[zaloguj się]
[pdf]

DZIERŻAN (88) part praet pass impf

dzierżan (48), dzierżany (34), dzierżan a. dźierżany (6); dzierżan OpecŻyw, MetrKor, LibLeg (8), ComCrac (2), KromRozm I (2), KromRozm III (2), Mącz, RejPos (2), Calep; dzierżan : dzierżany FalZioł (2 : 2), KromRozm II (2 : 1), Leop (1 : 1), UstPraw (1 : 1), BielKron (10 : 2), HistRzym (1 : 2), SarnStat (11 : 25).

-e- (39), -é- (1); -e- OpecŻyw, -e- : -é- SarnStat (38 : 1); w formach złożonych -a- (30), -å- BielKron (2); w formach niezłożonych a pochylone.

Fleksja
sg
mNdzierżan, dzierżany fNdzierżanå, dzierżana, dzierżan(a) nNdzierżano, dzierżané
Gdzierżanégo G G
Adzierżany Adzierżaną A
I Idzierżaną I
pl
N subst dzierżané, dzierżany
G dzierżanych

sg m N dzierżan (21), dzierżany (2); ~ (attrib) -any (1); (praed) -ån (21), -any (1); -ån : -any HistRzym (1 : 1). ◊ G dzierżanégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ A dzierżany (1). ◊ f N dzierżanå (3), dzierżana (3), dzierżan(a) (2); (praed) -å (1) -å : -a BielKron (1 : 2), SarnStat (1 : 1). ◊ A dzierżaną (1). ◊ I dzierżaną (1). ◊ n N dzierżano (17) [w tym: BielKron 338v może impers od DZIERŻEĆ], dzierżané (3); -é (2), -(e) (1); ~ (praed) -o (17), -é (2); -o LibLeg (2), KromRozm I, KromRozm II, UstPraw, BielKron (7), Calep; -o : -é SarnStat (4 : 2). ◊ pl N subst dzierżané (24), dzierżany (7); -é (21), -(e) (3); ~ (attrib) -é (2); ~ (praed) -é (22) Leop, UstPraw, SarnStat (19); -y MetrKor, FalZioł, KromRozm III (2), BielKron (2); -é : -y KromRozm II (1 : 1). ◊ G dzierżanych (1).

Sł stp notuje s. v. dzierżeć, Cn brak, Linde bez cytatu s. v. dzierżny.

1. Trzymany rękami (1):
Zwrot: »dzierżan ręką« (1): Y dałem go [miecz] ku wygládzeniu/ áby był dzierżan ręką [ut teneatur manu] Leop Ez 21/11.
2. Utrzymywany w jakiejś sytuacji, położeniu, miejscu, w jakimś stanie (6): y po zacięciu poſzcżadłem zaſię w ciepłey wodzie ma być ręka dzierżana/ aby tym ſwiebodniey krew płynęła. FalZioł V 59; Też piſzą niektorzi o złocie iż wvſciech [!] dzierżane, oddala niewdzięcżną wonią vſt. FalZioł V 80v, I 133c, IV 59d, V 84.
a. Podtrzymywany na zdrowiu [czym] (1): aby ciała od złych á zbytnich wilkoſci były wyprożniony á zawżdy dobrem wſtrzymawaniem y podcżas lekarſtwy były dzierżany FalZioł V 61v.
3. Trzymany przemocą pod czyjąś władzą, pozbawiony wolności (10):
Wyrażenie: »w więzieniu, w jęctwie dzierżan« (7 : 1): [długośmy go w tym więzieniu dżierżeli] y bil bi bill dzyerzan przed ſzyą. bi bill pan Voyewoda nam przeſz popu ſſwego nyeoznaymyll yſz otho nyeſtall abi wyazyenyv dzyerzan bycz myall LibLeg 11/132, 11/132, 158v; BielKron 221v; bo gdym był ięt od nieprzyiaćieli á w ięctwie dzierżan/ piſałem ktobie ábyś mię wykupił HistRzym 5; SarnStat 385, 925.
Szereg: »jęt i dzierżan« (2): O Panie Iezu Kriſte ſynu boga żywégo/ ienżes od żydow dobrowolnie ięt ij dzierżán bytz rácżyles. OpecŻyw 107; HistRzym 5.
W przen (2):
Wyrażenia: »dzierżan na krygu« (1): A ták toć známionuią ty trochá rybek ktore tu Ewányeliſtá wſpomina/ áby káżdy z nas [...] nie ociążał tego márnego oſłá ſwoiego obżárſtwem á opilſtwem/ ktory tego záwżdy potrzebuie/ áby był dzyerżan ná tym krygu/ gdyż ieſt bárzo leniwy ku káżdey dobrey ſpráwie RejPos 185.

»w mocy diabelskiej dzierżany« (1): ten ſyn ięthy od zboiec/ ieſtći rodzay cżłowiecży/ ktory ięty ieſt przez grzech pierwſzego oycá náſzego Adámá/ w ćiemnicy á w mocy dyabelſkiey dzierżany. HistRzym 6.

4. Posiadany na własność; dzierżawiony, użytkowany (o majętności ziemskiej) (9): A będą dzierżane [possidebuntur] role w tey źiemi o kthorey wy powiádaćie żeby ſpuſtoſſona byłá Leop Ier 32/43; Tedy Krol onę źiemię nie ſpráwiedliwie od rycerzá dzierżaną przywroćił ſynowi rycerzá vmárłego. HistRzym 75; SarnStat 87, 89, 1205.
Wyrażenie: »wiecznie, wiecznymi czasy dzierżany« (1 : 1): Tákże wiecznośći/ feudá/ álbo lenna/ [...] wedla káżdégo Przywileiu wiecznémi czáſy dźierżáné bydź máią SarnStat 1024, 1253.
Szeregi: »trzymany, miany i wiecznie dzierżany« (1): przerzeczoné dobrá [aby] były trzymáné/ miáné/ y wiecznie dźierżáné [tenenda, habenda, et perpetue possidenda JanStat 447] SarnStat 1253.

»wzięty i dzierżany« (2): DObrá w poſágu záwiedźioné y zápiſáné/ tákże ex decreto w przezyſkách per intromiſsionem wźięté y dźierżáné/ nie mogą ſie w Práwo dźiedźiczné wieczné obrácáć SarnStat 778 [idem] 636.

5. Dotrzymywany, przestrzegany, zachowywany; wypełniany, wyznawany; observatus JanStat (50): Item Wſchithki vſtawy i articuli [...] thi mayą bicz moczno dzyerzany. MetrKor 40/815; I poſzwolil yego K. M. naſſz pan aby myr y pokoy był dzyerzſzan myędzy panſthwy yego K. m. LibLeg 7/10v, 6/79, 160; KromRozm I D3; KromRozm II g2, t4v; Myſmy [...] od vſtaw y zwyczáyow ich y náſſych przodkow/ kthore przed tym przez długi czás od czáſow ápoſtolſkich w koſcyele krzeſciyáńſkim yednoſtáynye dźyerżany były/ odſtąmpili. KromRozm III L4v; UstPraw I2; gdyż ta vchwałá zdawná ieſt dzierząná od wſzytkich BielKron 207v, 47v, 200, 207, 217, 407v (8); Consistit fides utrinque, Bywa dzierżána wiárá z obu ſtrón/ álbo nálazła ſie wiárá z obu ſtrón Mącz. 396d; RejPos 145 marg; Zwyczáie práwá niech będą dzierzáné [consuetudines iuris teneantur JanStat 139], SarnStat 59, 261, 384, 925, 975, 1018 (18).
Wyrażenie: »po rzymsku dzierżan« (1): á thám Máryą náznácżyli zá dziedzicżkę kroleſtwá/ kthora odmieniłá wſzytkie vſtháwy oycowſkie/ y bráckie w wierze/ a przykazáłá pod gárdłem/ áby wſzytko po Rzymſku było dżierżano BielKron 238.
Szeregi: »dzierżan, (i) chowan, (strzeżon)« [szyk 2 : 2] (4): y áby był [Statut] chowan y dźierżan [observari et tueri JanStat 721] we wſzytkim tym/ co ieſt wyráżono/ ſkazáliſmy zá rádą Pręłatów y Pánów náſzych. SarnStat 902, 369, 1110, 1216.

»dzierżany i pełniony« (1): czego áby ſie nikt nápotym ważyć nie śmiał/ á vchwały inné Séymowé iáko w inſzych wſzyſtkich ártykuléch/ ták w tym mocnie dźierżáné y pełnioné były SarnStat 491.

»przyjmowany i dzierżany« (1): Tákowe też [nauki] nye ináczey/ yedno yáko piſmo S. álbo vſtne podánye Apoſtolſkye á ſlowo boże od nas przyymowáne y dźyerżáne być, máyą. KromRozm II h2v.

»rozumiany i dzierżany« (1): y roſkazano [na koncilium w Trydencie] áby wedle ſthárego wykłádu Biblia byłá rozumianá y dzierżaná BielKron 225.

»dzierżan i tcion« (1): iż nyeodmyennye á nyeporuſſenye od wſſech ludźi [prawa i ustawy] dźierżany y tćyony być máją KromRozm III D6v.

»trzyman i dzierżan« (2): który Státut przez długi Zwycżay od poddánych náſzych był y ieſt trzyman/ y chwalebnie dźierżan [fuit et est tentum et laudabiliter observatum JanStat 720]. SarnStat 901, 904.

»wierzon i dzierżan« (1): Luter powiádał/ iż ma być wyerzono y dzierżano/ według proſtych ſłow piſmá ſwiętego BielKron 203v.

»dzierżany i zachowały« (1): Też Séymy/ Wiéca/ Roki Ziemſkié y ſądy wedle zwyczáiu y ſpoſobu w téy mierze zdawná dźierżánégo y záchowáłégo [tentam et observatam Jan Stat 798] w źiemi przerzeczonéy/ iáko w innych źiemiách Króleſtwá náſzégo/ máią mieć ſwóy Proceſs y poſtępek. SarnStat 1054.

6. Uznawany, rozumiany, uważany (1): Ná then cżás ieſzcże Słowacy báłwány cżarthowſkie chwalili/ tylko tho wżdy v nich było/ ze złego lepſze dzierżano/ iż w cżłowieku śmiertelnym żadney nádzieie zbáwienia nie pokłádáli/ iáko ná then cżás inni cżynili/ tylko w ſámym Bodze nádzieię mieli BielKron 338v.
7. Odbywany, sprawowany w jakimś terminie, miejscu, czyniony (11):
Frazy: »obrona dzierżana być miała« (1): o poſtánowieniu obrony potocznéy tákowéy/ któraby rok od roku ná gránicach Koronnych dźierżána bydź miáłá SarnStat 102.

»prawo bywa dzierżano« (1): Fasti dies, dicti sunt quibus practoribus licebat tria verba fari ‒ Dzien ten ktorego prawo biwą dzerzano, dni ſądowe. Calep 409b.

»rok(i) jest (bywają) dzierżan(e)« (2): ComCrac 11; Roki iedné na iednym mieyſcu przez cztérzy niedźiele cáłé/ y dáléy bywaią dźierżáné. SarnStat 735.

»sądy mają być dzierżane« (2): Sądy Szadkowſkie prze wielkość powiáthu maią być dwie niedzyeli dzyerżáne. UstPraw K2v [idem] SarnStat 725.

»sejm dzierżan(y) (był, bywał), ma być dzierżan sejm« (3 : 1): iz nie indziey ma bycz dzierząn Syem Valny, iedno w Piotrcovie ComCrac 13v; abi Syem ſpolni wedlye przimyerza bil dzyerzan LibLeg 11/164, 11/182; SarnStat 1019.

»spor ma być dzierżan« (1): á ſpor ma być dźyerżan/ yákoby fáłſſywa byłá wyárá ták wyele wyekow? KromRozm I Kv.

Synonimy: 1. 4. trzyman; 5. chowan, przestrzegan, trzyman, zachowywan.

Cf DZIERŻEĆ

KN