![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: POŁOŻYĆ | Następne hasło: [POŁOŻYSKO] » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
POŁOŻYĆ SIĘ (292) vb pf
sie (200), się (92).
Oba o jasne; imp z tekstów nie oznaczających ó.
| inf | położyć się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | -eś położył się | m pers | |
| 3 | m | położył się, położ(e)ł się | m pers | położyli się |
| f | położyła się | m an | ||
| n | położyło się | subst | położyły się | |
| plusq | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -em się był położył | m pers | |
| 3 | m | był się położył, położył się był | m pers | byli się położyli, położyli się byli |
| imperativus | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | poł(o)żmy się | |||
| 2 | poł(o)ż się | poł(o)żcie się | ||
| 3 | niech, niechåj się położy | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | by się położył | m pers | by się położyli |
inf położyć się (13). ◊ fut 1 sg położę się (1). ◊ 2 sg położysz się (3). ◊ 3 sg położy się (22). ◊ 3 pl położą się (12). ◊ praet [2 sg m -eś położył się.] ◊ 3 sg m położył się (80), położ(e)ł się (1); -ył : -(e)ł SkarŻyw (4:1). f położyła się (8). n położyło się (3) [w tym: LatHar 10 może impers praet od POŁOŻYĆ]. ◊ 3 pl m pers położyli się (99). subst położyły się (9). ◊ plusq 1 sg m -em się był położył (1). ◊ 3 sg m był się położył (2) BibRadz, BielKron, położył się był (1) WujNT. ◊ 3 pl m pers byli się położyli (4), położyli się byli (3); byli się położyli MiechBibRadz; położyli się byli Leop; byli się położyli : położyli się byli BibRadz (1:1), StryjKron (2:1). ◊ imp 2 sg poł(o)ż się (4). ◊ 3 sg niech, niechåj się położy (2). ◊ 1 pl poł(o)żmy się (2). ◊ 2 pl poł(o)żcie się (2). ◊ con 3 sg m by się położył (2). ◊ 3 pl m pers by się położyli (2). ◊ part praet act położywszy się (17).
Sł stp s.v. położyć, Cn brak, Linde także XVII – XVIII w.
- I. W funkcji zwrotnej
(263)
- 1. Umieścić się, zająć miejsce na czymś
(259)
- Przen (1)
- a. O ludziach i zwierzętach: zmienić pozycję z pionowej na poziomą
(63)
- Przen (4)
- α. Ułożyć się do snu, pójść spać
(12)
- Przen: Umrzeć (1)
- b. Oprzeć się górną częścią ciała (4)
- c. Rozłożyć się obozem, zwłaszcza wojskowym
(188)
- Przen (2)
- 2. Osądzić się jakoś, uważać, że jest się jakimś (1)
- 3. Ofiarować się z czymś, zaproponować coś (1)
- 4. Stać się, ustanowić się czymś (2)
- 5. [W zwrocie: »na bieg się położyć« = upozorować zamiar ucieczki]
- 1. Umieścić się, zająć miejsce na czymś
(259)
- II. W funkcji strony biernej: Zostać położonym (29)
położyć się gdzie (3): [karpięta] támże ſye w ónym dóle ná źimę położą/ y nie ruſzą ſye z niego/ aż záśię ná Wioſnę Strum P, P; kto iey [Pannie Maryi] powiedźiał iż w iey żywoćie Bog ſię położył: y ze krwie ſię iey wćielił/ y w niey iáko w niebie przemieſzkiwał? SkarKaz 580a.
położyć się na co (5): Y chciál ſie za tymi ſlowy ſám polożytz na on krzyż/ ale onij żolniérze/ gwáltem go na krzyż porzucili OpecŻyw 138v; SiebRozmyśl D3. Cf »położyć się na łoże«.
położyć się kim [= jako kto] (1): przyſtąpił [św. Jan] do drzwi [domu] Oycá ſwego/ y położywſzy ſię na ziemi płákáł [...]. (marg) Polozeł ſię zebrakiem v drzwi oyca ſwego. (–) SkarŻyw 135.
położyć się na kim, na czym (12): UstPraw B4v; BielKron 264; HistRzym 63; Thák gdy ono Eutichus ſpadł s trzećiego pięthrá/ y wźięty był vmárły/ położył śię ná nim Páweł/ á obłápiáiąc go mowił: [...] GrzegŚm 27; IEſli kto ſądu nie vczći/ álbo ſie położy ná ſtole gdźie bywa ſądzono/ trzy grzywny winy niech przepádnie SarnStat 786. Cf »położyć się na łożu«, »położyć się na swym miescu«, »położyć się na ziemi«.
położyć się gdzie (14): BielŻyw 99; WróbŻołt 103/21; Leop Ruth 3/4; BielKron 320; GórnDworz Aav; Benedykt ś. gdy ná śię tákową pokuſę pocżuł/ nie do żony nátychmiaſt ſie vćiekł/ ále miedzy ćierznie y pokrzywy śię nágo położył/ y w nich ſie ták długo walał/ áż pokuſá odſtąpiłá. WujJud 211; SkarŻyw 135 marg. Cf »u nog się położyć«.
»na brzuch się położyć« (1): Gdy ſye vkłádźieſz/ á maſz żołądek chory/ ná brzuch ſye położ/ ábowiem tákie leżenie pomaga trawieniu SienLek 11v.
»położyć się na łożu (a. łóżeczku, a. [łożku]), na łoże, na pościel« = ascendere super lectulum Vulg; incumbere toro Mącz [szyk zmienny] (3:2:1): potym ſie położyć na łoże/ á wyżąwſzy też ziele z oneyże wody/ obkładać nogi á leżeć tak na łożu godzinę albo trzy FalZioł V 94; proſzon był Demoſtenes aby od nich mowił, ale ſie on niemocnim vdziałał, á na łoże ſie położiwſzy pouiadał [...] iakoby żabę w vſciech miał BielŻyw 61; GroicPorz 11v; Incubuitque thoro [...], Położył ſie ná pościel Mącz 70b; GórnDworz Y7; A potym ſie położiſz roſkoſznie ná onym łożecżku ſwoim/ ná kthorym ſobie odpocżywáć będzieſz RejZwierc 162; [Leop 4.Reg 1/6 (Linde)].
»położyć się na swym miescu« (1): Potem gdy przeminęłá n[oc] Sálo. zmętzony od tzućia położył ſie ná ſ[wy]m mieſcu. March2 D3.
»mostem się położyć« (1): [papież] iáko może nád nimi [cesarzami królami] przewodźi: nie tylko ſobie káżąc ſtrzemioná y koniá trzymáć/ nogi ſwe cáłowáć/ ále ſię też moſtem pod ſwe nogi położyć CzechEp 400.
»u nog, do nog, pod nogi, przed nogi, przed nogami się położyć« [szyk zmienny] (3:1:1:1:1): Pan kazał by go [Ezopa] zwlecżono/ A miotłámi vśiecżono: On ſie przed nogi położył/ By mu Pan máło odelżył BierEz A2v, Q3v; OpecŻyw 45v; BielKron 53; A on ią záſię Lwowi ſrogiemu ná pożárćie podáć kazał. Lecż Lew v nog ſię iey położył/ á ćiáła pánieńſkiego nie obráził SkarŻyw 21, 226; CzechEp 400.
»(na) wznak się położyć« [szyk zmienny] (3): kto by miał mdły wzrok albo zamierzknienie przed ocżima/ w puſć tego ſoku w nos á na wznak ſię położ yż doydzie tam daleko do żiłek ktore pochodzą od mozgu do ocżu FalZioł I 13d, II 19b, V 91v.
»położyć się na ziemi« (3): Prosternere corpora humi, Położić ſie ná źiemi. Mącz 415a; HistRzym 110v; SkarŻyw 134.
W przeciwstawieniu: »położyć się ... wstać« (1): ále nie długo będzie they roſkoſzy pánie Myſzkowſki/ bo iedno ſie w.m. położiſz/ ták hnet záſię wſtáć [...] będzieſz muſiał. GórnDworz Ov.
W porównaniu (1): [Jan Tarnowski] W téy ſławie/ y mniémániu/ przyſzedł ku ſtárośći/ [...] Ná kóniec/ pełen wieku/ y przyſtoynéy chwały/ Sam ſye práwie położył/ iáko kłos doſtały. KochTarn 78.
położyć się ku czemu [= w jakim celu] (2): MiechGlab 39; NA dobrego Hetmáná zależy wywiedzieć ſie [...]/ iáko nieprzyiaćielſkie woyſko łeży [!]/ [...] gdzie ſie położy ku potykániu BielSpr 15.
»z ludźmi (a. z ludem) się położyć; lud miał się położyć« [szyk zmienny] (3;1): rádzili niektorzy/ áby pierwey przechodniowie [...] przewiedzieli/ kthorymby obycżáiem á kędy lud wielki miał ſie położyć BielKron 246v; Krol Káźimierz zebrał ludźi [...]/ s ktorymi ſie położył v Opoki bliſko Toruniá. BielKron 391v, 309, 413v.
»położyć się na [którym] miejscu, w [jakim] miejscu« = castrametari in loco HistAl, Vulg; constituere locum PolAnt [szyk zmienny] (6:1): HistAl Dv, M5v; Wtárgnąwſſy tedy Filiſtynowie w źiemię Iudá/ położyli ſie z woyſkiem ná mieyſcu ktore potym zwano Lechi Leop Iudic 15/9; BibRadz 1.Reg 15/12; BielKron 311v; [Turcy] puſzcżáią Globum [tj. oddział zwiadowczy] przećiw nieprzyiaćielom/ [...] wyrozumiewáiąc ſpráwę ich/ iáko wielki Lud/ iáko ſie położyli/ w iákim mieyſcu BielSpr 56, 64v.
»położyć się z namioty(-ami)« [szyk zmienny] (2): BielKron 120v; ſtámtąd potym [Polacy] zá dwánaście dni iázdy ná Kalkę Rzekę przyſzli/ gdzie ſię iuſz byli Tátárowie z namiotámi ſwoimi położyli. StryjKron 260.
»położyć się obozem, z obozem« = cas tramę tan, castra ponere Vulg, PolAnt; applicare castra, fingere tentoria Vulg [szyk zmienny] (24:3): potym Thymoteus zbił á zebrał ine woyſko/ y położył ſie obozem przećiwko Ráfon Leop 1.Mach 5/37, Num 21/12, Iudic 6/3, 20/19, 1.Par 11/15, 1.Mach 5/39 (9); A ták ſie zebráli á ciągnęli pięć krolow Amoreyſkich/ [...] y położyli ſie z obozem v Gábáon/ á dobywáli go. BibRadz Ios 10/5, 1.Mach 4/29, 48, 11/73; BielKron 227, 421v; [Polacy] Gdźie im dádzą mieyſce tám ſie popiſuią/ po popiſie położą ſie Obozem rozbiją Namioty w mieyſcu dobrym BielSpr 70; BudBib 3.Reg 20/27, 1.Mach 3/40, 5/37, 39, 7/19; Iarosław też przyciągnąwſzy z ogromnymi vſámi/ położył ſie obozem z drugą ſtronę Bugá StryjKron 175, 315, 406, 421, 662, 717.
»położyć się z wojskiem, wojskiem, z żołnierzami; wojsko, zastęp się położy(ł(o)); dać się położyć wojsku« = castrametari HistAl, Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (17:2:1;2:1;1): Gdy Darius then liſt cżedł przybieżał drugi poſeł mowiąc iż Alexander położył ſie z woyskiem nád rzeką ktorą zową Siragmá. HistAl C7, Dv, E3v, E5, E8v, F6 (10); Leop Iudic 15/9; BibRadz 1.Reg 11/1, 26/3, 2.Reg 24/5; A gdy ſie położyli Sábini dwiemá woyſki miedzy rzekámi Tybrem y Anienem/ zbudbwáli [!] moſt ná Tybrze z łodzi BielKron 102; Potym mieſiącá Wrześniá położyło ſie woyſko náſzych v Boryſowá nád rzeką Berezyną BielKron 411, 113, 314v, 364v, 416, 424; RejZwierc 163; Stárzy ludzie walecżni opátrzni gdzie ſie z woyſkiem położyli ná noc [...] okopáli ſie wálem BielSpr 7v; StryjKron 757.
W porównaniu (1): Y położę ſię iáko piłá ná ćię/ y przyćiſnę ćię taránem/ náſypę też przećiw tobie obrony. A ták zniżon będzieſz BudBib Is 29/3.
położyć się gdzie (1): Lecz kto wie iż z onego drobniuchnego źiarnká [tj. nasienia jedwabnika] gdy ſię ná ſłońcu położy ábo v pierśi białychgłow zágrzeie/ rodźi ſię robaczek co iedwab z śiebie wije SkarKaz 84a.
położyć się z czego [= z tekstu] (1): [św. Cyryllus] Piſmem teſz ſwoim kośćioł S. ozdobił/ z ſktorego [!] nie co tu ſię przećiw dzyſieyſzym kacerſtwom położy SkarŻyw 278.
Synonimy: I.2. osądzić się; 3. ofiarować się; 4. stać się.
Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.
LWil