[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMOŻONY (31) part praet pass pf

przemożony (22), przemożon (9).

Teksty nie oznaczają ó oraz é; e oraz pierwsze o prawdopodobnie jasne (tak w prze- oraz możesz itp.).

Fleksja
sg
mNprzemożon, przemożony fNprzemożonå
Iprzemożonym I
pl
N m pers przemożeni

sg m N przemożon (9), przemożony (3); ~ (attrib) przemożony (1); ~ (praed) przemożon (9), przemożony (1); -on SeklPieś, BielKron (6), StryjKron; -ony : -on BielŻyw (1:1). ◊ I przemożonym (1). ◊ f N przemożonå (1). ◊ pl N m pers przemożeni (17).

Składnia dopełnienia sprawcy: przemożon(y) od kogo, od czego (19).

Sł stp s.v. przemóc, Cn brak, Linde także XVII w. s.v. przemódz.

Pokonany, zwyciężony (31):
a. W walce (26): BielŻyw 116; Priamus krol záſádził iego [Hektora] mieyſce Pariſem/ Helenuſem/ Troilluſem/ y Eneaſem/ ktorzy gdy z Greki bitwę zwiedli/ przemożeni byli od Grekow. BielKron 58; Thy bitwy chćiał ſie pomśćić Pedikás/ ále ieſt przemożon/ y ſam w więźienie wſzedł. BielKron 296; Zygmunt zebrał woyſko przećiw Turkom/ ále przemożon od nich. BielKron 326v, 124, 125, 189v, 269, 296 (12).

przemożony czym (1): Lud w niey [w Persji] onego cżáſu záwżdy był walecżny/ cżyniąc ręką záwżdy/ lecż ſtrzelbą wielką od poſtronnych ludzi sprzemożeni bywáią dziſieyſzych cżáſow BielKron 267v; [Skirgáyło też przyćiągnąwſzy z Ruśi [...]/ dał im bitwę/ ále ſtrzelbą y wielkośćią Niemiecką przemożony/ ledwo vćiekł do Trok z pogromu StryjKron 490 (Linde s.v. przemódz)].

Wyrażenie: »od wielkości ([czyjej]), [wielkością [czyją]] przemożon(y)« [szyk 7:3] (10): cżynili przez cżás niemáły z pogány ći zakonni rycerze [tj. Krzyżacy z Prusami]/ ćięſzkie walki wiodąc/ ále gdy byli przemożeni od wielkośći pogan/ rozproſzyli ſie ná rozmáite mieyſcá. BielKron 231v, 339v, 367v, 396, 402v; ná oſtátek żołnierze Krolewſcy y woyſko Skirgayłowe Litewſkie/ tákże Xiążętá Ruſkie Litwie pomagáiące/ od wielkośći Niemcow y Anglikow przemożeni/ muſieli názad ku Wilnowi vſtępowáć StryjKron 487; Tátáry naprzod poráził [wojewoda wołoski] ſzczęſliwie/ potym ná Turki gdy ſię przez Dunay przepráwowáli vderzył/ ále od wielkośći przemożon/ wſzákże obronną ręką vſzedł StryjKron 657, 335, 632, 657; [StryjKron 490 (Linde s.v. przemódz); Bacżąc to śláchtá Mázowiecka/ potkáli ſie znimi v wśi Długośiedla/ y nie małą ſzkodę w nich vczynili/ gdźie ſie im więźniowie rozbiegli: ále náoſtátek przemożeni od wielkośći. BielKron 1597 183 (Linde s.v. przemódz)].
Szeregi: »przemożony i pobity« (1): ále gdy ſię mężnie potykáli [szlachta mazowiecka z Litwą i Rusią] y przeważnie nieprzyiaciołom odpieráli/ od wielkośći ſą przemożeni y pobići. StryjKron 335.

»przemożony, potłoczony« (1): Acz ſię mężnie bronili [Polacy przed Tatarami] ále przemożeni/ Od wielkośći do gruntu wſzyſcy potłoczeni StryjKron 632.

»przemożon i zabit« (1): [Kazimierz, książę łęczycki] vcżynił ſnim [Witenem, księciem litewskim] potkánie/ ále od wielkośći przemożon y zábith. BielKron 367v.

Przen (2): Alexender ktory wſzicki krainy przemogł od Dyogeneſa ieſt przemożon BielŻyw 71.
Szereg: »pohańbion ni przemożon« (1): Wtym ſie boiu [z pokusami] nieoſtoy kogo ty [Panie] opuśćyſz/ nikt pohańbion/ ni przemożon nadkiem rękę dzierżyſz SeklPieś 19v.
b. W dyskusji (1):

W przeciwstawieniu: »przemożonym być ... przemoc« (1): Lepiey ieſt od prawdomownego przemożonym być, niżli łgarza przemoc. BielŻyw 130.

c. Który poddał się, skapitulował psychicznie [czym] (3):

W połączeniu szeregowym (1): Ieſli ty wieſz co przedaſz: niech ten wie co kupi: Nie oſzukuy bliźniego/ choćby náder głupi. Głupi wiedźieć nie może/ dźiećię y piiány: Zamętkiem przemożony/ ſmutny/ rozgniewány. KlonWor 68.

W przeciwstawieniu: »nie ująć się ... przemożony bywać« (1): Wiele ich ieſt/ [...] ktorzy ſie mękámi nie vymą/ á miłoſierdziem przemozeni [!] bywáią. SkarŻyw 16.

Wyrażenie: »miłością, miłosierdziem przemożony« (1:1): Yſz miłośćią oycá miłego ſwego/ ktorego [św. Eufrozyna] wielce cżćilá [!] y miłowáłá/ przemożona nie ieſt SkarŻyw 16, 16.
d. Zmożony chorobą (1): á tak tam [Diogenes] przez noc leżał, nie tak iakoby prawie vmrzeć miał, ale iakoby od zimnice miał być przemożony BielŻyw 77.

Synonimy: pobity, pogromiony, pokonany, porażony, potłoczony, zwyciężony; d. złożony.

Cf NIEPRZEMOŻONY, PRZEMOC

KO