Zwroty: peryfr. »miecz dzierżeć w prawicy swojej« = wojować (1): ſłuſznieyſzym ia w ſwym wieku miecż dzierżeć w práwicy ſwey/ niż Sceptrum/ [...] day nam [panie] nieprzyiaćielá ſwego pod kthorym kroleſtwá mocą dobędziem BielKron 242v.

»dzierżeć w ręku, w ręce, w rękach, w prawicy, na ręce (rękach), rękoma, zrącz« [szyk zmienny] (15 : 9 : 2 : 1 : 3 : 1 : 1): BierEz D4v; OpecŻyw 90v; y dzýerżałem kubek Faraonow wręku moich HistJóz A4, Dv; TarDuch B8; FalZioł IV 9a; A iam zrącz dzierżał kufflik RejJóz I8; Dzyerży w ręce kielich winá LubPs R4, hhv; RejWiz 26, 26v, 166, 167; RejZwierz 114, 114v, 118; Báłwáni z śćiągnionemi rękámi ſtali/ dźierżąc ná rękách złotá y drogiego kámienia wiele OrzRozm Ov; BielKron 30, 50, 53v, 66v 96v, 435; Bo tácy ludzie/ iáko y ći czo krádną/ w rękach dzierżą á przedſię ſie przą. SarnUzn H3; RejAp 89v; RejPos 28v, 158; RejZwierc 53; BielSpr 5v [2 r.]; NiemObr 153. Cf »miecz dzierżeć«.

Zwroty. »[kogo] na probie dzierżeć« = próbować, doświadczać kogo (1): Tákże go thu ná ſwiecie [Bóg człowieka] by ná probye dzyerży RejWiz 116v.

peryfr. »ku portu sztyr dzierżeć« = zmierzać we właściwym kierunku (1): [Panowie a Bracia] ná lewo ku Niemcom nieuchodźćie/ wiátrów zachodnych ſye bóyćie/ Polſkimi pływayćie/ ku portu ſztyr dźierżćie/ oręża ná Ráytáry dobywayćie OrzQuin A3v.

Zwrot: »dzierżeć w więzieniu« [szyk zmienny] (10): A yeſthliby był nyeoſzyadli dluznik thedi go Stároſta ma yąncz, y wyazyenyv dzyerzecz. MetrKor 40/818; LibLeg 6/117v, 11/49v, 132; LibMal 1553/176; BielKron 20v, 219, 386v; RejPos 10; GórnRozm Hv.

Szereg: »(nie) ani dzierżeć ani chować« (2): I nyemamy takowego nyeprzyacziela any dzierzecz any chowacz naprzeczywko Stephanowi Woiewodzie y synom iego [...] Ale mamy takiego czlowieka snaſchich ziem precz wipądzicz. LibLeg 6/78, 6/159.

»dzierżeć a powściągać« (1): Iezus mily/ chce byſmy go dzierżeli/ a powſciągali nábożnymi modlitwami OpecŻyw 169.

Zwroty: »dzierżeć arendą (-ami)« [szyk zmienny] (3): Nuż więc ſtároſtowie owi Y tenći czáſem vłowi Bo choćia dzierży árendą Wżdy iednák oſtrzyſſki będą RejRozpr C4; Bo dzyerżyli árendą ábo k wierney ręce/ przedſię drze báráná iáko może RejPos 325; RejZwierc 40v.

»dzierżeć [czyją] bliskość [= dziedzictwo, spadek]« [szyk zmienny] (2): Boleſław [...] podwiodł nań pierwey potomki nieboſzcżyká Piotrawiná/ ktorzy przed thym ſkárżyli przed krolem ná Biſkupá/ iż dzierżał ich bliſkość Piotrawin. BielKron 348v, 348v.

»lennym prawem (imiona) dzierżeć« = być wasalem (2): tedy tym/ którzy lenném práwem imioná dźierżą [vasallis et subditis JanStat 910] / [...] będźie wolno/ [...] przez karánia od poſłuſzeńſtwá rzeczonégo Biſkupá/ [...] odſtępić SarnStat 1125, 1092.

»na poły, wespołek dzierżeć« (2 : 1): y gdzie by kmiecz nagorka czo tam syedzy na they roly wktorey by sią czassczy nalassl tedj themu sia ma dosstacz ten to czloviek a iesssly by go miara polovicze zassiagnela tedj maią go napoly dzierzecz ZapWar 1548 nr 2668, 1548 nr 2668; Possidere aliquid communiter cum aliquo, Weſpołek dzierżec s kim/ nie dzielone ymienie mieć. Mącz 380b.

»dzierżeć w pieniądzach [co]« = posiadać coś jako zastaw [szyk zmienny] (2): ZapWar 1548 nr 2668; tacy [starostowie] ieſli w pieniądzách dźierżą ſtároſtwo/ tedy winy ſtem grzywien máią być karáni UstPraw A3.

»dzierżeć (za) [jakim] prawem, wedle [jakiego] prawa« = iure obtinere JanStat [szyk zmienny] (6 : 2): Biſkupá pytano ktorym práwem dzierży tho imienie. BielKron 348v; Mącz 126a; áby wolno záwżdy było ták Polakowi w Litwie/ iáko Litwinowi w Polſzce/ káżdym ſłuſznym obycżáiem doſtáwáć Imienia/ y dźierżéć ie wedle Práwá: w którym leży ono imienié. SarnStat [1023], 532, 988, 1014, 1125, 1257.

praw. »dzierżec prawo korzenne« (2): Iako ya vyem ysze malgorzetha nyedzyerszy prava korzennego. ZapWar 1508 nr 1973, 1508 nr 1973.

praw. »dzierżeć spokojnie, w pokoju, z spokojem« = pacifice tenere JanStat [szyk zmienny] (9 : 2 : 2): the chrosty przothkowye naschy wysshey shesczy dzyeszyąd la(d)th dzyerszily w pokoyv ZapWar 1526 nr 2337, 1526 nr 2339; iż ten co kupił dzyerżał przes trzy látá y trzy mieſiące ſpokoynie imienie/ w tey rzeczy ſkázuiem temu co przedał wieczne milczenie. UstPraw G4, B3v, G4 [3 r.]; któré dobrá [...] iáko náſzy poddáni od ſzláchty dźiedźiczné wźięté ſpokoynie dźierżą. SarnStat 1040, 689 [2 r.], 1071, 1165, 1255.

praw. »dzierżeć wiecznymi czasy, wiecznością, na wieki, wiecznie (i na wieki)« = perpetue et in aevum tenere JanStat (2 : 1 : 1 : 2): czo ssie kthoremv dosthanye S Lossu tho mayą dzierzecz viecznye y na vieki obye stronye ZapWar 1550 nr 2655; Poz wał by [!] ieden drugiego/ iż moie imienie dzyerżyſz zaſtáwą: á drugiby powiedzyał/ iż dzyerżę ále wiecznoſćią UstPraw H; tedy tákowe dobrá [...] iáko to do tego czáſu trzymáli/ będą dźierżeć wiecznemi czáſy SarnStat 1191, 60, 1061, 1250.

praw. »dzierżeć do wiernych rąk, k(u) wiernej ręce« = tenere ad fideles manus JanStat [szyk zmienny] (6 : 2): RejPos 325; Ian Ielitkowit/ który ná ten czás dźierżał Mynicę do wiernych rąk z Léſkiem Zydem. SarnStat 371; tedy Zupnik/ który dźierży Zupy ku wiernéy ręce/ wſzytki cętnary ma ſpiſáć SarnStat 373, 372 [2 r.], 373 [2 r.], 376.

»w zastawie, zastawą dzierżeć« [szyk zmienny] (4 : 3): UstPraw H; A ieſliby w zaſtáwie dźierżał [obligatorius esset JanStat 304] Stároſtwo/ tedy ſto grzywien niech zápiſánych pieniędzy ſtráci SarnStat 286; Ieſli dźiedźic imięnia będźie pozwan, iákoby zaſtáwą to imięnie dźierżał. SarnStat 686, 780, 781, 943, 944.

»dzierżeć do (skończenia) żywota« [szyk zmienny] (3): któré źiemie zacné kśiążę Zygmunt Kierftuty/ Wielkié Kśiążę Litewſkié [...]/ iáko teraz dźierży/ ták do żywotá ſwego dźierżeć ma [debet ad tempora vitae suae possidere JanStat 5] SarnStat 9; ieſli żoná po śmierći iego [= męża] dźierżáłá áż do ſkończenia żywotá ſwego [si possidebat usque ad ultimae vitae suae tempora JanStat 571] dobrá przez niegdy żywégo mężá ſwégo oprawioné SarnStat 633, 9.

Szeregi: »nie dzierżeć ani chować« (1): Iako ya vsyebye nyedzyersza any chovam prava korzennego sluszaczego nagymyenye nosy any onyem vyem ZapWar 1508 nr 1973.

»mieć i dzierżeć« [szyk 4 : 2] (6): tę głębokość z łowieniém Czeczug y ſtárym Mytem/ my Miſtrz y Zakon będźiemy mieć y dźierżéć [habebimus et possidebimus JanStat 868] SarnStat 1089, 636, 640, 921, 1165, 1255.

»dzierżeć, mieć i dziedzicznie (a. obyczajem dziedzicznym) (p)osięść« (4): ták iż przerzeczony N. przerzeczoné N. dobrá/ to ieſt/ wieś N. z ſwémi potomki będźie dźierżał/ miał/ y obycżáiem dźiedźicznym pośiędźie [tenebit, habebit et haereditarie possidebit JanStat 442] SarnStat 1249, 685 [2 r.], 1249.

»dzierżeć, mieć i w trzymaniu (a. dzierżeniu) być« (3): ták ſzéroko/ długo/ y w okrąg/ iáko przerzeczonych dóbr dźiedźictwo w ſwych miedzách y gránicách ſzérokie ieſt/ y iáko ie ſam dźierżał y miał/ y w dźierżeniu był [tenuit, habuit et possedit JanStat 446]/ ſzláchetnému D. [...] dał SarnStat 1253; áby dźierżał C. V. przerzeczoné dobrá ze wſzytkim práwem/ [...] iáko ſam dźierżał/ miał/ y w trzymániu był [tenenda, habenda et possidenda JanStat 447] SarnStat 1254, 1250.

»dzierżeć, mieć i spokojnie trzymać« (1): Y iuż przerzeczony N. [...] ſługom Kościelnym dał iſtotné wwiązánié/ y rzeczné dźierżenié w przerzeczony czynſz: áby dźierżeli/ mieli/ y ſpokoynie trzymáli. SarnStat 1252.

»dzierżeć, mieć, używać« (1): [te dobra] áż do wykupienia/ áby dźierżał/ miał/ vżywał [tenuit, habuit et possedit JanStat 447]. SarnStat 1254.

»dzierżeć i mieszkać« (1): Któré dobrá przerzeczoné/ to ieſt/ wieś C. przerzeczony D. Arendarz będźie dźierżał/ y w nich mieſzkał [tenebit, possidebit, illisque uti fruetur JanStat 450] mocą przerzeczonéy Arendy/ á nie żadnym innym práwem SarnStat 1256.

»dzierżec (i) opanować (i na pożytki obrocić)« (2): który Grzegórz ſpokoynie przez cztérzy látá nie vczyniwſzy doſtátecznéy zapłáty dźierżał y opánował [tenuit et possedit JanStat 550] rzeczoné dźiedźictwo. SarnStat 689, 1250.

»posieść i dzierżeć« = possidere et tenere JanStat (2): Naschy [...] poszyedly y dzyerszely ymyenye Chlebowo ZapWar 1525 nr 2317; SarnStat 1243.

»dzierżec i [w czym] siedzieć« (2): Iż ieſliby kto chćiał komu o dźiedźictwo trudność zádáwáć powiádáiąc/ iż ten który w dźierżeniu ieſt w zaſtáwie to dźierży y w nim śiedźi [possidere et tenere JanStat 633]: które ſna ſłuſznie y wolnie dźierży. SarnStat 781, 1257.

»dzierżeć i trzymać« (1): ták iż przerzeczoné dobrá ſpokoynie od wſzelkiéy trudnośći práwnéy wſzyſtkich oſób będźie mógł dźierżeć y trzymáć [posset tenere et possidere JanStat 449] SarnStat 1255.

»dzierżec i używać« [szyk 2 : 1] (3): UstPraw G4; którégo małżonká ſkázuiemy/ áby ták był w vżywániu dźierżenia dóbr/ na których żenie ſwéy żywiącéy opráwę vczynił/ iáko kiedy ich vżywał y oné dźierżał [potitus erat et possidebat JanStat 571]/ gdy żoná iego żywá byłá SarnStat 633, 1167.

Zwroty: »bliskością [= na zasadzie pokrewieństwa lub powinowactwa] dzierżeć« (1): ZYgmunt [...] Cżeſkie kroleſtwo bliſkoſcią dzyerżał BielKron 188.

»dzierżeć darem« (2): Kſiązę wáſze Zygmunt nieboſzcżyk dzyerżał dárem a nie wiecżnośćią ty zamki przerzecżone BielKron 390v [idem] StryjKron 612.

»pod swą mocą, w swej mocy dzierżeć« [szyk zmienny] (2 : 1): mvſzy ſzye themv hoſpodar moy ſkarzicz [...] wcziych renkach yeſtheſzmi y ktho naſch dzyerzi wſzwey moczi. LibLeg 11/168v; O Chámie wielkim [...] ktory pod ſwą mocą dzierży dziś iákmiarz wszytkę Scityą/ przy Tátárzech będźie. BielKron 269, 358.

»prawem dzierżeć« [szyk zmienny] (5): [Ferdynand] poſłał do Solimaná/ Mikołáiá Sálmę/ [...] proſząc/ áby mu dał Węgierſką koronę dzierżeć thym práwem ktorym dzierżał nieboſzcżyk Krol Ian BielKron 313v, 311 [2 r.], 374; SarnStat 131.

»dzierżeć spokojem, w pokoju« (3 : 1): y ſwoy lyſth dalyſmi y dayem pod zlothą pyeczeczią naschą. brathv naſchemv wyelkiemv krolyv. y wyelkyemv Xyedzv Sigmvnthovy y Sinv ye^go [...] y ych potomkom dzierzacz wpokoyv. naprzod kyow Czerkaſſi. y zzyemiamy y zwodamy zewſzemy dochodj LibLeg 10/95v; BielKron 360, 390v; Ale Cázimirz poczyniwſzy twierdze drzewiáne/ w Kámieńcu/ w Bákocie/ [...] dzierżał Podole ſpokoiem StryjKron 612.

»po trosze dzierżeć« (1): gdy bráćia po troſze dzierżeli rozdzieliwſzy ſie/ po ich śmierći on [= Kazimierz Sprawiedliwy] ſam ná ich cżtherżech cżęśćiách ſiedział BielKron 354.

»wespołek dzierżeć« (1): [Grakus Krok] rodem z Polſki/ á z pothomſtmá [!] Cżechowego: przetho Cżechow od Polſki nigdy nie łącżył/ iedno weſpołek dzierżał. BielKron 340v.

»źle dzierżeć« (1): WWŁádziſláw [!] Monárchá trzeći/ po śmierci Boleſłáwá ná oycowſki ſtolec wybran [...] ktory z námowy y porády ſwey żony Kriſtyny Rzecż poſpolithą źle dźierżał. BielKron 354.

Szeregi: »dostać i dzierżeć« (1): záſię Táchthámiſz poráźił bárzo Moſkwę/ y miáſtá Moſkwy doſthał y dźierżał BielKron 428.

»chować, stać, dzierżeć i mieć« (1): [wszystkie dobra obiecujemy] w wolnym y niezáwiedźionym záchowániu chowáć/ ſtać/ dźierżéć/ y mieć chcemy [servare, stare, tenere et habere volumus JanStat 85] SarnStat 950.

»dzierżeć a dobrze sprawiać« (1): [Othanes mówił aby nie króla] ále wybráć kilko kſiążąt ktorzyby Rzecżpoſpolitą ná mieyſcu krolewſkim dzyerżeli á dobrze ſpráwiáli BielKron 116.

Zwroty: »barzo dzierżeć« (1): Iedna pani ſtara Szelingowa barzo onim [= o nasieniu Koardamomi] dzierżała: za ſwogim doſwiadcżeniem. FalZioł V 86v.

»dobrze, lepiej dzierżeć« [szyk zmienny] (11 : 1): OpecŻyw 85v; Ruben dobrze dzerzy o Iozephie RejJóz O2; Ale gdźie by ſye nálázło/ iżeby v Grekow y Ruśi koſcyoł był/ támby dopiro o tym gadká byłá/ yeſli oni około onych rzeczy lepyey niżli my dźyerżą KromRozm III L5; BielKron 195v, 429; GrzegRóżn Iv; Hic de vobis malam opinionem animo imbibit, Ten o was nie może dobrze dźierżeć. Mącz 265c, 68c, 111a, 205c, 266d; GórnDworz Gv.

»mało, mniej dzierżeć« [szyk zmienny] (4 : 3): KromRozm I Dv; Máło dzyerżał o cnocie RejWiz 67v; BielKron 112; Derogare sibi, Mniey ſam o ſobie dźierżeć. Mącz 358a; Prot Bv; StryjKron 632; Ale Polacy máło de poena talionis dźierżą, y iákoby ſą przećiwni ſtárému Legiſlatorowi SarnStat 715.

»nic nie dzierżeć« [szyk zmienny] (9): KromRozm I L4; Abowiem then Philozoph nie dzyerżał nicż o nieśmiertelnośći RejWiz I9v, A5v; Abiicere se. Nic o ſobie nie dzierżeć. Mącz 161d, 415a; SarnUzn G5v; GórnDworz C2; RejPosWiecz³ 99; był tháki Dawid Iorys: który ſam śiebie Synem Bożym cżynił/ o Chryſtuśie nic nie dźierżał BiałKat 298.

»siła dzierżeć« (1): [jeden dworzanin] znáiącz w thowárzyſzu twym then defekt rozumu/ iż miał wielką chęć ku cżárnokſięſtwu/ y śiłá o nim dzierżał/ zmowił ſie z bábą GórnDworz T4.

»słabo dzierżeć« (3): Snádź o niey [o duszy] ſłábo dźierżyſz Prot C, Cv; Więcz w. m. ták ſłábo o ſwym rozumie dzierżyſz GórnDworz K5v.

»(barzo) (nie) wiele, więcej dzierżeć« [szyk zmienny] (20 : 4): KromRozm II p2v, p3; KrowObr 78v; Antefero, Przedkłádam/ W więtſzi powadze mam/ więcey o tym dzierżę. Mącz 122c; Summis laudibus efferre, Bárzo wiele dźierżeć o kim. Mącz 186b, 15c, 20c, 226a, 310a, 432b (19); GórnDworz M8; o wymyſlech á vſtáwach ſwych/ ták wiele rozumieią/ ták wiele dzyerżą RejPos 13.

»źle, niedobrze dzierżeć« (11 : 1) : Zás też o małżeńſtwye źle dzyerżeć/ żaden thego nye vmye GliczKsiąż O4, O6v; De aliquo gravius iudicare, Koniecznie/ nie dobrze dzierżeć. Mącz [176]c; Obloquor, Omawiam/ Zlie dzierżę o kim Sromocę kogo. Mącz 197e, 68c, 81d, [176]c, 461d, 462b; BielKron 193v, 196v; Nie wyrozmiáły [!] tzłowiek o dobrym zle dźierży. WierKróc B.

»wysoko dzierżeć« (1): Magnificentissime iactare se, Wyſoko o ſobie dzierżeć. Mącz 161c.

Szeregi: »dzierżeć i mówić« (1): Optime sentire et loqui de aliquo Dobrze o kim dzierżeć y mówić. Mącz 266d.

»rozumieć, (i) dzierżeć« [szyk 2 : 1] (3): O przyczynyányu śwyętych ze wſſytkyem koſćyołem krzeſćiyáńſkim dźyerżę y rozumyem/ iż śwyęći máyą być od nas tćyeni y wzywani. KromRozm I I; RejAp 11v; RejPos 13.

»dzierżeć a (i) twirdzić« (2): á koſćyoł yáko pocżął/ przedſye bez piſmá dźyerży y tfirdźi/ iż to ták prawdá yáko co w Ewángeliey nápiſano. KromRozm I L4v, N3v.

»(nie) wierzyć, (i, ani) dzierżeć« [szyk 2 : 1] (3): KromRozm III F; przecz yaſznye a Gloſzno yeſth go pythal yakobi o Throyczy Naſzwyenthſchey wyerzel y dzyerzal. LibMal 1554/ 187v; Diar 48.

Zwroty: »dzierżeć bractwo« = zachowywać regułę (1): A zgladziąć grzechy ſwoie Dzyerzalem bracztwo we troie. RejKup g5v.

»bracką przyjaźń, bractwo dzierżeć« = utrzymywać przymierze, jedność (2 : 1): Wyelkyemv Krolowy y Sinv twoyemv mlodemv Vyelkyemv Krolowy [...] y oboygv panſtwv waſchemv przyasn braczka prawdzywye mami dzierzecz LibLeg 10/97v, 10/95, 97v.

»miarę dzierżeć« (1): A ták w tych wſzytkich rzeczach potrzebá miárę dźiérżéć Strum R4.

»mocnie dzierżeć w skutku« (1): Co wſzyſtko cżynić/ y wypełnić/ mocnie dźierżéć w ſkutku wſzyſtkim záwżdy pod náſzą przyśięgą śiebie y potomki náſzé obowięzuiemy. SarnStat 1025.

»dzierżeć naukę« = wyznawać jakąś religię; tenere doctrinam PolAnt (2): BibRadz Apoc 2/14; thám maſz miedzy ſobą niekthore ktorzy dzierżą náukę Báláámowę RejAp 26.

»dzierżeć niezgwałcenié« (2): y ſámi ie [listy] dźierżéć niezgwałcenié [et inviolabiter observare Jan Stat 1126] [obiecuiemy] SarnStat 914 [idem] 261.

»pakta dzierżeć« (2): z miáſty páktá niech dźierżą. SarnStat 248, 133.

»dzierżeć prawo a. prawa« [szyk zmienny] [w tym: komu, czemu (9)] (13): ábowiem ty rownie każdemu práwo dzierżyſz ták miłemu człowiekowi iako naniſſemu zwierzęćiu. RejPs 53v; LeszczRzecz A2v; OrzRozm B3v; Przyſięgáli też áby wſzyſcy dzyerżeli práwá przerzecżone wiecżnie BielKron 108v, 105, 272v, 304; Pogáni iáko práwá poddánym dzierżeli. RejZwierc 45v marg [idem Bbb] 44v, 45v, [193], 226, Bbb.

»przewodnie dzierżeć« = utrzymywać konszachty (1): Item vyelye ich ieſth. thak wpodolyv haliczki zyemye yako y wmoldawſkyey czo ſſamy nyekradną alye slodzyeye przechowawayv y przewodnye dzyerzą MetrKor 40/821.

»przykazania dzierżeć« (1): Chwalę was bráćia/iż mye wewſſem pámyętaćye: á yákom wam podał przykaźánya moye dźyerżyćye [praecepta mea tenetis Vulg 1.Cor 11/12]. KromRozm II g2v.

»dzierżeć przymierze« [szyk zmienny] (21): RejPs 74v; LibLeg 10/155v [2 r.]; gdyż z wielką ſtátecżnośćią od wiela lat Polákom Turcy przymierze dźierżą BielKron [332³]v, 253v, 383v, 407v [2 r.]; Iura induciarum servare, Dzierżeć przimierze/ zupełnie ſie w dzierżeniu przimierza záchowáć. Mącz 389a, [351]b, 419a; Prot D4; BielSat C4v; iż s tákim káżdym obiecał Pan wiecżne przymierze dzyerżeć. RejPos 32v, 32, 34; RejZwierc 153, 188; MycPrz I C, II B4; BielRozm 23.

»dzierżec przysięgę« [szyk zmienny] (4): A thak proſche vm m. Kroliv abiszraczil vczinycz yako pan Chrzeſczyanſky abiſczie dzyerzely prziſſyegy y zapyſſi yakoſmi prziſſyegaly LibLeg 10/123v, 11/47v, 168; Qui iusiurandum violat, fidem violat, Cic. Który prziſięgę łamie/ ten y wiárę łamie/ to yeſt/ ten wiáry niema który prziſięgi nie dzierżi. Mącz 498b.

»dzierżeć rzecz(y)« (2): bo hoſpodar moy derzi rzecz czo w. m. myal zoyczem yego pyotre^m voyewodam LibLeg 11/163; ZapWar 1550 nr 2655.

»dzierżec słowo« [szyk zmienny] (10): rádził ſie ná to Skánderbeg rad ſwoich/ ktorzy mu rádzyli áby dzierżał ſłowo/ thák Pogáninowi iáko Krześćiánom BielKron 253v, 430, 432v; Fallere fidem, Niedzierżeć słowá. Mącz 116d, 125d, 126a, 360c, 389a; HistRzym 112; RejZwierc 241.

»z obu stron dzierżeć« (1): á nigdy dobrą/ wiárą nieſtali przytem co kolwiek on był kiedy ſniemi/ zobu ſtron dzierżec poſtánowił. RejPs 116.

»dzierżeć ślub« [szyk zmienny] (11): Dzyerzże wiernie ten ſlub Pánu swemu RejPos Bv, 29v, 106, 341, Ooo4; Gdyż on [Bóg] nam ná wſzem dzierży mocno ſluby á obietnice ſwoie RejZwierc 261, 190 [2 r.], 195v, 261; KochProp 6.

»dzierżeć [jaką] wiarę« = wyznawać jakąś religię [szyk zmienny] (19): LibLeg 8/133v; Wyznawa też wiarę Panſką Ktorą dzierżał Kreſczianſka RejKup Eev; KromRozm I A4; podobno thi wyarą Zidowſka dzyerziſch. LibMal 1554/189, 1554/189; KrowObr 41; OrzRozm G [2 r.]; [Andrzeia a Lawęntę] zá rázem/ áby záſię ſtárą wiárę Tátárſką dzierżeli BielKron 300, 144, 198, 206, 214, 300v, 386; RejAp 70; takież Sárácenowie przez obietnicę Máchometowę iegoż zakon y wiárę dźierżą HistRzym 98; RejPos 61; RejPosWstaw [143²]v.

»dzierżec wiarę« = dotrzymywać słowa, przyrzeczenia, być wiernym [szyk zmienny] (29): RejPs 17v, 214; RejKup p5v; KromRozm I D; Wezwał potym Tullus Meciuſá do ſiebie/ przełożył mu iego ſpráwę/ potym kazał go konmi zwłocżyć [...] iáko tego ktory wiáry nie dzyerży. BielKron 102, 145, 203v, 430; RejAp 124, 165v; á iáka to ieſt roſkoſz wielka/ dzyerżeć wiárę á ſtałość Pánu ſwoiemu RejPos 331v, A6v, 49, 57, 90, Ooo3v (15); KuczbKat 330; RejZwierc 195; BudBib 3.Esdr 1/47; KochProp 6.

»[jakie] wyznanie dzierżeć« (1): á lepiey nákoniec dyabeł wierzył y wyznawał w Ewányeliey á niżeli ći ktorzy to wyznánie dawne dzierżą. SarnUzn G8.

»[jaki] zakon dzierżeć« = wyznawać jakąś religię (4): á yákoſmy tento zakon dźyerżeć powinni. KromRozm II n, vv; A ktorzy zakonu Máchomethowego nie dzierżą/ piekłem wiecżnym zágrozili tobie. BielKron 260v; HistRzym 98.

Szeregi: »dzierżeć (i) (za)chowa(wa)ć a. zachowywać (i pilnować)« [szyk 6 : 4] (10): LibLeg 7/32v, 10/155v; Napierwey Krolá tym potkáli/ ieſli chce záchowáć á dzyerżeć w cáłośći teſtáment krolá Káźimierzá. BielKron 377, 401; A któryby tego Dekretu chowáć/ dźierżeć y pilnowáć niechćiał [qui vero illud servare, tenere et ad illud attendere nolet JanStat 193]/ [...] tedy my przećiwko tákowéy ſtronie przerzeczonych vſtaw niechowáiącéy/ y wſzyſtkié Rády náſzé y obywátele mamy bydź/ y niedopuſczáć mu ſwéy woléy. SarnStat 172, 13, 164, 266, 948, 1190.

»dzierżeć i mieć« (1): [o Królu] Kśiążętách/ Pánách/ poddánych iego zupełné vfánié y przeſpieczeńſtwo/ odłożywſzy wſzelki nieprzyiaćielſki obyczay/ teraz y ná potym ábyſmy dźierżeli y mieli [teneamus JanStat 872] SarnStat 1093.

»(nie) dźierżeć i (ani) (wy)pełnić« (3): Tho wſiſthko vyſzey pyſſano, slvbvyemy [...] dzierſzecz v wypelnycz LibLeg 6/160v, 6/79v; A thák tućby dopiro zápłákáć moy miły brácie á nędzny cżłowiecże/ [...] rozmyſliwſzy ſie iż ni w cźym nie dzyerżyſz áni pełniſz ſlubu Pánu ſwemu RejPos 106.

»strzec i dzierżeć« (2): my ſámi oné [artykuły swobody] [...] pilnie ſtrzédzy dźierżeć obiecuiemy SarnStat 1064, 1193.

»dzierżeć i trzymać« (1): tákże y potomkowie náſzy Krolowie Polſcy to [przywileje] im dźierżéć y trzymáć będą powinni SarnStat 1182.

Szereg: »nie mieć abo nie dzierżeć« (1): Boſtwo y cżłowiecżeńſtwo [...] ſámy z ſiebie ábo przez ſię nie ſą/ ále w inſzym ſą záwárthe/ abo inſzy ie ma/ A Bogći ſam od ſiebie ieſt/ y żaden go nie má/ ábo nie dzierży/ on Boſtwo y Boſką náturę ma w ſobie GrzegRóżn L.

Zwrot: »drogo dzierżeć« (3): Care aestimare, Drogo cenić/ albo ſzácow⟨a⟩ć/ Drogo dzierżeć. Mącz 39d, 19c, 85c.

Szereg: »cenić i dzierżeć« (1): Bo nad ſluſchnoſzcz thowari czenya y dzierza, abi ym them dluzey onich doſtawalo LibMal 1548/142.

Zwroty: »dzierżeć prawą stronę« (1): ſpráwili ſie náſzy ku potkániu choćia w troſze/ dzyerżał práwą ſtronę Mikołay Sieniáwſki/ á Tęcżyńſki lewą/ potkáli ſie dobrze. BielKron 424.

»dzierżeć śrzodek« (1): Skánderbeg dzierżał śrzodek z rycerſtwem doświadcżonym Kroieńſkim BielKron 244v.

Fraza: »mgła dzierży« (1): Nazaiutrz [...] od poł dnia mgła dzierżała do wiecżora. LudWieś B2v.

Zwroty: »dzierżeć gorącość« (1): zaſię kamien albo żelazo wielgie gdy ſie rozpali długo w ſobie dzierzi gorączoſć GlabGad E3v.

»dzierżeć pogodą« (1): ten Marzecz [...] potymże będzie dzierżał pogodą LudWieś Bv.

»śniegiem dzierżeć« (1): Pokazuie nam iż then Grudzień będzie ſniegiem dzierżał do pełniey. LudWieś B3.

Zwroty: »bieg dzierżeć« (1): Także na wznák [gwiazdy konstelacji Niedzwiedzicy] biég dźierżą KochPhaen 2.

»obronę dzierżeć« [szyk zmienny] (8): LibLeg 8/133v; tedysmy do rad pańſtwa naſſego vielkiego Xięſtwa Litewſkiego to rozkazali, aby oni tez wtem rocze iednoſtainą obronę z Koroną Polſką dzierzeli przecziwko spolnem nieprziiaczieliom ComCrac 11, 11, 11v [2 r.]; LubPs M2v; Bo Márchionów vrząd iest, pográniczną obronę dźierżeć SarnStat 131, 131.

»(nie) dzierżeć spor(-u)« [szyk zmienny] (7): KromRozm I N3v; Zbożni ludźie przećiwko Zydom/ Máchometom/ y im podobnym ſpor dźierżą GrzegRóżn M3v, I2; GórnDworz N, N8v, T5; wiélé ich [Filozofów] ſpor dźierży. Oczko 6.

»straż (a. strożą) dzierżeć« [szyk zmienny] (8): A iż też kápłan/ zwłaſſczá ktory ſye ludem yákim opyeka/ yákoby ſtraż nád onym ludem dźyerży KromRozm III I2; BibRadz Ez 40/46; Excubo, Czuyę/ Strzegę Dzierzę ſtrożą. Mącz 70b; Procubitor, Ten który ſtrażą dźierży w obozie/ ſtróż. Mącz 324c, 70b, 496a; StryjKron 26; Gdźie/ iáko pſczoły/ w koło ſwego páná [króla] Straż dźierżém/ niécąc ognié aż do ráná. KochPieś 15.

»upor dzierżeć« (1): Iáko y dziś ledwie iż mu iey pálcem nie vkażeſz á on przedſię będzie táki vpor dzierżał [...] chociay ſie będzie wſzytko ſzcżyrze a iáſnie ſłowu Páńſkiemu ſprzećiwiło. RejAp 43v.