Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSĄDZIĆ

Następne hasło: OSĄDZON »

OSĄDZIĆ SIĘ (42) vb pf

W inf: osądz- (5) GórnDworz, RejZwierc (2), CzechEp (2), osędz- (4) RejRozpr, KrowObr, NiemObr (2); w pozostałych formach osądz-.

sie (33), się (9).

-ſ-, -s- (40), -ſſ- (2).

o jasne.

Fleksja

inf	osądzić się

praet
	sg		pl
1	m	osądziłem się	m pers
2	m	-eś, -ś się osądził	m pers	-ście się osądzili
3	m	osądził się	m pers	osądzili się
3	n	osądziło się	subst

imperativus
	sg	pl
1		osądźmy się
2	osądź się	osądźcie się

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się osądził	m pers	by się osądzili

impersonalis
con		by się osądziło

inf osądzić się (9). ◊ fut 3 sg osądzi się (3). ◊ praet 1 sg m osądziłem się (1). ◊ 2 sg m -eś, -ś się osądził (5). ◊ 3 sg m osądził się (5). [n osądziło się.] ◊ 2 pl m pers -ście się osądzili (2). ◊ 3 pl m pers osądzili się (3). ◊ imp 2 sg osądź się (5). ◊ 1 pl osądźmy się (1). ◊ 2 pl osądźcie się (3). ◊ con 3 sg m by się osądził (1). ◊ 3 pl m pers by się osądzili (2). ◊ impers con by się osądziło (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w. s.v. osądzić.

Znaczenia

1. Wydać na siebie wyrok, skazać się na jakąś karę (14)
- W przen (1)
- Przen: Dokonać rachunku sumienia, przyznać się do swojej winy (7)
2. Ocenić się, uznać się (10)
3. Potępić się (15)
4. W funkcji strony biernej (2)
- a. Być osądzonym, rozpatrzonym w sądzie (2)
- b. [Być ocenionym, rozpoznanym, uznanym za kogo]
5. W funkcji wzajemnej: Rozstrzygnąć spór (1)

1. Wydać na siebie wyrok, skazać się na jakąś karę [w tym: sam się osądzi(ł) (13)] (14): BielKron 356; CzechEp 21; NiemObr 121; Niech ten ſądzi błąd y wyſtęp drugiego/ ktory ſam w ſobie nie ma coby ſądził: żeby ſądząc drugiego/ ſam ſię nie oſądził. WujNT 529.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iżby, że] (2): mąż ieden przywiodł do mnie więźniá rzekąc/ ſtrzeż mi go/ ále ieſliby mi go wypuśćił/ twoiá duſzá zá iego będzye/ y vciekł mi ięciec/ co s tego będzye? Rzekł krol/ ſameś ſie oſądził żeś winien zań ćirpieć. BielKron 85v, 154v.

W przen (1): Nieſzc̃ęſcie ſie k temu prziznáł/ iż mie za pas poſpołu z miechem popádł/ ij ta^mże gij vtargnął: ſámći ſie oſądźił/ cżemu W.M. [sędziowie] lepiéy rozumiećz możecie. ForCnR Ev.

Przen: Dokonać rachunku sumienia, przyznać się do swojej winy (7): Niechay ſie zaſromaią y zapłoną ſpołem ći ktorzy ſie raduią memu żłemu. (koment) Zaſromaią [Ps 34/26]) cżuſz aby ſie ſami oſądzili by ich ty nie ſądził. WróbŻołt 58v; Sam ſie káżdy dobry oſądzić ma. RejZwierc 54v marg [idem] Bbb2.

Ze zdaniem dopełnieniowym (3): Izali w tey mierze Cżárnokxiężnikom podobni nieieſteśćie/ oſądzćie ſie theras/ proſzę was? KrowObr 82v; y ſam ſye oſądźi/ ieſliże on temu Ołtarzowi winien ieſt w czym álbo nie OrzRozm Fv; Tu oſądźmy ſię ſámi/ iáko tę powinność oyczyznie oddawamy. VotSzl C3v.

Szereg: »osądzić się i usprawiedliwić« (1): thák że ſie nigdy nikth nie ozwał kthoby był nań [Mikołaja Reja] kiedy o czo poſkárżyć miał/ ſam ſie káżdemu oſądził y vſpráwiedliwił. RejZwierc Aaa2.

2. Ocenić się, uznać się [w tym: sam się osądzi(ł) (5)] (10): oſądz ſie ſam/ Ieſli chceſz/ ábyś od onego Páná niebył ſądzon/ dniá onego oſtátetznego KrowObr 65; A ieſliby rozumiał (iákoż domá oſądzić ſie káżdemu trzebá) iż iego piſánie/ nie doſzło tey doſkonáłośći GórnDworz G6.

osądzić się za kogo (1): tedy ſię muſzą zá nowochrzcżeńce oſędźić: ktorzy chrzeſt ná chrzeſt wnoſzą. NiemObr 150.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: jeśli (4), iżby (1), jeśliże (1), zaimek pytajny (1)] (7): Oſądzćie ſie tedy iuſz/ ieſliśćie namieſtnicy Apoſtolſcy/ albo nieprzyiaćiele Boży? KrowObr 91v, 66v, 74v, 240v; Iż rozlicżność picia á iedłá cżyni rozlicżność wrzodow y niemocy. Bo káżdy ſie ſam w tym oſądzi ieſliże to inácżey może być RejZwierc 157v, 122v, 172.

3. Potępić się [w tym: sam się osądzić (14)] (15): SeklKat R3v; RejKup x8; Sameś ſie z grzechem oſądził/ Boś w ſwey wierze bárzo błądził BielKom Dv; BielKron 201; A tho też záſię z drugiey ſtrony obácż/ iáko ſrogie ſentencie przećiwko tym wyſzły/ kthorzyby iemu [Bogu] wierzyć á ſłow iego ſłucháć nie chcieli. Bo on powieda/ iż thákiego iuż ſędzić nie trzebá/ bo ſie iuż ſam káżdy oſądził. RejPos 4, 147; WujJud 214v [2 r.], L17.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (1); iże, że] (2): KrowObr 2; żebym ſię iáko nie chriſtyańſkie/ [...] obchodźić y ſpráwowáć miał tedyby^m koniecżnie ſam przećiw ſobie muśiał dekret duchá bożego ferowáć/ y ſam ſię w tym oſądźić: żem zły y niezbożny y nieſpráwiedliwy: á więcey pogánin/ ániż Chriſtyánin CzechEp 7.

Zwrot: »osądzić się na wieczne potępienie« (1): A grzech przeciw duchu ſwiętemu ieſtcy niewiernoſc ktorą ſię ſam człowiek o ſſądzi [!] nawieczne potępienie dla tego yż nie wierzy SeklKat P4.

Szeregi: »osądzić się i uczynić dekret nad sobą« (1): A ieſli nie będzieſz ſłuchał ſłow moich/ á nie vwierzyſz powieśći/ náukam/ y obietnicam moim/ iuż cie drugi raz ſądzić nie trzebá/ iedno exekucią vcżynić/ boś ſie iuż ſam oſądził/ y iużeś ſam vcżynił dekret nád ſobą RejPos 164.

»osądzić się i potępić« (1): Mowi tu ſwięty Ián zlotouſty/ ijż Pilát tymi ſlowy ſám ſie oſądzil ij potępil OpecŻyw 131.

»osądzić się i uczynić sprawiedliwość« (1): Feci iudicium et iusticiam [...]. Oſądziłem ſie ſam y vcżyniłem ſprawiedliwoſc WróbŻołt 118/121.

4. W funkcji strony biernej (2):

a. Być osądzonym, rozpatrzonym w sądzie (2): Nie o to ſię ſtáráć trżebá/ zeby [!] ſię śiłá ná dźień oſądźiło actiy, ále o to/ żeby ſię choć máło/ ále dobrże oſądźiło GórnRozm F-Fv.

b. [Być ocenionym, rozpoznanym, uznanym za kogo: Przeto ponieważ Chriſtus pan nie ná káżdem mieſcu przytomny ieſt oſobą ſwą/ tedyć ſie ſámo oſądźiło/ że nie ieſt áni onym ſamym Bogiem/ [...] áni iemu rownym BudArt Q4.]

5. W funkcji wzajemnej: Rozstrzygnąć spór (1):

Zwrot: »doma się osędzić« = pojednać się, rozstrzygnąć sprawę polubownie (1): Lepiey ſie domá oſędzić Niż wtym głuchym leſie błędzić Bo zaż iedno ten ſwiat rządzi Ktory zá pięć groſſy ſądzi RejRozpr F2v.

Synonimy: 1. skarać się, skazać się; 3. potępić się.

Formacje współrdzenne cf SĄDZIĆ.