar (1:1). f posiadła (2). n posiadło (2). ◊ 1 pl m pers -chmy posiedli (1) RejZwierc, my posiedli (1) ZapWar. ◊ 3 pl m pers posiedli (70). subst posiadły (2). ◊ plusq 3 sg m był posiådł (6), posiådł był (2); był posiådł RejZwierz, OrzRozm, ModrzBaz; posiådł był BudBib; był posiådł : posiådł był BielKron (3:1). f posiadła była (1). n było posiadło (1). ◊ 3 pl m pers byli posiedli (3) Leop, BielKron (3), posiedli byli (1) BudBib. ◊ imp 1 sg niech posiędę (1). ◊ 2 sg posiądź (1) BielKron, posiądz (1) BudBib, [posiędzi]. ◊ 1 pl posiądźmy (4), posiądźmy (1) WujNT. ◊ 2 pl posiądźcie (1). ◊ con 2 sg m byś posiådł (8), by posiådł (1) Leop. ◊ 3 sg m by posiådł (13). ◊ 1 pl m pers bychmy posiedli (2). subst bysmy posiadły (1). ◊ 2 pl m pers byście posiedli (6). ◊ 3 pl m pers by posiedli (6). ◊ con praet 3 sg m by był posiådł (2). ◊ impers praet posiędzi(o)no (3) ModrzBaz, PowodPr (2), było posiędzi(o)no (2) Diar, BielKron [w tym: Diar, PowodPr może N sg n od POSIĘDZION] ◊ part praet act posiådszy (11), posiådwszy (2) RejPs, NiemObr.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. posiąść.

1. Wejść w posiadanie, stać się właścicielem, posiadaczem, użytkownikiem (niekiedy w znacz. ‘posiadać’); possidere Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, JanStat; occupare Miech, Modrz; habere PolAnt, Calag; accipere Miech; haereditare, haereditate accipere a. capere, obtinere, sortiri PolAnt [w tym: co (278)] (315): Beſitzen. Poſieść/ et otrzimáć. Possidere, habere Calag 79a; Calep 825a; KRóm dobréy ſławy/ która z cnoty rośćie/ Nie pośiadł człowiek nic trwáłégo prośćie. KochFrag 30.
α. O dobrach materialnych (19): GroicPorz q3; Pan Kryſtus nie miał mieyſcá gdzieby głowę ſwoię ſkłonił/ á Wikáryi iego/ poſiadł Kroleſtwá/ Zámki/ [...] Kxięſtwá y rozmáite Páńſtwá? KrowObr 11; Bonam partem bonorum possedit, Więtſzą część ymienia poſiadł/ oſięgnął. Mącz 380b, 356d; HistRzym 61, 75; RejPos 264, 276, 314; KochPs 108; BYŚ wſzyſtko złoto pośiadł/ [...] Ani ty wyſwobodźiſz ſercá z ćiężkiéy trwogi/ Ani z okrutnéy śmierći śideł wyrwieſz nogi. KochPieś 1.

W połączeniach szeregowych (2): ták iż przerzeczony N. przerzeczoné N. dobrá/ to ieſt/ wieś N. z ſwémi potomki będźie dźierżał/ miał/ y obyczáiem dźiedźicznym pośiędźie ták ſzéroko/ długo/ y wokrąg: iáko przerzeczoné [...] dziedzictwo [...] w ſwych gránicách z ſtarádawná ieſt rozdźieloné SarnStat 685 [idem] 1249.

Zwroty: »obyczajem dziedzicznym posieść« (2): SarnStat 685 [idem] 1249 cf W połączeniach szeregowych.

»posieść wszytki skarby tego świata« (1): iż chociaybychmy poſiedli wſzytki ſkárby á wſzytki kroleſtwá tego ſwiáthá/ á duſzę ſwą źle ſpráwili [...]/ tedyby tho wſzythko za błoto á zá proch miáło być v nas rozumiano. RejPos 299.

Szereg: »posieść i dzierżeć« (1): Iako przothkowye Naschy [...] poszyedly y dzyerszely ymyenye Chlebowo po Rosdzyale yakj dzyedzyczy wlaszny ZapWar 1525 nr 2317. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
Przen (4): RejPos 146v; Wielka oſiádłość ktho cnotę poſiędzye/ Kthora rozumem ozdobiona będzye. RejZwierc 214; Siłá pośiadł włości/ Kto viął chćiwośći. KochPieś 6.
Zwrot: »posieść skarby świata tego« (1): Abowiem iuż tho pewna rzecż/ iż kto chodzi pod ſpráwą á pod obroną Páná tego/ wiele poſiadł ſkárbow ſwiáthá tego. RejAp 22.
β. O terytoriach państwowych i plemiennych (56): TarDuch A8; Abowiem on ſnádnie może odnowić y rzeczy zniſſczone y zburzone miáſtá ſnadnie on odnowi á da ie poſieſć potomkom wiernych ſwoich RejPs 101v; A wywiodę z Iakobá náſienie/ á z Iudy tego ktory poſiędzie gory moie: y odziedziczą ią wybráni moi Leop Is 65/9; BibRadz Dan 7/18; RejAp 26v; Tenże [Bóg] też rzućił im [synom Jakuba] los/ á ręká iego podzieliłá im (iáko) ſznurem/ ná wieki poſiędą ią/ do rodu y rodu mieſzkać będą w niey. BudBib Is 34/17, Deut 33/23, Is 63/18.
Zwroty: »posieść dziedzicznie (a. prawem dziedzicznem)« [szyk zmienny] (2): A przywiodł gie do oney kráyny [...] y dał ludowi ſwemu/ práwie práwem dziedzicznem poſieſć mieſcá ony ſzłáchetne. RejPs 116v; A Pan Bog wáſz ſam ie [narody niewiernych] on wypędźi przed wámi/ [...] y poſiędźiećie dźiedźicznie [possedistis] źiemię ich BibRadz Ios 23/5.

»posieść (wszytkę) ziemię (świata tego) (a. szyrokość ziemie), wszytek świat, wszytki krolestwa« = possidere terram Vulg, PolAnt; haereditate accipere a. capere terram PolAnt [szyk zmienny] (24:4:1): Blogoſlawienij cijſſy/ bo onij poſiędą ziemię. OpecŻyw 42; Bowiem nagle záginie złoſćiwy ták iż y znák nieoſtánie onych dziwow pychy iego/ á pokorny poſiadwſſy ziemię vżywa pokoiu RejPs 55, 55v, 154; LubPs Kv [2 r.], K2v; KrowObr 34v; Leop Is 34/17, Matth 5/4; BielKron 465v; ktory [Bóg] cie wyſtrzega/ iżbyś máło zyſkał choćbyś też y wſzytek ſwiát poſiadł/ á duſzy ſwoiey vpadek á vćiſnienie zyednáć miał. RejPos 123; A ſnadź [...] byś też y wſzytki kroleſtwá poſiadł. Vważyſz to ſobie/ [...] ieſliżby to ſobie zárownáło zá ty dáry/ ktoreś tu wyzſzey iuż ſłyſzał RejPos [136]v; Nu miły Abráámie/ damći ia thobie wiele zyemie poſieść/ rozmnożęć ią iáko gwiazdy pothomſtwo twoie. RejPos 297v, 76v, [77]v, 79v, 263v, 265 (11); RejZwierc 139, 190; BudBib Ps 36/11, 22, 30[29], 35[34]; KołakSzczęśl B2.

»posieść ziemię(-ie) [= określony kraj]« = possidere terram Vulg, PolAnt; haereditare a. haereditate accipere terram PolAnt [szyk zmienny] (17): RejPs 203; I padł pierwſſy los ná ſyny Beniáminowe/ po fámiliách ich/ żeby poſiedli źiemię między ſyny Iudá y ſyny Iozeffowymi. Leop Ios 18/11, Deut 30/5; BibRadz Gen 15/8, Ex 23/30, Num 33/54, Deut 9/4, 31/13, Ios 23/5, Ier 30/3; BielKron 11; RejPos 81v; RejZwierc 139, 190; Y w wiedzie ćię Iehowá Bog twoy do ziemie/ ktorą poſiedli byli oycowie twoi BudBib Deut 30/5, 30/5, Iudic 11/24.

Szereg: »posieść a opanować« (4): Błogoſláwieni ćiſſy: ábowiem oni poſiędą á opánuią źiemię [possidebunt terram]. Leop Matth 5/4; Iż [...] otho ſie iuż rozmażaycie [!]/ ábyſcie poſiedli á opánowáli wſzytkę zyęmię. RejPos [77]v, 76v, 315v.
Przen (2): ná wiek wiekow nie będzie kthoby ſzedł przez nię [tj. ziemię]. Y poſiędą ią Puhácż/ y Ież: á Zoraw/ y Kruk będą w niey mieſſkáć Leop Is 34/11; BudBib Is 34/11.
a. Zabrać przemocą, zagarnąć; surripere Miech; potiri Mącz (237):
α. O dobrach materialnych, cudzej własności (41): ZapWar b.r. nr 2116 [2 r.]; RejKup r7v; MurzNT Matth 21/38; BibRadz Matth 21/38; Sáſkie Kſiążę/ poſłał do Ceſárzá proſząc o ſtáry ſwoy vrząd/ tudzieſz y o imienie/ ktore był poſiadł Mauryc ſynowiec BielKron 237v, 237v; przeto [nie chcesz mieć kapłana w Polsce]/ iżeś Kośćioły zgwałćił/ ſkárbyś kośćielné pobrał/ nádániaś kośćielné pośiadł/ Dźieśięćinyś kośćiołom odiął OrzQuin C4, C4; HistRzym 73v, 74, 74v; bez ſtráchu poráźicie ty narody ſrogie wſzytki/ y poſiędziecie roſkoſzy ich y bogáctwá ich. RejZwierc 257, 184v, 257v [2 r.]; Pobráli też miáſtá obronne y ziemie rodzáyne/ poſiedli domy pełne wſzego dobrá BudBib 2.Esdr 9/25, Ps 104/44; KochPs 110, 159; CzechEp 165; OrzJan 57; WyprPl A4; WujNT 88 marg; Nuż w Krześćiáńſtwie inſzym gdźie kácerſtwo opánowáło/ ázaż nie widźimy/ iáko tákie obfite nádánia/ pobożne/ pośiędźiono/ rozſzárpano PowodPr 50, 86 [2 r.].

posieść komu (5): ZapWar 1550 nr 2664; Bo każdy w takich zamieszkach [...] dopiro chce imienie, ktore mu było posiędziono, wydrzeć Diar 66; [Amurat] bráthy mi iádem pobił/ mnie thakież chćiał vcżynić/ oycżyznę mi poſiadł BielKron 243v, 326; RejZwierc [193]v.

W połączeniu szeregowym (1): Nie ſłyſzyſz áby Abráám co komu wydárł/ Czo komu poſiadł/ czo ná kim wypozywał/ ábo odgránicżył/ iedno żył poććiwemi dáry Páńſkiemi RejZwierc [193]v.

Zwroty: »posieść gwałtem, [gwałtownie]« [szyk zmienny] (3): Iako my thego oczo nasz pozwaną [!] nieposiedli Gvalthem iedno tho czo trzimamy tho trzimamy zapravem nasem ZapWar 1544 nr 2522; GroicPorz m; NiemObr 65; [Dobrá gdyby kto komu gwałtownie pośiadł/ á ták by áże do śmierći gwałtownie trzymał/ tedy wſzyſtko práwo ktoreby iedno do onych dobr/ po śmierći onego ktoremu wydárł/ mogł mieć/ tráći. SzczerbSpecSax 102 (Linde)].

»(wszytkę) majętność(-ci) posieść« [w tym: czyją (4)] = bona a. possessiones occupare Modrz [szyk zmienny] (5): RejZwierc 256v; po ſtronách záśię bywamy zágábáni od nieprzyiaćioł krwie náſzey prágnących/ ktorzi máiętnośći náſze pośieść chcą. ModrzBaz 101v; że wſzytkie one grunty y máiętnośći ludźiam vcżonym należą. Ktore ieſli kto okrom nich pośiędźie/ niech wie/ że rzecż cudną nieſpráwiedliwie pośiada. ModrzBaz 133, 99v; NiemObr 65.

Szeregi: »posieść i dzierżeć« (1): IZ ty pośiadłeś y dźierżyſz [possedisti et tenes JanStat 534] bliſkość iego/ to ieſt wieś N. y iego dźiedźictwo: do którégo on ieſt blizſzy niżli ty SarnStat 1243.

»wydrzeć i posieść« (1): zábije kto kogo áby Imienie iego wydárł y poſyadł/ [...] táki koniem około rynku ma być włoczon GroicPorz 112. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

β. O terytoriach państwowych i plemiennych, kraju, mieście: zdobyć, podbić (176): Don pocżyna ſie w kxięſtwie Kzezanſkiem [!], ktore teraz Moſkiewſki poſiadł MiechGlab 25; GDyż iuż do dziſieyſzego roku. 1516. iuż ieſt około trzech ſet y ſzeſci lat. Iako Tatarzi poſiedli Sarmatią, Azijſką albo Scitią. MiechGlab 35, **2 [2 r.], 4, 36, 37, 40 (12); LibLeg 10/145v; RejPs 156, 158; LubPs S6; KIedy Kártágińſką włość Rzymiánie poſiedli/ Poborce potym do nich z regeſtry przybiegli/ Iáko mieli trybut dáć/ by wſzytki ſpiſáli RejZwierz 39v, 6, 13, 20, 23v; BibRadz Gen 22/17; [Bułgarowié] rzućili ſie ná páńſtwá Greckie ſąſiednie/ poſiedli Miſyą máłą y wielką BielKron 170v; Potym [Saladyn] poſiadſzy wſzytkę Mezopotámią/ [...] wzyął ſláchetne á mocne miáſto Alápią. BielKron 179v; Iuż [Amurat] ſie iáwnie ſadził poſieść páńſtwo Greckie/ y wielką cżęść Trácyey pod ſwą moc iuż był podbił BielKron 240; [Arabowie] Kopáią wodę ná niektorych mieyſcách/ ále nie káżdemu ty mieyſcá wiádome/ dla tego żadny nieprzyiaćiel tych mieyść pośieść nie może/ bo trudny przeiazd/ gdzie áni paſzey/ áni wody nie naydzie. BielKron 263v; Krol Włádźiſław dobył záſię zamkow ktore byli poſiedli Rákuſzánie ná gránicach. BielKron 389, 7, 10, 60v, 110v, 112 (44); Mącz 202b, 455a; GórnDworz D8, Y3v; RejPos 25, 50; KwiatOpis B, Bv, C4v; Wiárą przodkowie náſzy przez ſrogie morzá przeſzli/ y wiele pogáńſkich miaſt poſiedli RejZwierc 128v, 40v, 44v, 57v; BielSpr 3v, 43; Poniewaſz ludzie zárázliwi kroleſtwo oycow moich poſiedli/ vmyſliłem toſz Kroleſtwo ſobie oſwobodzić/ ábych ie poſtánowiły ku pierwſzemu ſtanu przywroćił. BudBib 1.Mach 15/3, Iudith 5/14; MycPrz I C, II B4; BudNT EE6v marg; StryjKron 687; BielSjem 17; GórnRozm B4v; PaprUp F; ActReg 7; Céſarz Turecki chce Królem bydź: wſzyſtek kray pułnocny/ iuż chćiwośćią pánowánia pośiadł OrzJan 8, 6, 12, 27, 80; Y oneyże nocy zábit był on Krol/ y kroleſtwo iego zátym pośiędźiono. PowodPr 75, 31, 32 marg; [⟨...⟩ ascende et posside eam wnydz. a poſſzedzi yv TomZbrudzBrul Deut 1/21; BielKron 1551 265 (Linde)].

pośieść z czego (1): ſnadź ſromotá ſtákimi cżynić o wolność/ kthorzy nie męſtwem iedno z niefortuny ludzkiey/ cudze krainy poſiedli? BielKron 244.

posieść komu (3): Vpominał ſie Krol Polſki ſwoich kráin od miſtrzá Pruſkiego przed nimi/ ktore mu poſiedli Pruſowie nieſpráwiedliwie. BielKron 373v, 365, 375v.

posieść kim (2): A gdi Alexándrá o to pánowie karáli iż ſkárb rozſzáfował/ tedy powiedzyał: Iżem ia tego nie dał álem pożycżył tym ktorzy mi to ſowito záſię zápłácą/ bo ia tymi poſiędę tákie kroleſtwá/ w ktorych tyle trzy kroć tákich ſkárbow znaydę y nábiorę. RejZwierc 195. Cf »wojskiem posieść«.

posieść czym (7): BielKron 244; Alexánder dobrocią ſwiát poſiadł RejZwierc Aaa3, 44v [2 r.]; OrzJan 12. Cf »posieść mieczem«.

posieść pod kim (4): [mówi mistrz krzyżacki:] á ták then moy zakon [...] thy kráiny Pruſkie pod Pogány poſiadł BielKron 231v; Ten Baydo poráźił Zołdaná Egipſkiego/ y Turquinią poſiadł pod Zołdanem. BielKron 438v, 246v, 338v.

Zwroty: »cudze królestwa [przez co] posieść« (1): potym y inni potomkowie ich [otomanów] tychże obycżáiow náſládowáli/ iáko Amurátes ktoregoś świádom/ iáko cudze kroleſtwá przez zdrádę poſiadł BielKron 253v.

»gwałtownie, gwałtem posieść« [szyk zmienny] (3:2): Tego cżáſu Opáwſkie kſięftwo poſiadł gwałtownie Otokárus álbo Przemyſław Cżeſki Krol BielKron 364, 354, 375v, 402v; Iulius Ceſarz [...] Włoſką też Ziemię/ w ktorey był Pompeius zamki oſſadził/ prętkim gwałtem poſiadł. StryjKron 66.

»posieść mieczem« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 503; Więc té kroleſtwá/ té narody ták wielkié/ y ták wiele ich/ [cesarz turecki] wolał ráczéy chytrośćią/ niż mieczem pośieść OrzJan 13.

»posieść (wszy(s)tek) świat, ziemię« [szyk zmienny] (8:1): BielKron 126v, 462; Coż tu przez tho rozumieć mamy było á nieieft? Nic inſzego iedno ono páńſtwo Rzymſkie ktore było poſiádło wfzyfthek ſwiát RejAp 143, 77; RejZwierc 44v [2 r.], Aaa3; BielSpr 45v; Zgotuyćie ſyny iego ná rzez/ w niepráwośći oycow ich/ áby nie powſtáli a nie poſiedli ziemie [ne ... haereditate accipiant terram] BudBib Is 14/21.

»wojennym obyczajem, wojskiem posieść« (1:1): Czemu C. Ceſár woyſkiem Rzymſkim/ Rzym był pośiadł: Nie przecz innego/ iedno że w támtem Mieśćie ſpráwiedliwego ſzáfunku niebyło. OrzRozm O3v; Bello potiri, Woyennym obyczáyem doſtáć/ poſieść. Mącz 315d.

»posieść (wszytkę) ziemię [= określony kraj]« = terram possidere Miech, Vulg, PolAnt; haereditate accipere terram, obtinere terram PolAnt; terram occupare Modrz [szyk zmienny] (50): MiechGlab **5v, 40, 42, 65; BielRozm 10; RejPs 202; Leop Deut 30/16, Ios 1/11, 12/1; KAmbizes Pſaumechá Krolá Egipſkiego/ Gdy poimał/ y poſiadł wſzytkę ziemię iego. Kazał ſyná mimo oń wieść w gębie z wędzidłem RejZwierz 33v; Przeydźćie przez poſrzodek woyſká/ á roſkáżćie ludowi/ áby ſobie przygothowáli ſpiżę/ ábowiem po trzećim dniu przeydźiećie Iordan/ ábyſćie weſzli á poſiedli źiemię/ ktorą Pan Bog wáſz dawa w oſiádłoſć wam. BibRadz Ios 1/11, Iudic 2/6, I 306b marg; [książę Henryk] przyćiągnął do Krákowſkiey źiemie/ ktorą poſiad [!]ſ tákież Sędomierſką y Lubelſką/ y vłożył ná nie wielkie dani. BielKron 361; rychło potym Litwá z Ruſią y s Tátáry Ruſkie kráiny trapili/ y cżtherzy źiemie poſiedli BielKron 374v, 39, 40, 45, 195, 365 (10); GórnDworz Zv; iż [...] dla nieſpráwiedliwośći będą odmieniony kroleſtwá wáſze/ á obcy narodowie poſiędą ziemię wáſzę. RejZwierc 43; Ku ktoremu ſię zebráli wſzyſcy warchołowie z ludu iego/ y poſiedli ziemię Iudſką/ y cżynili wielki mord w Izráelu. BudBib 1.Mach 7/22, Num 21/35, Deut 4/22, 8/1, 16/20, 30/16 (10); MycPrz II B4v [2 r.]; WierKróc B3; ModrzBaz 48, 127v; SkarŻyw 503; StryjKron 66; GórnTroas 53; Ten [Kazimierz Jagiellończyk] Pruſką źiemię pośiadł/ á Krzyżaki boiu Ták nákarmił/ ze prośić muśieli pokoiu KochFrag 43; Wiédzćie W.M. o tym/ że Céſarz Turecki źiemię Węgierſką pośiadſzy/ [...] bierze ſie gwałtem wielkim do was. OrzJan 5, 10, 12, 73, 75; PowodPr 40.

Szeregi: »posieść a opanować« (1): Obácż tho dziś/ żem przed oblicżnośćią twą przełożył Zywot y dobre [...]: żebyś miłował Páná Bogá twego [...]/ á żećby błogoſláwił w źiemi do ktorey w chodziż áby ią poſiadł á opánował [ad quam ingredieris possidendum]. Leop Deut 30/16.

»pobrać a posieść« (1): [chłopi] pobráli á poſiedli wiele miaſt/ zamków/ y wśi pod cżarnem laſem y wſzabſkiey [!] źiemi BielKron 202.

»władać a posieść« (1): wnidziećie do źiemie kthorą wam Pan Bog wáż da ábyśćie nią wladáli á poſiedli ią [intrabilis ad possidendum terram]. Leop Ios 1/11.

»wziąć, (i) posieść« = occupare et possidere Miech; capere, occupare Modrz (3): MiechGlab 65; [mieszczanie chijscy] potym tułáiącz ſie po ſwieczie/ iż ich był pocżet niemáły Leukonią miáſto wzięli/ y poſiedli GórnDworz Z4v; ModrzBaz 128.

Przen (1): Prózné ſtáránia y myśli twoie o Królu/ ieſliże końcá inſzégo mieć nie będą ieno ten/ áby [...] wiárá [!] y nabożenſtwo Iezuſá Kryſtuſá/ któréś do tąd brónił y wcale záchował/ ſproſny y plugáwy Turczyn pośieść y wygładźić miał OrzJan 97.
γ. O narodach: zwyciężyć, pokonać [kogo] (9): Hárdemu ſie zda iż wiecżnie żyć będzye/ A iż y w niebie nikt go nie poſiędzye. RejZwierc 218v.
W przen (1):
Fraza: »posiędzie ręka [czyja kogo]« = ktoś kogoś pokona, wymierzy karę (1): A ták ty ktory maſz táką nádzieię poſiędzie ręká twoiá wſſytki nieprzyiaćioły twoie [...]. A każeſz iem ſpłonąć iáko dymowi zápalonemu RejPs 30.
αα. Zagarnąć ziemie zwyciężonych (7): Abowiem rozmnożyſz ſię ná práwo y ná lewo/ á náſienie twoie poſiędźie pogány/ á będźie mięſzkáć wmieśćiech ſpuſtoſzonych. BibRadz Is 54/3; RejPos 22,104v; iż ia dla tey niewdzięcżnośći á dla nieſpráwiedliwośći wáſzey dam was poſieść obcym narodom/ á przenioſę kroleſtwá wáſze w inſze narody RejZwierc 256v, 204v; BudBib Iudic 11/23; Był ten cżás/ kiedy Krol Polſki muśiał Turkom dáć pokoy/ [...] zá ktorą przycżyną Turcy wiele narodow Chrześćijáńſkich pośiedli ModrzBaz 105v.
δ. O stanowiskach, władzy, pozycji społecznej (11): LubPs Z; Bo thu otho Duch s. przytocżył ná plác Iudaſzá/ powiedáiąc to o nim [...]/ iż dom y dzyedzictwo iego záwżdy będzye puſte/ á doſtoieńſtwo iego inſzy poſiędzye. RejPos [290]; Bo thu Piotr s. s proroctwa pewnego opowiedáć racży/ iż vrząd á doſtoieńſtwo tákiego káżdego złoſniká á niewierniká Páńſkiego/ muśi inſzy poſieść. RejPos [290]v, 81, 104v, 287v, [290], [292]v.

posieść kogo [= czyją władzę] (1): acżkolwiek wiele ich chciáło Ceſárzem mieć Othoná Sáſkie kſiążę/ ále ſam Otho niechciał/ mowiąc: Boże tego nie day ábych ia ſláchetny rod Kárłá wielkiego ſwiátu od Bogá zeſłánego miał poſieść. BielKron 173.

posięść pod kim (1): RejPos 25 cf Szereg.

Szereg: »wziąć a posięść« (1): ktore [dzieci] wnet po národzeniu Páńſkim on okrutny Herod [...] dał pomordowáć/ ſzukáiąc miedzy nimi tego nowonárodzonego krolá/ nádziewáiącz ſie áby on był pod nim miał wzyąć á poſięść kroleſtwo ono. RejPos 25.
αα. O pozycji, hierarchii w niebie [komu] (1): wiedzącz onego cżłowieká w oney łáſcze Páńſkiey/ y boiąc ſie áby mu w niebie nie poſiadł onego mieyſcá iego/ [...] ſtárał ſie pilnie o to/ áby był onego nędzniká mogł iáko zwieść z onego poſłuſzeńſtwá iego RejZwierc 2.
2. Zdobyć dominującą pozycję, zawładnąć, opanować [w tym: co (22)] (32):
Zwrot: »świat posieść« (1): gdy męſtwo/ a ſpráwiedliwość Rzymſka/ ſwiát poſiádłá/ [...] á oni vcżeni Rzymiánie/ pocżęli [...] Láćinſkim ięzykiem piſáć: toż ſie dopiero ten ięzyk podnioſł GórnDworz F7v.
Przen (4): kto ſię roſkoſzy rozmiłuie/ y w niey błogoſłáwieńſtwo ſwe położy/ kiedy rozumie żeby ią pośiadł/ á był iey Pánem/ tedy ſię opák ſtawa GórnRozm B3; Miedzy dobrym á złym roznice żadney: wſzytkie nagrody cnot ámbicia pośiádłá. PowodPr 78.
Zwrot: »serce posieść« (1): Sámi ſię tego rękomá dotykamy/ iáko wielkie łákomſtwo ſercá ludzkie poſiádło ReszPrz 72.
a) O herezji, sekcie: zdobyć na danym terenie zdecydowaną większość zwolenników (1): Bo Węgry po wielkiey cżęśći Blándrátá z Trideitámi bezbożnemi iuż pośiadł WujJud 2.
a. Zostać władcą, wziąć rządy; regnare Modrz (26): Bo ſobie wtem vroſkoſſowáli ludzie/ [...] że ty maſz być ich ſędzią/ [...] á nád wſſytkiemi hetmánem ktorzy kolwiek poſiedli ziemię. RejPs 96v; bo miał [Juda Machabeusz] zá to/ iż gdy będę v Rzymian w łáſce/ łácno kroleſtwo Zydowſkie poſiędę/ krolował pięć lat. BielKron 118; ModrzBaz 105.
α. O Bogu i Chrystusie (13): RejPs 94; LubPs dd5, eev; A kthemu [Jezus] poſiadł wſzytki możnośći niebá y ziemie/ iuż owſzem chćiwiey á łáſkáwiey będzie bronił tey wierney winnice ſwey RejPs 26v.

posieść kogo (3): RejPs 145; Dniá onego ſtánie ſię/ iż podnieſie Pan powtore ręke [!] ſwoię/ áby poſiadł [ad possidendum] oſtátki ludu ſwoiego BibRadz Is 11/11. Cf »posieść wszytki narody«.

Zwroty: »posieść dziedzicznie« (1): Powſtańże Boże ábyś ſądźił źiemię/ ábowiem ty poſiędźieſz dźiedźicznie wſzytki narody [haereditabis in omnes gentes]. BibRadz Ps 81/8.

»posieść stolec Dawida (a. Dawidow)« [szyk zmienny] (5): Powieda też o nim [o Jezusie] Prorok/ Iż poſiędzie ſtolec Dawidá oycá ſwego/ y kroleſtwo iego RejPos 16v; iż Dawid iuż było wiele przeſzło lat iáko przed tym był vmárł/ á wżdy Anyoł to ſwięte plemię [tj. Jezusa] zowie być ſynem iego/ á opowieda iż poſiędzye ſtolec á kroleſtwo iego RejPos 272v, 270, 272v [2 r.].

»posieść wszytki narody« (1): BibRadz Ps 81/8 cf »posieść dziedzicznie«.

αα. O bogu pogańskim (1): NEPTVNVS morze pośiadł: wiátróm roſkázuie PudłFr 75.
β. O władzy szatana, diabła [w tym: kogo (7)] (10): A nie bacżył nędzny krol [tj. Herod]/ iż chytry zły duch nań śidłá ſtáwiał/ [...] nádziewáiąc ſie y tego nowo národzonego krolá ták zátráćić/ y thego nędzniká poſieść y s kroleſtwem iego RejPos [36].
αα. Opętać, wziąć duszę do piekła (9): Rottęć iá diabłow wſobie mám/ ktorzy mię poſiedli/ i śiedzą na mnie iako na włáſnym dźiedźictwie MurzHist G2; KrowObr 120v; Cżuy nędzniku cżuy/ ábyś nie przyſzedł w pokuſy/ gdyż widziſz iż ſprzećiwnik twoy nie ſpi/ iedno iż ſzuka iákoby cie rychley poſieść mogł. RejPos 104v, 74v, [77]v; Iáko gdy Pan Chriſtus Iudaſzá wyobcował/ wnet go ſzátan pośiadł. WujNT 588.
Zwrot: »[czyją] duszę posieść« (1): Zá to odpłátę będzieſz miał/ Ześ łákomie ſynom zbierał: Dyabli twą duſzę pośiędą/ Ná wieki ćię męcżyć będą. BierEz S3.
Szereg: »opętać i posieść« (1): [diabli] ty ludźie opętáli/ y poſiedli/ ktorzy ſye odſzczepili od tey wiáry/ [...] ktorą Catholicam fidem zową OrzList d2v.
W przen (1): A thu dopirko [...] ochędożyſz [...] ſláchetny gmáſzek cnotliwego ſumnienia ſwoiego. Strzeżyſz pilnie [...]/ áby [szatan] záſſę nie poſiadł z nowu tego ták ochędożonego przybytku twego. RejPos 79.
b. Górować nad kimś, uzyskać przewagę, przewyższyć [kogo] (1): ktory rozum ták ná tym Concilium dźiśia pánuie/ że Synowie ludźi proſtych/ prże oświecone ſwe rozumy/ pośiedli dźiś w Trydenćie/ Krolewſkie y Ceſárſkie Syny. OrzRozm P3.
3. Osiągnąć, dostąpić, dostać [co] (27): Widzę iáko ſie wſzyſcy omylnie mieſzáią/ A ná cieniucżkiey nići ſpráwy ſwe wieſzáią. Vżywáiąc niewcżáſow á dziwnych trudnośći/ Aby iedno poſiedli ty ſwieckie márnośći. RejWiz 83; RejAp 178 [4 r.], 178v; kazał go [tj. Lucypera] ſtręćić iáko ſprzećiwniká ſwego/ [...] á tobie dopuśćił poſieść ono błogoſłáwione mieyſce iego RejPos 57, 264; Wźiąłem zadátek dobry ná dźiedźictwo niebieſkie y oyczyznę onę wieczną: toć iuż wſzytko moie co w niebie ieſt/ y to co Chryſtus moy pośiadł. SkarKaz 162a; SzarzRyt D.
Zwroty: »posieść dziedzictwo, dziedzictwem, dziedzicznie« = possidere JanStat [szyk zmienny] (2:1:1): BibRadz Matth 25/34; Iż ieſliby kto tu ná tym ſwiecie opuśćił ábo ſtráćił dla imieniá moiego dom ſwoy/ rolą ſwoię/ żonę ábo dźyeći ſwoie/ ſtokrotną zapłátę pewnie weźmie odemnie/ á pewnie poſiędzye dzyedzictwo żywotá ſwego wiecżnego. RejPos 293v; Bądźcie bráterſką nápełnieni miłośćią/ [...] wiedząc żeście ná to wezwáni. Abyśćie błogośławienie dźiedźictwem pośiedli. KołakSzczęśl C, C.

»posieść królestwo (niebieskie a. w niebie, a. boże, a. święte)« = possidere regnum PolAnt [szyk zmienny] (10): SeklKat L3v; BibRadz Matth 25/34; iż ciáło á kreẃ nie mogą poſieść kroleſthwá niebieſkiego/ ieſli duch nie przyzwoli przez wiárę ſwoię będącz odrodzony RejPos 152v; Błogoſłáwieni kthorzy będą ćirpieć przeſládowánie dla ſpráwiedliwośći/ ábowyem oni poſiędą kroleſtwo niebieſkie. RejPos 263v, 187v, 267 [2 r.]; BudBib Dan 7/18, 22; Ze ieſliby od Bogá on kres náznácżony/ Ná nich przyſzedł/ [...] Aby w Niebie pośiedli ſzerokie Kroleſtwá KołakCath A3v.

Szereg: »nie otrzymać ani posieść« (1): A iż też żadnym inym wymyſlonym obycżáiem nie możymy [!] otrzymáć áni poſieść kroleſtwá iego ſwiętego RejPos 187v.
W przen (3): Ale kthory ma we mnie duffánie/ odziedzycy źiemię/ y poſiędzie ſwiętą gorę moię. Leop Is 57/13; RejPos [292]v; BudBib Is 57/13.
Przen (1): Miesiąc w w [!] odmienney w iedney twarzy chodźi/ Wdźięczna Iutrzenká y ſłońce przywodźi. Támten Fortuny/ tá Cnoty obrázem/ Dobrze kto pośiadł tę parę zárázem. SzarzRyt D3v.
4. Zasiedlić, osiedlić się, osiąść gdzieś, zamieszkać; inhabitare Calag [w tym: co (8)] (10): Nie ieſt też prawda [...], aby Szłowianie [...] mieli poſieſć [ascenderunt] Iliricum/ Kroacią y Dalmatią. MiechGlab 50, **5v; [Rzymianie] wypędźiwſzy Dácos ſámi źiemię opánowáli y poſiedli ty kráiny/ gdzie dźiś ſą do tego cżáſu BielSpr 69; Calag 300b; że té wizytki narody/ [...] przyſzły potym do Europy/ y około Dunáiá mieyſcá pośiedli. KochCz B2.

posieść gdzie (1): ábowiem tám Alrychus záiechał z ludem ſwym poſiadáiąc Hiſzpánią/ gdzye tám wiele narodu Gotſkiego poſiádło y oſtáło y ſą do dziſieyſzego cżáſu BielKron 159.

Zwrot: »ziemię(-ie) posieść« [szyk zmienny] (3): A Lech z Cżechem wrichle pothym wedle nich [Słowaków] poſiedli ziemie puſte w ktorych mieſzkaią y będą wiecznie trwać MiechGlab 51; Kaſzubſką ziemię polaci poſiedli. 43 [Cf Tak iż wrichle za łaſką Bożą napełnili wſzytko Sląſko, Polſkę wielką aż do ſamey Wiſtły. Takież Pomorſką ziemię i Kaſzubſką 43] MiechGlab **2, **4v.
a. O wojsku: rozlokować się, rozłożyć się (1): Poſiedli Etruſcy polá Rzymſkie zá rzeką Tybrem/ dla cżego było wielkie vćiśnienie w mieſcie gdy żywnośći mieć nie mogli. BielKron 106.
5. Posiedzieć jakiś czas [gdzie] (1):
Zwrot: »posieść trochę« (1): Considamus hic paulum, Poſiądźmy tu trochę. Mącz 379b.
6. [O mętach, osadzie: osiąść, opaść na dno: Wſzákże niemożeſzli Konſerwy mieć/ możeſz polewką mięśną roſtworzyć/ álbo kapuſtną/ dawſzy wniey trochę poſtáć/ dokąd gręzy niepośiędą SienHerb 539a.]
7. W zwrocie: »miejsce posieść« = usiąść (1): Y iużeſmy od tego czáſu Dignitarzom/ y Vrzędnikom/ y Poſłom Ziemſkim Ziemie Podlaſkiéy wedle Dignitarzów [...] Woiewództwá Mázoweckiégo mieyſcá náznácżyli: któré mieyſcá Poſłowie tych Ziem iuż od tego czáſu vczyniwſzy przyśięgę ćieleſną wźięli y pośiedli. SarnStat 1041.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Potiri regni, Królewſtwo poſieść. Mącz 315d, 489a.

Synonimy: 1. dostać, odziedziczyć, odzierżeć, otrzymać, posięgnąć, wziąć; a. dobyć, pobrać, wydrzeć, wziąć, zagarnąć, zagrabić, zająć, zdobyć; β. opanować, podbić, zniewolić; γ. pobić, pogromić, pokonać, porazić, zwyciężyć; 2. objąć, opanować; a.β. opętać, b. przewyższyć; 3. dostąpić, osięgnąć, otrzymać; 4. osiedlić się, osiedzieć się; a. położyć się, rozłożyć się.

Formacje współrdzenne cf SIEDZIEĆ.

Cf POSIADŁY, POSIĘDZIENIE, POSIĘDZIONY

LWil