[zaloguj się]
[pdf]

POSIADAĆ (90) vb impf

o oraz drugie a jasne; w inf -siad- (16), -siåd- (4); -siåd- KrowObr, RejZwierc; -siad-: -siåd- BielKron (5:1), RejPos (2:1); w pozostałych formach -siåd- (51), -siad- (7); -siad- OrzQuin, BielSat; -siåd-: -siad- BielKron (5:2), Mącz (1:2), też RejPs.

Fleksja
inf posiadać
indicativus
praes
sg pl
1 posiådåm
3 posiådå posiådają
praet
sg pl
3 m posiådåł m pers posiadali
f posiådała m an
n subst posiådały
fut
sg
1 m będę posiådåł
imperativus
sg pl
1 posiådåjmy
2 posiådaj posiådåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bych posiådåł m pers
3 m by posiådåł m pers by posiådali
f by posiådała m an

inf posiadać (23). ◊ praes 1 sg posiådåm (2). ◊ 3 sg posiådå (9). ◊ 3 pl posiådają (8). ◊ praet 3 sg m posiådåł (11). f posiådała (1). ◊ 3 pl m pers posiadali (19). subst posiådały (1). ◊ fut 1 sg m będę posiådåł (2). ◊ imp 2 sg posiådaj (2). ◊ 1 pl posiådåjmy (1). ◊ 2 pl posiådåjcie (1). ◊ con 1 sg m bych posiådåł (1). ◊ 3 sg m by posiådåł (1). f by posiådała (1). ◊ 3 pl m pers by posiådali (3). ◊ part praes act posiådając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Wchodzić w posiadanie; occupare Miech, Mącz, Modrz, Cn; intrare Miech; possidere, potiri, usurpare Cn [w tym: kogo, co (64)] (66): Occupo, Oſięgam/ Oſiádam poſiadam/ ogárniam/ zaymuyę/ vprzedzam/ zábáwiam ſie. Mącz 258c.
α. O terytoriach plemiennych (4): BibRadz Deut 9/23; on ánioł wybáwiał Izráelá od wſzech iego nieprzyiaćioł: ktorzy przećiw niemu powſtawali/ gdy źiemię obiecáną pośiadał CzechRozm 57.
Szeregi: »posiadać a panować« (1): nápełniaycie zyemię á poſiadaycie ią/ á pánuycie ná niey [replete terram, et subiicite eam Vulg Gen 1/28] wſzytkim rybom morſkim/ ptakom/ y źwirzętom. BielKron 1v.

»wstępować a posiadać« (1): Oto dał Iehowá Bog twoy przed tobą tę ziemię/ wſtepuy [!] á poſiaday (ią) [Ascende, posside] BudBib Deut 1/21.

a. Zabierać przemocą, zagarniać (61):
α. O terytoriach państwowych i plemiennych (49): Także Gotowie z ſwey ziemie wignani, cudze ziemie ięli poſiadać. MiechGlab 37; RejPs 88; Oblegli rzeki y gory w ſwey mocney wielkośći/ Chcąc poſiádáć miáſtá náſze w koniow ſwych ſrogośći. LubPs hh3v; SLyſzał o Alexándrze/ [...] Iż mowił iákież dáley me będzie weſele. Bo gdy iuż nie będę miał co dáley poſiádáć/ Coż zá żywot moy będzie/ muſzę go oſtradáć. RejZwierz 23v, 10v; BibRadz I 253c marg; Greckie Kſiążęthá kiedy Turcy pocżęli Europę poſiádáć/ oni od morzá do morzá/ od brzegu do brzegu ná tych ćiáſnych mieyſcách mury puśćiły [lege: puścili]/ y przegrodzili ſie od drugiey Grecyiey. BielKron 272; Drugi raz Boleſław wiechał w Pomorſką źiemię/ miáſtá wſi poſiádáć BielKron 350v, 159, 239v, 296v, 392v; RejAp 106; GórnDworz Ee5v; Poſiadałći Alexánder wielki wſzythek ſwiát/ że mu ſie żaden narod nigdy oprzeć nie mogł RejZwierc 166; Páſterze chłopi prośći w kupę ſie zebráli/ Otomaná też chłopá zá krolá obráli. Tákże ludzye poſtronne s pirwotku drapáli/ Aż potym y kráiny zacne poſiadáli. RejZwierc 242, [282], 41v, 53v, 172, 237v, 260; Moſkiewſkiego też lekce w tym nie pokładaymy/ Czułość y biegłość iego iedno rozſądzaymy. Ktora ieſt dobrze znáczna s pobrania ziem wiele/ Gdyż ie on y s przodkámi tak poſiadał ſmiele. MycPrz I [C]2v, II B4; ModrzBaz 126; BielSjem 8; KochProp 8; PaprUp F; ActReg 6, 133; OrzJan 48, 88; SarnStat 1051; Bo gdy ten Tyran Turecki pocżął Grecią pośiádáć/ vpomináli mocy iego wiádomi/ áby przećiwko niemu y domowych doſtátkow/ choć nád powinność nie żáłowano. PowodPr 84, 32.

posiadać czym (5): RejWiz 86v; Bo ácż on [Aleksander Wielki] ſzyroki ſwiát/ możnoſcią poſiadał/ Lecż y ten [Aleksander Sieniawski] poiedzinkiem/ nie zle ſzáblą władał. RejZwierz 79; Bo tákżeć to wſzytko zá iedno poydzie/ choćbyś też cżytał y namędrſze Philozophy/ y nazacnieyſze ſpráwy onych dziwnych ludzi/ ktorzy dzielnoſciámi ſwemi á ſpráwámi ſwemi ſwiát y rozmáite kroleſtwá poſiadáli RejZwierc 14v; Práwie wſzytki narody zá nie ſobie máią [Turcy]. Pátrzay ieſliżeś ſłychał álbo cżytał kędy/ Iáką oni chytroſcią poſiadáli wſzędy. RejZwierc 242, 44v.

W charakterystycznych połączeniach: posiadać gory, krainy (kraje) (4), krolestwa (3), miasta (miasteczka) (7), miejsca (święte) (2), państwa (4), [jaki] powiat, (wszytek) świat (7), wsi, zamki (4), (cudne) ziemie(-ę) (7); posiadać dzielnością swą, możnością, nieprzyjacielskim obyczajem, sprawą swą; posiadać sławnie, śmiele.

Zwroty: »jawnie posiadać« (2): w richle namnożyło ſie ich [łotrów u Otomana] tak wiele, iż czo pirwey pothaiemnie łupieſtwa cżynił, iuż więc iawnie pocął [!] miaſtecka [!] y miaſta naiezdzić y poſiadać [palam ... coepit oppida ... invadere et occupare]. MiechGlab 65; Phil P4.

»pod pokrywką, potajemnie posiadać« (1:1): iął potaiemnie poſiadać gory w Kapadociey [coepit occulte in Capadocia montes ... occupare] MiechGlab 65; [Turcy] Gdzie im trzebá przymierza pilno ſie ſtáráią/ A pod oną pokrywką ine [kraje] poſiadáią. RejZwierc 242.

»zdradliwie posiadać« (1): Otomanow narod wieſz iáko á ſkąd powſthał/ z łotrow á Morſkich rozboycow/ przetho byli z ſwey źiemie wygnáni/ w Azyey zdrádliwie cudze páńſtwá poſiadáli przez niezgodę pánow BielKron 253v.

Szeregi: »borzyć i posiadać« (1): [Amurat] Greckie miáſtá obycżáiem nieprzyiaćielſkim borzył y poſiádał. BielKron 240.

»brać, (i, a) posiadać« (3): Po tey poraſzce ięli Longobárdowie moc we Włoſzech bráć á poſiádáć zyemie ich [Gotów]/ áż do Károluſá wielkiego BielKron 162v, 349v; ActReg 14.

»najeździć i posiadać« (1): MiechGlab 65 cf »jawnie posiadać«.

»wojować a posiadać« (1): Bo gdyby nieprzyiaćiel/ cżego Boże vchoway/ woiowáł á naſze pośiadał [grassante ac nostra occupante]/ niemiałby żadnego bacżenia ták ná świetſkie iáko ná duchowne. ModrzBaz 139.

β. O własności prywatnej (4): Toć było zgorſzenie y fortel Báláámow: ktorego y dziśieyſzy haeretykowie pilnie vżywáią: dopuſzczáiąc tákież wſzytkim ieść potráwy w poſty zákazáne/ [...] śluby Bogu vczynione w niwecz obracáiąc/ y imioná kośćielne pośiadáiąc. WujNT 845.
Zwroty: [»posiadać gwałtownie«: Skarżyli się poddani, że Małchoczki sąsiad gaje wyrębuje, pola orze i posiada gwałtownie ku szkodzie IKM. LustrKrak I 57.]

»przeciwko prawu posiadać« (1): Pánowie przećiwko onemu práwu iáwnie ziemie poſiadáli Phil P4.

Szeregi: »nie nachodzić ani posiadać« (1): zwierzchny Pan/ ná ſwey cżęśći ma przeſtáwáć/ ſwoie role ma oráć/ á cudzych nie náchodźić áni pośiádáć [alienos non invadere et occupare] ModrzBaz 48.

[»uciskać a posiadać«: Opowiadali się mieszczanie [...], że [...] Ziemianie ich [tj. ich majętności] uciskają i posiadają zewsząd. LustrKrak I 52.]

Przen [czym] (1): wiele dziś ieſt ludzi tákowych ná ſwiecie/ co [...] Wymyſláią ſobie dziwne ſpoſoby żiwotow ſwych/ á dziwne kſtałty ſobie wynáyduiąc/ áby iedno ſwiát poſiadáli pokrytą ſwiątobliwoſcią á ſpráwiedliwoſcią mnimáną ſwą RejPos 314.
γ. O narodach: Zwyciężać, podbijać (8): ták możnemi vczynił był ie iż poſiadáli rozliczne národy RejPs 154; RejZwierc 251v.

posiadać czym (2): Albo on Alexánder co wſzem ſwiátem władał/ A okrutne narody możnoſcią poſiadał. Albo oni Rzymiánie [...] Pádáli pod tą koſą tuż przed iey [tj. śmierci] nogámi. RejWiz 86v; OrzJan 3.

Szeregi »bijać a posiadać« (1): [przodkowie naszy] bárzo bijáli á poſiadáli nieprzyiacioły ſwoie RejZwierc 190v.

»posiadać a podbijać« (1): Oto poſiadáłá á podbijáłá [bestia] pod moc ſwoię krole/ kſiążętá/ y rozlicżne narody. RejAp 111.

»wojować a posiadać« (1): Stoią zamki/ ſtoią mury puſte/ wilcy á świnie dzikie ſie w nich lągną/ á ni nacż ich podobno nie chowamy/ iedno ná báſzty nieprzyiacielom ſwoim/ áby oni to powoli pobrawſzy ſobie oſádzili/ á ſthąd nas beſpiecżniey woiowáli á poſiadáli. RejZwierc 185v.

Przen (1): Záklętych duſze czárt pośiada. WujNT 589 marg.
2. Mieć na własność, moc dysponować, władać czymś; possidere Mącz, JanStat, Cn; occupare Modrz, Cn [w tym: co (13)] (15): YAko wyelki á známyęnity dar á ſkarb rodzicy w ſtadle małżeńſkim od paná bogá á ſtworzycielá ſwego poſiadáyą/ gdy ye pan Bog z łáſki a względu ſwego płodem opátrzy GliczKsiąż Cv; RejZwierz 40v [2 r.]; żadnego ápoſtołowie niemieli roſkazánia poſiádáć przełożeńſthwá w práwiech BielKron 214v; Possideo, Poſiádam/ dźierżę/ trzimam/ mam w mocy/ właſność którey rzeczy mam. Mącz 380b, 418b; RejPos 19v, 290; RejZwierc 41; Niemniey też y Kſiążętá ktore grunty poſiadáią thák Krolewſkie y Rycerſkie/ wśi młyny ſobie buduiąc/ widźimi ſie że by thego zá Moſkiewſkiego nie czynili MycPrz II D; StryjKron 355; Thenze Zamki y Staroſtwa przednieiſze poſiadał/ w Ruſi/ w Polſtze wielkiei/ w Pruſiech/ y indziei. PaprUp 13.

W połączeniu szeregowym (1): SarnStat 931 cf »posiadać na wieczność«.

W charakterystycznych połączeniach: posiadać lepszą część świata, dar a skarb [= potomstwo], dostojeństwo, grunty (2), folwarki, krolestwa świata tego, miasteczka, przełożeństwo w prawie, rzecz cudzą, starostwa, wsie, zamki, ziemianki; posiadać zastawnym obyczajem.

Zwroty: »niesprawiedliwie posiadać« (1): wſzytkie one grunty y máiętnośći ludźiam vcżonym należą. Ktore ieſli kto okrom nich pośiędźie/ niech wie/ że rzecż cudną [lege: cudzą] nieſpráwiedliwie pośiada [iniuste occupare]. ModrzBaz 133.

»posiadać na wieczność« (1): Téż vſtáwiámy: iż mieſczánóm y proſtym ludźióm zkądkolwiek będącym/ miáſteczek/ wśi/ Folwárków práwu Ziemſkiému podległych/ kupowáć/ trzymáć/ pośiádáć ná wieczność [possidere ... perpetuo JanStat 1031] y záſtáwnym obyczáiem nie ma bydź wolno SarnStat 931.

W przen (1): Zda mi ſie iż ten lepſzą cżęść ſwiátá poſiada/ Ktory tu ſwemi páńſtwy s pocżćiwoſcią włada. RejZwierz 23v.
3. Zasiadać; sedere Vulg, Cn; introire Vulg (4):

posiadać z kim (3): z krolmi z kxiążęty niepoſiaday FalZioł V 52; Nigdym nie ſiedział w radzie prożnych/ á ż ludzmi złoſciwemi á nie miłoſiernymi nie będę poſiadał [et cum iniquagerentibus non introibo]. WróbŻołt 25/4, 25/5.

Przysłowie bibl.: Kto ſie zniża ten wyſzſzey poſiáda. BielSat H2v.
4. Siadać od czasu do czasu (1):

W przeciwstawieniu: »wstawać ... posiadać« (1): Ták złodźiey przyrodzony/ właśnie wilcżym torem Dybie ná cudze dobro nocą y wiecżorem. Poſtępuie/ poſtawa; ieſli kto nie gada/ Nádſłuchuie: kłádźie ſię/ wſtáie y pośiada. KlonWor 5.

5. Zajmować czyjeś miejsce, podsiadać kogoś; priorem locum occupare, praecedere aliquem loco, priore loco a. ante omnes sedere Cn (4):

posiadać kogo (2): OrzQuin F4; [Kazimierz Sprawiedliwy wybrany na monarchę mówił] mnie młodſzemu nie ſłuſzno ieſth ſtárſzego brátá poſiádáć ani ſnim cżynić BielKron 356.

posiadać czego [funkcja supinum = do posiadania] (1): Iáką tám zázdroſcią będzie ociążon on nieſláchetny cżárt/ iż cżłowiek będąc wiernym Pánu ſwemu/ ktoremu on był głownym nieprzyiacielem/ poydzie przed ocżymá iego poſiadáć onego błogoſłáwionego mieyſczá iego/ s ktorego on był márnie zráżon prze niewierność ſwoię. RejPos [136].

Zwrot: »miejsce [czyje] posiadać« [szyk zmienny] (2): y w niebie nieieſt tákową [Maryja]/ aby Synowi ſwemu/ ćći y chwały/ od oycá iemu dáney/ miáłá zayrzeć/ vwłátzáć/ y iego z Thronu właſnego ſpycháć/ á ſámá mieyſce iego Boſkie poſiádáć? KrowObr 160; RejPos [136].
6. [Osiadać, opadać, obniżać swoje położenie:
Zwrot: »posiadać na doł«: Tedy od wiatrów [...] one klowty [...] wykruszają się i wypadają, zaczem się skała rozstępuje i posiada na dół. LustrKrak II 21.]

Synonimy: 1. brać, ogarniać, osięgać, podbijać, wojować, zajmować; 2. dzierżeć, mieć, panować, trzymać; 3. siadać, 6. poniżać się.

Formacje współrdzenne cf SIEDZIEĆ.

Cf POSIADAJĄCY, POSIADANIE

MN